Selim ÞEN, Mesut YALÇIN
1Düzce Üniversitesi, Orman Endüstri Mühendisliði Bölümü, 81620 Düzce-TÜRKÝYE
*Corresponding author: selimsen@duzce.edu.tr
Meþe Palamudu (
Quercus ithaburensis Decne subsp
macrolepis) Atýklarýnýn Pleurotus ostreatus Üretiminde
Kullanýmý
Özet
Bu çalýþma deri sanayisinin önemli hammaddelerinden biri olan meþe palamudunun (Quercus ithaburensis Decne subsp macrolepis) tanen üretiminde deðerlendirildikten sonra açýða çýkan atýk materyalin Pleurotus ostreatus mantarýnýn üretiminde kullaným durumunun belirlenmesi amacýyla yapýlmýþtýr. Ortaya çýkan atýk, içerdiði nem miktarýnýn yüksek olmasý, kurutma maliyetleri ve nakliye masraflarýndan dolayý deðerlendirilemeyerek iþletmelerin sahalarýnda birikerek, geniþ yer iþgal etmektedir. Atýk olarak temin edilen materyalin kimyasal analizi yapýlarak lignoselülozik ortamda yetiþen P. ostreatus mantarý üretimi için kompostlar hazýrlanmýþtýr. Misel oluþum süresi 45 gün, mantar verimi %24,5 (yaþ aðýrlýk/taze aðýrlýk) olarak gerçekleþmiþtir. Çalýþmanýn sonucunda meþe palamudu atýklarýnýn bu mantarýn yetiþtirilmesinde kompost olarak kullanýlabileceði belirlenmiþtir.
Anahtar Kelimeler: Pleurotus ostreatus, kompost, meþe palamudu atýklarý.
Utilizing the Wastes of Valonia Oak (Quercus ithaburensis Decne subsp macrolepis) in Pleurotus ostreatus Production
Abstract
In this study, utilizing the wastes of valonia oak (Quercus ithaburensis Decne subsp macrolepis) in P. ostreatus cultivation is investigated. The tannin obtained from Valonia oak mostly utilized in leather industry. After having been extracted for tannin, the waste has no industrial utilization yet in Turkey. Milled valonia oak wastes composed of acorn cup held high humidity; therefore, has high drying cost for transporting as well as storage problems of the mills. Valonia oak wastes were used as compost to cultivate P. ostreatus. Results indicated that the mycelia development on oak wastes were realized 45 days yield of 24.5% (weight/weight) which is to be considered as potential substrate for P. ostreatus cultivation.
Keywords: Pleurotus ostreatus, substrate, acorn wastes.
Þen S, Yalçýn M (2011) Meþe Palamudu (Quercus ithaburensis Decne subsp macrolepis) Atýklarýnýn Pleurotus ostreatus Üretiminde Kullanýmý. Ekoloji 20 (78): 60-65.
GÝRÝÞ
Geliþmiþ ülkelerde giderek artan tarýmsal ve endüstriyel atýklarýn deðerlendirilmesi çalýþmalarý devam etmektedir. Lignoselülozik bakýmdan zengin atýk maddelerin en ekonomik deðerlendirilme alanlarýndan birinin kültür mantarý yetiþtiriciliðinde kompost hazýrlanmasýnda kullanýlmasý birçok araþtýrýcý tarafýndan ifade edilmektedir (Pekþen ve Günay 2009). Kültür mantarcýlýðý dünyada süratle geliþen bir sektör olup tüketilen gýda maddeleri arasýnda yemeklik mantarlarýn payý hýzla artmak-tadýr. Kültür mantarýna olan talep ile birlikte çeþitli atýklarýn kompost üretiminde deðerlendirilmesi ile ilgili çalýþmalar da devam etmektedir. Lignoselülozik esaslý olan bazý atýklarýn yok edilmesi için yakýlmasý sonucu doðal çevre üzerinde bazý problemler oluþtuðu bilinmektedir. Bu atýklar, insan beslenmesi ve saðlýðý üzerinde olumlu etkileri olduðu bilinen
kültür mantarý üretiminde kolaylýkla deðerlendirile-bilmektedir. Mantar yetiþtiriciliði çevreye dost bir teknoloji olup atýk materyallerin oluþturabileceði çevre kirliliðinin önlenmesi yanýnda mikrobiyolojik degradasyon yoluyla protein deðeri yüksek besin maddesi üretilerek dünyada gerekli olan protein açýðýnýn kapatýlmasýna katký saðlamaktadýr (Þen ve ark. 2005a, Akyüz ve Kýrbað 2009).
Kültür mantarcýlýðý üretiminde Pleurotus türlerinin üretimi dünyada toplam mantar üreti-minde üçüncü sýraya yükselerek (Akyüz ve Yýldýz 2008) %24 oranýnda bir paya sahip olmuþtur (Royse 1992). Pleurotus türleri içerisinde özellikle Pleurotus ostreatus mantarý yüksek miktardaki protein içeriði (Baysal ve ark. 2003), yüksek verimliliðinin yaný sýra kolay yetiþtirilmesinden dolayý (Chang 2002) dünya genelinde tercih edilmektedir. Pleurotus türleri bulunduðu çevre koþullarýna karþý yüksek toleranslý Geliþ: 01.01.2008 / Kabul: 02.06.2010
olmasý, inkübasyon aþamasýnda hýzlý bir þekilde misel sarýmý nedeniyle birçok lignoselülozik materyal üzerinde fermentasyona gerek duyulmak-sýzýn yetiþtirilebilmektedir (Poo-Chow 1980). Ayrýca, bu mantar türlerinin mevsimlere baðlý olmadan yetiþtirilebilmesi ve kýsa süre içerisinde verim saðlanmasý üretimine olan ilginin dünya genelinde artmasýna neden olmuþtur (Aðaoðlu ve Güler 1989). Ülkemizde Pleurotus türleri konusunda birçok araþtýrma yapýlmýþ olmasýna raðmen, henüz az sayýda mantar üreticisi tarafýndan ticari olarak Pleurotus türlerinin üretimleri yapýlarak piyasaya arz edilmektedir.
Pleurotus türlerinin üretiminde kompost hazýrlamada yýllýk bitkilerden elde edilen sap saman gibi tarýmsal atýklar ve bunlarýn çeþitli karýþýmlarý kullanýlmaktadýr. Literatürde çok çeþitli kompostlarýn bu amaçla kullanýlabileceði yer almaktadýr. Baysal ve Yalýnkýlýç (2002) yaptýklarý çalýþmada ýhlamur ve kavak yapraklarý, çam ibresi, odun talaþý, buðday sapý, atýk kaðýtlar eski gazete kaðýtlarý kullandýklarý çalýþmalarýnda kompostlarýn bu mantarýn üretimi için uygun olduklarýný belirtmiþlerdir. Baysal ve ark. (2003) atýk kaðýtlarýn yonca, atýk çay yapraklarý ve ot dýþýndaki, çeþitli odunsu ve otsu atýk ve atýklarla hazýrlanan yetiþtirme ortamlarýnýn, P. ostreatus yetiþtiriciliðinde baþarýlý bir þekilde kullanýlabileceði sonucuna varmýþlardýr. Þen ve ark. (2005a) atýk oluklu mukavva, kraft kaðýt ve kartonlarýn saman gibi baþka bitkisel materyaller ile karýþtýrýlmadan P. ostreatus üretimine uygun olduðu-nu belirtmiþtir.
Meþe palamudunun, dünyadaki en geniþ yayýlýþý Türkiye'de olup 260 bin hektar alaný kaplamaktadýr (Bozkurt ve Göker 1986). Ýçerdiði gallik tanenden dolayý (Pelit %6-10, kadeh %27,5, týrnaklar ise % 34-50) ham derilerin sepilenmesinde kullanýlan tanen üretiminde deðerlendirilmektedir (Anoymous 1991). Meþe palamudu taneni Türkiye'nin ihraç ettiði önemli orman yan ürünleri arasýnda yer almaktadýr. Tanen üretiminde kýrýcýdan geçirilmiþ meþe palamudu ve kadehleri 80 dk süreyle 80°C sýcaklýktaki sýcak su ile ekstraksiyon bataryasýnda iþleme tabi tutulduktan sonra içinden sýcak suda eriyen tanen çýkarýlmaktadýr (Anonymous 2008). Tanenler derilerin sepilenmesinden baþka ilaç sanayinde, arýtma sistemlerinde, protein çöktürül-mesinde, afyon ve alkol zehirlenmelerinde antidot olarak, ayrýca boyacýlýk sanayinde kullanýlmaktadýr (Bozkurt ve Göker 1986, Baytop 1999).
Meþe palamutu (Quercus ithaburensis subsp.
macrolepis) kadehlerinden sýcak su ekstraksiyonu ile elde edilen tanen çýkarýldýktan sonra geriye %100 'den fazla rutubette bir atýk kalmaktadýr. Türkiye'ye özgü bir sepi maddesi kaynaðý olduðu için atýklarýn en fazla ortaya çýktýðý ülke Türkiye'dir (Þen ve ark 2005b). Atýk olarak ortaya çýkan bu lignoselülozik ürün diðer kabuk ve talaþlarýn kullanýldýðý yerlerde (örneðin tarým sahalarýnýn drenajý ve tarýmda malç olarak) aþýrý rutubetinden kaynaklanan nakliye sorunlarýndan dolayý tercih edilememektedir. Bu atýklarýn yonga levha üretimi, odun briketi üretiminde deðerlendirilme çalýþmalarý devam etmektedir. Günümüzde bu atýklar fabrikalarda enerji saðlamak amacýyla yakýlarak tüketilmeye çalýþýlmaktadýr (Anonymous 2008). Nuhoðlu ve Malkoç (2007) atýk sularýn arýtýlmasýn-da Cr(VI) absorpsiyonu amacýyla yaptýklarý araþtýrmalar sonucunda palamut meþesi atýðýnýn aðýr metalleri gidermede aktif karbona alternatif absorbent olarak kullanýlabileceðini belirtmiþlerdir. Ülkemizin yýllýk palamut rekoltesi ortalama olarak 60-70 bin ton civarýndadýr. Palamut kadeh ve týrnaklarýndaki %30-50 oranýndaki taneninin çýkarýl-masýndan sonra teorik olarak 40-50 bin ton civarýnda atýk oluþmasý mümkün olmaktadýr (Þen ve ark. 2006). Bu çalýþmada tanen üretiminden ortaya çýkan meþe palamudu atýklarýnýn Pleurotus ostreatus yetiþtiriciliðinde kompost malzemesi olarak deðer-lendirilmesinin uygunluðu araþtýrýlmýþtýr.
MATERYAL VE METOT
P. ostreatus mantarýnýn yetiþtirildiði materyal olan meþe palamut atýklarý Salihli Artu Kimya Palamut Ýþletmesi'nden temin edilmiþtir. Bu atýklar tanen üretimi için hazýrlanýrken fabrikada 1-4 cm boyutlarýnda kýrýldýktan sonra 80°C de sýcak su ile 80 dk boyunca ekstraksiyona tabi tutulmaktadýrlar (Anonymous 2008). Atýk olarak ortaya çýktýðýnda %100 den fazla rutubete sahip malzeme fabrika sahalarýna boþaltýlmaktadýr. Su tutma kapasitesi yüksek olan bu materyal kompost hazýrlama sýrasýnda süzülüp, sýkýlarak fazla suyu uzaklaþtýrýl-mýþtýr. Meþe palamudu atýklarýndan samanlý ve samansýz olmak üzere iki farklý tipte kompost hazýrlanmýþtýr. Çalýþmada ayrýca meþe ölü örtüsünün (çoðunlukla meþe yapraðý içerikli) samanlý ve samansýz kompostlarý ile meþe palamutu ve örtü karýþýmý da denenmiþtir. Saman ilave edilen kompostlardaki saman miktarý %10, kepek ise %5 oranýnda kullanýlmýþtýr. pH düzeyinin ayarlanmasý için %1,5 oranýnda kireç kullanýlmýþtýr. Homojen bir karýþým elde edilinceye kadar materyaller
karýþtýrýlmýþtýr. Toplam 5 farklý özellikte hazýrlanan kompostlar %70-80 rutubete kadar nemlendiril-dikten sonra 1 er kiloluk miktarlarda olacak þekilde polietilen torbalara doldurulmuþtur.
Nemli meþe palamudu atýklarýnýn fabrika sahasýnda uzun müddet beklemesinden dolayý oluþabilecek bakteri enfeksiyonlarýný gidermek için kompostlar buharlý sterilizatörde (otoklav) 121°C de 120 dk süreyle sterilize edilmiþlerdir. Otoklavdan çýkarýlan kompostlar sýcakken 1 kg’lýk polietilen torbalara doldurulmuþ, 25°C ye soðutulduktan sonra buðday tanelerine aþýlanmýþ misel ekilerek 25-28°C sýcaklýktaki ön geliþme odasýna yerleþtiril-miþtir. Misel geliþmesini tamamlayan kompostlar 5°C'de 2 gün boyunca þoklamaya tabi tutulmuþlar-dýr. Daha sonra nemi %80-90, sýcaklýðý 15±2°C arasýnda tutulan yetiþtirme odasýna alýnmýþlardýr (Baysal ve ark. 2003). Günlük 12 saat süreyle 200 lüx þiddetindeki flourensan lambalarla aydýnlatma uygulanmýþtýr (Güler 1988). Hasat iþlemi boyunca klimalar yardýmýyla oda içerisinde temiz hava sirkülasyonu saðlanýrken sýcaklýk ve nemin belirtilen deðerler arasýnda kalmasý saðlanmýþtýr (Aðaoðlu ve Güler 1989). Yetiþtirme odasýnda hasat dönemi boyunca kompostlardan alýnan ürünler tartýlarak not edilmiþtir. Elde edilen bulgular istatistik programýnda deðerlendirilerek yorumlanmýþtýr.
BULGULAR Kimyasal analiz
Meþe palamudunun iþlem görmemiþ numunesi ile tanen üretimi için ekstraksiyona tabi tutulmuþ numunesinin kimyasal analizleri yapýlarak sonuçlar Tablo 1'de verilmiþtir. Tanen üretiminde meþe palamudu sýcak su ile yýkanmaya tabi tutulduðundan antifungal etki gösteren tanenin yaklaþýk %50' sinin yýkanarak uzaklaþtýðý belirlenmiþtir. Kimyasal analiz sonucu meþe palamudunun tanen eldesinden sonra holoselüloz ve lignin miktarlarýnda bir azalma meydana gelmediði, Pleurotus ostreatus mantarýnýn geliþimi için lignin ve selüloz içeriðinin uygun olduðu belirlenmiþtir. Sýcak su çözünürlüðü meþe palamudu atýklarýnýn içeriðindeki tanenli ekstraktif madde oranýnýn %45,9'dan %20,8'e indiðini göster-mektedir.
Misel Geliþimi: Kompostlarda miselin substratý sarmasý deðiþik sürelerde gerçekleþmiþtir. Saman içermeyen meþe palamudu kompostlarýnda misel geliþimi 62 gün, meþe ölü örtüsü (yaprak) kompostlarýnda 53 gün, ölü örtü+meþe palamudu kompostlarýnda ise 57 gün sürmüþtür. %10 saman ilave edilen meþe palamudu kompostlarýnda misel
sarým süresi 45 gün, meþe ölü örtüsünde ise 47 günde gerçekleþmiþtir. Saman ilave edilmeden hazýrlanan meþe palamudu, meþe ölü örtüsü ve bunlarýn karýþýmlarýndan hazýrlanan kompostlarda misel geliþim süreleri uzun sürmüþ, ayrýca miseller zayýf olarak geliþtiðinden substratý tümüyle sarama-mýþtýr.
Hasat Dönemi: Üretim odasýna alýnan meþe palamudu kompostlarýnda basidiokarplarýn ilk görünmesi 51. gün, ilk hasat 57. günde gerçekleþ-miþtir. Yaklaþýk 40 gün süren hasat döneminde 4 defa ürün alýnmýþtýr. Basidiokarp oluþumunun artýk görünmediði kompostlarda 97. gün üretime son verilmiþtir. Üretim aþamasýnda bazý kompostlarda az miktarda görülen küflenme basidiokarplarýn geliþmesinde çok fazla olumsuz etki yapmamýþtýr. Hazýrlanan karýþýmlar içerisinden mantar hasadý bakýmýndan en iyi sonucu meþe palamudu atýklarýna saman ilave edilen kompostlar vermiþtir. Çalýþma kapsamýndaki beþ kompost çeþidinden elde edilen mantar miktarlarý (taze mantar aðýrlýðý/rutubetli kompost aðýrlýðý) yüzde olarak varyans analizi ile karþýlaþtýrýlmýþtýr (Tablo 2).
Kompostlarda hasat dönemlerine göre saðlanan verim miktarlarý Tablo 3 de % olarak gösterilmiþtir. Her bir kompost grubundan elde edilen toplam mantar miktarýnýn (gram) hasat dönemlerine göre deðiþimi Þekil 1’deki grafikte belirtilmiþtir.
Birinci hasat döneminde diðer 3 hasat dönemine göre en fazla verim meþe ölü örtüsü (MÖÖ)+saman (S) karýþýmý kompostlardan elde edilmiþtir. MÖÖ+S karýþýmý komposttan toplam mantarýn yaklaþýk %49'u ilk flaþta alýnmýþ, ikinci flaþta diðer gruplarýn ikinci flaþlarýna göre verimde %50 oranýnda bir azalma oluþmuþtur. Toplam verimlerinin sýrasýyla meþe palamutu artýðý (MPA)+saman (S) %41'ini, MPA %39'unu, MÖÖ %38'ini ve MPA+MÖÖ %37'sini ilk flaþta vermiþ-lerdir. En fazla verimi rutubetli substrat aðýrlýðýna oranla MPA+S karýþýmý %24,5 taze mantar verimi saðlayarak göstermiþtir. Bunu MÖÖ %17,6, MPA %17,1, MÖÖ+S %15,4, MPA+MÖÖ %10,9 oranýndaki verimlerle takip etmiþlerdir.
TARTIÞMA VE SONUÇ
Meþe palamutu atýklarýnýn ve meþe ölü örtüsünün P.ostreatus mantar üretimine uygunluðu misel geliþim süresi ve yüzde verim miktarlarý bakýmlarýndan ele alýnarak literatürle karþýlaþtýrýl-mýþtýr. Yapýlan deðiþik çalýþmalarda Pleurotus türü mantarlarýn misel geliþim süreleri 15-30 gün (Khan ve Chaudry 1989) arasýnda deðiþtiði
bildirilmek-tedir. Bu çalýþmada saman ilave edilmeden hazýrlanan meþe palamutu kompostlarýnda misel geliþimi 62 gün sürmüþtür. Kompostlara %10 saman ilave edildiðinde misel geliþim süreleri kýsalarak ortalama 45 gün içerisinde gerçekleþmiþtir. Literatüre göre bu misel geliþme süresi de uzundur.
Uzun olmasýnýn bir nedeni olarak meþe palamudu kadehlerinin içerdiði antifungal özellikteki tanenin P. ostreatus'un geliþme hýzýný yavaþlatmasý söylenebilir. Þen (2001) meþe palamudundan elde edilen tanenin Phanerochaete chrysosporium ve P. ostreatus mantarlarýna karþý yaptýðý antifungal araþtýrmasýnda, %4 ve daha üzerindeki tanen konsantrasyonlarýnýn mantar misellerinin geliþimini yavaþlatýcý ve önleyici etki gösterdiðini belirtmiþtir. Bu çalýþmada meþe palamut atýklarýna saman ilavesinin misel geliþim süresini hýzlandýrdýðý görülmüþtür. Ýlave edilen saman oraný daha da arttýrýlarak misel geliþiminin daha kýsa sürelerde gerçekleþmesini saðlamak mümkün görünmektedir. Güler (1988) buðday samaný üzerinde misel geliþiminin 20-25 gün içerisinde tamamlandýðýný belirtmektedir.
Meþe ölü örtüsüne saman ilave edilmeden hazýrlanan kompostlarda 53 güne varan ve zayýf olarak gerçekleþen misel geliþimi sonucu %17,6 mantar verimi elde edilmiþtir. Çoðunluðunu meþe yapraklarýnýn oluþturduðu ölü örtüdeki bu uzun süren misel geliþimi de yapraklarýn antifungal özellik taþýyan tanen bakýmýndan zengin olmasýnýn bir belirtisi olabilir. Dollahite ve ark. (1966) meþe aðaç türü yapraklarýndaki tanen miktarýnýn %2-6 arasýnda olduðunu belirtmiþtir. Saman ilave edilerek hazýrlanan ölü örtü kompostlarýnda 47 günde gerçekleþen zayýf bir misel geliþiminin ardýndan %15,4 mantar verimi saðlanabilmiþtir.
Meþe palamudunun doðal olarak 4,5 olan pH deðeri tannik asidin çýkarýlmasý iþlemi sonunda 5,5 civarýna yükselmektedir. Kompostlara %1,5 oranýn-da kireç ilave edilerek pH seviyeleri 5,5-6,5 arasýnoranýn-da olacak þekilde ayarlanmýþtýr. Meþe palamudu atýklarýnýn kimyasal içeriði ve kompostun pH deðerinin mantar üretimine uygun olduðu görülmektedir. Zadrazil (1978) Pleurotus türlerinde 4-8 pH deðerlerinin dýþýnda misel geliþmesinin engellendiðini, asidik ortamlarda yavaþladýðýný bildirmiþtir.
Küçükomuzlu ve Pekþen (2005) saman+%5 kepek+%1 alçý formülüyle hazýrladýklarý kompost-larda P. ostreatus mantarýnýn hasat sürelerinin 26-54 gün arasýnda gerçekleþtiðini bildirmiþlerdir. Bu çalýþmadaki kompostlarda ilk basidiokarplarýn görünmesi 51. gün, ilk hasat 57. günde gerçek-leþerek literatürde belirtilenden daha uzun bir sürede meydana gelmiþtir. Yaþ kompost aðýrlýðýna göre elde edilen %24,5 'luk taze mantar verimi literatürle karþýlaþtýrýldýðýnda uygun deðerler
Tablo 1. Ekstrakte edilmiþ ve edilmemiþ meþe palamudu
numunelerinin kimyasal analiz sonuçlarý
Tablo 2. Kompost gruplarý ve flaþlara göre Pleurotus ostreatus
verimlerinin karþýlaþtýrýlmasýna ait varyans analiz tablosu
Þekil 1. Kompost gruplarýndan dört hasat döneminde
alýnan toplam mantar verimlerindeki deðiþim
Tablo 3. Kompost gruplarýnda dört farklý flaþta elde edilen
mantar miktarlarý ve toplam verim yüzdeleri
Karýþým oranlarý rutubetli aðýrlýða göredir. Misel geliþim süresi (gün) , % verim: * taze mantar aðýrlýðý/yaþ substrat aðýrlýðýna göre verim, ** taze mantar aðýrlýðý/hava kurusu haldeki (%12) substrat aðýrlýðýna göre verim.
arasýnda yer almýþtýr. Chang ve Qumio (1982) Pleurotus mantarlarýnýn üretiminde verim deðerinin, yaþ substrat aðýrlýðýna oranla ortalama %30 olduðunu belirtmiþtir. Baysal ve ark (2003) atýk kaðýt+odun talaþý karýþýmýndan hazýrladýklarý kompostlardan %36,3, Küçükomuzlu ve Pekþen (2005) saman+%5 kepek+%1 alçý karýþýmýndan oluþturduklarý kompostlarda %24,6 oranýnda P. ostreatus verimi elde etmiþlerdir. Pettipher (1987) çeþitli lignoselüloz esaslý atýk maddeleri substrat olarak kullandýðý çalýþmasýnda, P. ostreatus için verim deðerini yaþ substrat aðýrlýðýna oranla %25 olarak bildirmiþtir. Erkel ve Iþýk (1992) P. ostreatus'un çeltik sapý üzerinde verim deðerini %16,8, buðday sapý üzerinde %11.4, mýsýr sapý üzerinde %15,5, ayçiçeði sapý üzerinde %10,7 olarak bildirmiþlerdir. Yýldýz ve Demir (1998) çeþitli bitkisel artýklar üzerinde P. ostreatus'un verim oranlarýna ait araþtýrmasýnda yer fýstýðý sapýnda %24,8, soya sapýnda %21,9, buðday samanýnda %17,5 ve sorgum sapýnda %11,4 oranýnda verim elde ettiðini belirtmiþtir. Baysal ve ark (2003) atýk kaðýt ve odun talaþý (3:1) kompost karýþýmý üzerinde yaþ aðýrlýða oranla %36.3 P.ostreatus verimi elde etmiþlerdir.
Meþe palamudu atýklarýndan hazýrlanan kom-postlar üzerinde misel sarým ve basidiokarp oluþum
zamanlarýnýn literatüre göre biraz uzun olmasýna raðmen, elde edilen mantar verimi bu atýklarýn P. ostreatus mantarýnýn yetiþtiriciliðine uygun oldu-ðunu göstermektedir. Meþe palamudu atýklarýnýn kabuk ve talaþ gibi enerji maksatlý olarak odun briketi yapýmýnda, tarýmda toprak ýslahýnda ya da malç olarak kullanýlmasý da mümkün olabilir. Su tutma özelliðinin fazla olmasýndan dolayý uzun süre nemli kalabilen atýklarýn fabrika sahasýndan baþka bir yere nakliyesinin masraflý olmasý yanýnda diðer taþýma güçlükleri de oluþabilmektedir. Bu çalýþmanýn sonuçlarýna göre meþe palamudundan (Quercus ithaburensis) tanen üretiminden sonra arda kalan ve fabrika sahalarýnda biriken nemli atýklarýn iþletmelerde kurulacak bir ilave tesis ile Pleurotus ostreatus yetiþtiriciliðinde deðerlendirile-bileceði belirlenmiþtir. Bu tesis meþe palamudu atýklarýndan oluþan çevre sorunlarýnýn azaltýlmasý yanýnda, istihdam ve gelir saðlamak için olanaklar da oluþturabilecektir. Meþe palamudu atýklarýnýn Pleurotus ostreatus mantarýnýn yetiþtiriciliðinde kullanýlabilirliði ile ilgili bu çalýþma bir ön çalýþma niteliðindedir. Daha detaylý çalýþmalarla atýklarýn kompost üretiminde deðerlendirilebilmesi için en ideal karýþýmlarýn belirlenmesi gerekmektedir.
KAYNAKLAR
Aðaoðlu YS, Güler M (1989) Yenilebilir Mantar Yetiþtiriciliði. Orman Genel Müdürlüðü Yayýnlarý, Ankara.
Akyüz M, Yýldýz A (2008) Evaluation of cellulosic wastes for the cultivation of Pleurotus eryngii (DC. ex Fr.) Quel. African Journal of Biotechnology 7 (10): 1494-1499.
Akyüz M, Kýrbað S (2009) Bazý tarýmsal ve endüstriyel atýklarýn Pleurotus spp. üretiminde kompost olarak deðerlendirilmesi. Ekoloji 18 (70): 27-31
Anonymous (1991) Ülkemizdeki bazý önemli orman tali ürünlerinin teþhis ve tanýtým kýlavuzu. Orman Genel Müdürlüðü Yayýnlarý Yayýn No:659-18, Ankara.
Anonymous (2008) Meþe Palamudu Üretimi. Artu Kimya Palamut Ýþletmesi teknik dökümanlarý, Salihli, Ýzmir.
Baysal E, Yalýnkýlýç MK (2002) Lignoselülozik atýk materyal üzerinde Pleurotus florida Jacq. ex Fr.Kumm. kültürü. Ekoloji 11 (45): 6-8.
Baysal E, Yalýnkýlýç MK, Peker H, Çolak M, Göktaþ O, Özen E, Çolak AM (2003) Atýk kâðýtlarýn çeþitli bitkisel ve odunsu atýk substratlarla Pleurotus ostreatus Jacq. ex Fr. Kummer kültivasyonunda deðerlendirilmesi. Ekoloji 12 (49): 12-16.
Baytop T (1999) Türkiye'de bitkiler ile tedavi. Nobel Kitabevi, Ýstanbul.
Bozkurt Y, Göker Y (1986) Orman Ürünlerinden Faydalanma Ders Kitabý. Ýstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayýn No: 3402-379, Ýstanbul.
Chang ST, Qumio TH (1982) Tropical Mushrooms, Biological Nature and Cultivation Methods. The Chinese University Press, Hong-Kong.
Chang ST (2002) Past and present trends in the production of Lentinula edodes in Asia. In: Sanchez JE et al. (eds), Proceedings of the 4th International Conference on Mushroom Biology and Mushroom Products, 20-23 February 2002, Cuernavaca, 1-8.
Dollahite JW, Householder GT, Camp BJ (1966) Oak poisoning in livestock. Texas Agricultural Experiment Station Bulletin, No: B-1049, Amarillo.
Erkel Ý, Iþýk SE (1992) P. ostreatus ve P. florida yetiþtiriciliðinde deðiþik yetiþtirme ortamlarýnýn verime etkisi. In: Türkiye 4ncü yemeklik mantar kongresi bildirileri, 2-4 Kasým, Yalova, 121-126.
Güler M (1988) Kayýn Mantarý Yetiþtirme Tekniði. Orman Genel Müdürlüðü Yayýnlarý, Yayýn No: 669-16, Ankara.
Khan SM, Chaudhary C (1989) Some studies of oyster mushroom (Pleurotus spp.) on the waste material of corn industry in Pakistan. In: Proceedings of the 12thInternational Congress on the Science and Cultivation of Edible Fungi, Braunschweig, 23-29.
Küçükomuzlu B, Pekþen A (2005) Yetiþtirme ortamý aðýrlýklarýnýn Pleurotus mantar türlerinin verim ve kalitesi üzerine etkileri. Ondokuz Mayýs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 20 (3): 64-71.
Nuhoðlu Y, Malkoç E (2007) Cr(VI) iyonunun gideriminde palamut meþesi atýðýnýn kullanýmý. In: 7. Ulusal Çevre ve Mühendislik Kongresi-Yaþam ve Çevre, TMMOB Çevre Mühendisleri Odasý, 24-27 Ekim, Ýzmir, 669-675.
Pekþen A Günay A (2009)Kültür mantarý (Agaricus bisporus (L.) Sing.) yetiþtiriciliðinde çay atýðý ve buðday sapý karýþýmýndan hazýrlanan kompostlarýn kullanýmý. Ekoloji 19 (73): 48-54
Pettipher GL (1987) Cultivation of oyster mushroom (Pleurotus ostreatus) on lignocellulosic waste. Journal of the Science of Food and Agriculture 41, 259-265.
Poo-Chow L (1980) Utilization of cotton waste substrate wiith temperature treatment for the cultivation of oyster mushroom (Pleurotus ostreatus). Singopore Journal of Primary Industries 8-1, 21-27.
Royse DJ (1992) Recycling of spent Shii-take substrate for production of the Oyster mushrooms Pleurotus sajor-caju. Applied Microbiology and Biotechnology 38, 179-182.
Þen S (2001) Bitki fenollerinin odun koruma etkinliklerinin belirlenmesi. Doktora Tezi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Zonguldak.
Þen S, Çöpür Y, Taþçýoðlu C, Akgül M (2005a) Atýk kraft kaðýtlarýnýn Pleurotus ostreatus üretiminde kullanýmý. In: I. Uluslararasý Çalýþtay - Kaðýt ve Karton Endüstrisinde Yeni Teknolojiler, Kahramanmaraþ. 28-29 Eylül, 122-127.
Þen S, Deniz Ý, Þahin HÝ (2005b) Sepi maddesi eldesinde önemli odun dýþý ürünlerimiz, üretimleri ve kullanýmlarý ile ilgili sorunlar ve çözüm önerileri. In: 1. Çevre ve Ormancýlýk Þurasý "Tebliðler", 3. Cilt, Mart 2005, Antalya. 1184-1197.
Þen S, Deniz Ý, Hakimoðlu Ý, Týrak K, Gültekin YS (2006) Meþe palamudundan sepi maddesi üretimi karþýlaþýlan sorunlar ve çözüm önerileri. In: 1. Uluslararasý Odun Dýþý Orman Ürünleri Sempozyumu Bildirileri, 1-4 Kasým 2006, Trabzon, 806-811.
Yýldýz A, Karakaplan M, Aydýn F (1998) Studies on Pleurotus ostreatus (Jacq. Ex Fr.) Kum. var. salignus (Pers. Ex Fr.) Konr. et Maubl. Cultivation, Proximate Composition, Organic and Mineral Composition of Carpophores. Food Chemistry 61 (1/2): 127-130.
Yýldýz A, Demir R (1998) Bazý Bitkisel Materyallerin Pleurotus ostreatus (Jacq.ex.Fr.) Kum. Var. Salignus (Pers. Ex.Fr.) Konr.et Maubl.'un Geliþmesi ve Ürün Verimi Üzerine Etkileri. Turkish Journal of Biology 22, 67-73.
Zadrazil F (1978) Cultivation of Pleurotus. In: Chang STC, Hayes WA (eds), The Biology and Cultivation of Edible Mushroom, Academic Press, New York, 521-554.
