GER‹ATR‹K OLGULARDA DÜfiMELER‹N
DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹
EVALUATION OF FALLS IN GERIATRIC
PATIENTS
Dr. Ahmet Turan IfiIK
Gülhane Askeri T›p Fakültesi ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal› Geriatri Bilim Dal› ANKARA
Tlf: 0312 304 31 21 Fax: 0312 304 40 00 e-mail: ahmetturanisik@yahoo.com Gelifl Tarihi: 10/02/2006 (Received) Kabul Tarihi: 22/02/2006 (Accepted) ‹letiflim (Correspondance)
A
BSTRACT
F
alling is one of the commonest geriatric syndromes which causes lots of morbidities an even mortality in some cases. Falling effects both the quality of life, physical health and psychological health of the elderly. Falling and history of previous falls should be evaluated carefully and the necessary preventions and treatment plans should be done during assessment of an elderly patient. Awareness about falls should be increased among elderly, relatives of the elderly, staff working in elderly care, doctors and politicians leading the government policy about elderly health. This review gives important information about how to evaluate falls in elderly patients.Key words: Elderly, Balance, Falls, Assessment, Geriatrics
Ö
Z
D
üflmeler yafll›larda s›k görülen, önemli oranda morbidite ve mortalite ile sonlanan geriat-rik sendromlardan bir tanesidir. Düflmeler yafll›da yaflam kalitesini, psikolojik ve fiziksel sa¤l›¤› etkilemektedir. Yafll› hastan›n de¤erlendirilmesinde düflme öyküsü ayr›nt›l› olarak sor-gulanmal›, düflme risk faktörleri aç›s›ndan yafll› gözden geçirilmeli ve gerekli önlem ve tedavi-ler aç›s›ndan yafll› ile birlikte planlamalar yap›lmal›d›r. Yafll›lara, yak›nlar›na, sa¤l›k persone-line ve sa¤l›k politikalar›n› belirleyenlere düflmeler konusunda e¤itimler verilmeli ve bu konu-da fark›nkonu-dal›k artt›r›lmal›d›r. Bu derleme yafll›konu-da düflmeler gibi önemli bir geriatrik sendroma yaklafl›m› anlatmaktad›r.Anahtar sözcükler: Yafll›, Denge, Düflmeler, De¤erlendirme, Geriatri
R
EVIEW
A
RTICLE
Ahmet Turan IfiIK
Mustafa CANKURTARAN
Hüseyin DORUK
M. Refik MAS
G
‹R‹fiD
üflmeler, di¤er sa¤l›k problemlerinden ba¤›ms›z olarak, mobilitenin k›s›tlanmas›na, günlük yaflam aktivitelerinde ba¤›ml›l›¤a ve bak›mevine yerlefltirilme ihtiyac›nda art›fla ne-den olarak geriatrik bireyin ba¤›ms›zl›¤›n› tehdit etmektedir. Di¤er geriatrik sendromlarda oldu¤u gibi bireyin bir çok alan-da geliflen fonksiyonel kay›plar› kompanze etme yetene¤inin bozulmas›yla meydana gelmektedir (1).Düflmelerin yafll›lar için önemli bir mortalite ve morbidite nedeni oldu¤u gerçe¤i, Amerika birleflik devletlerinde (ABD) bu yafl grubunun hospitalizasyon nedenlerinin %5.3’ünden sorumlu olmas›ndan anlafl›lmaktad›r (2). Bu olgular›n üçte bi-rinden fazlas› her y›l düflmektedir ve bunlar›n yar›s›nda düfl-meler tekrarlay›c›d›r (3,4). Her on düflmeden biri yafll›da mor-talite ve morbiditeyi art›ran ve yaflam kalitesini bozan kalça ve di¤er bölge k›r›klar›, subdural hematom, kafa travmas› veya ciddi yumuflak doku travmas›na neden olmaktad›r. Bu yafl grubunda hem düflme hem de düflme sonras› geliflen hasar oranlar› yüksektir. Bu da komorbid hastal›klar›n prevalans›n›n yüksekli¤ine ve yafla ba¤l› geliflen fizyolojik fonksiyonel azal-maya ba¤l›d›r. Düflmeler acil servislere baflvurular›n yaklafl›k %10’unu ve acil hospitalizasyonlar›n %6’s›n› oluflturmaktad›r (5). Geriatrik olgularda düflmelere ba¤l› yaralanmalar›n önlen-mesi dünyan›n bir çok bölgesinde hükümetlerin sa¤l›k politi-kalar›nda yer almaya bafllam›flt›r. Düflmeleri ve düflmelere ba¤l› yaralanmalar› önlemek için yap›lan aktiviteler, istenme-yen bu durumlar›n geliflim riskini en aza indirse de, düflmele-re ba¤l› major yaralanmalar üzerine etkileri belli de¤ildir (6).
Düflme, bireyin herhangi bir zorlay›c› kuvvet, senkop ya
da inme olmadan, dikkatsizlik sonucu bulundu¤u seviyeden daha afla¤›daki bir seviyede hareketsiz hale gelmesidir (2). Son 12 ay içerisinde 2’den daha fazla düflme olmas› durumu ise rekürren düflme olarak tan›mlanmaktad›r (7). Düflme
in-sidans› yaflla ve yaflan›lan ortam›n çeflitli özelliklerine göre art-maktad›r. fiöyle ki;
• Toplum içerisinde yaflayan yafll›larda y›ll›k %30-40 (4) • Uzun dönem bak›m merkezlerinde y›ll›k %50 (8)
• Bir önceki y›l düflmüfl olanlarda y›ll›k %60 (9) olarak sap-tanm›flt›r.
Kannus ve arkadafllar›, düflmelere ba¤l› yaralanmalar›n demografik özelliklerden ba¤›ms›z olarak artmakta oldu¤unu vurgulam›flt›r (10).
‹nsidans›n›n bu kadar yüksek olmas›na ra¤men geriatrik populasyonun büyük k›sm› düflme riskinin ve risk faktörlerinin fark›nda de¤ildir ve düflmelerin ço¤u doktora bildirilmemekte-dir. Daha ilginç olan› bu durumdan hekimlerin ve sa¤l›k per-sonelinin önemli bir k›sm› haberdar de¤ildir. Bununla birlikte olgular›n %10-15’inde k›r›k geliflti¤i bildirilmektedir (9).
D
ÜfiME‹
Ç‹NR
‹SKF
AKTÖRLER‹D
üflmelerin büyük k›sm› multipl predispoze ve presipite eden etkenlerin etkileflimi sonucu oluflmaktad›r. Düflmeye neden olan risk faktörleri tablo 1’de özetlenmifltir (11-13). Yap›lan çal›flmalarda düflme yak›nmas› olan olgularda bu risk faktörlerinden en az ikisinin bulundu¤u saptanm›flt›r (3,4,9). Bu risk faktörlerinin say›s› artt›kça düflme olas›l›¤› da art-maktad›r. Tinetti ve arkadafllar›n›n toplumda yaflayan yafll›lar-la yapt›¤› çal›flmada, hiç risk faktörü olmayanyafll›lar-larda son bir y›l içerisinde düflme oran› %8 iken, 4 ve daha fazla risk faktörü olanlarda oran %78’e ç›km›flt›r (3).Düflmeye neden olan risk faktörleri intrensek (alt ekstre-mite güçsüzlü¤ü, yürüme ve denge problemleri, fonksiyonel ve kognitif bozukluk, görme problemleri gibi), ekstrensek (po-lifarmasi gibi) ve çevresel (az ayd›nlat›lm›fl ortam, kaygan ze-min, banyoda güvenli olmayan eflyalar›n kullan›m› gibi) olarak da s›n›fland›r›labilir. ‹ntrensek ve çevresel risk faktörleri tablo 2’de görülmektedir (14).
‹laçlar›n en s›k görülen yan etkilerinden biri de düflmeler-dir ve çok say›da ilaç kullan›m› ve düflme aras›ndaki iliflki ke-sin olarak bilinmektedir (15). Yafll›larda kronik hastal›klar›n çoklu¤u polifarmasiye neden olmaktad›r. Bu grupta reçetesiz ilaç kullan›m› da oldukça s›kt›r. Düflmelerle en çok iliflkisi ol-du¤u gösterilen ilaçlar tablo 3’te görülmektedir (16,17).
D
ÜfiMEN‹ND
E⁄ERLEND‹R‹LMES‹D
üflme etiyolojisi multifaktöriyel oldu¤u için predispoze ve presipite eden faktörler tespit edilmeli, gerekli durumlar-da uygun müdurumlar-dahaleler yap›lmal›d›r. Yafll› hastalar genellikleTablo 1— Düflmeyi belirgin olarak art›ran risk faktörleri (11-13) • Yafl ve difli cinsiyet
• Kas güçsüzlü¤ü • Düflme öyküsü • Yürüme problemleri • Denge problemleri • Yard›mc› cihaz kullan›m› • Artrit
• ‹nme hikayesi • ‹nkontinans • Depresyon
• Ortostatik hipotansiyon • Kognitif fonksiyon bozukluklar› • Görme problemleri
• Günlük yaflam aktivitelerinde bozulma • 4 veya daha fazla ilaç kullan›m›
düflme konusunda kendili¤inden bilgi vermedikleri için her yafll› hastaya en az y›lda bir kez düflme öyküsü sorulmal›, has-ta denge ve yürüme problemleri aç›s›ndan de¤erlendirilmeli-dir (6). Düflme için hangi yafltan itibaren tarama yap›lmas› ko-nusunda net bir fikir birli¤i yoktur. Yap›lan çal›flmalarda düfl-menin ve düflmeye neden olan risk faktörlerinin 70 yafltan iti-baren artmaya bafllad›¤› tespit edilmifltir (4,18). Düflme riskin-deki art›fl nedeniyle 65 yafl›ndan itibaren hastalar›n taranma-s›n›n uygun olaca¤› yaklafl›m› daha çok kabul görmektedir.
Düflen veya düflme riski olan hastalar›n de¤erlendirilme-sinde dikkat edilmesi gereken noktalar tablo 4’te gösterilmifl-tir (6). De¤erlendirme çeflitli alt gruplara ayr›lmaktad›r: • Daha önceki düflmenin de¤erlendirilmesi: Düfltü¤ü
çevre (kaygan veya düz olmayan yürüme yüzeyleri, zay›f
ayd›nlatma), düfltü¤ü dönemde hastan›n yard›mc› cihaz kullan›p kullanmad›¤›, düflme öncesi bafl dönmesi olup ol-mad›¤›, yaralanman›n tipi sorgulanmal›d›r (6).
• ‹laç öyküsünün de¤erlendirilmesi: Hastaya reçeteli
veya reçetesiz kullan›lan tüm ilaçlar detayl› sorulmal›, ilaç say›s› saptanmal› ve ≥4 ilaç kullan›m›n›n düflme riskini ar-t›rd›¤› unutulmamal›, yüksek risk grubunda olan ilaçlara özellikle dikkat edilmelidir (19).
• Görmenin de¤erlendirilmesi: Görme keskinli¤i,
derin-li¤i ve kontrast duyarl›l›¤›n› kapsayan görme muayenesi yap›lmal›, katarakt aç›s›ndan mutlaka de¤erlendirilmelidir (6).
• Postural kan bas›nc› ölçümü: En az 5 dakika supin
pozisyonunda yatt›ktan sonra ilk kan bas›nc›, hemen aya-¤a kalkt›ktan ve 3 dakika ayakta bekledikten sonra ikinci ve üçüncü kan bas›nc› ölçümleri yap›lmal›d›r. Aya¤a kalk-t›ktan hemen veya 3 dakika sonra sistolik kan bas›nc›nda ≥20 mm Hg (veya ≥%20) düflme semptomatik veya asemptomatik olsun postural hipotansiyon olarak kabul edilmelidir (20). Bafl dönmesi de¤erledirilirken Dix-Hallpi-ke manevras› yap›lmas› gerekmektedir (6).
• Denge ve yürümenin de¤erlendirilmesi: Denge ve
yürümenin de¤erlendirilmesinde pratik bir test olan kalk ve yürü testi kullan›labilir. Bu test yap›l›rken hastaya elle-rini ve kollar›n› kullanmadan oturdu¤u sandalyeden kalk-mas›, birkaç metre yürümesi ve geriye dönmesi söylenir. Tablo 2— Düflmeye neden olan intrinsek ve çevresel risk faktörleri (14)
‹NTRENSEK R‹SK FAKTÖRLERi SANTRAL ‹fiLEY‹fi Demans
NÖROMOTOR Parkinson,Serebellar dejenerasyon Miyelopati,Periferal Nöropati Serebrovasküler Olay
GÖRME Katarakt-Glokom,
Yaflla iliflkili makular dejenerasyon VEST‹BULAR Paroksismal pozisyonel vertigo PROP‹YOSEPS‹YON Periferal nöropati,
Vit B12 eksikli¤i MUSKULOKÜTANÖZ Artrit, ayak hastal›klar›,
Kas güçsüzlü¤ü S‹STEM‹K Postural hipotansiyon,
Metabolik hastal›klar, Kardiopulmoner hastal›klar, Di¤er akut hastal›klar (sepsis gibi) ÇEVRESEL R‹SK FAKTÖRLER‹
ÇEVRESEL KAZALAR Kaygan veya düz olmayan yüzeyler, Zay›f ayd›nlatma
ARTAN ÇEVRESEL ‹STEKLER Koltuk kullan›m›,
KONUMSAL FAKTÖRLER Alçak sandalyelerden kalkma
Tablo 4— Ayr›nt›l› Düflme De¤erlendirme Komponentleri (6) Hikaye Düflmenin Özellikleri
T›bbi- Cerrahi Hikaye ‹laçlar
Sosyal Yaflant› Sistemlerin Gözden Nörolojik
Geçirilmesi Kardiyovasküler Kas ‹skelet Genito Üriner Fizik Muayene Vital Bulgular
Bafl ve Boyun Kardiyovasküler Ekstremiteler
Nörolojik (Denge-Yürüyüfl)
Tarama Testleri MMSE (Mini mental skor incelemesi) GDS (Geriatrik depresyon Skalas›) Görme Keskinli¤i
Up&Go(Kalk ve yürü) testi-Mobilite De¤erlendirme Testi
Biyokimya-Radyoloji
Tablo 3— Düflmeye sebep olan ilaçlar (16,17) • Serotonin geri al›m inhibitörleri
• Trisiklik antidepresanlar • Nöroleptik ajanlar • Benzodiyazepinler • Antikonvülzanlar • Klas IA antiaritmik ajanlar • Digoksin
Kalk ve yürü testinin 14 saniyeden daha uzun sürede ya-p›lmas› düflme riskinde belirgin art›fla neden olmaktad›r (6). Daha ileri de¤erlendirme için Tinetti’nin Performan-ce-Oriented Mobility Assesment uygulanabilir (21). • Nörolojik de¤erlendirme: Hastalar kas kuvveti ve
to-nusu, serebeller koordinasyon, kognitif fonksiyonlar, de-rin tendon refleksleri, periferik sensoriyal persepsiyon ve depresyon aç›s›ndan de¤erlendirilmelidir (6).
• Kas-iskelet sistemi de¤erlendirilmesi: Eklemlerin
de-¤erlendirmesi ve ayak muayenesi yap›lmal›d›r.
• Kardiyovasküler de¤erlendirme: Senkop, aritmi ve
koroner arter hastal›¤› öyküsü sorgulanmal›d›r. Prekordi-yal ve boyun oskültasyonuyla üfürüm-yay›l›m› ve ritim de-¤erlendirilmelidir. Karotis sinüs hipersensitivitesi de¤er-lendirilirken damar yolunun aç›k ve monitorizasyona dik-kat edilmesi gerekmektedir (6).
• Ev içi tehlikelerin de¤erlendirilmesi: Az ayd›nlat›lm›fl
ortam, kaygan zemin, banyoda güvenli olmayan eflyalar›n kullan›m› gibi düflmeye sebep olabilecek faktörler de¤er-lendirilmelidir (6).
D
ÜfiMEY‹ VED
ÜfiMER
‹SK‹N‹Ö
NLEMEK‹
Ç‹NY
AKLAfiIMLARD
üflmelerin önlenmesine yönelik önlemler ancak kazalar ve fonksiyonel bozukluklar olufltuktan sonra al›nabilmekte-dir. Düflmeleri önlemeye yönelik yaklafl›mda ilk yap›lmas› ge-reken hastaya düflme öyküsünün, yürüme ve denge problem-lerinin sorulmas› ve düflmeye yol açabilecek risk faktörproblem-lerinin belirlenmesidir.Medikal Yaklafl›mlar
• Refraksiyon kusurlar›n›n giderilmesi, varsa katarakt cerra-hisi
• Kulak kirinin temizlenmesi, iflitme de¤erlendirmesi • Vestibüler sistemi etkileyen ilaçlardan kaç›nma
• Vitamin B12 eksikli¤i ve servikal spondilozis araflt›rmas› • Uygun de¤erlendirme yap›l›rsa klinik olarak belirgin
pos-tural hipotansiyon yafll›lar›n yaklafl›k %30’unda saptan-maktad›r. Baz› yafll›larda postural hipotansiyon olmas›na ra¤men bafl dönmesi, dengesizlik gibi semptomlar olma-maktad›r. Bu nedenle düflme için risk faktörü olan her yafll› postural hipotansiyon varl›¤› yönünden araflt›r›lmal›, postural hipotansiyon saptananlarda etyoloji araflt›r›lmal›, ilaçlar gözden geçirilmelidir. Afl›r› tuz k›s›tlamas› yapanla-r›n diyeti modifiye edilmeli, hastalarda yeterli hidrasyon sa¤lanmal›d›r. Kompansatuvar stratejiler olarak yatak ba-fl›n›n elevasyonu, yataktan yavafl kalkma veya dorsifleksi-yon egzersizleri, bas›nç uygulayan çoraplar önerilebilir.
Gerekli durumlarda hastan›n kulland›¤› antihipertansif ajan baflka grup bir ilaçla de¤ifltirilmelidir. Bu müdahaleler yetersiz kal›rsa farmakolojik tedavi uygulan›r (22). Fludro-kortizon ve midodrine bu olgularda faydal› olabilmektedir (6).
• Reversibl sebeplerin aranmas›; sedatif veya santral etkili ilaçlardan kaç›nma
• Kallüslerin trafllanmas›; bunionektomi
• Hastan›n ilaçlar›n›n gözden geçirilmesi, say›s›n›n azalt›l-mas› veya mümkünse kesilmesi. Toplam ilaç say›s›n›n 4’ten afla¤›ya çekilmesiyle düflme riski belirgin azalmakta-d›r. Psikotropik ilaçlara özellikle dikkat edilmelidir. Çünkü bu grup ilaçlarla düflme iliflkisini gösteren çok say›da kan›t vard›r. Gerekti¤inde ilaçlar›n de¤erlendirilmesi, rehidra-tasyon, olas› durumsal faktörler gözden geçirilmelidir (16,17).
• Düflük kemik mineral dansitesine sahip hastalar kalça ve di¤er bölge k›r›klar› için risk alt›ndad›rlar. Bu nedenle ge-riatrik populasyon kemik mineral dansitometrisi ile taran-mal›, gerekli farmakolojik ve farmakolojik olmayan tedavi-ler önerilmelidir. Yüksek riskli hastalarda kalça koruyucu-lar kalça k›r›¤› riskini azaltmaktad›r (6).
Yap›lmas› Gerekenler
• Al›nan toplam ilaç say›s›nda azaltmaya gitme • Her ilac›n risk ve yararlar›n› de¤erlendirme
• En az santral etkili, en az postüral hipotansiyon oluflturan ve en k›sa sürede etkili olan ilac› seçme
• Etkili en düflük dozu seçme
• Risk ve faydalar› tekrar s›k aralarla de¤erlendirme • D vitamini: Yap›lan bir meta-analizde, D vitamini
replas-man›yla olgulardaki düflme epizodlar›n›n %20 oran›nda azald›¤› saptanm›flt›r. Kas gücünü artt›rarak bu azalman›n geliflti¤i tahmin edilmektedir. Özellikle bayan olgularda yararl› olmaktad›r (6).
Rehabilitasyon veya Çevresel Yaklafl›mlar
• Ev için emniyet de¤erlendirmesi
• E¤itimle iflitme yard›mc›s›, arka plan istenmeyen seslerin azalt›lmas›
• Al›flkanl›k egzersizleri
• Denge egzersizleri, uygun yürüme yard›mc›s›, sert tabanl› uygun ölçüde ayakkab›, ev emniyet de¤erlendirmesi • Gözlem alt›nda egzersiz ve ambulasyon; ev emniyet
de-¤erlendirmesi
• Denge-yürüme e¤itimi, kas kuvvetlendirme egzersizleri, uygun yürüme yard›mc›s›, ev emniyet de¤erlendirmesi • T›rnaklar›n kesilip düzeltilmesi, uygun ayakkab› (23).
Tavsiye Edilen Modifikasyonlar
• Banyolarda kaymayan fayanslar, küvet, lavabo ve tuvale-te yak›n yer zemini için kaymayan veya içerde/d›flarda yer örtüleri için yap›flkan fleritler, linolyum zeminlerde parlat-mas› az, kaymaya dirençli zemin cilas› kullan›lmal›d›r. Mutfak lavabosu ile paspas›, ›slak zemine karfl› korunmak için kaymayan yüzeyli olmal›d›r.
• Az tüylü hal›lar önerilmelidir.
• Altl›klar için yere gelen k›sm›n›n kaymayan materyalden olmas› veya çift yönlü yap›flkan bantlarla kullan›lmas› uy-gundur.
• Yüksek riskli alanlarda, örne¤in merdivenler, banyo, ya-tak odas›nda ›fl›kland›rman›n artt›r›lmas› gerekir.
• Polarize pencere cam› veya ›fl›¤› azaltmadan par›lt›y› eli-mine etmek için pencerelere koyulaflt›r›c› boyal› materyal kullan›labilir. Ifl›k kaynaklar›n› yeniden pozisyonlayarak afl›r› parlakl›k azalt›labilir.
• Karanl›kta bir afla¤› bir yukar› gitmeyi önlemek için mer-divenlerin bafl ve alt k›sm›na elektrik dü¤meleri yerlefltiri-lir, veya üst ve alt basamak alan›na, gece lambalar› ile
gö-rüfl kazand›r›l›r; basamak kenarlar›na kaymayan renkli ya-p›flkan fleritler yerlefltirilir. Maksimum basamak yüksekli¤i 15 cm. olmal›d›r.
• Her iki yana duvardan 2,5-5cm uza¤a silindirik, uç k›s›m-lar› içe dönük ve kolayca kavramay› sa¤layacak, üst ve alt basamakta iflareti olan ve daha uzun olan (ilk ve son basa-ma¤›n ilerisine giden) trabzanlar konulmal›d›r.
• Kaymayan tutunma barl› havlu ask›l›klar yerlefltirilmelidir. • Tutunma barlar› olan tuvalet kullan›lmas› tavsiye edilir. • Kaymayan yap›flkan lastik bantlar veya emici bafll›klar›
olan altl›klar küvet zeminine yerlefltirilir. Küvet ve dufl içi-ne ve etraf›na kaymayan tutunma barlar› yerlefltirilir. Bir dufl sandalyesi ve denge bozuklu¤u olanlar için elle tutulan fleksibl dufl bafll›¤› kullan›lmas› önerilir.
• Yatak yüksekli¤i için patelladan yere olan mesafe-ölçü al›nmal›d›r (ço¤u kifli için yata¤›n üstünden yere olan me-safe 46 cm oldu¤undan en emniyetli transfer olur). • Yata¤›n kenarlar›, oturma pozisyonundaki bir kifli için
çökme oluflmadan yeterli deste¤i verecek kadar sa¤lam ol-mal›d›r.
• Alçak sandalyeleri daha uygun olanlar›yla de¤ifltirilir (san-dalye yüksekli¤i oturma yerinden yere olan mesafe 36-41 cm, kol dayama yeri oturma yerinin 18 cm. üstüne ve en çok manivela gücü için 2.5-5 cm ötesine gitmelidir). • S›k olarak kullan›lan mutfak ve klozet eflyalar›n› afl›r›
uzan-ma ve bükülmeden kaç›nuzan-mak için yeniden düzenlenir; kul-lan›lan aletlerin elle uzan›lacak mesafede olmas›n› sa¤lan›r. • Kadran›n aç›k ve kapal› oldu¤u pozisyonlar›n net bir
flekil-de iflaretlenmesi gerekir.
• Oda içi s›cakl›¤› k›fl›n 22 oC de tutmak gerekir (24).
S
ONUÇD
üflme ve senkop, 65 yafl›n üzerindeki kiflilerde acile bafl-vurma nedenleri aras›nda üst s›ralardad›r. Düflme de¤er-lendirme algoritmas› flekil 1’de gösterilmifltir. 60’›n üzerinde düflmeyi engelleyen rastgele çal›flma sistematik olarak ince-lendi¤inde, multifaktoryel risk de¤erlendirmesi ve tedavi prog-ramlar›n›n veya kifliye özel evde yap›lan egzersizlerin daha et-kili oldu¤unu göstermifltir. Ancak multidisipliner tedavi yakla-fl›mlar›n›n (geriatrist, doktor, fizyoterapist ve ifl-u¤rafl› tedavi-si) kognitif bozuklu¤u olanlarda daha az etkili oldu¤u belirtil-mektedir (25, 26).K
AYNAKLAR1. Tinetti ME,Inouye SK, Gill TM, Doucette J: Shared Risk Fac-tors for Falls, Incontinence, and Functional Dependence. JA-MA 1995;23:1348-53.
2. Alexander BH, Rivara FP, Wolf ME: The Cost nd Frequency of Hospitalization for Related-Injuries in Older Adults. Am J Pub-lic Health, 1992;82:1020-3.
3. Tinetti ME. Preventing falls in elderly persons. N Engl J Med 2003;348: 42-9.
4. Tinetti ME, Speechley M, Ginter SF. Risk factors for falls among elderly persons living in the community. N Engl J Med 1988;319:1701-07.
5. Tinetti ME, Doucette J, Claus E, Marottoli RA. Risk factors for serious injury during falls by older persons in the community. J Am Geriatr Soc 1995;43:1214-21.
6. Nnodim JO, Alexander NB: Assessing Falls in Older Aduts: A Comprehensive Fall Evaluation to Reduce Fall Risk in OlderA-dults. Geriatrics, 2005;60:24-8.
7. Lamb SE, Jorstad-Stein EC, Hauer K, Becker C: Development of a Common Outcome Data Set for Fall Injury Prevention Tri-als: The Prevention of Falls Network Europe Consensus. J Am Geriatr Soc, 2005;53:1618-22.
8. Thapa PB, Brockman KG, Gideon P et al.: Injurious Falls in Nonambulatory Nursing Home Residents: A Comparative
Study of Circumstances, Incidence, and Risk Factors. J Am Ge-riatr Soc 1996;44:273-8.
9. Nevitt MC, Cummings SR, Hues ES: Risk Factors for Injurous Falls: A Prospectve Study. J Gerontol 1991;46:M164-70.
10. Kannus P, Parkkari J, Koskinen S et al.: Fall-induced Injuries
and Deaths Among Older Adults. JAMA 1999;281:1895-9.
11. Kiely DK, Kiel DP, Burrows AB et al. Identifying nursing home
residents at risk for falling. J Am Geriatr Soc 1998;46:551-5.
12. Oliver D, Britton M, Seed P et al. Development and evaluation
of evidence based risk assessment tool (STRATIFY) to predict which elderly inpatients will fall: Case-control and cohort studi-es. BMJ 1997;315:1049-53.
13. Kron M, Loy S, Sturm E, Nikolaus T, Becker C. Risk indicators
for falls in institutionalized frail elderly. Am J Epidemiol. 2003;158:645-53.
14. King MB, Tinetti ME. Falls in community-dwelling older
per-sons. J Am Gerietr Soc 1995;43 (10): 1146-54.
15. Field TS, Gurwitz JH, Avorn J, et al. Risk factors for adverse
drug events among nursing home residents. Arch Intern Med 2001;161:1629-34.
16. Leipzig RM, Cumming RG, Tinetti ME. Drugs and Falls in
Ol-der People: A Systematic Review and Meta-analysis. I. Psychotropic Drugs. J Am Geriatr Soc 1999;47:30-9.
17. Leipzig RM, Cumming RG, Tinetti ME. Drugs and Falls in
Ol-der People: A Systematic Review and Meta-analysis. II. Cardi-ac and Analgesic Drugs. J Am Geriatr Soc 1999;47:40-50.
18. Nevitt MC, Cummings SR, Kidd S, Black D: Risk Factors for
Recurrent Nonsyncopal Falls: A Prospective Study. JAMA 1989;261:2663-8.
19. Tinetti ME, McAvay G, Claus E. Does multiple risk factor
re-duction explain the rere-duction in fall rate in the Yale FICSIT tri-al? Am J Epidemiol 1996;144:389-99.
20. Kauffman H: Consensus Statement on The Definition of
Ort-hostatic Hypotension, Pure Authonomic Failure and Multiple System Atrophy. Clin Auton Res 1996;6:125-6.
21. Tinetti ME: Performance-Oriented Assessment of Mobility
Prob-lems in Elderly Patients. J Am Geriatr Soc. 1986;34:119-26.
22. Tilvis RS, Hakala SM, Valvanne J, Erkinjuntti T. Postural
hypo-tension and dizziness in a general aged population: a four-year follow-up of the Helsinki Aging Study. J Am Geriatr Soc 1996;44:809-814.
23. Uyan›k, M:Yaflam Kalitesi Rehberi, H.Ü. Geriatrik Bilimler
Araflt›rma ve Uygulama Merkezi Yay›nlar›, 2001, Ankara. Evi-niz ve ÇevreEvi-niz: 73-81; 2. Bask› 2003.
24. Braddom Randall L, Buschbacher RM, et al. (Eds.), Physical
Medicine and Rehabilitation. Felsenthal G, Stein BD ” Princip-les of Geriatric Rehabilitation”, Ch.59:1237-1257. 1st Ed.
W.B., Saunders Co., US, 1996.
25. Davison J, Bond J, Dawson P, Steen N, Kenny RA. Patients
with recurrent falls attending Accident & Emergency benefit from multifactorial intervention-a randomised controlled trial. Age and Ageing 2005; 34: 162-168.
