EL SANATLARI EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI
NAKIŞ EĞİTİMİ BÖLÜMÜ
DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNDEKİ ETNOĞRAFYA
MÜZELERİNDE BULUNAN GELENEKSEL İŞLEMELERİN
İNCELENMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan
Yeliz (KARAL) YÜCEKUL
Ankara Mayıs,2013
EL SANATLARI EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI
NAKIŞ EĞİTİMİ BÖLÜMÜ
DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNDEKİ ETNOĞRAFYA
MÜZELERİNDE BULUNAN GELENEKSEL İŞLEMELERİN
İNCELENMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Yeliz (KARAL) YÜCEKUL
Danışman:Yrd.Doç.Yakude DEVELİOĞLU
Ankara Mayıs,2013
El sanatları yapıldığı yörenin tüm kültürel özelliklerini bize sunmakta ve aktarmaktadır. Bizim de el sanatlarına sahip çıkıp koruma altına almamız ve bu el sanatlarını gelecek nesillere aktarmamız gerekmektedir. Bunu da müzeler sayesinde yapabiliriz. Müzeler; kültürel değerleri taşıyan unsurlardan oluşan bir bütünü çeşitli biçimlerde korumak, incelemek, değerlendirmek ve bunları özellikle halkın beğenisini yükseltmek ve eğitmek için sergilemek amacı güden kamu yararına yönetilen sürekli kurumlardır. Bu yönüyle müzeler kültürümüzün emanetçileri konumundadır.
Bu kurumlarda var olan geleneksel değerlerimizi gün ışığına çıkarmak, geçmişimizin saklı kalan ürünlerini inceleyerek literatüre kazandırmak araştırmacıların önemli görevleri arasındadır.
Bu araştırmanın amacı; Doğu Karadeniz Bölgesindeki Etnografya Müzelerde Bulunan Geleneksel İşlemelerin İncelenmesi ve değerlendirilmesidir.
Bu amaç doğrultusunda araştırma beş ana bölümden oluşmaktadır.
Birinci bölümde; araştırmanın amacı, önemi, sınırlılıkları, sayıtlıları ve tanımlara yer verilmiştir.
İkinci bölümde; el sanatları,müze,işleme teknikleriyle ilgili tanımlara yer verilmiş. Araştırmanın yapıldığı müzeler hakkında genel bilgiler sunulmuştur ve ilgili araştırmalara,iğne tekniklerinin analizlerine yer verilmiştir.
Üçüncü bölümde; araştırma modeli, evren ve örneklemi, veri toplama tekniği, verilerin analizi hakkında bilgiler sunulmuştur.
Dördüncü bölümde bulgular ve yorumlar Kısmında ürünler bilgi formları yardımıyla analiz edilerek açıklanmıştır.
Son bölüm olan beşinci bölümde ise .tablolardan ve bilgi formlarından elde edinilen bilgiler özet olarak ve önemli olanlar aktarılmıştır.
Bu araştırmanın yürütülmesinde büyük çaba veren, katkı ve desteği büyük olan değerli danışmanım Yrd. Doç.Yakude Develioğlu’na, araştırmamın oluşmasındaki
araştırmam esnasında desteğini esirgemeyen fotoğraf çekimlerinde yardım eden ablam Yasemin KARAL’ ve arkadaşım Gülpınar MISIRLIOĞLU’na,araştırma çalışmalarım boyunca maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen annem Emriye KARAL ve eşim Mehmet S.YÜCEKUL’a teşekkürlerimi sunarım.
DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNDEKİ ETNOĞRAFYA MÜZELERDE BULUNAN GELENEKSEL İŞLEMELERİN İNCELENMESİ
(KARAL)YÜCEKUL, Yeliz Yükseklisans, Nakış Eğitimi Bölümü Tez Danışmanı: Yrd. Doç.Yakude DEVELİOĞLU
Mayıs-2013 , 291 sayfa
Bu araştırmanın amacı; Doğu Karadeniz yöresindeki etnografya müzelerde bulunan geleneksel işleme teknikleri ile yapılan ürünleri belgeleyerek incelemek,özelliklerini koruyarak gelecek kuşaklara aktarmak,aynı zamanda desenlerin çizimlerini yaparak yararlanmak isteyenlere kaynak oluşturmak ve yeni tasarımlar yapılabilmesini sağlayabilmektir.
Araştırma kapsamında Giresun, Trabzon ve Rize Etnografya müzelerindeki geleneksel el işlemelerden oluşan ürünlerin, kullanım alanları, renk, motif, teknik ve kompozisyon özellikleri incelenmiştir. Bu çalışmanın modeli betimseldir.
Bu araştırmanın evrenini Doğu Karadeniz Bölgesindeki Giresun, Trabzon ve Rize İllerinde bulunan Etnografya Müzelerindeki geleneksel el işlemeli ürünler oluşturmuştur.Rize müzesinde 26,Trabzon müzesinde 50,Giresun müzesinde 17 geleneksel el işlemeli ürün örneklem olarak alınmıştır.
Bu araştırmada veri toplama, konu ile ilgili kaynaklardan,bilgi formlarına aktarılan bilgilerden ve fotoğrafı çekilen ürünlerden elde edilmiştir.
Bu çalışmada bilgi formlarından elde edilen veriler kullanılarak, ilgili başlıklar altında tablolar hazırlanmış, verilerin çözümlenmesinde istatistik yöntemlerden y=f x X/100 formülü kullanılmış, tablolara dönüştürülen bilgilerin yorumları yapılmış,incelenen ürünlerin desenleri çizilmiş,inceleme kapsamına alınan tüm ürünlerde en çok kullanılan işleme tekniklerinin analizleri yapılmıştır.
Bulgular, Rize ve Giresun müzelerinde Türk işinin, Trabzon müzesinde hesap işinin, çoğunlukta olduğu, üç ildeki müzelerde peşkir ve uçkurun yoğun olarak bulunduğu,Türk işi ve hesap işi ürünlerde çok renk kullanılmasına karşın teknik
daha çok metal iplik ve metal telin kullanıldığı saptanmıştır..Bitkisel bezemelerin desenlerde yaygın olarak kullanıldığı, kompozisyon olarak düzgün sıralamalı uygulamaların daha çok tercih edildiği görülmektedir.İşlemelerde iğne teknikleri olarak en çok Türk işinde verev pesent,sarma,hesap işinde düz ve verev hesap iğneleri,dival (Maraş) işinde düz sarma ve tel kırma işinde artı puanın uygulandığı görülmüştür.
Bu araştırmada ortaya çıkan bulgulardan yola çıkarak müzelerde bulunan geleneksel işlemelerimiz hakkında öneriler sunulmuştur
INVESTIGATION OF THE TRADITIONAL EMBROIDERIES ETHNOGRAPHIC MUSSEUM EASTERN BLACK SEA REGION
(KARAL) YÜCEKUL, Yeliz MA, Department of Embroidery Supervisor: Asst. Yakude DEVELİOĞLU
May -2013 , 291 page
Purpose of this study of ethnographic museums in the eastern Black Sea region with the traditional processing techniques to examine the products by documenting, preserving the properties transfer to future generations, but also serve as a source for those who want to take advantage of patterns and new designs to be made by drawings to provide.
Within this research, Giresun, Trabzon and Rize Ethnographic museums of traditional hand embroidery products, applications, color, motif, technique and composition were examined. Products have been reviewed as it is a descriptive model of this study.
The population of this study is the Eastern Black Sea Region, Giresun, Trabzon and Rize in the Provinces of the Museums of Ethnography Museum of the traditional hand-embroidered products. Rize 26, 50 Museum of Trabzon, Giresun Museum is intended as a sample of 17 traditional hand-embroidered products.
In this study, the relevant sources of data collection, data sheets and photographed products was obtained from information transferred.
In this study, records of the data obtained by using the tables are the headings of the data used for analysis of statistical methods the formula y = fx x/100. Statements included in the converted information. Embroidery is comments patterns of the products most commonly used processing techniques were analyzed for all products.
Results, Rize Turks museum job, accounting job in Trabzon Museum, the Museum of Giresun Turks dominated the work products, napkins, and belts museums, especially where the three provinces, Turks and accountability in the work products that work in many colors to help break the needle and wire techniques are available, but outside of work than dival (Maraş) job patterns of metal spinning and metal wire is used very widely used . decorations, composition, more preferably a proper sequence of applications of the most oblique needle techniques. Embroideries gilding, wrapping, plain, and an oblique account spindles
Based on findings of this study resulting recommendations are presented on traditional our embroideries.
JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI………...…..i ÖNSÖZ………....…… ii ÖZET ………...………...……….iv ABSTRACT………..……….…..…vi TABLOLAR LİSTESİ……..…..……….x ŞEKİLLER LİSTESİ………..……….…....xi
ÇİZİMLER LİSTESİ ……….xix
FOTOĞRAFLAR LİSTESİ………..…..xii 1.GİRİŞ……….. …………1 1.1.Problem Durumu ……….……...1 1.2.Araştırmanın Amacı ………..………..…...3 1.3.Araştırmanın Önemi………4 1.4.Varsayımlar ………...……….5 1.5.Araştırmanın Sınırlılıkları ..……..……….…….5 1.6.Tanımlar …………..………..…….6 2.KAVRAMSAL ÇERÇEVE 2.1.El sanatları………..…….8
2.2.Müzenin Tanımı ve Çeşitleri ………...……….10
2.3.İşleme Hakkında Genel Bilgi …...……..………..12
2.4.İşleme Sırasında Kullanılan Gereçler…..……….……….13
2.5.İşlemede Desen Özelliği ve Bezeme Çeşitleri …..……….………..13
2.6.İşlemede Kompozisyon ve Kompozisyon Özellikleri……….………..14
2.7.İşlemede Kullanılan Teknikler ………...………..15
2.7.1.Hesap İşi ve Türk İşi………...….…15
2.7.2.Dival İşi ( Maraş İşi) ………..……….…16
2.7.3.Tel Kırma (Bartın İşi) …………..……….………..17
2.10.Rize Müzesi………...20
2.11.Trabzon İlinin Tarihi,Coğrafi Durumu ve Kültürü …..……….20
2.12.Trabzon Müzesi………...21
2.13.Giresun İlinin Tarihi,Coğrafi Durumu ve Kültürü………..22
2.14.Giresun Müzesi …...………...22
2.15.İşlem Analizleri………...22
2.15.1.Hesap İşi İğne Tekniklerinden Düz Hesap İğnesi Yapma ..………..23
2.15.2.Hesap İşi İğne Tekniklerinden Verev Hesap İğnesi Yapma ..………...25
2.15.3.Türk İşi İğne Tekniklerinden Verev Pesent Yapma ..………...26
2.15.4.Türk İşi İğne Tekniklerinden Düz Sarma Yapma …...……….……….28
2.15.5.Dival (Maraş) İşi İğne Tekniklerinden Düz Sarma Yapma …..…………....29
2.15.6.Tel Kırma (Bartın) İşi İğne Tekniklerinden Artı Puan Yapma………..31
2.16.İlgili Araştırmalar ……...……… …...33
3.YÖNTEM …...………...35
3.1.Araştırmanın Modeli………..…35
3.2.Evren ve Örneklem………...….35
3.3.Veri Toplama Tekniği ……...………..….35
3.4.Verilerin Analizi………...….36
4.BULGULAR VE YORUM………...…………37
4.1.Bilgi Formlarından Elde Edilen Bilgiler ………...………...37
4.1.1.Bilgi Formlarından Elde Edinilen Bilgiler……….………..38
4.1.1.1.Rize Müzesinden Elde Edinilen Bilgiler……….…….……...38
4.1.1.2.Trabzon Müzesinden Elde Edinilen Bilgiler………..……….97
4.1.1.3.Giresun Müzesinden Elde Edinilen Bilgiler….……….………228
4.1.2.Bilgi Formlarından Elde Edinilen Verilerin Tablolar Halinde Değerlen dirilme Si ....……...………268
5.SONUÇ VE ÖNERİLER .………...…………283
KAYNAKÇA………...…….289 EKLER ……...………..……291 Ek 1 Alınan İzinler …...………... 291
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo no sayfa no 1. Rize,Trabzon ve Giresun müzelerinde bulunan geleneksel işlemeli ürünlerin
müzeye alınış şekillerinin dağılımı…...……….268 2. Rize,Trabzon ve Giresun müzelerinde bulunan geleneksel işlemeli ürünlerde
uygulanan işleme tekniklerinin dağılımı………...………269 3. Rize,Trabzon ve Giresun müzelerinde bulunan geleneksel işlemeli ürünlerin
uygulama alanlarının dağılımı…………...………270 4. Rize,Trabzon ve Giresun müzelerinde bulunan geleneksel işlemeli ürünlerin
uygulama alanlarının tekniklere göre dağılımı……..………271 5. Rize,Trabzon ve Giresun müzelerinde bulunan geleneksel işlemeli ürünlerdeki
renk dağılımı………..………273 6. Rize,Trabzon ve Giresun müzelerinde bulunan geleneksel işlemeli ürünlerdeki
bezeme konularının dağılımı……….274 7. Rize,Trabzon ve Giresun müzelerinde bulunan geleneksel işlemeli ürünlerdeki
kompozisyon özelliklerinin dağılımı…….………275 8. Rize,Trabzon ve Giresun müzelerinde bulunan geleneksel işlemeli ürünlerdeki
kullanılan gereçlerin tekniklere dağılımı………...…277 9. Rize,Trabzon ve Giresun müzelerinde bulunan geleneksel işlemeli ürünlerdeki
iğne tekniklerin işleme tekniklerine dağılımı………279 10. Rize,Trabzon ve Giresun müzelerinde bulunan geleneksel işlemeli ürünlerdeki
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil no sayfa no
1. Düz hesap iğnesi……….……….24
2. Gözenmiş düz hesap iğnesi………..…………24
3. Verev hesap iğnesi………..………….25
4. Karşılaşmış ve Gözenmiş Verev Hesap İğnesi ……....………..…….26
5. Verev Pesent Birinci Aşama ...………..…………..27
6. Verev Pesent İkinci Aşama ...………..…………..27
7. Sarma (Kalın sarma) ……...………...……….28
8. İnce Sarma ..……….……...28
9. Dival (Maraş)işinde Simi Tutturma …..………...……. 30
10. Sim Sarmaya Başlama ...……… 31
11. Sim Sarma ………...… 31
12. Artı Puan Birinci İşlem .………....… 32
13. Artı Puan İkinci İşlem ……...……… 33
14. Artı Puan Üçüncü İşlem ……….... 33
15. Artı Puan Dördüncü İşlem………...… 33
16. Artı Puan Beşinci Aşama………...… 33
Fotoğraf no sayfa no 1. Peşkir……….……….………...…..38 2. Peşkirden detay …....……….………...…39 3. Peşkir………..….………....41 4. Peşkirden detay……….………...42 5. Uçkur………...…..….……….44 6. Uçkur………...….…...………..46 7. Peşkir………....……….………..48 8. Peşkirden detay………...………….…………..49 9. Peşkir………..…...………….……….50 10. Peşkirden detay………..…...………….……..51 11. Havlu………..……...………….…..53 12. Havludan detay………...…………...54 13. Omuz havlusu………...………..……….55
14. Omuz havlusundan detay……….………...….56
15. Uçkur………...57
16. Uçkurdan detay………....58
17. Uçkur………...…...59
18. Uçkurdan detay………...….60
19. Duvak marhaması………...……..61
20. Duvak mahramasından detay………....…...62
21. Peşkir………..…….63 22. Peşkirden detay………...…...64 23. Peşkir……….……..65 24. Peşkirden detay ………...……...…...66 25. Uçkur……….……..67 26. Uçkurdan detay………...…...68 27. Uçkur……….……..70
29. Uçkur………..………….72 30. Uçkurdan detay………....…....73 31. Peşkir………..…….75 32. Peşkirden detay………...…..76 33. Peşkir………...78 34. Peşkirden detay………...…..79 35. Çevre………...…...80 36. Çevreden detay………...……..81 37. Ocak örtüsü………...…….82
38. Ocak örtüsünden detay……….……...83
39. Bohça………...…..…..84 40. Satla………...……...86 41. Satlanın arkadan görünümü………..………... .86 42. Saltadan detay……….……….……..87 43. Bindallı...……….88 44. Bindallının arkadan görünümü…..………...……..89 45. Peşkir………...…….91 46. Peşkirden detay…….………...…. 92 47. Uçkur………...…….93 48. Uçkurdan detay………..…..…..94 49. Elbise örtüsü………...……....95
50. Elbise örtüsünden detay………..………...96
51. Peşkir………...…..…….97
52. Peşkirden detay………...……….98
53. Hamam havlusu………...……..…….99
54. Hamam havlusundan detay………..………..…..100
55. Peşkir………...……….101
58. Uçkur ……….……….……..105 59. Uçkurdan detay………...….………..…...106 60. Uçkur ……….…………...…...108 61. Peşkir ……….………...110 62. Peşkirden detay ………....……….…...111 63. Peşkir……….112 64. Peşkirden detay………....……….….113 65. Havlu………....………..…114 66. Havludan detay………....………..115 67. Çevre………....…………..…....116 68. Çevreden detay………....…………....…..117 69. Çevre………....…………....…..118 70. Çevreden detay………..…119 71. Çevre……….….120 72. Çevreden detay ……...………...121 73. Yaygı………..…122 74. Yaygıdan detay………..123 75. Uçkur ………....124 76. Uçkur……….…………126 77. Uçkurdan detay……….………...127 78. Uçkur……….129 79. Uçkurdan detay……….………...130 80. Uçkur……….…………131 81. Uçkurdan detay………....………...132 82. Uçkur……….…………133 83. Uçkurdan detay………...134 84. Uçkur……….…………136 85. Uçkurdan detay………...……….………...137
87. Uçkurdan detay……….………...139 88. Uçkur……….………141 89. Uçkurdan detay……….………...142 90. Peşkir……….144 91. Peşkirden detay………..………...…145 92. Örtü………..……….146 93. Örtüden detay……….………...147 94. Örtü………...149 95. Örtüden detay………...…150 96. Peşkir ………....152 97. Peşkirden detay……….………...….153 98. Peşkir……….155 99. Peşkirden detay……….………....156 100.Peşkir...158 101.Peşkirden detay ...159 102. Havlu………...161 103. Havludan detay………...162 104. Örtü……….………....164 105.Örtüden detay………..………....165 106. Peşkir………..……….167 107.Peşkirden detay………...………...168 108. Çevre………...…170 109.Çevreden detay……….………...…171 110.Çevre………...….173 111. Çevreden detay………...…174 112.Çevre….………...…176 113 Çevreden detay………...….177 114.Çevre……….………...…179
116. Uçkur………..………...182 117.Uçkurdan detay………...………...183 118.Uçkur………..………...185 119.Uçkurdan detay………...186 120.Uçkur……….………...188 121.Uçkurdan detay………...189 122.Bindallı……….………...191 123.Bindallı arka görünüm……….………...191 124.Bindallıdan detay……….………...192 125.Bindallı………..………...194 126.Bindallı arka görünüm………...194 127.Bindallıdan detay………...195 128.Havlu………...197 129.Havludan detay………...198 130.Seccade………...200 131.Seccadeden detay………...201 132.Bindallı………...203 133.Bindallı arka görünüm………...203 134.Bindallıdan detay………...204 135.Bindallı………...206 136.Bindallı arka görünüm………...206 137.Bindallıdan detay………...207 138.Yastık kılıfı………...209 139.Yorgan………...211 140.Yorgandan detay………...212 141.Baş örtüsü………...214
142.Baş örtüsünden detay………...215
145.Uçkur………...220 146.Uçkurdan detay………...221 147.Uçkur………...222 148.Uçkurdan detay………...223 149.Havlu(baş)………...225 150.Havlu(baş)dan detay………...226 151.Çevre………...228 152.Çevreden detay………...229 153.Peşkir………...231 154.Peşkirden detay………...232 155.Duvak marhaması………...234
156.Duvak mahramasından detay………..…...235
157.Uçkur………...237 158.Uçkurdan detay………...238 159.Çevre………...240 160.Çevreden detay………...241 161.Havlu………...…..243 162.Havludan detay………...……244 163.Uçkur………...…..245 164.Uçkurdan detay………...246 165.Uçkur………...247 166.Uçkurdan detay………...248 167.Kuşak………...249 168.Kuşaktan detay………...250 169.Uçkur………...…..251 170.Uçkurdan detay………...252 171.Kuşak………...253 172.Kuşaktan detay………...254
174.Bohçadan detay………...256 175.Bindallı………...257 176.Bindallı Arka görünüm………...257 177.Bindallıdan detay………...……258 178.Kuşak………...260 179.Kuşaktan detay………...261 180.Havlu………...262 181.Havludan detay………...263 182.Çevre………...264 183.Çevreden detay………...265 184.Havlu………...266 185.Havludan detay………...267
Çizim no sayfa no 1. Peşkir………..…….40 2. Peşkir………..…….43 3. Uçkur.……….…….45 4. Uçkur.……….…….47 5. Peşkir………..…….49 6. Peşkir………..…….52 7. Havlu.………..…….54 8. Omuz havlusu..………...…….56 9. Uçkur.……….…….58 10. Uçkur..……….60 11. Duvak marhaması………..…….62 12. Peşkir………..64 13. Peşkir………..66 14. Uçkur.……….69 15. Uçkur.……….71 16. Uçkur.……….74 17. Peşkir……….…….77 18. Peşkir……….…….79 19. Çevre.……….….…81 20. Ocak örtüsü………83 21. Bohça…….………85 22. Salta.………..….…87 23. Bindallı.……….…90 24. Peşkir……….…92 25. Uçkur.………94 26. Elbise örtüsü……….…96 27. Peşkir……….…98
29. Peşkir………102 30. Uçkur.………104 31. Uçkur.………107 32. Uçkur.………109 33. Peşkir……….…111 34. Peşkir……….…113 35. Havlu.……….…115 36. Çevre.……….…117 37. Çevre.……….…119 38. Çevre.……….…121 39. Yaygı.……….…123 40. Uçkur.………125 41. Uçkur ………128 42. Uçkur ………130 43. Uçkur ………132 44. Uçkur ………135 45. Uçkur ………137 46. Uçkur ………140 47. Uçkur ………143 48. Peşkir……….…145 49. Örtü.………...…148 50. Örtü.………...…151 51. Peşkir……….…154 52. Peşkir……….…157 53. Peşkir……….…160 54. Havlu.……….…163 55. Örtü.………...…166 56. Peşkir……….…169
58. Çevre ……….175 59. Çevre ……….178 60. Çevre ……….181 61. Uçkur.………184 62. Uçkur ………187 63. Uçkur ………190 64. Bindallı.………193 65. Bindallı.………196 66. Havlu.………199 67. Seccade.……….202 68. Bindallı.………205 69. Bindallı.………208 70. Yastık kılıfı………...210 71. Yorgan.……….213 72. Baş örtüsü……….216 73. Çevre.………219 74. Uçkur ………221 75. Uçkur ………224 76. Havlu(baş)……….227 77. Çevre ……….230 78. Peşkir……….233 79. Duvak marhaması……….236 80. Uçkur ………239 81. Çevre.………242 82. Havlu.………244 83. Uçkur ………246 84. Uçkur ………248 85. Kuşak.………250
87. Kuşak.………254 88. Bohça.………256 89. Bindallı….……….259 90. Kuşak.………261 91. Havlu.……….…263 92. Çevre.……….…265 93. Havlu.………...…267
1.GİRİŞ
1.1.Problem Durumu
Toplumları birbirinden ayıran önemli özelliklerden biri de kültürdür. Çünkü her toplumun kendine has kültürü bulunmaktadır. Kültürlerin devamı ve aktarımı kültürü oluşturan alt unsurların iyi korunması, araştırmalarla analiz edilmesi yaşatılabilmesi için zorunluluk arz eden seçeneklerdendir.
Sanat insan yaşamının önemli bir boyutunu kapsamaktadır ve insanlara her yönden hitap etmektedir. Görsel ve işitsel pek çok sanatsal faaliyetler yapılmaktadır. Bu faaliyetler her kıtada, her ülkede hatta her şehirde farklılıklar göstermektedir. Bu farklılıklar da kültürlerle yansıtılmaktadır.
Ulusal kültürümüzün özünü oluşturan halk kültürümüzün, yaşayan, çağdaş kültürümüzü besleyen, evrensel kültüre de sürekli katkıda bulunan dallarının başında el sanatlarımız gelmektedir(Kültür Bakanlığı[K.B],1998:5).
Hayatımızı çevreleyen, farkında olduğumuz ya da olmadığımız pek çok halk sanatları ülkemizde bulunmaktadır. Bu durum ülkemiz için önemli bir zenginliktir.
El sanatları, bütün halk sanatları gibi, bir ulusun kültürel kişiliğinin en canlı ve anlamlı belgeleridir(Onuk,2000:1).
El sanatları hammaddesi,deseni,üretim tekniği, üretenin katkısıyla, ait olduğu yörenin karakteristiğini taşımasıyla değer kazanır(K.B,1993:7).
Geleneksel Türk El Sanatları, Anadolu’nun binlerce yıllık tarihinden gelen çeşitli uygarlıkların kültür mirasıyla, kendi öz değerlerini birleştirerek zengin bir mozaik oluşturmuştur.(K.B,1993:11)
Türk işlemeleri, XVII. ve XVIII. yüzyılda Avrupa’da çok beğenilmiş ve takdir edilerek altın çağını yaşamıştır. Bu çağda işlemeler, kıymetli kumaşlar üzerine altın ve gümüş sim kullanılarak ipeklerle işlenmiştir. Bu sanatın Balkan Ülkelerinde de etkisi çok büyük olmuştur. Yüzyıllarca süren Türk egemenliği bu ülkelerin işleme sanatı üzerinde derin izler bırakmıştır(Özdiler,1990:7).
İşlemede gözlenen uygulama biçimleri, işlenecek dokumayı oluşturan iplikler üzerinde yapılan temel işlemelerdeki sistem doğrultusunda beş ana grup altında toplanmaktadır. Dokumanın iplikleri üzerinde yürütülen iğneler, dokumanın iplikleri çekilerek yapılan iğneler, dokumanın iplikleri kesilerek yapılan iğneler, dokumanın üzeri kapatılarak yapılan iğneler ve dokumanın veya dokumaların iplikleri bağlanarak yapılan iğneler şeklinde sıralanmaktadır(Barışta,1995:1).
Türk işlemeciliğinin dönemlere bağlı çok sayıda iğnesi olmakla beraber, genellikle dikkati çeken belli başlı iğneler şöyle sıralanabilir: ajur (delik işi), akma, aplike (kapama), kum iğnesi, anavata, Bosna iğnesi, Buhara atması, çengel iğnesi, çöp işi, rokoko, sarhoş bacağı, sap işi, pul işi, zincir işi Slav iğnesi, etamin iğnesi, Girit iğnesi, goblen iğnesi, iğne ardı, Çin iğnesi, kesme ajur, muşabak, mürver, pesent, yüzeysel pesent, susma, balıksırtı, ciğerdeldi, civankaşı, hasır iğne, hesap işi, düz sarma yarma yaprak, kordon tutturma, tel kırma. Bu iğneler arasında dokumanın iplikleri üzerinde iplik sayılarak yapılan pesent, düz ve verev hesap iğnesi, muşabak, balıksırtı, civankaşı, susma vb. iğneler Türk işlemesinin tipik iğneleridir(Barışta,1995:1,2).
Günümüzde teknolojinin ilerlemesiyle makine ile yapılan işlemeler geçmişe oranla daha çok uygulanmaktadır. Bu nedenle el işleme ürünleri azalmaktadır. Azalan el işlemelerinin sürekliliğini sağlamak ve kültürel değerini yaşatmak amacıyla müzelerin toplumların yaşamında önemli bir yeri bulunmaktadır.
Müze: Tabiat olaylarını ve insan emeğini en iyi temsil eden örnekleri muhafaza eden ve bu örnekleri insan bilgisinin gelişmesi yolunda kullanan bir kurumdur(Meydan Larousse, cilt 14:344).
İnsana öz niteliklerin korunması gerekliliğini ortaya koyan müzeler, topladıkları nesne ve yapıtlarla eski insan yaratıcılığının değerini belgelemekle kalmamış, bunları topluma yansıtmıştır. Müzeler, bu yansıtmayı gerçekleştirirken, toplumu eğiten, sanatçıyı güçlendiren, yönlendiren eğitim kurumları olma niteliklerini kazanmışlardır (Demir,2001:5).
Müzeler; toplumun ve gelişiminin hizmetinde olan, halka açık, insana ve yaşadığı çevresine tanıklık ettiği malzemelerin üzerinde araştırmalar yapan, toplayan, koruyan, bilgiyi paylaşan ve sonunda inceleme, eğitim ve zevk alma doğrultusunda sergileyen, sürekliliği olan kurumlardır( Sezgin ve Karaman,2009:14).
Aynı zamanda müzeler, toplumun bilimsel ve kültürel geçmişini yansıtan, geleceğini biçimleyecek öğeleri araştıran, toplayan, koruyan, sergileyen, yaşatan ve yönlendiren yaygın bir eğitim kurumudur ( Atagök,1995:10).
Günümüzde çeşitli eserlerin toplanmasını, kaydedilip en iyi şartlarda korunmasını ve gelecekteki kültür gelişmelerini sağlamak (Demir,2001) için açılan etnografya müzelerinde sergilenen geleneksel işlemelerle bezenmiş ürünler Türkiye’nin pek çok bölgesinde mevcuttur. Özellikle Doğu Karadeniz bölgesinde geçmiş yüzyıllara ait pek çok geleneksel işlemeli ürünlerin varlığı bilinmekle birlikte günümüzde örneklerine yörede çok sık rastlanmamaktadır. Bu araştırma yöredeki geleneksel işlemelerin varlığını da ortaya koyabilmek ve literatüre kazandırmak için planlanıp yürütülmüştür.
1.2. Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın genel amacı; Doğu Karadeniz yöresindeki etnografya müzelerinde bulunan geleneksel işleme teknikleri ile yapılan ürünleri belgeleyerek incelemek,özelliklerini koruyarak gelecek kuşaklara aktarmak,aynı zamanda desenlerin çizimlerini yaparak yararlanmak isteyenlere kaynak oluşturmak ve yeni tasarımlar yapılabilmesini sağlamaktır.
Bu temel amaç çerçevesinde,
1. Rize, Trabzon ve Giresun İllerindeki Etnografya Müzelerinde yer alan Geleneksel İşlemelerin kullanım alanlarını belirlemek,
2. Rize, Trabzon ve Giresun İllerindeki Etnografya Müzelerinde yer alan Geleneksel İşlemelerde kullanılan işleme tekniklerini belirlemek,
3. Rize, Trabzon ve Giresun İllerindeki Etnografya Müzelerinde yer alan Geleneksel İşlemelerde Kullanılan Renk özelliklerini saptamak,
4. Rize, Trabzon ve Giresun İllerindeki Etnografya Müzelerinde yer alan Geleneksel İşlemelerde kullanılan desen özelliklerini belirlemek,
5. Rize, Trabzon ve Giresun İllerindeki Etnografya Müzelerinde yer alan Geleneksel İşlemelerde kullanılan kompozisyon çeşitlerini belirlemek,
6. Rize, Trabzon ve Giresun İllerindeki Etnografya Müzelerinde yer alan Geleneksel İşlemelerde kullanılan iplik özelliklerini belirlemek,
7. Rize,Trabzon ve Giresun İllerindeki Etnografya Müzelerinde yer alan Geleneksel İşlemeler elde edildikleri kaynakları belirlemek
8. Rize, Trabzon ve Giresun İllerindeki Etnografya Müzelerinde yer alan Geleneksel işlemelerde kullanılan işleme tekniklerinin en çok uygulanan iğne tekniklerinin analizini yapmak,
1.3. Araştırmanın Önemi
Günümüzde teknolojinin gelişmesi ile el emeği göz nuru olan Geleneksel el sanatlarımızın kültürümüzdeki yeri giderek kaybolmaya başlamıştır.
Geleneksel el sanatları bütün halk sanatları gibi bir ulusun kültürel kişiliğinin en canlı ve en anlamlı belgeleridir. Bu özelliğinden dolayı araştırılması ve geliştirilmesi zorunludur. Gelişen teknoloji karşısında geleneksel el sanatlarının yok olmasını önlemek için konuya hem kültürel hem de ekonomik olarak bakma zorunluluğu vardır(Albayrak ve Diğerleri,2004,I).
Geleneksel el sanatlarının, günümüz gereksinimlerine cevap verebilmesi, yaşatılması bu sanatlarla yakından ilgilenen sanatçılara, eğitimcilere ve bu işe gönül verenlerin çabalarına bağlıdır(Albayrak ve Diğerleri,2004:1).
Bu araştırma; bölgedeki müzelerde bulunan geleneksel işlemelerin literatüre kazandırılması, yaşatılması, tanıtılması ve gelecek kuşaklara aktarılması açısından önemlidir.
1.4. Varsayımlar
1. Araştırma için belirlenen yöntem amaçlara ulaşmada güvenilirdir. 2. İncelemeye alınan ürünler evreni temsil eder niteliktedir.
3. Literatürden elde edilen bilgiler geçerli ve güvenilirdir.
4. Müzelerde yapılan bu araştırmada incelenen ürünlerin özellikleri araştırmanın amacını açıklayıcı niteliktedir.
5. Doğu Karadeniz bölgesindeki müzelerde tesadüfi yöntemle seçilen geleneksel işlemelerin değerlendirilmesi için hazırlanan veri toplama aracı, ürün özelliklerini tanıtıcı ve açıklayıcı niteliktedir.
1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları
1. Araştırma Rize, Trabzon ve Giresun’daki Etnografya Müzelerinde bulunan Geleneksel El İşlemelerinden Hesap işi,Türk işi,Dival(Maraş) işi ve Tel kırma ürünlerinden tesadüfi yöntemle seçilen örneklerle sınırlıdır.
2. Araştırma kapsamında incelenen ürünlerde en çok kullanılan iğne tekniklerinin işlem analizleri ile sınırlıdır.
3. Araştırmada yararlanılan literatür Türkçe kaynaklar ile sınırlandırılmıştır. 4. Araştırmada elde edilen bilgiler kullanılan veri toplama aracı ile sınırlıdır.
1.6. Tanımlar
Müze: Tabiat olaylarını ve insan emeğini en iyi temsil eden örnekleri muhafaza eden ve bu örnekleri insan bilgisinin gelişmesi yolunda kullanan bir kurumdur(Meydan Larousse, cilt 14:344).
İşleme: Pamuk yada ipekten yapılmış, beyaz yada renkli, kalın ve ince kumaşlar bazen de keçe ve deri üzerinde; ipek, yün, keten, pamuk,metal v.b. gibi iplikler kullanılarak elde veya makinede iğne veya tığ ile,düz ve kabarık değişik iğne teknikleri yardımı ile yapılan süslemelere denir(Köklü,2002:1).
Keten: ...,keten adı verilen bitkinin sap liflerinden elde edilir,saman rengindedir. Sağlam,parlak görünüşlü olup kullanışlıdır. Yıkamaya,sıcak ütü ile ütülemeye uygundur. ...yöresel adlarla anılanları vardır. Rize keteni,Ayancık keteni,Bursa keteni gibi(Yılmazkurt,2002:29).
Pamuk: Pamuk bitkisi üzerindeki liflerden üretilen sık ve düz dokunan dayanıklı,yıkamaya elverişli dokumlardır(Yılmazkurt,2002:29).
Kadife:Keten ve pamuk liflerinden üretilen yüzeyi çok sık ve kısa hav bırakılarak dokunmuş,kalın ve parlak bir kumaştır. Tersi düz ve mattır. İpek lifinden üretilen kadifeler de bulunmaktadır(Köklü,2002:18).
Patiska: Pamuk lifinden üretilen,sık ve düz dokunan dayanıklı bir kumaştır. Yıkanmaya elverişlidir. Çoğunlukla beyaz renkte üretilmesine karşın renklileri de bulunmaktadır(Köklü,2002:17).
Tülbent:Pamuk lifinden üretilen çok ince ve dökümlü bir kumaştır. Sık ve düz dokunuşludur(Köklü,2002:17).
Mermerşahi: Pamuk lifinden üretilen ince ve dökümlü bir kumaştır. Sık ve düz dokunuşludur(Köklü,2002:17).
Amerikan Bezi:Pamuk liflerinden üretilmektedir. Nakışta daha çok kasnak bezi olarak kullanılmaktadır.
Saten:Pamuk lifinden üretilen parlak ve dökümlü bir kumaştır. İpek lifinden üretilenleri de mevcuttur(Köklü,2002:18).
İpek:İpek böceğinin salgısından elde edilir.Parlak ve yumuşaktır (Yılmazkurt,2002:29).
Organze:İpek lifinden üretilen ince ipliklerle dokunan sık ve düz dokunuşlu,şeffaf ve sert bir kumaştır.(Köklü,2002:18)
Feretiko Dokuma:Kenevir liflerinden özel işlemlerden geçirilerek özel dokuma tezgahında dokunan yöresel bir dokumadır.
Pamuktan Yapılan İplikler:Muline,pamukaki,koton,merserize gibi pamuk liflerinin merserizasyonu ile yapılan ipliklerdir.
İpekten Yapılan İplikler: Çamaşır ipeği, ibrişim, kordone, filoş gibi ipliklerdir (Yüksel(Korkusuz),1997:23).
Orlon:Kimyasal liflerden üretilmektedir. İki kat ipliğin bükülmesinden meydana gelir. Normal bükümlü ve parlaktır.(Köklü,2002:21)
Sırma:Altın,gümüş veya madensel tellerin hadde'den geçirilerek ince teller haline getirilmesidir.(Köklü,2002:21)
Sim:Çok ince altın.gümüş ve madensel tellerin,ince ipek ya da pamuk iplikleri üzerine sarılması ile elde edilen ipliklerdir.(Köklü,2002:21)
Pul:Yuvarlak,ince,yassı,bombeli ya da düz,ortası delik,metal ya da plâstik parçalardır.(Köklü,2002:23)
Tırtıl:Sırma tellerin köşeli ve hafif seyrek,helezon şeklinde bükülmesi ile elde edilmektedirler. Altın ve gümüş renginde üretilenleri mevcuttur.(Köklü,2002:23)
Kurt:Sırma tellerin yuvarlak ve sık olarak,düzgün bir helezon şeklinde bükülmesi ile elde edilir. Altın ve gümüş renginde üretilenleri mevcuttur (Köklü,2002:23).
2.KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Araştırmanın bu bölümünde el sanatları sınıflandırılmış, genel olarak müze ve müze çeşitleriyle ilgili bilgiler sunulmuş, geleneksel işleme teknikleri hakkında genel bilgiler verilmiştir.İncelemeye alınan ürünlerin bulunduğu Rize, Trabzon ve Giresun illerinin tarihi, coğrafi durum ve kültürel özelliklerine değinilerek Rize, Trabzon ve Giresun müzeleri hakkında bilgilere yer verilmiştir. Araştırma kapsamına alınan ürünlerde uygulanan iğne tekniklerinden en çok kullanılanlarının analizleri yapılmıştır.
2.1.El Sanatları
El sanatları, bireyin bilgi ve becerisine dayanan, genellikle doğal hammaddelerin kullanıldığı, elle ve basit aletler dışında makine gücüne ihtiyaç duyulmadan yapılan ve toplumun kültürünü, gelenek ve göreneklerini, folklorik özelliklerini taşıyan, yapan kişinin zevk ve becerisini yansıtan, gelir sağlayıcı üretime yönelik etkinlikleridir (Özdemir ve Yetim,1997:191).
Aynı zamanda el sanatları bir milletin milli kültürünü simgeleyen ve tanıtan en önemli unsurdur. Bir ülkenin gelenek ve göreneklerinin yaşam biçiminin kuşaktan kuşağa aktarılmasında ve geliştirilerek devam ettirilmesinde en büyük rolü oynamaktadır(Onuk,1998:13).
El sanatı içinde düşünülen ürünlerin akla gelmeyecek kadar zengin ve çeşitli olması nedeniyle; bu ürünleri anlaşılır kılmak için belli gruplarda toplamak gerekir. Gruplamada ortak özellikler,işlev ve kullanım alanları göz önüne alınırken, hammaddelerine göre bir sınıflaması yapılan el sanatı türlerinin nitelikleri ön planda tutulmuştur(Öztürk,2003:85).
El sanatı türlerinin sınıflanmasında, ortak özelliklerin en belirgini, ürünün aslını oluşturan ham maddedir. Bu nedenle, buradaki sınıflamada el sanatlarının yapıldıkları ham maddeler esas alınmıştır(Öztürk,2003:95).
1.Hammaddesi (hayvansal, bitkisel ve kimyasal) lif olan el sanatları: Dokuma türleri; halı-kilim, el dokusu kumaşlar, çarpana(kolon)dokumalar vb. Örgü işleri; çorap, kazak, eldiven vb. örgülerle oya türleri, danteller.İşlemeler, keçe işleri, el baskıcılığı 2.Hammaddesi ahşap(ağaç)olan el sanatları: Bir el sanatı üretiminde kullanılan araçlar (el baskı kalıpları, tezgâhlar, ip eğirme araçları, vb).Tarım ve ulaşımda kullanılan araçlar ve parçaları(araba, kağnı, döven, boyunduruk vb). Günlük kullanım eşyaları ve aksesuarlar(mutfak araç-gereçleri, rahle, tespih, takunya, biblo, vazo, ağızlık, pipo, baston vb.). Mimari elemanlar(minber, kapı, pencere vb.). Müzik aletleri 3.Hammaddesi taş olan el sanatları: Değersiz taşlar kullanılarak yapılan yapılar (mimari elemanlar, mezar taşları, çeşmeler vb.).Süs taşları işlemeciliği (takılar, tespihler, ağızlık, pipo, baston vb. aksesuar ve günlük kulanım eşyaları).Mermer işleri. Lüle taşından yapılan işler. Oltu taşından yapılan işler,vb.
4.Hammaddesi toprak olan el sanatları: Çanak çömlek işleri (mutfak eşyaları, günlük klanlım eşyaları vb.). Çini eşyalar,seramik eşyalar
5.Hammaddesi maden (metal) olan el sanatları: Demirden yapılan işler (kapı tokmakları, mutfak araçları, tarım araçlar, hayvan koşumları, mimari elemanlar, müzik aletleri vb.). Bakır-pirinç işleri (mutfak araçlar, hamam takımları, ısınma araçları, çay kahve takımları ve fincan zarfları, vazo, duvar tabakları vb.). Altın - gümüş işleri kuyumculuk,takılar, günlük kullanım eşyaları.
6.Hammaddesi cam olan el sanatları:Göz boncuğu (nazar boncuğu) türleri.Çeşmi bülbüller.Vitray türleri,takı ve aksesuarlar.
7.Hammaddesi deri ve hayvansal atıklar olan el sanatları: Saraç işleri, deri giyim eşyaları, deriden yapılan günlük kullanım eşyaları (kemer, çanta, kese, sigaralık vb.),kürk giyim eşyaları ve post yapımı, cilt işleri (kitap kapları),gölge oyunu tipleri, tarım ve mutfak araçları, kemik ve boynuzdan yapılan el sanatları, deniz hayvanı artıklarından yapılan el sanatları, aksesuar işleri
8.Hammaddesi kabuk, saz, ince dal ve sap olan el sanatları: Sepet örücülüğü, mobilya yapımı, hububat sapları ile yapılan örgü ve süs eşyaları, saz (bitkileri) kullanılarak yapılan çanta, hasır, plaj yaygısı gibi eşyalar(Öztürk,2003:95-98).
El sanatı ürünlerinin bugün, estetik değerinden çok, toplumsal değerinin önem taşıdığı kanısı yaygındır(Öztürk,2003:72).
Geçmişten günümüze insan yaşamında iki öğe,bir yandan manevi gereksinmeler,öte yandan işe yararlılık ve gerekli olma birbirinden ayrılmamıştır. Bu bakımdan el sanatı ürünlerde kendine özgü bir duyarlık gözlenir. Bunun yanında el sanatı ürünleri,toplumun geleneksel yaşamıyla olan bağının korunduğu bir alan olması açısından,geleneksel öğelerin halkalarından olma durumunu,başka bir deyişle halkbilimsel kaynak olma durumunu korumaktadır(Öztürk,2003:111).
Bu nedenlerden dolayı el sanatlarının belgelenerek,yaşatılması yeni kuşaklara aktarılması,geliştirilmesi ilgili kurum ve kuruluşların görevidir(Onuk,1998:13).
2.2.Müzenin Tanımı ve Çeşitleri
Geçmişteki değerlerimizin korunduğu müzeler, uygarlık tarihine ait her türlü objenin, bilimsel kurallar altında sergilenerek, halkın beğeni ve kültürel birikimini zenginleştiren, araştırmacıların çalışmalarını kolaylaştırıcı ve geliştirici tarihi verilerin gelecek kuşaklara aktarıldığı mekânlardır(Sezgin ve Karaman,2009:1).
Geleneksel olarak müze, bilginin ve simgesel içeriğin üretildiği ve toplumda ”Simgesel güç” şeklinde, bilgi, iletişim, malzeme ve mali kaynakların birikmesi için önemli yerler olarak görev yapmakta olan kurumların biridir(Sezgin ve Karaman,2009:4).
Diğer bir tanımıyla müze, Allan (1963) tarafından, koleksiyonların, inceleme, etüt ve zevk almak amacıyla yerleştirildiği bina olarak tanımlanmıştır. Müze, sanatsal, kültürel, tarihsel veya bilimsel ürünlerin sürekli olarak sergilenmesi amacıyla yapılan ya da kendisi;sıralanan bu nitelikleri nedeniyle halka açık tutulan yapı olarak tanımlanabilir(Sezgin ve Karaman,2009:3).
Müze fikri Rönesans ve Aydınlanma Devri arasında oluşmuştur. Müze ve müzecilikle tarihi ilişkileri yakın bir geçmişe dayanan ülkemizde, müzeler, öncelikle
zengin tarihi ve kültürel mirasımızı ”korumayı” hedefleyen,19.yüzyılın batılılaşma çabalarının göstergesi olan ”çağdaş bir kurum” olarak ortaya çıkmıştır. .(Sezgin ve Karaman,2009:5-7)
Türkiye’de ilk müze,XIX.yüzyılın ortalarına doğru kurulmuştur. O zamana kadar Osmanlı sanatının eski eser niteliğindeki değerli eşyaları Enderûn Hazinesi’nde,Kutsal Emanetle de Topkapı Sarayı’ndaki Hırka-i Şerif Dairesi’nde korunmuştu. Arkeolojik eserlerin derlenmesiyle müze kurulması fikri daha sonradır. Cumhuriyetin ilanından sonra,Türk müzeciliğinde yapıcı,heyecanlı bir dönem başlamıştır.1942’de Topkapı Sarayı’nın onarılarak mevcut eşyası ile birlikte ziyarete açılması karalaştırılmıştır. Türklerde özel koleksiyonculuğun gelişmemiş olması, değerli nesne ve sanat ürünlerinin saray ve tekkelerde toplanmış olması, Türkiye’de müzeciliğin başlatılmasını kolaylaştırmıştır. Devletin elindeki koleksiyonlar var olan binalarda toplanmış, çıkartılan yasalarla korunmaları sağlanmıştır. (Demir,2001:3-5-12)
Günümüzde çeşitli eserlerin toplanmasını, kaydedilip en iyi şartlarda korunmasını sağlamak üzere, bunların halk yararına sunulması tüm müzelerin görevidir.Bu görevin başarıyla yerine getirilebilmesinde, amaçlarının tanımlanması önemli rol oynar.Genel olarak müzelerin amaçları beş ana grupta toplanabilir.
1- Toplama,
2- Koruma,bakım onarım, 3- Belgeleme,
4- Sergileme,
5- Eğitim. (Demir,2001:3-5)
Ülkemizde geçmişten günümüze müzeciliğin gelişmesiyle beraber,müzelerde sergilenen malzemeye göre müzeler kendi aralarında sınıflandırılmıştır.Bu sınıflandırmalardan birini açıklayacak olursak;
Tarih ve Sanat Tarihi Müzeleri: Anadolu Selçukluları,Beylikler ve Osmanlı dönemi eserlerini içine alan müzelerdir.
Arkeoloji ve Etnografya Müzeleri: Arkeolojik ve etnografik eserlerin birlikte sergilendiği müzelerdir.
Anıt Müzeler: Mimarisi ve içindeki süslemeleriyle birlikte önem kazanmış olan tarihi yapılaradır.
Müze Evler: Mimarisi ve içinde yaşamış olan şahıs nedeniyle korunması gerekli yapılaradır.
Devrim Müzeleri: Türk tarihinde bir devrimi yansıtan müzelerdir. Askeri Müzeler: Türk ordusunun tarihini gösteren müzelerdir. Özel Müzeler: Bir kuruluşa ait olan müzelerdir.
Açık Hava Müzeleri: Eserlerin açık havada sergilendiği yerlerdir(Demir,2001:2-9). Etnografya müzeler folklor, halk sanatı ve gelenekleri, milli etnografya ile ilgili müzelerdir, ileri kültürlere ait etnografik değerdeki koleksiyonları içine alır( Sezgin ve Karaman,2009:12).
Bir ülkenin kültür tarihine ışık tutacak, o ülkede yaşayan insanların maddi ve manevi kültür öğeleri ile ilgili eşyayı sistemli bir biçimde toplamak, sınıflandırmak, teşhir etmek amacına yönelik hizmetler, kurulan ve kurulacak olan etnografya müzelerinin görevidir(Öztürk,2003:67).
Geleneksel işlemeli ürünlerimizin sergilenebileceği,saklanıp en iyi şekilde korunabileceği en iyi kurumlardan biri de etnografya müzeleridir.
2.3.İşleme Hakkında Genel Bilgi
Türk kültürünü bizlere anlatan geleneksel işlemelerimiz geçmişe en çok tanıklık eden şahitlerdir. Onlar bize tarihimizi hatırlatan birer kaynaktır.
İşleme; pamuk ya da ipekten yapılmış, beyaz ya da renkli, kalın veya ince kumaşlar bazen de keçe ve deri üzerine; ipek, yün, keten, pamuk, metal v.b. iplikler kullanılarak elde veya makinede iğne veya tığla düz ve kabarık değişik iğne teknikleri yardımı ile yapılan süslemelere denilmektedir( Köklü,2002:1).
İpek, yün, keten, pamuk, metal v.b. iplikler kullanarak, çeşitli iğneler ve uygulama biçimleri aracılığıyla; keçe, deri, dokuma v.b. üzerine yapılan bezemelere işleme denir( Barışta,1995:1).
İnsanların giydiği ve çevresinde kullandığı eşyalarını, kendi yaratıcı gücünü ve el emeğini kullanarak, süslemeler yapması işlemenin ortaya çıkmasına, giderek gelişmesine ve yaygınlaşmasına neden olmuştur(Markaloğlu,2004:5).
2.4.İşleme Sırasında Kullanılan Gereçler
Kumaşlar; bitkisel, hayvansal ya da kimyasal liflerden, tezgahlarda el yardımı ile ya da makinede dokunan her türlü dokumalardır.
İplikler; her işleme tekniği, belirli bir türde iplik ihtiyacı gösterir.İplikleri yapıldıkları lif özelliğine göre bitkisel, hayvansal, kimyasal ve madensel olarak sınıflamak mümkündür.
Yardımcı süsleme gereçleri; boncuk, yuvarlak boncuk, boru boncuk, stras, nazar boncuğu, inci, pul, tırtıl, kurttur(Köklü,2002,s.17-23).
2.5.İşlemede Desen Özelliği ve Bezeme Çeşitleri
Bir yüzeyin üzerinde,nesnelerin renklerini değil sadece biçimlerini canlandıran ve çizgilerden oluşan çizimleri;desen olarak adlandırmak mümkündür. Bütün görsel sanatların temeli olan desen bir sanat eserinin oluşmasında başından sonuna kadar önemli bir rol oynamaktadır(Köklü,2002:25).
Türk işlemelerini incelediğimiz zaman desen tasarımında daha çok doğadan faydalanıldığı görülmektedir(Yılmazkurt,2002:32).
Çini,halı,taş,ağaç,maden,kumaş,deri,kitap gibi malzeme ya da eşyalar üzerine yapılan bezemelerde görünüm farkı vardır.(Kılıçkan,2004:7)
İşlemelerimiz incelendiğinde aşağıda belirtilen bezeme çeşitlerine ürünler üzerinde yer verildiği görülmektedir.
a.Bitkisel bezeme b.Nesneli bezeme c.Kozmik bezeme d.Figürlü bezeme e.Geometrik Bezeme f.Yazılı bezeme g.Karışık bezemelerdir.(Yılmazkurt,2002:33)
Bitkisel bezeme;doğada bulunan bitkisel içerikli motiflerdir(meyve, ağaç, yaprak,dal,çiçek vb.).Nesneli bezeme;günlük hayatta kullanılan herhangi bir eşyadan yararlanılan motiflerdir(masa,vazo,saksı,çarkıfelek vb.).Kozmik bezeme;astronomik özellikteki motiflerden oluşmuştur(ay,yıldız,güneş vb.).Figürlü bezeme; insan veya hayvan şekillerinden oluşan motiflerdir.Geometrik Bezeme;matematiksel işlemlerde kullanılan şekillerdir.(dikdörtgen,üçgen,daire,vb.). yazılı bezeme; herhangi bir ülkenin alfabesindeki harflerden oluşturulan motiflerdir.(a,b,c,s,t,Osmanlıca harfleri vb.). Karışık bezeme; diğer bezeme çeşitlerinden en az ikisinin birlikte kullanılmasıyla oluşan desenlerdir.
2.6.İşlemede Kompozisyon ve Kompozisyon Özellikleri
Kompozisyonu ayrı ayrı parçaları bir araya getirerek bir bütün oluşturma işi olarak tanımlamak mümkündür. Kompozisyon;tek bir motifle oluşturulabileceği gibi motifler yanayana getirilerek su çalışması şeklinde de hazırlanabilir. Bunun yanısıra iki ya da daha fazla motif yanyana getirilerek veya motiflerin simetrisi alınarak da kompozisyon oluşturulabilmektedir. Yapılacak ürüne göre kompozisyonda farklılıklar meydana gelebilir. İşlemede kullanılan belli başlı kompozisyon çeşitlerini şu şekilde sıralamak mümkündür.
• Kenardan merkeze doğru yönlendirilmiş düzenlemeler, • Merkezden kenara doğru yönlendirilmiş düzenlemeler,
• Düzgün tekrarlamalarla yapılan düzenlemeler, • Atlamalı tekrarlamalarla yapılan düzenlemeler, • Bağlantılı tekrarlamalarla yapılan düzenlemeler, • Grift tekrarlamalarla yapılan düzenlemeler, • Serpmelerle yapılan düzenlemeler,
• Simetrik düzenlemeler, • Asimetrik düzenlemeler,
• Soldan sağa doğru yönlendirilmiş tekrarlamalarla yapılan düzenlemeler, • Sağdan sola doğru yönlendirilmiş tekrarlamalarla yapılan düzenlemeler,
Kompozisyonda açık-koyu, denge, birlik ve hareket prensiplerine dikkat edilmelidir(Köklü,2002:26).
Kompozisyon çeşitleri uygulanırken ürünün özelliğini dikkate alınarak yapılmalıdır.
2.7.İşlemede Kullanılan Teknikler 2.7.1.Hesap İşi ve Türk İşi
İşlemelerde iğne çeşitleri, işleniş tekniklerine göre bir veya ikiyüzlü olarak iki türdür. İkiyüzlü olan işlemeler yani tersi-yüzü aynı görünüşte olan ve iplik sayılarak yapılan işlemeler “Hesap işi “adını alır( Yüksel(Korkusuz),1997:311).
Türk işlemelerinde yalnız başına ya pesent ya da başka iğne bileşimleriyle uygulanan bu iğne 17.yüzyıldan bu yana izlenebilmektedir. Halk arasında “sıçratma” ismiyle bazı bölgelerde yaygın kullanılan hesap iğnesinin düz ve verev iplikler üzerinde uygulanan iki türü vardır( Barışta,1997:73).
Hesap işi süsleme sanatında iki yönü ile büyük bir uygulama alanı bulabilmektedir. Dekoratif süsleme ve giyimde süsleme(moda) (Sayın,1987:11-16).
Türk işi; işlemenin bazı tekniklerde sayılarak bazılarında ise çizilerek çeşitli kumaşlara, çeşitli ipliklerle uygulan milli işimize denir. Geçmişten günümüze kullanılan bir işleme çeşitidir.
Her iki tekniğinde çıkış yeri Anadolu olarak bilinmektedir. Hesap işi iğne tekniklerinin büyük bir Kısmı Türk İşi’nde de kullanılabilmektedir. Hesap işi ve Türk işi iğne tekniklerini şu şekilde sıralamak mümkündür.
1. Hesap işi antikası (düz,gözenmiş,karşılaşmış) 2. Düz hesap iğnesi (gözenmiş)
3. Verev hesap iğnesi (karşılaşmış,gözenmiş) 4. Ciğerdeldi
5. Sarma 6. Balıksırtı
7. Susma (civankaşı,hasır iğne,üçgen susma,dörtgen susma ve şekilli susmalar) 8. Muşabak
9. Mürver
10. Pesent (düz,verev,tahrilli,dönerek) 11. Gözeme(Köklü,2002:82-83).
2.7.2.Dival İşi (Maraş işi)
Yazılı kaynaklarda çoğunlukla “Dival İşleme” yer almaktadır. Örgün ve bazı yaygın Eğitim Kurumları “Maraş İşi” adını kullanmaktadır. Ülkemizin çeşitli bölgelerinde sırma, sırma işi, mukavva işi, bastırma ve daha başka isimlerle de tanınmaktadır( Markaloğlu,2004:1).
Sarma ve atma iğnelerinin bileşimi olarak uygulanılan dival işinde biri kumaşın arka yüzünden yürütülen yüzden görülmeyen; biri kumaşın ön yüzünden yürütülen arka yüzünden görülmeyen iki tür iplik kullanılır(Barışta,1997:54).
Tersi ile yüzü farklı görüntüde olan, deseni kartondan özel bıçağı ile oyularak hazırlanıp, kumaşa yapıştırılan ve kartona gerilen, cülde denilen özel tezgâhta üstten,
çok katlı sırma veya sim ile alttan mumlanmış iplikle karşılıklı tutularak yapılan bir işleme türüdür. Dival işleme yüzden sarma, tersten hıristo teyeline andıran bir görüntüdedir. Alt iplik üstten, üst iplik alttan görünmez( Markaloğlu,2004:6).
Maraş işi tekniğinde büyük bir yoğunlukla sim iplik kullanılmakla birlikte motiflerin tamamı ya da bir kısmı renkli ipliklerle de işlenebilmektedir. İşlemede; pul, boncuk, stras, çeşitli taşlar, tırtıl, kurt, üzeri simle sarılmış toplar v.b. malzemeler kullanılarak daha hareketli ve zengin bir görünüm elde etmek mümkündür (Köklü,2002:125).
Çeşitli sarmalarla (düz, verev, yarmalı, kabartma) uygulanan dival işlemenin, balıksırtı, pesent (düz, verev, çeşitli) hasır iğne ve taç çalışması gibi iğneleri de vardır( Markaloğlu,2004:10).
2.7.3.Tel Kırma (Bartın İşi)
Geleneksel nakışlarımızdan biri olan kırma tel(Bartın işi) gelin teline benzeyen bir telle çalışılır. Her puandan sonra tel,makas kullanılmadan kıvrılarak kırıldığı için,bir adı da “tel kırma” dır(Toplu,1988:64).
Türk işlemesinde bu iğne motiflerin çevresini bezemek ya da kendi başına kullanılır. 18.yüzyıldan sonra yaygınlaşmıştır( Barışta,1997:133).
18.yüzyıldan beri Bartın ve dolaylarında çalışılan tel kırma(Bartın işi) sonraları bütün yurda yayılmıştır.Tel kırmanın diğer nakışlardan farklı bir çalışma tekniği vardır. En önemli özelliği hiç iplik ve renk kullanılmadan sadece özel iğnesi ve telle çalışılmasıdır. İşleme ilk yapıldığında telin rengi beyazdır. Fakat bir süre sonra tel, madensel özelliğinden dolayı oksitlenerek hafif sarımtırak bir renge döner. Bu renk, işe çok doğal ve güzel bir görünüm verir(Toplu,1988:64).
Tel kırma değişik ve güzel bir işleme çeşitidir. Başlı başına başına kullanıldığı gibi,yardımcı iğne tekniği olarak da kullanılır.Günümüzde altın, gümüş, bakır ya da sentetik telle işlenir(Yüksel (Korkusuz),1997:347).
2.8.İşlemede Kullanılan Kenar Temizleme Teknikleri
Her ürünün bitiminde kenarının çeşitli tekniklerle düzgün hale getirilmesine “kenar temizleme”denir.Kenar temizlemeleri yapılan işe, zevke, kullanılacak kumaşa, kullanılacak yere ve desene uygun seçilmelidir( Yüksel(Korkusuz),1997:58).
İşleme yapılan kumaşın kenarlarını temizleme,temizlik yönünden olduğu kadar güzel bir görünüm verme amacı ile de uygulanır. İşlemede kullanılan kenar temizleme tekniklerini şu şekilde sıralamak mümkündür.
1. Köşe yapma(dikdörtgen ve kare)
2. Baskı dikişi ile kenar temizleme(kıvırarak baskı dikişi ile kenardaki sulara baskı dikişi ile)
3. Antikalı baskı ile kenar temizleme 4. Saçak bırakarak kenar temizleme 5. Saçak bükerek kenar temizleme 6. Basit saçak ile kenar temizleme
7. Kastamonu çarşaf bağlama düğümü ile kenar temizleme 8. Püskül ile kenar temizleme
9. Makrame ile kenar temizleme 10. Rişliyö ile kenar temizleme 11. Aplike ile kenar temizleme
12. İğne oyası ile kenar temizleme(bastırılan kenar üzerine, bükülen kenar üzerine, kenar üzerine
13. Tığ danteli ile kenar temizleme(bastırılan kenar üzerine, bükülen kenar üzerine, kenar üzerine)
14. Firkete oyası dikerek kenar temizleme
2.9.Rize İlinin Tarihi, Coğrafi Durum ve kültürü
Akkoyunlu Türk Devleti zamanında (1350-1502) Rize'nin güney kesimlerine, Hemşin’e birçok Türk boyu yerleşmişti.1461yılında Fatih Sultan Mehmet'in Trabzonu fethiyle Rize ve çevresi de Osmanlı topraklarına katılmıştır. Rize Osmanlı Devleti zamanında liman,nahiye ve kaza merkezi olarak önemini korumuştur( Karpuz,1992:10). İstiklal savaşı kazanılıp Türkiye Cumhuriyeti kurulunca Rize bir ara Artvin ile birleştirilerek Çoruh vilayeti adını aldı( Karpuz,1992:14).
Rize, Doğu Karadeniz Bölgesi'nin doğu kesiminde Fener Burnu'nun doğusunda mahfuz bir kıyı üzerinde kurulmuştur. Rize ilinin bulunduğu bölge Türkiye'nin en yüksek dağlarına sahiptir.Denize paralel olarak uzanan Rize dağları doğuda Kafkas Dağları ile birleşerek kapalı bir havza oluşturdular. İl sınırları içerisindeki önemli yükseltiler Kaçkar Dağı (3937 m),Verçenik Dağı (3711 m) ve Hunut Dağı (3560 m)dır. Dağlarla çevrili Rize ve çevresi dört mevsim ılıman ve yağışlı bir iklime sahiptir. Yıllık ortalama sıcaklık 15 derecedir. Ülkemizin en çok yağış alan bölgesi burasıdır. Metrekareye yılda 2510 kg. yağış düşmektedir. İklimden dolayı şehir ve çevresinde zengin bir bitki örtüsü mevcuttur( Karpuz,1992:4-5).
Bu eşsiz tabiat güzellikleri,panoramik manzaralar birçok ... yazar ve şairi etkilemiştir. ... dedeleri Rizeli olan M.Kemal Yanbeğ'in birkaç satırını aktarıyorum:“... Yeşil bayırların mavi denizi kucaklayışı,portakal,turunç ağaçlarının çiçek zamanındaki cana can katan kokuları,olgun zamanlarında her tarafın narinci bir çarşafla örtüldüğünü,köy yollarının çiçeklerle dolu,hakim dağlardan derelerin çağlayanları ve daha bin bir masallarıyla vatanın bu nazlı köşesine bir hasret ve iştiyak çeker dururdum... Türk illerinin her tarafı nazlı,fakat Rize'nin manzarası ve görünüşü bambaşka”( Karpuz,1992:5).
Şehrin ekonomik yapısında tarım ve hayvancılık önemli yer tutar. Tarımda başta çay olmak üzere mısır,fındık,meyve,sebze üretilmektedir( Karpuz,1992:6).
Rize şehrinin coğrafi konumu nasıl bir yöre oluşturuyorsa burada yaşayan halkın kültür hayatı da geleneksel bir karaktere sahiptir. Rize ve çevresinin zengin bir halk edebiyatı vardır. ... buna bağlı olarak zengin bir türkü-mani söyleme geleneği vardır( Karpuz,1992:14-15).
Günümüzde hızlı şehirleşme ve kültürel değişmeye rağmen Rize'de geleneksel kıyafetler köylerde hâlâ kullanılmaktadır. Rize'nin el sanatları arasında en önemlisi el dokumacılığıdır. Dokuma ürünü olan “Rize Bezi”nin hammaddesi kenevirdir. Ayrıca semercilik,sandıkçılık,taşçılık(köprü yapımı) marangozluk ve dülgerlik,hızarcılık Rize ve köylerinde yaygın mesleklerdendir( Karpuz,1992:16-17).
2.10.Rize Müzesi
Rize müzesi müdürlüğü 1984 yılında Atatürk evi olarak hizmet vermeye başlamıştır. Kültür bakanlığı tarafından şehir merkezinde restorasyonu tamamlanan iki adet eski eser yapıdan sarı ev olarak adlandırılan teşhir ve tanzimi tamamlanarak 27.06.1998 tarihinden itibaren müze olarak,beyaz ev olarak adlandırılan yapısı ise sosyal amaçlı olarak planlanmış olup,zemin kat kafeterya bölümü ve ikinci kat ise yöresel yemeklerin sunulduğu lokanta olarak hizmet vermektedir. Rize müzesinde 52 arkeolojik,1014 etnografik,594 sikke,17 mühür ve mühür baskısı ve 3 arşiv vesikası,17 el yazması olmak üzere toplam 1695 envanterli eser bulunmaktadır(Ata,1998:199).
2.11.Trabzon İlinin Tarihi,Coğrafi Durum ve Kültürü
Trabzon şehri Bizans imparatorluğu döneminde bulunduğu konumun önemi ve ticaret kapasitesi sayesinde Doğu Roma devletinin ve Anadolu'nun en önemli şehirlerinden biriydi. Bu durum M.S.325 tarihinden Trabzon Komnenos İmparatorluğunun kuruluş tarihi olan 1204 yılına kadar devam etmiştir(Trabzon Valiliği,1997:10-11).
Şehre Trabzon isminin verilmesi;Trabzon'dan söz eden bütün yazarların belirttikleri gibi şehrin masa anlamına gelen “ Trapezus” ismini alması ve şehri çevreleyen sur duvarlarının dört köşe olması ile açıklanmaktadır(Trabzon Valiliği,1997:12).
Trabzon fethedildikten sonra eyalet ve sancak olarak,şehzade ve mutasarrıflar tarafından idare edilmiş 1868 de vilayet olmuştur(Çakıroğlu,1964:21-22).
Osmanlı Devleti'nin I. Dünya savaşına Almanya'nın yanında katılması üzere ruslar 1 Kasım 1914 tarihinde Türk hududunu aşarak ileri harekata geçtiler.Trabzon muhafaza-i hukuk-ı milliye cemiyeti...kurdular(Trabzon Valiliği,1997:24).
Trabzon, coğrafi konumu ve doğal güzellikleriyle de yüzyıllar boyunca ilgi odağı olmuştur(Bakırezer ve Demirer,2009:281).
Trabzon ili,doğudan Rize,batıdan Giresun,güneyden Gümüşhane ve kuzeyden Karadeniz ile çevrilidir. Arazi tamamen dağlık ve volkaniktir. ...yazın sıcak, kışın ise normal soğukluktadır. İlin havası rutubetli olup bazen bu oran % 99'a kadar çıkmaktadır(Trabzon Valiliği,1997:30-32).
Trabzon ilinin ekonomik üretim sahaları olarak dokumacılık, balıkçılık, mobilyacılık, yorgancılık, kuyumculuk, bakırcılık, kantarcılık gibi küçük sanatlar ile fındık, makarna ve balık yağı fabrikaları gösterilebilir. İl dahilinde halıcılık oldukça sınırlıdır. Ancak yerel ihtiyaçları karşılamak üzere Peştamal, havlu ve çarşaf üreten ... küçük dokuma tezgahları vardır. Trabzon ilinde geçmiş uygarlıklardan günümüze ulaşmış birçok eser... bulunmaktadır(Trabzon Valiliği,1997:37-38-46).
2.12.Trabzon Müzesi ( kostaki Konağı)
20.yüzyıl başlarında Rum zenginlerinden Kostaki tarafından ikametgah olarak yaptırılmıştır. Dört katlı kâgir bir yapıdır. Devrin Avrupa mimari özelliklerini yansıtır. Yapının kuzey batısında sekizgen geniş bir oda,güneydoğusunda ise kule gibi dışa taşan poligon bir oda yerleştirilmiştir(Kültür Bakanlığı[K.B]yayınları,1996:71).
1923’ten sonra hazineye kalan bina uzun yıllar kız meslek lisesi olarak kullanılmış,1987 yılında müze olarak kullanılmak üzere Kültür ve Turizm Bakanlığı’na tahsis edilmiştir. Günümüzde onarılan bina düzenlenerek 2000 yılının nisan ayından itibaren Trabzon müzesi olarak etnografik eserlerin sergilenmesine ve turistlerin ziyaretine açılmıştır(Trabzon Valiliği,2000:170).
2.13.Giresun İlinin Tarihi,Coğrafi Durum ve Kültürü
Giresun 'un antik bir kale olarak Osmanlı hâkimiyeti dönemine kadar şehirleşme süreci hakkında bildiklerimiz çok kısıtlıdır. ... Roma ve Doğu Roma / Bizans döneminde giresun askeri önemi olan bir kale hüviyetini korumuştur. Osmanlı hakimiyeti ile başlayan ve XVII.asra kadar gelen süreç ise şehrin hem fiziki hem de demografik açıdan ikinci gelişme safhasını belirler(Giresun Belediyesi,2009:35).
Giresun ili,doğuda Trabzon,batısında Ordu,kuzeyinde Karadeniz ile çevrilidir. Dağlık ve ormanlık bir bölgededir. Deniz kıyısında olduğu için nem oranı yüksektir. Yükseltisi doğusundaki illere göre azalsa da yaylacılık halen yapılmaktadır. En önemli geçim kaynaklarından biri de fındıktır.Giresun'un başlıca ekonomik değerleri fındık, bağcılık, gemi yapımı ve madenciliktir(Giresun Belediyesi,2009:35).
2.14. Giresun Müzesi (Gogora Kilisesi)
XVII.yüzyıldan kalma bir yapıdır. XVII.yüzyılın ortalarında,Ortodoks kilisesi olarak yapılmış olan bina,1923 yılına kadar kilise olarak kullanılmıştır.1923 yılından 1948 yılına kadar boş kalmış 1948-1967 yılları arasında cezaevi olarak kullanılmıştır.1967-1982 yılları ararsı tekrar boş bırakılmıştır.1982 yılında restore edilen bina 1988 yılında müze olarak açılmıştır. Müze içerisindeki Eski Tunç çağı,Hitit,Helenistik,Roma,Bizans,Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait antik eserler,taş kabartmalar,eski tarihlerde kullanılan silah,giysi ve para örnekleri sergilenmektedir. Yapı dıştan dikdörtgen,içten bazilika plan ile kubbeli haç planının birleştirildiği karma plan şeklindedir.müze binası olarak kullanılan yapının hemen kuzeyinde bodrum üzerine üç katlı tarihi bir bina daha vardır ki burası da papaz evi olarak bilinmektedir(Giresun Ticaret ve Sanayi Odası[GTSO]:45).
2.15.İşlem Analizleri
Bu bölümde Rize,Trabzon ve Giresun müzelerindeki incelemeye alınan ürünlerdeki Türk işi,hesap işi,dival(Maraş) işi ve tel kırma tekniklerinden en çok
uygulanan düz hesap iğnesi,verev hesap iğnesi,verev pesent,düz sarma,düz sarma(dival işinde) ve artı puan iğne tekniklerinin analizleri yapılmıştır.
Türk işi ve hesap işi iğne tekniklerinde kullanılan araç ve gereçler;işleme yapılacak kumaş,çeşitli iplikler,ipliğe uygun iğne,kasnak ve kasnak bezleri,nakış makasıdır. Tel kırma(Bartın işi) iğne tekniğinde kullanılan araç-gereçler Türk işi ve hesap işiyle aynı olmakla beraber farklı olarak işlemeye özel kullanılan tel(metal yassı tel) ve tel kırma iğnesidir. Dival (Maraş) işi iğne tekniğinde ise kullanılan araç-gereçler genel olarak işleme yapılacak dival (Maraş) işi tekniğine uygun kumaş, cülde, makas, nakış makası,sim(metal iplik),alt ipliği olarak kullanılacak iplik,mum ve mum bezi,makaralık,biz,kumaşa çirişli kartondan oyulduktan sonra yapıştırılmış desendir.
2.15.1.Hesap İşi İğne Tekniklerinden Düz Hesap İğnesi Yapma İşlem Basamakları:
Gidiş:
1. Belirlediğiniz ipliği iğneye geçiriniz. 2. İpliği kumaşa tutturunuz.
3. Başlangıç noktasından iğneyi kumaşın yüzeyine çıkarınız. Not: İşlemeye sol taraftan başlayınız.
4. Çıktığınız noktadan yukarıya 3 iplik sayarak iğnenizi dikey olarak batırınız. 5. Battığınız yerden 3 iplik sağa,3 iplik aşağıya sayarak iğnenizi verevine kumaş
yüzeyine çıkarınız.
6. 4 ve 5. İşlem basamaklarını motif bitimine kadar üstten düz alttan verev olarak uygulayınız.
Dönüş:
7. İşlem bitiminde tekniğin dönüş işlemini yapmak üzere iğnenizi en son battığınız yerin 3 iplik altından çıkarınız..
8. İğnenizi 3 iplik sola, 3 iplik yukarı sayarak soldaki dikey hattın üst ucuna verev olarak batırınız. (Şekil -1)
Şekil 1 :Düz hesap iğnesi
9. Battığınız noktadan (dikey hattın alt ucundan)aşağıya 3 iplik sayarak iğnenizi kumaşın yüzeyine çıkarınız.
10. Üstten verev alttan düz olmak üzere işlemi tamamlayınız. 11. İkinci sırada da aynı işlemleri uygulayınız.
NOT:Verev işlenen kısımlar motifin her yerinde aynı yönde Olmalıdır. Gözemesi:
12. İki sıra arasından iğnenizi kumaşın yüzeyine çıkarınız.
13. iplik alt 3 iplik üst olmak üzere motif boyunca oyulgama yapınız.
14. Dönüşte alttaki ipliklerin üzerinden,üstteki ipliklerin altından işleyerek gözeyiniz..(Şekil - 2)
Şekil 2: Gözenmiş hesap iğnesi Not: Hep aynı yönden çıkıp ters istikametinden batınız.
15. İpliğinizi kumaşın altına geçiriniz.
16. İpliği kumaşın tersinde tutturunuz ve artan ipi kesiniz.
Not: Yukarıda verilen iplik sayıları iplik ve kumaş özelliğine uygun olarak değiştirilebilir (Köklü,2004:90-91).
2.15.2.Hesap İşi İğne Tekniklerinden Verev Hesap İğnesi Yapma İşlem Basamakları:
1. Belirlediğiniz ipliği iğneye geçiriniz. 2. İpliği kumaşa tutturunuz.
3. Başlangıç noktasından iğneyi kumaşın yüzeyine çıkarınız.
4. Çıktığınız noktanda yukarı doğru 3 iplik sayarak iğnenizi batınız.(kumaşın yüzeyinde dikey hat oluşmalıdır.)
5. Battığınız noktadan 3 iplik sağa doğru sayarak iğnenizi kumaşın yüzeyine çıkarınız.(kumaşın altında yatay hat oluşmalıdır.)
6. 4 ve 5. İşlem basmaklarını tekrarlayarak motifi tamamlayınız. Dönüş:
7. Son battığınız yerden 3 iplik sola sayınız ve iğnenizi batırınız.
8. Aşağıya doğru 3 iplik sayarak iğnenizi kumaşın yüzeyine çıkarınız. (Şekil - 3)
Şekil 3: Verev hesap iğnesi
9. Merdiven basamakları şeklinde işlem sonuna kadar devam ediniz. Karşılaşmış verev hesap iğnesi:
10. Verev hesap iğnesinin bitiş noktasından sağa doğru 3 iplik sayarak iğnenizi batınız.
11. İğneyi yukarı doğru 3 iplik sayarak kumaşın yüzeyine çıkarınız.
12. 10. Ve 11. İşlem basamaklarını uygulayarak motif sonuna kadar işlemi tekrarlayınız.
13. Dönüşte üstten gidilen kısımların altından, alttan gidilen kısımların üzerinden giderek işlemi tamamlayınız.
Gözenmiş verev hesap iğnesi:
14. Karşılaşmış olan iki verev hesap iğnesinin arasını 3 iplik alt 3 iplik üstten olmak üzere oyulgama yapınız.
15. İşlem bitimine kadar devam ediniz.
16. Dönüşte üstteki ipliklerin altından, alttaki ipliklerin üzerinden geçerek gözeyiniz.(Şekil - 4)
Şekil 4: Karşılaşmış ve gözenmiş verev hesap iğnesi
Not: Hep aynı yönde çıkıp, ters istikamete batınız. 17. İpliğinizi kumaşın altına geçiriniz ve tutturunuz. 18. Fazla olan ipi kesiniz.
Not: Yukarıda verilen iplik sayıları iplik ve kumaş özelliğine uygun olarak değiştirilebilir(Köklü,2004:91-92).
2.15.3. Türk İşi İğne Tekniklerinden Verev Pesent Yapma İşlem Basamakları:
1. Belirlediğiniz ipliği iğneye geçiriniz. 2. İpliği kumaşa tutturunuz.
3. Başlama noktasından iğneyi kumaşın yüzeyine çıkarınız. 4. Motifin kenarına gözeme tekniğini uygulayınız.
