• Sonuç bulunamadı

PAZARDA REKABETÇİ ÜSTÜNLÜK ARACI OLARAK HEDEF MALİYETLEME

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "PAZARDA REKABETÇİ ÜSTÜNLÜK ARACI OLARAK HEDEF MALİYETLEME"

Copied!
15
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

Dr. Semra AKSOYLU Erciyes Üniversitesi Kayseri Meslek Yüksekokulu

aksoylus@erciyes.edu.tr

Doç. Dr. Yunus DURSUN Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

ydursun@erciyes.edu.tr

Özet

Günümüz işletmeleri hõzla değişen bir çevrede faaliyetlerini sürdürmekte-dir. Bir işletmenin böylesi bir çevrede varlõğõnõ sürdürmesi ve büyümesi, diğer faktörlerin yanõnda, hedef pazarõnõn beklediği fiyat ve kalitede özgün ve yeni ü-rünleri üretme ve pazara sunma kapasitesine bağlõdõr. Hedef pazarõn kalite ve fiyat beklentisini karşõlayan ürünleri üretmek ve pazara sunmak için kullanõlan araçlar-dan birisi de hedef maliyetleme yöntemidir. Bu yöntem, günümüzün rekabetçi çev-resinde işletmenin rekabet gücünü artõran stratejik maliyet yönetimi yaklaşõmlarõn-dan birisini oluşturmaktadõr. Bu çalõşmada, hedef maliyetleme yöntemi ve işlet-melere rekabetçi üstünlük sağlamadaki önemi tartõşõlmõştõr.

Anahtar Kelimeler

Hedef maliyetleme, rekabetçi üstünlük, ürün tasarõmõ ve geliştirme

Abstract

Target Costing as an Competitive Advantage in the Marketplace Today’s companies operate under a rapidly changing environment. A com-pany’s survival and growth in such challenging environment depend among other things on its capacity to produce and market genuinely innovative products that satisfy both the levels of quality and price expected by its target market. One of the tools that can be used to produce and market products meeting the expectation of its target market in both quality and price is target costing method. Target costing is one of the strategic cost management approaches better suited to strengthen a company’s competitiveness in meeting today’s business challenges. In this paper, target costing and its importance for companies’ competitiveness were discussed.

Key words

(2)

1. Giriş

Günümüz işletmeleri yoğun bir küresel rekabet, her alanda hõzla yaygõnlaşan otomasyon ve bilgisayar kullanõmõ, çevrecilik hareketleri, kõsa-lan ürün yaşam eğrileri, yüksek kaliteli ve yeni ürünlere makul fiyatlarla sahip olmak isteyen tüketici istekleri, yüksek enflasyon ve ekonomik belir-sizlikler gibi faktörlerle karakterize olan bir çevrede faaliyetlerini sürdürme-ye çalõşmakta ve başarõlõ olmanõn yollarõnõ aramaktadõrlar. Böylesi pazarlar-da işletmeler, üst düzeyde tüketici tatminini sağlayacak stratejiler geliştir-meye her geçen gün artan ölçülerde ihtiyaç duymaktadõrlar.

Hõzlõ bir değişim gösteren çevresel faktörlerle başa çõkmada, Porter, işletmelerin izleyebileceği üç strateji önermektedir1:

1. Rakiplerin ürünleriyle aynõ veya benzer niteliklere sahip ancak daha düşük maliyetlere sahip ürünlerin üretilmesini amaçlayan maliyet li-derliği stratejisi

2. Kullanõm kolaylõğõ, yüksek kalite gibi kendine özgü özelliklere sahip ürünleri üretmeyi amaçlayan farklõlaştõrma stratejisi ve

3. Belirli bir tüketici grubunun veya pazar bölümünün ihtiyaçlarõnõ tatmin etmeyi amaçlayan odak stratejisi

Bu stratejilerin herhangi birisini uygulamak, geçmiş yõllarda, işlet-melerin etkin bir şekilde pazarda rekabet edebilişlet-melerine olanak sağlarken; günümüzün yoğun rekabet ortamõnda işletmelerin rekabetçi üstünlüklerini koruyabilmeleri, farklõlaştõrma ve odak stratejisiyle birlikte maliyet liderli-ğini sürdürebilmelerine, başka bir deyişle, tüketicilerine daha düşük mali-yetlerle ürünler sunabilmelerine bağlõ hale gelmektedir2.

Geçmiş yõllar, maliyet-fiyat-tüketici değeri ilişkisini yeterince dik-kate almadõğõ için, ya ürün tasarõmõ ve geliştirilmesi aşamasõnda ürünü ge-liştirmekten vazgeçen veya pazara sunduktan sonra başarõsõzlõkla karşõ kar-şõya kalan işletmelerin örnekleriyle doludur. Porsche AG, maliyetlerin, pa-zarda ulaşabileceği fiyattan %30 daha yüksek gerçekleşeceğini anlayõnca, Porsche 989 modelini geliştirmeye son vermiş; Mercedes-Benz, 1990’lõ yõllarõn başõnda pazara sunduğu yeni S-sõnõfõ otomobillerin, tüketicilerin gereksinimlerini mevcut fiyat ile karşõlayabilmek mümkün olmadõğõ için, satõş rakamlarõnõn belirlenen hedeflerin önemli ölçüde gerisinde kaldõğõnõ görmüştür3. Ford, Thunderbird model otomobilinin üretiminde üretim mali-yetlerini önceden bilememekten dolayõ toplam 300 milyon Dolarlõk bir ka-yõp ile karşõ karşõya kalmõştõr4.

(3)

Şüphesiz ki, maliyet-fiyat-tüketici değeri ilişkisinin dikkate alõnma-masõ, her durumda işletmenin başarõsõz olmasõna yol açmayabilir. Ancak, maliyetlere dayalõ olarak belirlenen fiyatlar, tüketicinin ürün için biçtiği değerin altõnda kalabilir ve dolayõsõyla, işletmenin normal olarak elde ede-bileceğinden daha düşük bir düzeyde kârlõlõk ortaya çõkabilir. Volkswagen, yeni Beetle (ya da Türkiye’de bilinen adõyla, kaplumbağa) modelini ABD’de pazara sunduğu zaman, nostaljinin de etkisiyle, bir Beetle için tü-keticinin dokuz aylõk bir süre beklemesine yol açan büyük bir talep ile kar-şõlaşmõş; ancak, tüketicinin otomobil için ödemeye gönüllü olduğu fiyat olduğundan 500-1000 Dolar daha düşük tahmin edildiği için, Volkswagen daha düşük bir kârlõlõk ile yetinmek durumda kalmõştõr5.

Günümüzde eğer işletmeler pazarda bir rekabetçi üstünlük elde et-mek ya da varolan rekabetçi üstünlüklerini sürdüret-mek istiyorlarsa, maliyet-lerin ürün tasarõmõ ve geliştirme sürecinde belirlenmesi kaçõnõlmaz olmak-tadõr. Ürün tasarõmõ ve geliştirme süreçlerini genel olarak geleneksel ve tü-ketici odaklõ yaklaşõm olmak üzere iki grupta ele almak mümkündür.

Bu çalõşmada, geleneksel ve tüketici odaklõ üretim süreçlerine deği-nildikten sonra hedef maliyetleme kavramõ, ilkeleri ve işletmelerde uygu-lanmasõ açõklanacaktõr.

2. Geleneksel ve Tüketici Odaklõ Üretim Süreçleri 2.1. Geleneksel Üretim süreci:

Ürünlerin tasarõmõ ve üretiminde ülkemizdeki işletmeler de dahil olmak üzere, birçok batõlõ işletme, geleneksel üretim sürecini kullanmakta-dõr. Şekil 1’de gösterildiği gibi, geleneksel üretim süreci; birbirini izleyen ve biri sonuçlanmadan diğerine geçilmeyen aşamalardan meydana gelmektedir. Bu yaklaşõmda, ürün geliştirme çabalarõ pazarlama bölümünce başlatõlmak-ta, pazarlama bölümü ürünün fonksiyonlarõnõ, özelliklerini ve tahmini mali-yetini belirlemektedir. Tasarõm mühendisleri ürünün bir prototipini tasa-rõmlamakta ve arzulanan ürün özellikleriyle ilgili ayrõntõlõ dokümanlarõ ha-zõrlamaktadõr. Bu spesifikasyonlar imalat mühendisleri tarafõndan ürünü üretebilmek için kullanõlacak makinelerin, araç-gereçlerin geliştirilmesinde ve tasarõmlanmasõnda kullanõlmaktadõr. Daha sonra, üretim bölümü ürünü üretmekte; ve son olarak da, ürün satõş, dağõtõm ve servis ile ilgili gruplarõn sorumluluğunda pazara sunulmaktadõr.

Bu yaklaşõm, etkin olmayan, zaman kaybõna yol açan ve pahalõ bir yaklaşõmdõr. Fiyatlar maliyet-artõ yöntemine göre belirlenmekte, ürünün

(4)

nihai fiyatõ, ancak, ürün pazara sunuş aşamasõna geldiğinde belirlenebil-mekte, tüketicinin sesine çok geç kulak verilmekte ve mühendisler ile pa-zarlamacõlar arasõndaki işbirliği minimum düzeyde gerçekleşmektedir6.

Sonuç olarak, geleneksel üretim süreci, tüketici gereksinimlerini kar-şõlamayan, yanlõş fiyatlandõrõlmõş ürünlere ve önemli miktarlarda satõş ve kâr kayõplarõna yol açabilen bir yaklaşõmdõr.

Şekil 1. Geleneksel ürün tasarõm ve geliştirme süreci

Kaynak: Lakshmi U. Tatikonda ve Mohan V. Tatikonda, “Tools for Cost-Effective

Product Design and Development”, Production and Inventory Management

Journal, Vol. 35, no. 2, 1994, s. 23.

Tüketiciler Pazarlama Tasarõm Mühendisliği İmalat Mühendisliği İmalat Satõş ve Hizmet Tüketici AR-GE Tedarikçiler

(5)

2.2. Tüketici odaklõ Üretim süreci:

Rekabetçi üstünlük kazanmak amacõyla, her geçen gün artan sayõda işletme, Şekil 2’de de görüldüğü gibi, problemleri tanõmlamak, çözmek ve fõrsatlardan yararlanabilmek için eş zamanlõ olarak ve birbiriyle etkileşim içerisinde çalõşan fonksiyonel gruplarõ içeren bir ürün tasarõm ve geliştirme sürecini kullanmaya yönelmektedir. Bu sistemin kritik özelliği, üretim aşa-masõndan satõş sonrasõ hizmet aşamasõna kadar tüm aşamalarda maliyetleri en aza indirme üzerinde odaklaşmasõdõr. Planlama ve tasarõm aşamasõnda tüm maliyetler, hedef maliyetleme yöntemiyle önceden belirlenmektedir. Aşağõda detaylõ bir şekilde ele alõnan bu maliyetleme yönteminde, ürün he-nüz kavram aşamasõndayken hedef fiyat, kâr marjõ ve hedef maliyet belir-lendiği için, işletmelerin satõş veya kâr kaybõ ile karşõ karşõya kalma riskleri en aza indirilmektedir.

Şekil 2. Tüketici odaklõ ürün tasarõm ve geliştirme süreci

Kaynak: Lakshmi U. Tatikonda ve Mohan V. Tatikonda, “Tools for Cost-Effective

Product Design and Development”, Production and Inventory Management

Journal, Vol. 35, no. 2, 1994, s. 24.

Tasarõm Mühendislik İmalat Mü-hendisliği Maliyet Yönetimi Pazarlama İmalat Satõş ve Hizmet

(6)

3. Hedef Maliyetleme

Günümüzde her geçen gün uygulamasõ yaygõnlaşan ve etkin bir ma-liyet yönetim aracõ olan hedef mama-liyetleme, 1960’lõ yõllarda Toyota tarafõn-dan geliştirilen ve halen pek çok Japon ve batõlõ işletmelerce uygulanmakta olan ve Japon yazarlar tarafõndan literatüre kazandõrõlan bir kavramdõr7. Bu-nunla birlikte, hedef maliyetlemenin ilk olarak Henry Ford tarafõndan Model T’in geliştirilmesi sõrasõnda kullanõldõğõ da ifade edilmektedir.

Ürünlerin tasarõmõ aşamasõnda maliyet planlamasõnõ savunan hedef maliyetleme yöntemi, stratejik bir kâr ve maliyet yönetim süreci olarak or-taya konmuştur. Bu yöntem; yeni bir ürünün planlama, araştõrma ve geliş-tirme sürecinde maliyetlerin azaltõlmasõ için ortaya atõlan tüm fikirlerin göz-den geçirilmesi yoluyla hõz, kalite ve güvenilirlik gibi tüketici ihtiyaçlarõnõ karşõlamayõ sağlarken, söz konusu ürünün tüm yaşam dönemi maliyetlerini de azaltmayõ amaçlayan bir faaliyet olarak tanõmlanabilir8.

Hedef maliyetleme yönteminin temelini oluşturan hedef maliyet; he-def bir pazar payõna ulaşabilmek için kullanõlan satõş fiyatõna göre hesapla-nan, pazar bazlõ maliyettir9. Hedef maliyet, geleneksel “maliyet artõ” yakla-şõmõndan farklõ olarak, maliyetlerin bir fonksiyonu olmaktan ziyade, satõş fiyatõ ve arzu edilen kârõn bir fonksiyonudur10. Dolayõsõyla, hedef maliyetler hesaplanõrken, öncelikle pazar payõ için gerekli olan hedef satõş fiyatõ ve arzu edilen hedef kâr marjõ belirlenir. Hedef satõş fiyatõ; ürüne tüketicilerin algõlamalarõna göre verdikleri değere dayalõ olarak belirlenen satõş fiyatõdõr. Hedef satõş fiyatõ belirlenirken rakip ürünlerin fiyatlarõ ile hedef kitlenin ödeme arzu ve gücü dikkate alõnõr. Hedef kâr marjõ; uzun dönemli kâr anali-zine dayalõ olarak belirlenen kâr marjõdõr. Yatõrõlan sermayenin geri dönme-si arzulanan yüzdedönme-si, yatõrõmõn kârlõlõğõ oranõdõr. Hedef kâr marjõ, bu oran çerçevesinde belirlenir. Burada, satõş fiyatõ ile kâr marjõ arasõndaki fark he-def maliyeti vermektedir11:

Hedef Maliyet = Hedef Satõş Fiyatõ –Hedef Kâr Marjõ

Hedef maliyetleme yönteminde sadece hedef satõş fiyatõ tahmin edi-lerek hedef maliyetler belirlenmez. Aynõ zamanda, pazar payõ ve olasõ satõş hacmi de belirlenir. Aksi takdirde, ürünün kendisi için yapõlacak genel üre-tim, araştõrma-geliştirme, satõş, finansman ve yönetim giderlerini karşõlayõp karşõlayamadõğõ anlaşõlamaz. Dolayõsõyla, burada pazarõn olasõ büyüklüğü-nün ve pazardaki eğilimin incelenmesiyle birlikte pazardaki rekabet duru-mu, satõlmasõ hedeflenen fiyat konusunda pazarõn duyarlõlõğõ ve diğer genel şartlar da dikkatli bir şekilde gözden geçirilmektedir12.

(7)

Hedef maliyetleme yöntemi, ürünlerin planlama ve tasarõm aşamala-rõnda uygulanõr ve başarõlõ bir şekilde uygulanabilmesi için değer mühen-disliği gibi bazõ tekniklerle birlikte çalõşmasõ gerekir. Böylece serbest reka-bet piyasalarõnda oluşan fiyatlardan daha düşük maliyetlerle üretime imkan verecek ürün çeşitleri ve üretim teknikleri geliştirmek mümkün olur.

4. Hedef Maliyetlemenin Temel İlkeleri

Hedef maliyetleme sürecinin kavramsal dayanaklarõnõ altõ temel ilke oluşturmaktadõr. Bu ilkeler, maliyet yönetimi açõsõndan, kapsamlõ bir yakla-şõm şeklini temsil etmektedir. Bunlar şu şekilde sõralanabilir13:

- Fiyata göre maliyetleme

- Tüketiciler üzerinde yoğunlaşma - Ürün tasarõmõ üzerinde yoğunlaşma - Geniş kapsamlõ katõlõm

- Yaşam dönemince maliyet azaltma - Değerler zinciriyle ilgilenme. 4.1. Fiyata göre maliyetleme:

Hedef maliyetleme yönteminde öncelikle hedef satõş fiyatõ belirlenir. Hedef satõş fiyatõ, tüketicilerin işletmenin ürettiği ürünlere ödemeyi düşün-düğü bedeli temsil etmektedir14. Bu fiyattan, hedef kâr marjõ düşülerek he-def maliyet belirlenir. Fiyat, pazarõn kontrolü altõnda iken; hehe-def kâr, işlet-menin finansal gereksinimlerine ve içinde bulunduğu sektörün finansal şartlarõna göre belirlenmektedir. Fiyata göre maliyetleme ilkesi iki alt ilkeye sahiptir15:

- Ürün ve kâr planlarõnõ pazar fiyatlarõ tanõmlar. Uygun ve güvenli bir kâr marjõna sahip ürünlere kaynaklarõn yönlendirilebilmesi i-çin, bu planlar sõk sõk gözden geçirilir.

- Hedef maliyetleme süreci, aktif rekabet ortamõ bilgileri ve ana-lizleri ile yönlendirilir. Pazar fiyatlarõnõn nasõl oluştuğunu anla-maya çalõşmak, rekabet ortamõnõn zorluklarõnõ ve tehlikelerini karşõlayabilmek için önem taşõr.

4.2. Tüketiciler Üzerinde Yoğunlaşma:

Hedef maliyetleme sürecinde gözönünde tutulmasõ gereken pek çok faktör vardõr. Bunlardan en önemlisi de tüketici ihtiyaçlarõ ve

(8)

düşünceleri-dir. Tüketici ihtiyaçlarõ, üretilen ya da üretilmesi düşünülen ürünün tüm ö-zelliklerini belirler ve kalite, maliyet ve zaman ile ilgili ihtiyaçlar maliyet analizlerini yönlendirir. Dolayõsõyla, bütün maliyet azaltma çalõşmalarõ tü-ketici isteklerine göre şekillenir ve bu istekler süreçte devamlõ olarak dik-kate alõnõr. Ürün performans veya güvenirliğini azaltmak ya da pazara su-nulma zamanõnõ geciktirmek gibi tüketicilerin temel beklentilerine aykõrõ uygulamalarla hedef maliyete ulaşõlamayacağõ açõktõr16.

Tüketici odaklõ yaklaşõm, ürün geliştirme faaliyetlerini yönlendirir. Hedef pazarõn beklenti ve talepleri işletmenin teknik gereksinimlerini bi-çimlendirir. Ürün geliştirme sürecinde, ürün özelliklerinin ve fonksiyonlarõ-nõn artõrõlõp artõrõlmamasõ, ürünlerin hem ek pazar payõ veya satõş hacmi sağlamasõna hem de fiyat, özellikler ve fonksiyonlar açõsõndan tüketici bek-lentilerini karşõlamasõna bağlõdõr17.

4.3. Ürün Tasarõmõ Üzerinde Yoğunlaşma:

Hedef maliyetleme yöntemi, maliyetlerin ortaya çõkmadan önce yöne-timi ilkesine dayanõr. Ürün maliyetlerinin yaklaşõk % 80-85’ i tasarõm aşa-masõnda verilen kararlarla belirlenmektedir. Bu nedenle, hedef maliyetleme sürecinde tasarõm aşamasõ hayati önem taşõmaktadõr. Çünkü, bu aşamada oluşan maliyetler, geleceğe taşõnan maliyetlerdir. Hedef maliyetleme yön-temi, bu konuda çalõşan kişileri ürünün, teknolojinin ve tasarõmõn maliyet etkilerini araştõrmaya yönlendirir. Böylece, tasarõm aşamasõna geçilmeden, ürünün kendisi ve üretimi konusundaki fikirler, tüketici istekleri gözönünde bulundurularak incelenir.

Burada tüketiciler tarafõndan istenilen ürün kalitesi belirlendikten son-ra tasarõm basitliğine ulaşmaya çalõşmak ve bunu ölçmek son derece önem-lidir. Çünkü, çok karmaşõk ve gereğinden fazla kaliteli mamuller pahalõya mal olurlar. Mümkün olduğunca parça sayõsõ minimize edilmeli veya daha düşük maliyetli alternatifler değerlendirilmeli ve ekstra faaliyetlerin ekstra maliyetlere yol açacağõ düşünülerek tasarõm aşamasõnda azami özen göste-rilmelidir18.

4.4. Geniş Kapsamlõ Katõlõm:

Hedef maliyetleme yöntemi uygulanõrken, tasarõm ve imalat mühen-disliği, üretim, pazarlama, satõn alma, maliyet muhasebesi ve yardõmcõ hiz-metleri temsil eden üyelerden oluşan ekiplerden yararlanõlõr. Ayrõca, ekip içerisine satõcõlar, dağõtõcõlar ve tüketiciler gibi işletme dõşõndan kişi ve

(9)

gruplar da katõlõr. Bu ekipteki her birim ortak amaçlarõ olan hedef maliyete ulaşmak için çalõşmak ve kendilerine düşen görevleri zamanõnda ve en iyi şekilde yapmak zorundadõrlar. Ekibin başarõsõ, ekibi oluşturan kişi ve grup-larõn bu projeyi iyi anlamagrup-larõna, bunun gerekliliğine inanmagrup-larõna ve so-rumluluk almalarõna bağlõdõr.

4.5. Yaşam Dönemince Maliyet Azaltma:

Hedef maliyetleme yönteminin amacõ, tüketici ve üretici açõsõndan ü-rün yaşam dönemi maliyetlerinin en aza indirilmesidir. Tüketici açõsõndan, aldõğõ ürünün alõm bedeline ilave olarak kullanõm maliyeti de söz konusu olmaktadõr. Burada tüketici sadece alõm bedelinin değil, kullanõm maliyeti-nin de düşük olduğu ürünleri seçmeye özen göstermektedir. Üretici açõsõn-dan bakõldõğõnda da, yaşam dönemince maliyet azaltõmõ, ürünün doğumun-dan ölümüne kadar katlanõlan tüm maliyetlerin en aza indirilmesi anlamõna gelmektedir.

4.6. Değerler Zinciriyle İlgilenme:

Hedef maliyetleme çalõşmalarõ, işletmede fonksiyonlar arasõ, ürünün tüm yaşamõ boyunca süren ve işletme ile ilgili tüm yönleri kapsayan bir “değerler zinciri” perspektifine dayalõ bir çalõşmadõr19. Değerler zinciri, iş-letmelerin alõmlarõnõ karşõlayan hammadde kaynaklarõndan başlayõp, nihai tüketiciye ulaşan ürünlerin yaşam dönemlerinin sonuna kadar uzanan tüm aşamalarda değer yaratan ve birbirine bağlõ faaliyetler bütünüdür. Hedef maliyetleme yöntemi, satõcõlardan dağõtõcõlara ve tüketici hizmeti sunanlara kadar değerler zincirinin tüm halkalarõyla ilgilenir. Yöntemin başarõsõ, de-ğerler zincirinde yer alan tüm taraflar ile uzun dönemli olarak geliştirilecek yararlõ ilişkilere bağlõdõr20.

5. Hedef Maliyetleme Yönteminin Uygulanmasõ

Hedef maliyetleme yönteminin uygulama aşamalarõ Şekil 3’de veril-miştir:

(10)

Şekil 3. Hedef maliyetleme süreci

Kaynak: Ford S. Worthy, “Japan’s Smart Secret Weapon,” Fortune, 1991, s. 73.

Hedef maliyetleme, pazarlama araştõrmasõ ile başlayan bir süreçtir. İşletme, herşeyden önce, yapacağõ pazar araştõrmasõ ile (1) hedef kitlesinin ihtiyaç ve isteklerini rakiplerden daha iyi tatmin edebilecek ürün ve ürün özelliklerini ve (2) istenilen nitelikteki bir ürün için hedef kitlenin ödemeye istekli olduğu fiyatõ belirlemelidir. Pazar araştõrmasõ, işletmeye hem planla-nan (ya da hedeflenen) satõş fiyatõ, hem de ürünün taşõmasõ gereken

özellik-Pazar araştõrmasõ

Ürün özelliklerinin belirlenmesi Hedef satõş fiyatõ - hedef kâr marjõ

Hedef maliyet

Tasarõm Mühendislik Tedarikçi fiyatlarõ

Tüm bölümlere ve tedarikçilere, hedef maliyete ulaşana dek, fiyatlama baskõlarõnõn yapõlmasõ

İmalat

(11)

ler hakkõnda bilgi sağlayacaktõr. Hedeflenen satõş fiyatõndan, üründen elde edilmesi arzulanan kâr marjõnõn (hedef kâr marjõ) çõkarõlmasõ ile ürünün hedef maliyeti belirlenecektir. Hedef satõş fiyatõ, yukarõda da ifade edildiği gibi, ürüne alõcõlarõn verdikleri değere dayalõ olarak belirlenen fiyat iken; hedef kâr marjõ, uzun dönemli kâr analizine dayalõ olarak belirlenen kâr marjõdõr. Hedef maliyet rakamõ en çok tasarõm ve mühendislik bölümleri ile tedarikçilerin fiyatlarõnõ etkileyecektir. Bu aşamada, bir ürünün maliyetini meydana getiren elemanlarõn ya da bölümlerin (tasarõm ve mühendislik, imalat, satõş ve pazarlama) her birisi için bir hedef maliyet rakamõ belirlene-cek ve bu hedef rakamlara ulaşõlmasõ, başka bir deyişle, bu rakamlarõ aş-mamalarõ için fiyatlama baskõlarõ devreye girecektir. Her bir bölüm belirle-nen maliyet rakamlarõ çerçevesinde istenilen ürün özelliklerine ulaşabilmek için birbiriyle ve tedarikçiler ile sürekli bir ilişki içerisinde olacak; maliyet-lerin hedef maliyeti aşmasõ halinde, maliyeti aşağõya çekmenin yollarõnõ arayacaklardõr. Hedef maliyete ulaşõlmasõ imkan dahilinde görüldüğünde, imalata geçilecek ve ürün pazara sunulacaktõr. Ürün pazara sunulduktan sonra da, bir yandan, sürekli ürün iyileştirmeleri yoluna gidilirken; diğer yandan da, ürün maliyetlerinin sürekli olarak düşürülmesinin yollarõ arana-caktõr. Maliyetleri aşağõya çekmenin mümkün olmadõğõnõn ve arzulanan kâr marjõna ulaşõlamayacağõnõn anlaşõlmasõ halinde ise üründen vazgeçilecektir.

Hedef maliyetleme yönteminin uygulanõşõnõ basit bir örnekle şu şe-kilde açõklayabiliriz:

Yaptõğõ pazar araştõrmalarõ sonucunda, bir işletme, daha önce üret-mekte olduğu X ürününe bazõ özellikler katmak suretiyle, arzu ettiği düzey-de satõş yapabileceğini tespit etmiştir. İşletmenin pazarlama bölümü, yaptõğõ araştõrmalarla söz konusu ürünün fiyatõnõn 2.000.000 TL. olacağõnõ ve yõllõk olarak bu fiyattan 30.000 birim satõlacağõnõ tahmin etmiştir. X ürününün üzerinde yapõlacak değişiklikler için ilave 150 Milyar TL lõk yatõrõm gerek-mektedir. İşletme yatõrõmõndan % 10’luk bir getiri istegerek-mektedir. Bu bilgiler çerçevesinde, X ürününün üretim, satõş ve satõş sonrasõ hizmetler için hedef maliyeti şu şekilde hesaplanabilir:

Öngörülen satõş tutarõ 60.000.000.000 TL.

(30.000 birim x 2.000.000 TL/birim)

( -) Hedef kâr marjõ 15.000.000.000 TL.

(150.000.000.000 TL.x % 10)

30.000 birim X ürünü için hedef maliyet 45.000.000.000 TL. Her bir X ürünü için ortalama hedef maliyet 1.500.000 TL/birim (45.000.000.000 TL. ÷ 30.000 birim )

(12)

Bu belirlenmiş olan 1.500.000 TL hedef maliyetin ulaşõlabilecek dü-zeyde, makul bir hedef olmasõ gerekmektedir. İşletme çalõşanlarõnõn ve yö-neticilerinin tecrübelerinden yararlanarak, ulaşõlabilecek en düşük maliyet belirlenmeli ve duruma göre hedef maliyet üzerinde düzeltme yoluna gidil-melidir. Aksi takdirde, belirlenen hedef maliyet ulaşõlamayacak düzeyde olursa, hedef maliyetleme yöntemini uygulayan kişi ve gruplar üzerinde bezginlik doğurabilir ve yöntemden beklenen yarara ulaşõlamayabilir.

Makul hedefler belirlendikten sonra bu hedefe ulaşma çalõşmalarõ başlar. Öncelikle hedef maliyet işletmenin imalat, pazarlama ve satõş sonrasõ hizmet sunan bölümlerine dağõtõlõr. Her bir bölüm gerçek maliyetlerini bu hedef içerisinde tutma konusunda sorumlu tutulur. Belirlenen özelliklere, kalite ve maliyet sõnõrlamalarõna uygun olarak üretim gerçekleştirilmeye çalõşõlõr. Hedef maliyete ulaşma çalõşmalarõ hem işletme içinde hem de dõ-şõnda devam eder. Üretimde kullanõlan hammaddeyi temin eden tedarik kaynaklarõ ile fiyatlar konusunda pazarlõklara girişirler. İşletme içinde de hedefe ulaşma konusunda özverili çalõşmalar sürdürülür.

Hedef maliyetleme süreciyle, tüketicileri hem fiyat hem de kalite yönünden tatmin edecek ve işletmeye makul bir kâr marjõ sağlayacak bir ürün pazara sunulmuş olacaktõr.

6. Sonuç

Günümüzün dinamik çevre koşullarõ, işletmeler için yoğun bir reka-bet ortamõ yaratmaktadõr. Bu rekareka-bet ortamõnda ayakta kalabilmek ise, bir yandan, işletmelerin hem çevresel değişimleri mümkün olduğu ölçüde ön-görmesine ve hõzlõ tepkiler verebilmesine, hem de her alanda kendisine re-kabetçi üstünlükler sağlayacak teknikleri geliştirmesine veya bu tür teknik-leri kullanabilmesine; diğer yandan da, tüketici istek ve ihtiyaçlarõnõ karşõla-yacak ürünler üretip pazara uygun fiyatlarla sunabilmesine bağlõdõr. Uygun ürünlerin uygun bir fiyatla pazara sunulabilmesi ise, ancak, tüketici odaklõ yaklaşõmlarla mümkündür.

1960’lõ yõllardan beri Japon işletmelerince kullanõlan ve günümüzde batõda da yaygõnlaşan hedef maliyetleme, tüketici odaklõ olma özelliğine sahip bir yöntemdir. Hedef maliyetleme yöntemi, tüketiciden başlayan, yani dõşarõdan içeriye uygulanan bir süreç olmasõ nedeniyle, işletme içi faktörle-rin yanõ sõra, dõş faktörleri de gözönüne almakta; dolayõsõyla, zaman kaybõnõ en aza indiren bir yöntem olma özelliğini taşõmaktadõr. Ayrõca, henüz ürün kavram aşamasõndayken, fiyatlama kararlarõ, yapõlan pazar araştõrmalarõ ile tespit edilen tüketicinin ürüne biçtiği değere dayandõrõldõğõ için, ürünün

(13)

pa-zara sunulmasõ halinde ortaya çõkabilecek potansiyel satõş veya kâr kayõpla-rõnõn da önüne geçilmesini mümkün kõlan bir yöntem olmaktadõr.

İlk bakõşta, kavramsal olarak kolay ve basit gibi gözüken hedef maliyetleme yöntemi, gerçekte karmaşõk ve çok yönlü bir yapõya sahiptir. Yöntemden arzulanan yararõn elde edilebilmesi için hem işletme içi ve dõşõ birimlerin geniş kapsamlõ katõlõmõnõn ve bunlarõn uyum ve işbirliği içerisin-de çalõşmalarõnõn sağlanmasõ, hem içerisin-de içerisin-demontaj analizi, kalite fonksiyon açõlõmõ, değer mühendisliği ve değişim mühendisliği gibi maliyet azaltõm teknikleriyle birlikte kullanõlmasõ gerekmektedir.

Sonuç olarak, rekabetçi üstünlükler sağlayan hedef maliyetleme, maliyetleri bir çõktõ olarak değil, girdi olarak gören ve önemli örgütsel ya-rarlar sunan bir yöntem olma özelliği taşõmaktadõr. Bu yöntemin ülkemiz işletmelerince de uygulanmasõ, gerek iç gerekse dõş pazarlarda rekabet a-vantajõ yakalamalarõna ve başarõ şanslarõnõ artõrmalarõna imkan sağlayabile-cektir.

KAYNAKÇA

BAHŞİ, C. Gökhan, CAN, A. Vecdi, “Hedef Maliyetleme”, Muhasebe ve Denetime Bakõş, no. 4, 2001, 47-64.

BERRY, T., AHMED, A., “The Consequences of Inter-Firm Supply Chains for Management Accounting”, Management Accounting Vol. 75, no. 10, 1997, 74-77.

BÖER, Germain, ETTLİE, John, “Target Costing Can Boost Your Bottom Line”, Strategic Finance Magazine Vol. 81, no. 1, 1999, 49-52. BUTSCHER, Stephan A., LAKER, Michael, "Market-Driven Product

Development”, Marketing Management Vol. 9, no. 2, 2000, 48-53. COOPER, Robin, SLAGMULDER, Regine, “Develop Profitable New

Products With Target Costing”, Sloan Management Review Vol. 40, no. 4, 1999, 23-35.

HIROMOTO, T., “Another Hidden Edge: Japanese Management Accounting,” Harvard BusinessReview, Vol. 66 ,no. 4, 1988, 22-26.

KATO, Y., “Target Costing Support System: Lessons from Leading Japanese Companies,” Management Accounting Research, Vol. 4, 1993, 33-47.

(14)

PORTER, Michael E., “Competitive Strategy: Techniques for Analyzing Industries and Competitors”, New York: The Free Press, 1980, 35-46.

SAKURAİ, M., “Target Costing and How to Use It”, Journal of Cost Management, Vol. 3, 1989, 39-50.

SCHMELZE, George, GEİER, Rolf, BUTTROSS, Thomas E., “Target Costing at ITT Automotive”, Management Accounting, Vol. 78, 1996, 26-30.

ŞAKRAK, Münir, Maliyet Yönetimi, Yayõn no. 80, Yasa Yayõnevi, İstan-bul, 1997.

ŞAKRAK, Münir, “Geleneksel Maliyetlemeden Hedef Maliyetlemeye – Maliyet Bir Çõktõ (Sonuç) Değil Girdidir”, 6. Ulusal İşletmecilik Kongresi 2000’li Yõllarda İşletmecilik ve Eğitimi Bildiri Kitabõ, Akdeniz Üniversitesi İ.İ.B.F. Antalya, 1998, 293-303.

TATİKONDA, Lakshmi U., TATİKONDA, Mohan V., “Tools for Cost-Effective Product Design and Development,” Production and Inventory Management Journal, Vol. 35, no. 2, 1994, 22-28. WORTHY, Ford S., “Japan’s Smart Secret Weapon”, Fortune, 1991,

72-75.

YÜKÇÜ, Süleymen, Yönetim Açõsõndan Maliyet Muhasebesi, 4.baskõ, Cem Ofset, İzmir, 1999.

DİPNOTLAR

1 Michael E. Porter, “Competitive Strategy: Techniques for Analyzing Industries and Competitors”, New York: The Free Press, 1980, s. 35-46.

2 Lakshmi U. Tatikonda, Mohan V. Tatikonda, “Tools for Cost-Effective Product Design and Development”, Production and Inventory Management Journal, Vol. 35, no. 2, 1994, s. 22.

3 Stephan A. Butscher, Michael Laker, “Market-Driven Product Development”,

Marketing Management, Vol. 9, no. 2, 2000, s. 48.

4 Germain Böer, John Ettlie, “Target Costing Can Boost Your Bottom Line”, Strategic

Finance Magazine, Vol. 81, no. 1, 1999, s. 49.

5 Butscher-Laker, a.g.m., s. 48. 6 Butscher-Laker, a.g.m., s. 49.

7 T. Hiromoto, “Another Hidden Edge: Japanese Management Accounting”, Harvard

(15)

- Y. Kato, “Target Costing Support System: Lessons from Leading Japanese Companies”, Management Accounting Research Vol. 4, 1993, s. 33.

- M. Sakurai, “Target Costing and How to Use It”, Journal of Cost Management, Vol. 3, 1989, s. 39.

8 T. Berry, A. Ahmed, “ The Consequences of Inter-Firm Supply Chains for Management Accounting”, Management Accounting, Vol. 75, no. 10, 1997, 76.

9 Münir Şakrak, Maliyet Yönetimi, Yayõn No. 80, Yasa Yayõnevi, İstanbul, 1997, s. 91. 10 George Schmelze, Rolf Geier, Thomas E. Buttross, “Target Costing at ITT

Automotive”, Management Accounting, Vol. 78, 1996, s. 26.

11 C. Gökhan Bahşi, A. Vecdi Can, “Hedef Maliyetleme”, Muhasebe ve Denetime Bakõş, no. 4, 2001, s. 51.

12 Bahşi-Can, a.g.m., s. 52.

13 Münir Şakrak, “ Geleneksel Maliyetlemeden Hedef Maliyetlemeye- Maliyet Bir Çõktõ (Sonuç) Değil Girdidir”, 6. Ulusal İşletmecilik Kongresi 2000’li Yõllarda İşletmecilik

ve Eğitimi Bildiri Kitabõ, Akdeniz Üniversitesi İ.İ.B.F., Antalya, 1998, s. 294.

14 Robin Cooper, Regine Slagmulder, “Develop Profitable New Products With Target Costing”, Sloan Management Review, Vol. 40, no. 4, 1999, s. 26.

15 Şakrak, “ Geleneksel Maliyetlemeden Hedef Maliyetlemeye- Maliyet Bir Çõktõ (Sonuç) Değil Girdidir”, s. 295.

16 Bahşi-Can, a.g.m., s. 53.

17 Şakrak, “Geleneksel Maliyetlemeden Hedef Maliyetlemeye- Maliyet Bir Çõktõ (Sonuç) Değil Girdidir”, s. 295.

18 Süleyman Yükçü, Yönetim Açõsõndan Maliyet Muhasebesi, 4.b., Cem Ofset, İzmir, 1999, s. 929.

19 Bahşi-Can, a.g.m., s. 55.

20 Şakrak, ““Geleneksel Maliyetlemeden Hedef Maliyetlemeye- Maliyet Bir Çõktõ (Sonuç) Değil Girdidir”, s. 297.

Referanslar

Benzer Belgeler

Başlatılan yeni kampanya ile 2021 yılı içerisinde Tarım Kredi ortaklarına 250 milyon TL tutarında faizsiz finansman desteği sağlanmasını hedeflediklerini belirten

Bankanın kredi risk maliyetinin 2022 ve 2023 yıllarında da 140 ve 115 baz puan ile özel sektör mevduat bankalarından yüksek olacağını düşünüyoruz. TSKB için ayrıca

Türkiye’nin söz konusu üründe ihracat birim fiyatı 531 $/Ton iken, dünya ortalaması 589 $/Ton olarak gerçekleşmiştir.. Bu durumda, ürünlerimiz birim fiyat bazında

cak, frenleyici roketler çalışacak ve araç yüzeye inecek. ERV yere iner inmez kontrol Dün- ya’ya geçecek. Araçtaki büyük rover ilişiğindeki reaktörü iniş yerinin

Genellikle turistler ile belirli bir destinasyon arasında kurulan duygusal bir bağ ve ilişki anlamına gelen destinasyon aidiyeti (Hidalgo ve Hernandez, 2001), turistlerin

Bu tablo 1512 Teknogirişim Sermaye Desteği Programı kapsamında açılacak her çağrı için “çağrı başına hedefleri”

Özellikle, maliyet kontrolü konusunda et- kin bir yönetim aracı olan hedef maliyet yöntemi, tarımsal faaliyet gerçek- leştiren işletmeler açısından da önem taşımaktadır..

Raporlanması: Sağlık İşletmesi Üzerine Bir Uygulama. Karabük: Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. Lojistik Faaliyetler ve Maliyetler.