Türkiye’de Sıcaklık Mevsimlerinin Ana Morfolojik Ünitelere
Göre Değişimi 1: Ovalar ve Havzalar
Temperature seasons of Turkey deal with basic morphological units 1: Alluvial
plains and geomorphological basins
Mesut Elibüyük, Erkan Yılmaz
*Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Ankara
Öz: Bu çalışma, Türkiye’de yer alan ovalarda ve morfolojik havzalarda sıcaklık bakımından mevsimleri konu almaktadır. Bu amaçla 246 meteoroloji istasyonuna ait uzun yıllık günlük ortalama sıcaklık değerleri, dekatlara göre aritmetik ortalamaları alınmış ve yılı oluşturan 36 dekatlık ortalama sıcaklık değeri elde edilmiştir. İstasyonlara ait sıcaklık değerleri, sayısal yükselti modeli kullanılarak alana yayılmış ve buna bağlı olarak tüm Türkiye’ye yayılan sıcaklık modelleri üretilmiştir. Bu modeller üzerinden ovalar ve havzalar esas alınarak dekatlara göre sıcaklık ortalamaları hesaplanmış ve bu ortalamalar belli eşik değerlere göre mevsimsel nitelikler olarak belirlenmiştir. Buna bağlı olarak Türkiye’deki ovalarda ve havzalardaki sıcaklık yönünden mevsimler 36 dekata göre düzenlenmiştir. Buna göre Türkiye’nin soğuk dönemde en sıcak ovası Eşen Ovası, en soğuk ovası ise Eleşkirt Ovası’dır. Sıcak dönemde ise en sıcak ovası Kızıltepe Ovası iken en soğuk ovası Göle Ovası’dır. Çalışmanın, tarımsal planlamalar başta olmak üzere tüm mekânsal planlamalarda girdi oluşturacağı amaçlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Türkiye, Ortalama Sıcaklık, Sıcaklık mevsimi, Ova, Tarımsal Planlama
Abstract: This study is subject to the thermal seasons of Turkey in terms of temperature in the alluvial plains and morphological basins. For this purpose, decade average temperatures were taken by the long years of 246 meteorological station average daily temperature values, and according to average decade temperature value of 36 which were obtained. Temperature values of stations, using digital elevation model, and it spread all around Turkey; depending on the temperature models were produced. These models are over the plains and basins, and these averages are calculated based on the average temperature by decade certain threshold determined by the values in the seasonal characteristics. Accordingly, the alluvial plains and morphological basins in Turkey in terms of temperature 36 decade organized according to the seasons. Accordingly, cold season in Turkey, hottest plain is Eşen Valley when the coldest plain is Eleşkirt Plain. In hot season, hottest plain is Kızıltepe when coldest plain is Göle. The study, especially in agricultural planning is intended to constitute all the spatial planning stages we entered.
Keywords: Turkey, Average Temperature, Thermal Season, Alluvial Plains, Agricultural Planning 1. Giriş
İnsanın yaşamını sürdürebilmesi, yerleşik hayata geçmesi, yerleşme alanının yeri ve burada yapacağı faaliyetlerini, yaşayış biçimlerini etkileyen birçok coğrafi etmen vardır. Bunlardan biri de iklimdir. İklim, bazı durumlarda yaşamı zorlaştırırken, bazen de yaşamı kolaylaştırarak avantajlar sağlayan bir olgu haline gelmektedir. İklimin, insan zihninde ve bedeninde istemli veya istemsiz
*
algılanması, tüm hava koşullarının karmaşık (kompleks) bir halde hissedilmesi ve yorumlanmasıyla mümkün olmaktadır. İnsan ve hatta daha da genişletilirse canlıların tümünün hava koşullarının yıl boyunca seyri ve uzun yıllar tekrarlaması sonucuna bağlı olarak mevsim kavramına ulaşması ve algılaması çeşitli edimsel ve davranışsal, bilişsel süreçler gerektirir.
Mevsimlerin insan hayatında ve yaşamın planlanmasında önemli bir yeri vardır. Mevsimlere bağlı olarak, insanların ortam koşullarına uyum sağlama şekilleri değişmektedir. Bunun yanında mevsim şartları;
• Enerji tüketimini belirlemekte (yazın soğutma sistemleri, kışın ısıtma sistemleri) • Turizm faaliyetlerinin niteliğini ve süresini belirlemekte
• Ulaşım ağı (demiryolu, karayolu, havayolu, deniz yolu ve bilişim yolları) açısından dezavantajlar ve avantajlar sunabilmekte
• Tarımsal üretim zamanını, ürünün türünü, cinsini, niteliğini ve miktarını belirlemekte, sulama zamanlarını etkilemektedir.
Bu nedenle mevsimlerin zamansal ve alansal dağılışlarının belirlenmesi gerekmektedir. Türkiye’de mevsimlerin uzunluğu, bunların başlangıç ve bitiş tarihleri, birçok araştırmacı tarafından konu edilmiştir. Bunların bir kısmı, meteoroloji istasyonlarının verilerinin analizlerini kapsamaktadır (Çiçek, 1999; Koç, 1992, 1998, 1999a, 1999b, 2001; Özçağlar, 2009; Sür, 1977). Bu çalışmalarda sonuçlar, hem grafiksel hem de zamansal koroplet grafikleri halinde verilmiştir.
Mevsim çalışmalarında alınacak eşik değerler de diğer önemli bir husustur. Bazı çalışmalarda kış ve yaz mevsimlerinin ayrımı için 10 ve 20 °C eşik değerler kullanılmışken (Çiçek, 1999; Özçağlar, 2009) bazı çalışmalarda 10 ve 15 °C sıcaklıklar (Selen, 1954) eşik alınmıştır. Bazı çalışmalarda da sayılı gün yöntemi kullanılmışken (Koç, 1998, 1999a, 1999b). Yine mevsimlerin belirlenmesi için bazı çalışmalarda ortalama sıcaklıklar kullanılırken, bazı çalışmalarda maksimum ve minimim sıcaklıklar kullanılmıştır. Mevsimleri aylara göre değerlendiren çalışmalarda bulunmaktadır (Sür, 1977).
Bu çalışmaların yanında, sıcaklıkla birlikte diğer iklim parametrelerini kullanarak termal konfor belirlemeye yönelik yayınlar da vardır (Çalışkan, Çiçek, & Matzarakis, 2011; Koçman, Koç, & Sezer, 2006; Türkoğlu & Çalışkan, 2011). Bu çalışmalar da Türkiye’deki bazı meteoroloji istasyonlarına ait termal koşulları değerlendirmektedir.
Sıcaklığı etkileyen birçok faktör vardır. Bunlar denize yakınlık-uzaklık (karasallık derecesi), yükselti ve orografik özellikler gibi daha çok planeter faktörleri yerel değişikliklere uğratan, termik ve dinamik değişmelere neden olan faktörlerdir (Koçman, 1993). Türkiye’de sıcaklığı etkilen etmenlerin etkileme durumları da nicel bir yöntemle araştırılmamıştır.(Erinç, 1957) kontinentalitenin, mevsimleri etkileyen çok önemli bir role sahip olduğunu belirtmektedir.
Türkiye, ortalama yükseltisi 1141 metre ile oldukça yüksek bir ülkedir (Elibüyük & Yılmaz, 2010). Ülkenin dağ ve plato alanlarının uzanışı genel olarak doğu-batı yönlüdür. Bu da Türkiye jeomorfolojisini çok sayıda kompartımana bölmüştür. Türkiye’deki bitki ve hayvan türlerindeki çeşitliliğinin nedeni, yerşekillerinin oldukça kesintili olması ve çok fazla ekolojik ortam barındırmasıdır (Demirsoy, 2002).
Bu çalışma, Türkiye ovaları ile havzalarında sıcaklığa bağlı mevsimlerin zamansal ve alansal dağılışını dekat (ongün) ölçeğinde belirlemeyi amaçlamıştır. Bu yapılırken, meteoroloji istasyonlarından ziyade, çoğu yerleşmenin kurulduğu, tarımsal faaliyetlerin yürütüldüğü ve ulaşımın sağlandığı ovalar ile jeomorfolojik havzalardaki sıcaklığa bağlı mevsimler öncelikle dikkate alınmıştır.
Mevsim süreleri ve dolayısıyla sıcaklığı etkileyen faktörlerin etkileme dereceleri nicel yöntemlerle belirlenmeye çalışılmıştır. Bu amaçla hem istatistiki yöntemler hem de coğrafi bilgi sistemi yazılımlarından yararlanılarak modelleme yoluna gidilmiştir. Çalışmada üretilen sıcaklık haritalarının ham verileri (grid formatında) ve tablo verileri, kullanıcılar tarafından yararlanılması amacıyla internet sitesinde1 yayımlanmıştır. Ayrıca bu çalışmanın devamı olarak platolar ve dağlık alanlardaki sıcaklığa bağlı mevsimleri inceleyen bir çalışma da yayına hazırlanmaktadır.
2. Veri, Yöntem ve Teknikler
Çalışmada, Türkiye’deki 246 meteoroloji istasyonuna (Şekil 1) ait günlük ortalama sıcaklıklar kullanılarak elde edilen onar günlük (dekatlık) ortalama sıcaklıklar kullanılmıştır. Bu amaçla Çizelge 1’de gösterilen tarih aralıkları belirlenmiştir. Kullanılan günlük ortalama sıcaklıklar 1975-2008 yılları arasındaki döneme aittir. Veriler Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü’nden alınmıştır.
Çizelge 1: Çalışmada kullanılan dekatların (ongün) başlangıç ve bitiş tarihleri
Dekat Tarihler Dekat Tarihler Dekat Tarihler
1 1 Ocak-10 Ocak 13 1 Mayıs -10 Mayıs 25 1 Eyl.-10 Eyl 2 11 Ocak-20 Ocak 14 11 Mayıs -20 Mayıs 26 11 Eyl.-10 Eyl. 3 21 Ocak-31 Ocak 15 21 Mayıs -31 Mayıs 27 21 Eyl.-30 Eyl. 4 1 Şubat-10 Şubat 16 1 Haz. -10 Haz. 28 1 Ekm.-10 Ekm. 5 11 Şubat-19 Şubat 17 11 Haz. -20 Haz. 29 11 Ekm.-20 Ekm 6 20 Şubat-28 Şubat 18 21 Haz. -30 Haz. 30 21 Ekm.-31 Ekm. 7 1 Mart-10 Mart 19 1 Tem.-10 Tem. 31 1 Kas.-10 Kas. 8 11 Mart-20 Mart 20 11 Tem.-20 Tem. 32 11 Kas.-20 Kas. 9 21 Mart-31 Mart 21 21 Tem.-31 Tem. 33 21 Kas.-30 Kas. 10 1 Nisan-10 Nisan 22 1 Ağus.-10 Ağus. 34 1 Ara.-10 Ara.
11 11 Nisan-20 Nisan 23 11 Ağus.-20 Ağus. 35 11 Ara.-20 Ara. 12 21 Nisan-30 Nisan 24 21 Ağus.-31 Ağus. 36 21 Ara.-31 Ara.
Türkiye’ye ait sayısal yükselti modeli (TSYM) kullanılarak (Şekil 1), yılı oluşturan aylara ve ayların dekatlarına göre ortalama sıcaklık haritaları oluşturulmuştur.
Sıcaklık haritalarının üretilmesinde lapse rate kullanılmış ve her 100 metrede 0,5 °C sıcaklıklar azaltılmıştır. Bu yöntem bazı araştırmacılar tarafından da kullanılmıştır (Demircan, Alan, & Sensoy, 2011). Sıcaklık haritalarının yapımı için eşitlik [1] kullanılmıştır.
[ ]
*0,5
1
100
TSYM İYM
T İSM
=
−
−
Burada, TSYM; Türkiye sayısal yükselti modelini, İYM; istasyonların yükseltilerine bağlı olarak oluşturulan istasyon yükselti modelini, İSM ise istenilen dönemde istasyonların sıcaklıkları ile hazırlanan istasyon sıcaklık modelini ifade etmektedir. T ise, belirlenen dönemin yükseltiye uygun hale getirilmiş sıcaklık değeridir.
Konuyla ilgili olarak daha önce çalışma yapmış olan araştırmacıların kullandıkları eşik değerler dikkate alınarak ve Türkiye’deki sıcaklık şartları düşünülerek, kış için sıcaklık eşik değerinin 10 °C, yaz için ise 16 °C alınması uygun görülmüştür. Bu mevsimler için beşer, bahar dönemleri için de üçer alt dönem belirlenmiştir. Bunları gösterir değerler Çizelge 2‘de görülmektedir.
Çizelge 2: Çalışmada sıcaklığa göre oluşturulan mevsim adları ve eşik değerleri
TSYM ve rölyef haritaları kullanılarak, Türkiye’deki ovaların (Çizelge 3)sınırları çizilmiş ve bu ovaların her dönemdeki ortalama ağırlıklı alansal sıcaklıkları hesaplanmıştır. Bu sonuçlar belirlenen sıcaklık mevsimi eşiklerine göre yorumlanmıştır.
Şekil 1. Çalışmada dikkate alınan meteoroloji istasyonlarının Türkiye yükselti basamakları haritasında (TSYM) dağılışı.
Mevsim Sıcaklık Eşiği Mevsim Sıcaklık Eşiği
Şiddetli Kış < - 5 İlk ve Son Yaz 16 - 20
Tipik Kış -5 - 0 Tipik Yaz 20 - 25
Ilık kış 0 - 5 Sıcak Yaz 25-30
Hafif kış 5 - 10 Çok Sıcak Yaz >30
Kış Bahar 10 - 12 Yaz-Güz 14 - 16
Tipik Bahar 12 - 14 Tipik Güz 12 - 14
Çizelge 3. Çalışmada yer alan ovalar ve havzalar
Ova Adı Bölge No Ova Adı Bölge No Ova Adı Bölge No Ova Adı Bölge No Acıpayam O. AB 106 Hınıs O. DB 151 Tavas O. EB 48 Kalkını O. MB 39
Aksu O. AB 90 Iğdır O. DB 77 Tavşanlı O. EB 3 Karacabey O. MB 13 Amik O. AB 125 Kars O. DB 78 Turgutlu-Alaşehir O. EB 149 Karasu O. MB 122 Asi deltası AB 124 Malatya Havzası DB 105 Araban O. GB 154 Manyas O. MB 96 Cehyan O. AB 87 Muradiye Deltası DB 141 Harran O. GB 49 Meriç O. MB 47 Çobansaray O. AB 72 Muş O. DB 102 Kızıltepe O. GB 43 Orhangazi O. MB 136 Çukurova AB 88 Ovacık O. DB 14 Suruç O. GB 42 Pamukova MB 120 Elmalı O. AB 27 Pasinler O. DB 70 Amasya O. KB 59 Pazarköy O. MB 40 Eşen Deltası AB 91 Patnos O. DB 38 Bafra O. KB 116 Söğütlü O. MB 31 Fethiye O. AB 8 Tercan O. DB 68 Bayburt O. KB 46 Turnalı O. MB 32 Gençali O. AB 107 Uluova DB 104 Bolu O. KB 55 Yenişehir O. MB 98 Göksu Deltası AB 89 Van O. DB 140 Çarşamba O. KB 117 Aksaray O. OB 109 Göksun O. AB 37 Yüksekova DB 100 Çorum O. KB 58 Akşehir O. OB 111 Gölova AB 28 Afyon O. EB 75 Devrekani O. KB 57 Alaca O. OB 138 Hacılar O. AB 16 Akhisar (Aşağı) O. EB 115 Dörtdivan O. KB 132 Alpu O. OB 50 Haydarlı O. AB 71 Akhisar (Y.) O. EB 24 Düzce O. KB 56 Bayat Güney OB 45 Islahiye O. AB 35 B. Sincanlı O. EB 76 Erbaa O. KB 64 Beylikova OB 52 Isparta O. AB 17 B.Menderes Ovaları EB 147 Gediksaray O. KB 60 Bor O. OB 86 Kumluca O. AB 7 Bakırçay D. EB 10 Gerede O. KB 133 Çifteler Havzası OB 153 Maraş Güneyi AB 126 Bakırçay O. EB 9 Gölpazarı O. KB 123 Çiftlik O. OB 82 Narlı O. AB 36 Balat O. EB 92 Kazova KB 144 Çubuk O. OB 54 Sağlık O. AB 34 Çivril O. EB 112 Niksar O. KB 65 Derinkuyu O. OB 83 Seydişehir O. AB 19 Eber O. EB 148 Suluova KB 118 Develi O. OB 145 Söğüt O. AB 29 Edremit O. EB 25 Suşehri O. KB 66 Ereğli O. OB 146 Şarkikaraağaç O. AB 18 Işıklı O. EB 21 Tokat O. KB 62 Eskişehir O. OB 51 Tefenni O. AB 15 Karamık O. EB 74 Tosya O. KB 119 Gölova (Palas) O. OB 130 Ardahan O. DB 5 Kırağaç O. EB 11 Turhal O. KB 61 Karapınar O. OB 20 Başkale Havzası DB 101 Küçük Menderes O. EB 113 Yeniçağa O. KB 131 Kayseri O. OB 80 Bingöl O. DB 103 Kütahya O. EB 4 Zile O. KB 63 Kayseri O. 1 OB 79 Bulanık O. DB 128 Manisa O. EB 94 Adapazarı O. MB 121 Kılbasan O. OB 41 Çaldıran O. DB 143 Menemen O. EB 93 Balıkesir O. MB 12 Kızılırmak B. OB 44 Doğubayazıt O. DB 150 Oynağan O. EB 1 Bayramiç O. MB 135 Konaklı O. OB 84 Elbistan O. DB 127 Ödemiş O. EB 23 Biga-G O. MB 134 Konya O. OB 108 Eleşkirt O. DB 129 Sandıklı O. EB 30 Bursa O. MB 99 Malya (Seyfe) O. OB 81 Erciş O. DB 142 Sarayköy O. EB 22 Enez O. MB 26 Mürted O. OB 53 Erzincan O. DB 67 Selçuk O. EB 114 Gönen O. MB 95 Sorgun O. OB 139 Erzurum O. DB 69 Simav O. EB 2 İnegöl O. MB 97 Şereflikoçhisar O. OB 110 Göle O. DB 6 Şuhut O. EB 73 İzmit O. MB 33 Yahyalı O. OB 85 İznik O. MB 137 Yeşilhisar O. OB 152 Not: AB=Akdeniz Bölgesi, DB=Doğu Anadolu Bölgesi, EB=Ege Bölgesi, GB=Güneydoğu Anadolu Bölgesi, KB=Karadeniz Bölgesi, OB=Orta Anadolu Bölgesi.
Çalışmada, istasyonların sıcaklıklarını etkileyen faktörlerden, enlem, yükselti ve denizelliğin etkilerinin araştırılması için, çoklu regresyon kullanılmıştır. Bu amaçla, istasyonların denize uzaklıkları hesap edilmiş, yükselti ve enlem değerleri DMİGM’den alınmıştır. Çoklu regresyon, bir bağımlı, birden çok bağımsız değişken arasındaki ilişkinin yönünü ve derecesini vermektedir. Çoklu regresyonda, her bağımsız değişken için bir katsayı hesap edilir (eşitlik [2]’deki β değerleri). Bu katsayı; o bağımsız değişkendeki 1 birimlik artışın, bağımlı değişkeni artırma veya azaltma değerini verir. Her dönemin sıcaklık değerleri Y ile gösterildiğinde, enlem (en), yükselti (h) ve denizellik (d) değerlerinin durumu eşitlik [2]’de gösterilmiştir.
[ ]
0 1 2 3 2 Y = β +β en+β h+β d +ε[ ]
0 1 en 2 h 3 d3
Y
= +
β β
S
+
β
S
+
β
S
+
ε
Bu çalışmada, bu üç değişkenin % olarak etkisi belirlenmek istenmiştir. Bu nedenle değişkenlerin birim farklarının giderilmesi gerekmektedir. Bu amaçla her üç değişken de standart Z değerlerine çevrilmiştir. Bu “Z” değerleri, değişkenin ortalaması ve standart sapması kullanılarak hesap edilmiştir.
Elde edilen “Z” değerleri, yani standardize edilmiş değişken değerleri (S ile gösterilmiştir) regresyona sokulduğunda, eşitlik [3] elde edilmiştir. Bu sayede elde edilen β değerleri karşılaştırılabilir duruma gelmiştir (Albar, 2003). Katsayıların mutlak değerleri alınıp, yüzde olarak oranlandığında, bağımsız değişkenlerin, bağımlı değişkeni etkileme oranları % olarak hesap edilmiştir.
3. Bulgular
Bulgular kısmında, yukarıdaki yöntemlere göre üretilen haritalara bağlı olarak ova ve jeomorfolojik havzalardaki sıcaklığa bağlı mevsimlerin dekatlara göre dağılışı anlatılmaya çalışılacaktır. Anlatımda söz edilen ovalar Çizelge 3 ve Şekil 2’den takip edilebilir.
3.1. Kış Ayları 3.1.1. Aralık Ayı
Akdeniz Bölgesi’nde aralık ayı başında Eşen Deltası ve Kumluca Ovası’nda görülen “yaz-güz” ayın 2. dekatından sonra “tipik “yaz-güz”e döner. “Tipik “yaz-güz”, Göksu Deltası, Fethiye ve Aksu ovalarında ayın 3., Amik Ovası ile Asi Deltası ve Çukurova’da ise ayın 2. dekatında “güz-kış”a dönmektedir. “Güz-kış”, Ceyhan Ovası’nda ayın 3. dekatından sonra “hafif kış”a döner. ”Hafif kış” Sağlık, İslâhiye, Narlı ve Maraş Güneyi ovalarında aralık boyu sürerken Gençali, Acıpayam, Çobansaray, Gölova, ve Isparta ovalarında 2., Hacılar ve Elmalı ovalarında 3. dekattan sonra “ılık kış”a dönmektedir. Tefenni, Şarkikaraağaç, Seydişehir, Söğüt ve Haydarlı ovalarında ay boyunca “ılık kış” hâkimdir. Göksun Ovası’nda ise ay başındaki “ılık kış” ayın son dekatında “tipik kış”a döner (Şekil 3).
Şekil 2. Çalışmada ele alınan ovalar (Harita üzerindeki sayılar, ova numaralarıdır. Bkz.: Çizelge 3).
Ege Bölgesi’nde Balat ve Selçuk ovalarında aralık ayı başındaki “tipik güz” 2. dekattan sonra yerini “güz-kış”a bırakır. Menemen ve Küçük Menderes ovalarında ay başında “güz-kış” hakimken, Küçük Menderes’te ayın 2., Menemen’de ayın 3. dekatından sonra “hafif kış” yaşanmaya başlar. Büyük Menderes, Manisa, Edremit, Ödemiş, Sarayköy ovaları ve Bakırçay Deltası’nda ay başındaki “güz-kış” ayın 2. dekatından sonra “hafif kış”a döner. Simav, Bakırçay, Kırkağaç, Akhisar, Turgutlu, Salihli ve Alaşehir ovalarında aralık ayı boyunca “hafif kış” hakimken, Tavşanlı, Tavas ve Kütahya
ovalarında 2., Işıklı ve Çivril ovalarında ise 3. dekattan sonra yerini “ılık kış”a bırakır. Eber, Büyük Sincanlı, Afyon, Oynağan, Karamık, Şuhut ve Sandıklı ovalarında ay boyunca “ılık kış” vardır.
Marmara Bölgesi’ndeki Bayramiç ve Turnalı ovalarında aralık ayı başında “güz-kış” görülürken ayın 2. dekatından sonra “hafif kış” koşulları başlar. Bölgedeki diğer ovalarda (Gönen, Manyas, İnegöl, Yenişehir, Bursa, Pamukova, Adapazarı, Karasu, Biga, Gümüşçay, Orhangazi, İznik, Balıkesir, Karacabey, Enez, Söğütlü, İzmit, Kalkınlı, Pazarköy ve Meriç ovaları) ise ay boyunca “hafif kış” koşulları hâkimdir (Şekil 3).
Karadeniz Bölgesi’nde Çarşamba Ovası’nda aralık ayı başında “güz-kış” hâkimken ayın 2. dekatından sonra “hafif kış” hakim olmaya başlar. Düzce, Bafra, Erbaa ve Niksar ovalarında ay boyunca “hafif kış” hüküm sürer. Tokat, Turhal, Gediksaray, Amasya, Bolu ve Gölpazarı ovalarında ay başında hüküm süren “hafif kış” ayın 2. dekatından sonra yerini “ılık kış”a bırakır. Suşehri, Tosya, Yeniçağa, Dörtdivan, Gerede, Devrekâni, Çorum ve Zile ovaları ile Kazova’da aralık ayı boyunca “ılık kış”, Bayburt Ovası’nda ise ay boyunca “tipik kış” hâkimdir (Şekil 3).
Şekil 3. Aralık ayı ve dekatlarına ait ortalama sıcaklık haritaları
Doğu Anadolu Bölgesi’nde Bingöl, Malatya, Muradiye ovaları ve Uluova’da aralık ayı boyunca “ılık kış” sürerken, “ılık kış” yerini Erzincan, Iğdır ve Elbistan ovalarında 3., Ovacık ve Tercan ovaları ile Yüksekova, Muş, Van ve Doğubeyazıt ovalarında 2. dekattan sonra “tipik kış”a bırakır. Ay boyunca Erciş ve Başkale ovalarında “tipik kış” varken Hınıs, Çaldıran, Bulanık, Pasinler, Erzurum ve Patnos ovalarında 3., Ardahan, Göle, Kars ve Eleşkirt ovalarında ise 2. dekattan sonra “tipik kış”ın yerini “şiddetli kış” alır (Şekil 3).
Aralık ayı boyunca Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki Suruç, Kızıltepe, Harran ve Araban ovalarında “hafif kış” koşulları hüküm sürer (Şekil 3).
Orta Anadolu Bölgesi’nde yer alan Bayat, Beylikova ve Akşehir ovalarında ay başındaki “hafif kış” ayın 2. dekatından sonra “ılık kış”a döner. Aralık ayının son dekatında Çiftlik, Gölova ve Kayeri ovalarında “tipik kış” hâkim olurken, bölgedeki tüm diğer ovalarda ay boyunca “ılık kış” hüküm sürmektedir (Şekil 3).
3.1.2. Ocak Ayı
Akdeniz Bölgesi’nde yer alan ovaların en batısındaki Eşen Ovası’nda ocak ayında “tipik bahar” koşulları hâkimdir ve bu ovaya ocak ayının 3. dekatında “kış bahar” koşulları gelir. Doğuya doğru Fethiye, Aksu, Silifke, Çukurova’daki Berdan ve Yüreğir, Asi Deltası’ndaki Samandağ ve Amik ovalarında “kış bahar” hüküm sürer. Aynı dönemde Antakya-Kahramanmaraş Oluğu’ndaki Hassa, İslahiye, Sağlık, Kahramanmaraş Güneyi ovaları ile doğusundaki Narlı Ovası. ve Çukurova’da Yukarıova olarak adlandırılan Ceyhan Ovası’nda “hafif kış” koşulları hâkimdir (Şekil 4).
Ege Bölgesi’nde, Büyük Menderes Oluğu içindeki Balat Ovası ile daha kuzeydeki Selçuk Ovası’nda ocak ayı başındaki “bahar kış” koşulları ay sonuna doğru yerini “hafif kış” koşullarına bırakır. Bu dönemde, Büyük Menderes Oluğu doğusu ve Sarayköy Ovası ile Küçük Menderes’in Oluğundaki Ödemiş ve doğu kısımları ile Gediz Oluğu’ndaki Menemen, Manisa, Turgutlu, Salihli, Alaşehir ovaları ve kuzeydeki Akhisar, Kırkağaç, Bakırçay ve Edremit ovalarında da “hafif kış” koşulları mevcuttur. Bölgenin kuzeydoğusu ile doğusunda yer alan Oynağan, Simav, Tavşanlı, Kütahya, Işıklı, Sandıklı, Tavas, Şuhut, Karamık, Afyon, Büyük Sincanlı, Çivril ve Eber ovalarında ise “ılık kış” koşulları hüküm sürmektedir (Şekil 4).
Marmara Bölgesi’ndeki İzmit, Turnalı, Söğütlü, Karasu, Adapazarı, Pamukova, İznik, Orhangazi, Bursa, Karacabey, Manyas, Gönen, Biga, Pazarköy, Kalkınlı ve Bayramiç ovalarında ocak ayında “hafif kış” koşulları hüküm sürer. Meriç Ovası’nda ocak ayı boyunca etken olan “ılık kış” koşulları, İnegöl ve Yenişehir ovalarında ay sonunda hâkimdir. Balıkesir ve Enez ovalarında “ılık kış” koşulları ayın ortasında, “hafif kış” koşulları ise aybaşında ve ay sonunda vardır (Şekil 4).
Karadeniz Bölgesi’nde Bayburt Ovası’nda aybaşındaki “tipik kış” koşulları ay sonunda yerini şiddetli kış koşullarına bırakır. Gerede Ovası’nda ay boyunca süren “tipik kış” koşulları, Dörtdivan, Yeniçağa ve Devrekâni ovalarında ocak ayının 2. ve 3. dekatlarında ılık kış koşullarının yerini alarak hâkim olur. “Ilık kış” koşulları bölgenin güneyindeki Suşehri, Tokat, Kazova, Turhal, Zile, Gediksaray, Amasya, Suluova, Çorum, Tosya, Bolu, Düzce ve Gölpazarı ovalarında ay boyunca hüküm sürer. Buna karşılık Bafra ve Çarşamba ovalarında ay boyunca “hafif kış” koşulları hüküm sürer. Erbaa Ovası’nda ayın başında ve sonunda “hafif kış”, ortasında ise “ılık kış” koşulları vardır. Niksar Ovası’nda aybaşında “hafif kış” olan durum, ayın 2. ve 3. Dekatında “ılık kış” koşullarına döner (Şekil 4).
Doğu Anadolu Bölgesi’nin Ardahan, Göle, Patnos, Erzurum, Pasinler, Kars, Bulanık, Eleşkirt, Çaldıran ve Hınıs ovalarında ocak ayı boyunca “şiddetli kış” hüküm sürer. Yüksekova’da ayın 3. dekatında “tipik kış” koşullarının yerini alan “şiddetli kış” koşulları; Tercan, Erciş ve Muş ovaları ile Başkale Havzası’nda ocak ayının 2. ve 3. dekatlarında hâkim olur. Ovacık, Erzincan, Iğdır, Doğubayazıt, Van ve Elbistan ovalarında ay boyunca “tipik kış” koşulları hâkim olmaktadır. Elazığ şehri doğusundaki Uluova’da ayın 3. dekatında “ılık kış” koşullarının yerini alan “tipik kış koşulları; Bingöl ve Muradiye ovalarında ayın 2. ve 3. dekatlarında hâkim olmaktadır. Malatya Havzası ise ay boyunca “ılık kış” koşullarına sahiptir (Şekil 4).
Şekil 4. Ocak ayı ve dekatlarına ait ortalama sıcaklık haritaları
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki ovalardan Araban Ovası’nda ay boyunca “ılık kış” koşulları hüküm sürmekteyken, bölgenin güneyinde yer alan Suruç, Kızıltepe ve Harran ovaları’nda ise ay boyunca “hafif kış” koşulları hüküm sürer (Şekil 4).
Orta Anadolu Bölgesi’nde, Sorgun, Çubuk, Kayseri ve Niğde şehri kuzeyindeki Çiftlik ovalarında ay boyunca “tipik kış” koşulları egemendir. “Tipik kış” koşulları, Mürted, Malya (Seyfe), Derinkuyu, Konaklı, Bor, Konya, Şereflikoçhisar, Alaca, Sorgun, Develi, Ereğli ve Yeşilhisar ovalarında ocak ayının 2. ve 3. dekatlarında “ılık kış” koşullarının yerini alır. Aksaray Ovası’nda ocak ayı başında ve sonunda hüküm süren “ılık kış” koşulları, ay ortasında yerini “tipik kış” koşullarına bırakır. Bunların dışında Orta Anadolu Bölgesi’ndeki Karapınar, Kılbasan, Bayat, Çifteler, Eskişehir, Beylikova ve Alpu ovaları ile Kızılırmak boyundaki vadi tabanı ovalarında “ılık kış” koşulları ay boyunca etken olur (Şekil 4).
3.1.3. Şubat Ayı
Akdeniz Bölgesi’nde yer alan Göksun Ovası’nda “tipik kış” koşulları şubat ayı boyunca devam eder. Tefenni, Şarkikaraağaç, Isparta, Seydişehir, Gölova, Söğüt, Çobansaray, Acıpayam ve Gençali ovalarında ocak ayındaki “ılık kış” koşulları şubat ayı boyunca da hâkimdir. Elmalı Ovası’nda “ılık kış” koşulları şubat ayının 3. dekatında, Hacılar Ovası’nda ise 2. dekatında yerini “hafif kış” koşullarına bırakır. İslahiye ve Maraş Güneyi ovalarındaki “hafif kış” koşulları şubat ayı boyunca devam eder. Sağlık ve Narlı ovalarında ocak ayı sonlarındaki “ılık kış” koşulları şubat ayı boyunca “hafif kış” koşullarına dönüşür. Ceyhan Ovası’nda şubat ayı başındaki hafif kış” koşulları ayın 2.
dekatından sonra yerini “kış bahar” koşullarına bırakır. Aksu ve Amik ovaları ile Çukurova’da şubat ayı boyunca “kış bahar” koşulları vardır. Göksu Deltası’nda ilk iki dekat “kış bahar” olan mevsim koşulları ay sonunda “tipik bahar” olur. Şubat ayında Eşen Ovası’nda “tipik bahar” koşulları tekrar hâkim olur ve ay boyunca devam eder. Yani Eşen Ovası’ndaki en soğuk koşullar ocak ayı sonunda yaşanmaktadır. “Tipik bahar” koşulları Kumluca ve Fethiye ovalarında şubat ayının 2., Asi Deltası’nda ise 3. dekatında etken olmaya başlar (Şekil 5).
Ege Bölgesi’nde Oynağan, Simav, Tavşanlı, Kütahya, Sandıklı, Karamık, Afyon, Büyük Sincanlı, Şuhut, Eber ve Tavas ovalarında ocak ayındaki “ılık kış” koşulları şubat ayı boyunca da devam eder. Şuhut Ovası’ndaki en soğuk dönem ocak ayı sonlarıdır. Çivril ve Işıklı ovalarında şubat ayı başlarında görülen “ılık kış” koşulları, ayın 2. ve 3. dekatında “hafif kış” koşullarına döner. Bölgenin kuzeyindeki Edremit Ovası, Bakırçay Ovası ve Deltası ile Kırkağaç, Akhisar ovaları ve Gediz boyundaki Manisa, Turgutlu, Salihli ve Alaşehir ovaları ile Küçük Menderes Oluğu’ndaki Ödemiş Ovası ve Büyük Menderes doğusundaki Sarayköy Ovası’nda “hafif kış” koşulları şubat ayı boyunca devam eder. Bu durum Selçuk ve Balat ovalarında ayın 2. ve 3. dekatlarında “kış bahar” koşullarına dönüşür. Menemen Ovası’ndaki “hafif kış” koşulları, şubat ayı ortasında “kış bahar” koşullarına döndükten sonra ay sonunda yine “hafif kış” koşullarına döner (Şekil 5).
Şekil 5. Şubat ayı ve dekatlarına ait ortalama sıcaklık haritaları
Marmara Bölgesi’nde Meriç, İnegöl ve Yenişehir ovalarındaki “ılık kış” koşulları, ayın 2. dekatından sonra “hafif kış” koşullarına dönüşür. Trakya’da Enez, doğuda İzmit, Söğütlü, Turnalı, Karasu, Adapazarı ovaları ile güneyde Pamukova, İznik, Orhangazi, Bursa, Karacabey, Balıkesir,
Kalkınlı, Pazarköy, Gönen, Manyas, Biga-Gümüşçay ve Bayramiç ovalarında ocak ayındaki “hafif kış” koşulları şubat ayı boyunca da devam eder (Şekil 5).
Karadeniz Bölgesi’nde Bayburt Ovası’ndaki “şiddetli kış” koşulları şubat ayının 2. dekatından sonra “tipik kış” koşullarına dönüşür. “Tipik kış” koşulları Devrekâni Ovası’nda şubatın 3., Yeniçağa, Dörtdivan ve Gerede ovalarında ise 2. dekattan sonra yerini “ılık kış” koşullarına bırakır. Gölpazarı, Bolu, Tosya, Çorum, Amasya, Suluova, Turhal, Zile, Kazova, Tokat ve Suşehri ovalarında ocak ayındaki “ılık kış” koşulları şubat ayı boyunca da devam eder. Niksar, Gediksaray ve Düzce ovalarında şubat ayı başında “ılık kış” yaşanırken 2. dekattan sonra “hafif kış” başlar. Bafra ve Çarşamba ovalarındaki mevcut “hafif kış” koşulları, şubat ayı boyunca da devam eder (Şekil 5).
Doğu Anadolu Bölgesi’nin doğu ve kuzeydoğusunda Erzurum, Pasinler, Kars, Ardahan, Göle, Eleşkirt, Hınıs, Bulanık, Patnos ovalarında “şiddetli kış” koşulları şubat boyunca etkisini sürdürür. Tercan, Muş, Erciş ovaları ile Başkale havzasında “şiddetli kış”, şubat ayı 2. dekatından sonra, Çaldıran Ovası’nda ise 3. dekattan sonra yerini “tipik kış” koşullarına bırakır. Doğubeyazıt, Van, Muradiye, Yüksekova ve Tunceli Ovacık’ta şubat boyunca “tipik kış” hâkimdir. “Tipik kış” koşulları, Bingöl Ovası’nda şubat ayının 2., Elbistan, Erzincan ve Iğdır ovalarında ise 3. dekattan sonra “ılık kış” koşullarına dönüşür. Malatya Havzası ve Uluova’da ise şubat ayı boyunca “ılık kış” koşulları vardır.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Suruç, Harran, Kızıltepe ovalarındaki “hafif kış” koşulları şubat ayı boyunca devam eder. Araban Ovası’nda ise ocak ayındaki “ılık kış” koşulları şubat ayının 2. dekatından sonra “hafif kış” koşullarına döner (Şekil 5).
Orta Anadolu Bölgesi’nin kuzeydoğusundaki Sorgun Ovası’nda şubat ayı boyunca “tipik kış” koşulları hâkimdir. “Tipik kış” koşulları Alaca, Malya, Kayseri, Develi, Yeşilhisar, Çiftlik, Derinkuyu, Konaklı, Ereğli, Konya, Çubuk ovaları ile Gölova’da şubat ayının 2. dekatından sonra yerini “ılık kış” koşullarına bırakır. Bunların dışında Şereflikoçhisar, Aksaray, Karapınar, Kılbasan, Akşehir, Bayat, Çifteler, Eskişehir, Alpu, Beylikova ve Mürted ovaları ile Kızılırmak boyundaki vadi tabanı ovalarında bu ay boyunca “ılık kış” koşulları hüküm sürer (Şekil 5).
3.2. Bahar Ayları 3.2.1. Mart Ayı
Akdeniz Bölgesi’nde, Tefenni, Şarkikaraağaç ve Haydarlı ovalarındaki “ılık kış” koşulları ayın 2., Söğüt ve Göksun ovalarında ise 3. dekatından sonra “hafif kış” koşullarına dönüşür. “Hafif kış” koşulları, Hacılar, Isparta, Seydişehir, Elmalı, Gölova, Çobansaray, Acıpayam ve Gençali ovalarında “ılık kış” koşullarının yerini alarak mart ayı boyunca devam eder. Narlı ve Sağlık ovalarında ayın başlarındaki “hafif kış” koşulları ay ortasında “kış bahar”, ay sonunda ise “tipik bahar” koşullarına dönmektedir. “Kış bahar” koşulları, İslahiye ve Maraş Güneyi ovalarında mart ayının 3. dekatından itibaren “tipik bahar” koşullarına dönüşür. Eşen Deltası, Kumluca ve Fethiye ovaları, Göksu Deltası, Ceyhan, Aksu ve Amik ovalarında mart ayının 3. dekatında görülen “bahar yaz” koşulları “tipik bahar” koşullarının yerini alırken, Asi Deltası’na ayın 2. dekatında “bahar yaz” koşulları gelmiştir.
Ege Bölgesi’ndeki Kütahya ve Simav ovalarında “ılık kış” koşulları mart ayının 2. dekatından, Şuhut, Afyon ve Büyük Sincanlı ovalarında ise 3. dekattan sonra “hafif kış” koşullarına döner. Oynağan, Simav, Tavşanlı, Bakırçay ovaları ile Işıklı, Tavas, Karamık, Çivril ve Eber ovalarında “hafif kış” koşulları ay boyunca devam eder. “Hafif kış” koşulları Kırkağaç ve Akhisar ovalarında ayın 3. dekatında, Manisa Ovası’nda ise 2. dekatında “kış bahar” koşullarına döner. Manisa Ovası’nda “kış bahar” koşulları ay sonunda yerini “tipik bahar” koşullarına bırakır. “Kış bahar” koşulları Bakırçay Deltası, Menemen, Turgutlu, Salihli ve Alaşehir ovaları ile Küçük Menderes oluğundaki Ödemiş, Büyük Menderes oluğundaki Balat ve Sarayköy ovalarında mart ayının 3. dekatında, Selçuk Ovası’nda ise 2. dekatında “tipik bahar” koşullarına döner (Şekil 6).
Marmara Bölgesi’nde “hafif kış” koşulları Kalkınlı, Karacabey, İnegöl, Yenişehir, Turnalı, Söğütlü ve Karasu ovalarında ay boyunca devam eder. Meriç, Enez, İzmit, Adapazarı, Pamukova, İznik, Orhangazi, Bursa, Manyas, Gönen, Balıkesir, Biga-Gümüşçay, Pazarköy ve Bayramiç ovalarındaki “hafif kış” koşulları mart ayının 3. dekatından itibaren yerini “kış bahar” koşullarına bırakır (Şekil 6).
Karadeniz Bölgesi’nde Bayburt Ovası’ndaki “tipik kış” koşulları martın 2. dekatından itibaren “ılık kış” koşullarına döner. “Ilık kış” koşulları, Devrekâni Ovası’nda ay boyu sürerken; Yeniçağa, Dörtdivan ve Gerede ovalarında ayın 3. dekatında, Bolu, Çorum ve Suşehri ovalarında ise ayın 2. dekatında “hafif kış” koşullarına dönüşür. “Hafif kış” koşulları, Gölpazarı, Düzce, Tosya, Amasya, Suluova, Zile, Kazova, Tokat ovaları ile kıyıdaki Bafra ve Çarşamba ovalarında mart ayı boyunca hüküm sürer. Gediksaray, Turhal, Erbaa ve Niksar ovalarında ise ay başında görülen “hafif kış” koşulları, ayın 3. dekatında yerini “kış bahar” koşullarına bırakır (Şekil 6).
Şekil 6. Mart ayı ve dekatlarına ait ortalama sıcaklık haritaları
Doğu Anadolu Bölgesi’nde görülen “şiddetli kış” koşulları mart ayının 2. dekatından sonra Kars ve Eleşkirt ovalarında biter ve yerini “tipik kış” koşulları alır. “Tipik kış” koşulları Hınıs, Çaldıran, Bulanık, Patnos, Pasinler, Erzurum, Göle ve Ardahan ovalarında ayın 3. dekatında Van, Erciş, Başkale ve Muş ovalarında ise 2. dekatında “ılık kış” koşullarına döner. “Ilık kış” koşulları, Tercan, Yüksekova ve Muradiye ovalarında ay boyunca devam ederken Doğubeyazıt, Erzincan, Ovacık ve Elbistan ovalarında ise mart ayının 3. dekatında, Bingöl Ovası ile Uluova’da 2. dekatında “hafif kış” koşullarına döner. Malatya Havzası’nda ay boyunca “hafif kış” koşulları vardır (Şekil 6).
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki Araban Ovası’nda “hafif kış” koşulları mart ayının 3. dekatında “kış bahar” koşullarına döner. Suruç, Harran ve Kızıltepe ovalarında ay başında etkili olan “kış bahar” şartları ay sonunda yerini “tipik bahar” koşullarına bırakır (Şekil 6).
Orta Anadolu Bölgesi’nde “ılık kış” koşulları, Çubuk, Çiftlik, Derinkuyu, Konaklı, Kayseri, Gölova, Alaca ve Sorgun ovalarında mart ayının 3. dekatında yerini “hafif kış”a bırakırken, Develi, Yeşilhisar, Yahyalı, Malya, Bor, Şereflikoçhisar, Ereğli, Konya, Kılbasan, Çifteler, Eskişehir, Alpu, ve Mürted ovalarında mart ayı 2. dekatında “hafif kış” koşulları hâkim olur. “Hafif kış” koşulları, Aksaray, Karapınar, Akşehir, Bayat ve Beylikova ile Kızılırmak boyundaki vadi tabanı ovalarında mart ayı boyunca devam eder (Şekil 6).
3.2.2. Nisan Ayı
Akdeniz Bölgesi’nde Söğüt, Göksun ve Haydarlı ovalarındaki hafif kış koşulları, ayın 3. dekatında yerini “kış bahar” koşullarına bırakırken, Şarkikaraağaç ve Tefenni ovalarında 2. dekatta “kış bahar” koşulları hâkim olur. Fakat Tefenni Ovası’nda ay sonunda “tipik bahar” koşulları hâkim olmaya başlar. “Kış bahar” koşulları Acıpayam, Çobansaray, Gölova, Elmalı, Seydişehir ve Isparta ovalarında mart ayının 3. dekatında “tipik bahar” koşullarına dönüşürken, Hacılar ve Gençali ovalarında “tipik bahar” 2. dekattan sonra hâkim olur. Bölgede Sağlık ve Narlı ovalarında aybaşında hâkim olan “bahar yaz” koşulları ayın 3. dekatından sonra, Maraş Güneyi Ovaları ile İslahiye Ovası’nda ise 2. dekattan sonra “ilk yaz” koşullarına döner. Eşen Deltası, Fethiye, Kumluca, Aksu ovaları, Göksu Deltası, Ceyhan, Amik ovaları ve Asi Deltası’nda nisan ayı başlarında hâkim olan “ilk yaz” koşulları ay sonuna kadar devam eder (Şekil 7).
Ege Bölgesi’nde nisan ayı başlarında görülen “hafif kış” koşulları, Eber, Büyük Sincanlı, Afyon ve Oynağan ovalarında ay ortasında “kış bahar”, ay sonunda “tipik bahar” koşullarına dönüşürken, Şuhut Ovası’nda ayın ikinci ve üçüncü dekatında “kış bahar” koşulları hâkim olur. Karamık Ovası’nda ise ay başındaki “hafif kış”, ayın ortasından sonra sıçrama yaparak “tipik bahar” koşullarına dönüşür. Bölgede “kış bahar” koşulları Simav, Tavşanlı, Kütahya, Sandıklı ve Tavas ovalarında nisan ayıyla başlar ve yerini ayın üçüncü dekatında “tipik bahar” koşullarına bırakır. Çivril ve Işıklı ovalarında ise nisanda başlayan “kış bahar” koşulları ikinci dekattan sonra “tipik bahar” koşullarına döner. “Tipik bahar” koşulları Edremit ve Akhisar ovalarında nisan ayının üçüncü, Bakırçay ve Kırkağaç ovalarında ise ikinci dekatından sonra yerini “bahar yaz” koşullarına bırakır. “Bahar yaz” koşulları Bakırçay Deltası, Menemen, Manisa, Turgutlu, Salihli, Alaşehir, Ödemiş, Balat, Sarayköy, Küçük Menderes, Büyük Menderes ovalarında aybaşından ikinci dekat sonuna kadar devam eder ve yerini “ilk yaz” koşullarına bırakır. Selçuk Ovası’nda ise “ilk yaz” koşulları ikinci dekattan sonra hâkim olmaya başlar (Şekil 7).
Marmara Bölgesi’nde Enez, Adapazarı, Karasu, Turnalı, İnegöl, Söğütlü ovalarında nisan ayı başlarında “kış bahar” yaşanırken, ayın ikinci dekatından sonra “tipik bahar” koşulları hâkim olur. Kalkınlı Ovası’nda ise aybaşındaki “kış bahar”, ay ortasında “tipik bahar” koşullarına, ay sonunda ise “bahar yaz” koşullarına dönüşür. Yenişehir Ovası’nda ay boyunca “tipik bahar” koşulları görülürken Pamukova, İznik, Orhangazi, Bursa, Manyas, Gönen, Balıkesir, Biga, Pazarköy, Bayramiç ve Meriç ovalarında nisan ayının üçüncü dekatından sonra bu koşullar yerini “bahar yaz” koşullarına bırakır.
Karadeniz Bölgesi’nde Devrekâni ve Bayburt ovalarında nisan ayı boyunca “hafif kış” koşulları vardır. “Hafif kış” koşulları Yeniçağa, Dörtdivan ve Gerede ovalarında ayın üçüncü dekatından sonra yerini “kış bahar” koşullarına bırakır. “Kış bahar” koşulları Bafra, Çarşamba, Çorum, Bolu ve Gölpazarı ovalarında aybaşında başlayıp ve üçüncü dekatında yerini “tipik bahar” koşullarına bırakır. Düzce, Tosya, Zile, Suluova ve Suşehri ovalarında ayın ikinci dekatından sonra “tipik bahar” koşulları vardır. “Tipik bahar” koşulları Turhal, Kazova, Tokat ve Niksar ovalarında nisan ayı boyunca sürerken, Erbaa ve Amasya ovalarında ayın üçüncü, Gediksaray Ovası’nda ise ikinci dekatında yerini “bahar yaz” koşullarına bırakır (Şekil 7).
Şekil 7: Nisan ayı ve dekatlarına ait ortalama sıcaklık haritaları
Doğu Anadolu Bölgesi’nde nisan ayı başlarında Ardahan, Göle, Kars, Erzurum, Pasinler, Eleşkirt, Hınıs, Patnos ve Çaldıran ovalarında “ılık kış” koşulları hâkimken bu durum ayın ikinci dekatından sonra “hafif kış”a dönüşür. “Hafif kış” koşulları Başkale, Yüksekova, Van, Bulanık, Muradiye ve Erciş ovalarında ay boyunca sürerken, Tercan, Ovacık ve Muş ovalarında ayın üçüncü dekatında, Doğubeyazıt Ovası’nda ikinci dekatında yerini “kış bahar” koşullarına bırakır. Elbistan ve Erzincan ovalarında ay başında “hafif kış”, ay ortasında “kış bahar” ve ay sonunda ise “tipik bahar” koşulları hâkim olur. Uluova ve Bingöl ovalarında ay başında “kış bahar”, ay ortasında “tipik bahar” ay sonunda ise “bahar yaz” koşulları vardır. Malatya Havzası’nda ve Iğdır Ovası’nda görülen “tipik bahar” koşulları, ayın üçüncü dekatında yerini “bahar yaz” koşullarına bırakır (Şekil 7).
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Suruç, Harran ve Kızıltepe ovalarında ay başındaki “bahar yaz” koşulları ayın ikinci dekatından sonra “ilk yaz” koşullarına döner. Araban Ovası’nda ise ay başında “tipik bahar”, ay ortasında “bahar yaz” ay sonunda ise “tipik yaz” koşullarına sahiptir.
Orta Anadolu Bölgesi’ndeki Eskişehir Ovası’nda nisan ayının ilk 2 dekatında “hafif kış” yaşanıp ve son dekatta “kış bahar” atlanarak “tipik bahar”a geçilirken Sorgun Ovası’nda son dekatta “kış bahar” yaşanmaya başlar. Yine Çifteler, Alpu, Mürted, Alaca, Gölova, Konaklı, Kayseri ovalarında ay başındaki “hafif kış” ay ortasında “kış bahar”a, ay sonunda ise “tipik bahar”a geçer. Çubuk ve Derinkuyu ovalarında nisan ayı başında görülen “hafif kış” ayın 2. dekatından sonra “kış bahar”a döner. Bölgenin Malya, Şereflikoçhisar, Aksaray, Develi, Yeşilhisar, Yahyalı, Bor, Ereğli, Kılbasan, Konya, Beylikova ve Akşehir ovalarında nisan ayının ilk 2 dekatında “kış bahar”, son
dekatında ise “tipik bahar” görülür. Karapınar Ovası ve Kızılırmak boyu vadi tabanı ovalarında ayın ilk dekatında görülen “kış bahar” 2. dekattan sonra “tipik bahar”a döner. Bayat Ovası’nda ise nisan ayının ilk dekatında “tipik bahar” son iki dekatında ise “bahar yaz” görülmeye başlar (Şekil 7).
3.2.3. Mayıs Ayı
Akdeniz Bölgesi’nde Göksun Ovası’ndaki “tipik bahar” koşulları ayın 3. dekatında “bahar yaz” koşullarına döner. Haydarlı, Söğüt ve Şarkikaraağaç ovalarında ay başındaki “tipik bahar” ay ortasında “bahar yaz”, ay sonunda ise “ilk yaz” koşullarına dönüşür. “Bahar yaz” koşulları Tefenni Ovası’nda mayıs ayının 3. dekatında Hacılar, Isparta, Seydişehir, Elmalı, Gölova, Çobansaray, Acıpayam ve Gençali ovalarında ise 2. dekattan sonra “ilk yaz” koşullarına dönüşür. Aksu, Narlı, Maraş Güneyi, İslahiye ve Sağlık ovalarında ay başında görülen “ilk yaz”, 2. dekattan sonra “tipik yaz” koşullarına dönüşür. “Tipik yaz” koşulları Asi Deltası ile Amik, Ceyhan, Çukurova, Kumluca, Fethiye, Eşen ovaları ve Göksu Irmağı’nın oluşturduğu deltadaki Silifke Ovası’nda mayıs ayı boyunca sürer.
Ege Bölgesi’nde Şuhut Ovası’nda mayıs ayı başlarında “tipik bahar”, ay ortasında “bahar yaz” ay sonunda ise “ilk yaz” koşulları vardır. “Bahar yaz” koşulları Büyük Sincanlı, Afyon, Kütahya ve Sandıklı ovalarında mayıs ayının 3. dekatından sonra yerini “ilk yaz” koşullarına bırakırken Simav, Tavşanlı, Işıklı, Tavas, Karamık, Çivril ve Eber ovalarında ayın 2. dekatından sonra “ilk yaz” koşulları gelmiştir. “İlk yaz” koşulları Edremit, Akhisar, Kırkağaç ve Bakırçay ovalarına mayıs ayının 3. dekatından sonra Balat, Menemen, Manisa, Ödemiş, Sarayköy ovaları ile Bakırçay Deltası, Küçük Menderes, Selçuk, Büyük Menderes, Turgutlu, Salihli ve Alaşehir ovalarında 2. dekattan sonra “tipik yaz” koşullarına dönüşür (Şekil 8).
Marmara Bölgesi’nde mayıs ayının başında Karasu, Adapazarı, Yenişehir, İnegöl, Turnalı, Söğütlü ve Karacabey ovalarındaki “bahar yaz”, ayın 2. dekatından sonra “ilk yaz”’a döner. “İlk yaz”, İznik, Orhangazi, Bursa, Manyas, Gönen, Kalkınlı, İzmit, Enez ve Balıkesir ovaları ile Pamukova’da mayıs boyunca sürerken Pazarköy, Meriç, Biga ve Gümüşçay ovalarında ayın 3. dekatından sonra “tipik yaz”’a döner (Şekil 8).
Karadeniz Bölgesi’nde Bayburt Ovası’nda mayıs ayı başında “kış bahar”, ay ortasında “tipik bahar” ay sonunda ise “bahar yaz” görülür. Devrekâni Ovası’nda ayın ilk 2 dekatında “kış bahar” ay sonunda ise “tipik bahar” görülür. “Tipik bahar” Gerede, Yeniçağa ve Dörtdivan ovalarında mayıs başındaki “tipik bahar” ayın 3. dekatında yerini “bahar yaz”a bırakır. Bafra Ovası’nda ay başındaki “tipik bahar”, ay ortasında “bahar yaz”a ay sonunda ise “ilk yaz”a döner. “Bahar yaz” Gölpazarı, Bolu, Çarşamba ovalarında 3., Düzce, Tosya, Çorum, Amasya, Suluova, Turhal, Tokat, Zile, Erbaa, Niksar ve Suşehri ovalarında mayıs ayının 2. dekatında “ilk yaz”a döner. Gediksaray Ovası’nda ay boyunca “ilk yaz” vardır (Şekil 8).
Doğu Anadolu Bölgesi’nde Ardahan Ovası’ndaki “hafif kış” mayıs ayının 2., Göle Ovası’nda ise 3. dekatından sonra “kış bahar”a döner. Çaldıran, Muradiye, Kars ve Erzurum ovalarında ay başında “hafif kış”, ay ortasında “kış bahar”, ay sonunda ise “tipik bahar” vardır. Pasinler ve Eleşkirt ovalarında ayın ilk 2 dekatında “kış bahar”, son dekatında “tipik bahar” görülürken, Başkale Havzası, Bulanık, Van, Erciş, Hınıs ve Patnos ovalarında ay başında “kış bahar”, ay ortasında “tipik bahar”, ay sonunda ise “bahar yaz” görülür. Elbistan, Tercan, Muş, Doğubeyazıt ovaları ve Ovacık’ta ay başında “tipik bahar”, ay ortasında “bahar yaz” ay sonunda ise “ilk yaz” görülür. Yüksekova’da ay başında “kış bahar” ay ortasında “tipik bahar” görülmesine rağmen ay sonunda “bahar yaz”a atlanarak “ilk yaz”a geçilir. Erzincan Ovası’nda ayın ilk 2 dekatında “bahar yaz” son dekatında “ilk yaz” hâkimken, Uluova’da ay başındaki “bahar yaz”, ay ortasında “ilk yaz”a ay sonunda ise “tipik yaz”a geçer. Iğdır Ovası’nda ay boyunca görülen “ilk yaz”, Bingöl Ovası ve Malatya Havzası’nda ayın son dekatında “tipik yaz”a döner (Şekil 8).
Şekil 8. Mayıs ayı ve dekatlarına ait ortalama sıcaklık haritaları
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Araban Ovası’nda ay başında “ilk yaz”, ayın 2. Dekatından sonra “tipik yaz” koşulları hâkimken, Suruç, Harran ve Kızıltepe ovalarında ay başında hakim olan “tipik yaz” koşulları, ayın 3. Dekatından sonra yerini “sıcak yaz” koşullarına bırakır (Şekil 8).
Orta Anadolu Bölgesi’nde Sorgun Ovası’nda mayıs ayı başında “kış bahar”, ay ortasında “tipik bahar”, ay sonunda ise “bahar yaz” hâkimdir. Çubuk, Kayseri, Çiftlik, Konaklı, Gölova, Alaca, Derinkuyu ve Yeşilhisar ovalarında ay başında “tipik bahar”, ay ortasında “bahar yaz”, ay sonunda ise “ilk yaz” koşulları vardır. Malya, Yahyalı, Çifteler, Mürted, Eskişehir ve Alpu ovalarında ay başındaki “tipik bahar” ayın 3. dekatından sonra Karapınar, Kılbasan ovaları ile Kızılırmak boyundaki vadi tabanı ovaları, Beylikova, Bor, Konya, Aksaray, Şereflikoçhisar, Akşehir ve Ereğli ovalarında 2. dekattan sonra “ilk yaz” hâkim olur (Şekil 8).
3.3. Yaz Ayları 3.3.1. Haziran Ayı
Akdeniz Bölgesi’nde haziran ayında, Göksun Ovası’nda ay boyunca “ilk yaz” varken, Şarkikaraağaç, Söğüt ve Haydarlı ovalarında ay başındaki “ilk yaz”, ayın 3. dekatında “tipik yaz”a geçer. Acıpayam, Çobansaray, Gölova, Seydişehir, Elmalı, Isparta ve Tefenni ovalarında ise 2. dekattan sonra “tipik yaz” hâkim olur. “Tipik yaz” Gençali ve Hacılar ovalarında ay boyunca sürerken, Eşen ve Göksu Deltası ile Aksu, Ceyhan, Çukurova, Narlı, Kumluca, Fethiye, Sağlık, Amik ovalarında ve Asi Deltası’nda ayın 2. dekatından sonra yerini “sıcak yaz” koşullarına bırakır. İslahiye ve Maraş Güneyi Ovaları’nda ay boyunca “sıcak yaz” koşulları hâkimdir (Şekil 9).
Ege Bölgesi’nde Kütahya, Şuhut, Afyon, Büyük Sincanlı ve Eber ovalarındaki “ilk yaz”, haziran ayının 3. dekatından sonra Çivril, Karamık, Tavas, Sandıklı, Işıklı, Tavşanlı ve Simav ovalarında ise 2. dekattan sonra “tipik yaz”a döner. Bakırçay, Kırkağaç ve Edremit ovalarında ay başında görülen “tipik yaz”, 3. dekattan sonra “sıcak yaz”a geçer. Buna karşılık Sarayköy, Ödemiş, Akhisar, Balat, Menemen, Manisa, Küçük Menderes, Selçuk, Büyük Menderes, Turgutlu, Alaşehir ve Salihli ovalarında 2. dekatta “sıcak yaz” başlamıştır (Şekil 9).
Marmara Bölgesi’nde haziran ayı başında İnegöl ve Karasu ovalarındaki “ilk yaz”, ayın 2. dekatından sonra “tipik yaz” koşullarına döner. Bölgede yer alan Gönen, Manyas, Yenişehir, Bursa, Pamukova, Adapazarı, Biga, Gümüşçay, Bayramiç, Orhangazi, İznik, Balıkesir, Karacabey, Enez, Söğütlü, Turnalı, İzmit, Kalkınlı, Pazarköy, Meriç ovalarında haziran ayı boyunca “tipik yaz” koşulları vardır (Şekil 9).
Karadeniz Bölgesi’nde Devrekâni Ovası’nda haziran ayı boyunca görülen “bahar yaz” Bayburt Ovası’nda 2. dekattan sonra “ilk yaz”a döner. “İlk yaz” Dörtdivan, Gerede, Yeniçağa ve Bolu ovalarında ay boyunca sürerken Düzce, Çorum, Turhal, Tokat, Kazova, Niksar, Suşehri, Bafra, Çarşamba, Tosya ve Gölpazarı ovaları ile Suluova’da 2., Zile Ovası’nda ise 3. dekatta “tipik yaz”a dönüşür. Erbaa, Gediksaray ve Amasya ovalarında ise haziran ayı boyunca “tipik yaz” hüküm sürer.
Şekil 9. Haziran ayı ve dekatlarına ait ortalama sıcaklık haritaları
Doğu Anadolu Bölgesi’nin kuzeydoğusunda yer alan Ardahan ve Göle ovalarında haziran ayının birinci ve ikinci dekatında “tipik bahar”, ayın son dekatında “bahar yaz” yaşanır. Kars Ovası’nda ise ayın ilk dekatında “tipik bahar”, son iki dekatında “bahar yaz” vardır. Erzurum
Ovası’nda ay başındaki “tipik bahar”, ay ortasında “bahar yaz”a, ay sonunda ise “ilk yaz”a dönüşür. “Bahar yaz” Pasinler, Eleşkirt, Çaldıran ve Hınıs ovalarında ayın 2., Muradiye Ovası’nda ise 3. dekatından sonra “ilk yaz”a döner. Doğubeyazıt, Erciş, Van, Bulanık ovaları ile Başkale Havzası ve Patnos Ovası’nda haziran ayı boyunca “ilk yaz” hâkimken, Elbistan, Muş ve Erzincan ovalarında 2. dekattan sonra, Ovacık ve Tercan ovaları ile Yüksekova’da ise 3. dekattan sonra “ilk yaz”ın yerini “tipik yaz” alır. Iğdır Ovası’nda haziran ayı boyunca süren “tipik yaz” Bingöl Ovası, Malatya Havzası ve Uluova’da ayın 3. dekatından sonra “sıcak yaz”a döner (Şekil 9).
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Araban Ovası’nda ay başında görülen “tipik yaz”, 2. dekattan sonra “sıcak yaz” koşullarına dönerken Suruç, Kızıltepe ve Harran ovalarında ay başında hakim olan “sıcak yaz” koşulları, ayın 3. dekatından sonra yerini “ çok sıcak yaz” koşullarına bırakır (Şekil 9).
Orta Anadolu Bölgesi’nde Çubuk ve Sorgun ovalarında haziran ayı boyunca “ilk yaz” hâkimdir. “İlk yaz” Mürted, Kayseri, Malya, Çiftlik, Derinkuyu, Konaklı, Alaca, Gölova, Develi ve Yeşilhisar ovalarında haziran ayının 3. dekatından sonra Çifteler, Ereğli, Akşehir, Şereflikoçhisar, Aksaray, Konya, Bor, Yahyalı, Eskişehir, Alpu, Beylikova, Kılbasan ve Karapınar ovalarında ise 2. dekattan sonra yerini “tipik yaz”a bırakır. Kızılırmak boyundaki vadi tabanı ovaları ile Bayat Ovası’nda haziran ayı boyunca “tipik yaz” hâkimdir (Şekil 9).
3.3.2. Temmuz Ayı
Akdeniz Bölgesi’nde Tefenni, Şarkikaraağaç, Seydişehir, Elmalı, Söğüt, Göksun, Haydarlı ve Çobansaray ovaları ile Gölova’da temmuz ayı boyunca “tipik yaz” varken, bu “tipik yaz” Hacılar, Isparta, Acıpayam ve Gençali ovalarında ayın 2. dekatından sonra “sıcak yaz”a döner. “Sıcak yaz” Kumluca, Fethiye, Sağlık, İslahiye, Ceyhan, Çukurova, Aksu ovaları, Göksu Deltası, Eşen Deltası, Asi Deltası, Amik Ovası ve Maraş Güneyi ovalarında ay boyunca sürerken, Narlı Ovası’nda 3. Dekatta “çok sıcak yaz”a döner (Şekil 10).
Ege Bölgesi’nde Eber, Afyon, Büyük Sincanlı, Karamık, Şuhut, Sandıklı, Simav ve Kütahya ovalarında temmuz ayı boyunca “tipik yaz” varken Işıklı, Tavas ve Çivril ovalarında 2. dekatla birlikte “sıcak yaz” hâkim olur. Ege Bölgesi’ndeki diğer ovalarda ise temmuz ayı boyunca “sıcak yaz” hâkimdir (Şekil 10).
Marmara Bölgesi’ndeki İznik, Orhangazi, Karasu, Adapazarı, Bursa, Yenişehir, İnegöl, İzmit, Turnalı, Söğütlü ve Karacabey ovaları ile Pamukova’da temmuz ayı boyunca süren “tipik yaz” Enez, Kalkınlı, Pazarköy, Biga, Gümüşçay, Manyas ve Gönen ovalarında ayın 2. dekatından sonra yerini “sıcak yaz” koşullarına bırakır. Bayramiç, Meriç ve Balıkesir ovalarında temmuz ayı boyunca “sıcak yaz” hakimdir (Şekil 10).
Karadeniz Bölgesi’nde Devrekâni Ovası’nda temmuz ayı boyunca “ilk yaz” hakimken, “ilk yaz”, Dörtdivan, Yeniçağa ve Gerede ovalarında ayın 2., Bayburt Ovası’nda ise 3. dekatında “tipik yaz”a döner. Temmuz ayı boyunca bölgenin tüm diğer ovalarında “tipik yaz” hâkimdir (Şekil 10).
Doğu Anadolu Bölgesi’nin kuzeydoğusundaki Göle Ovası’nda temmuz ayı başındaki “bahar yaz” 2. dekattan sonra “ilk yaz” a döner. İlk yaz, Ardahan, Kars ve Muradiye ovalarında ay boyunca sürerken Çaldıran, Eleşkirt, Pasinler ve Erzurum ovalarında ayın 2. dekatından sonra “tipik yaz”a dönüşür. Hınıs, Başkale, Bulanık, Van, Erciş, Doğubeyazıt, Tercan, Patnos ovaları ile Ovacık’ta ay boyunca “tipik yaz” hâkimdir. “Tipik yaz”, Muş Ovası’nda temmuzun 2., Elbistan, Erzincan ovaları ile Yüksekova’da ise 3. dekattan sonra yerini “sıcak yaz”a bırakır. Buna karşılık Malatya Havzası ile Bingöl, Iğdır ovaları ve Uluova’da ay boyunca “sıcak yaz” görülür (Şekil 10).
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Araban Ovası’nda ay başındaki “sıcak yaz”, 2. dekattan sonra “çok sıcak yaz” koşullarına dönüşür. Suruç, Harran ve Kızıltepe ovalarında ise ay boyunca “çok sıcak yaz” koşulları vardır (Şekil 10).
Orta Anadolu Bölgesi’nde haziran ayında Sorgun Ovası’ndaki “ilk yaz” ayın 2. dekatından sonra “tipik yaz”a döner. Bölgede Bayat Ovası haricindeki ovaların tamamında ay boyunca “tipik yaz hâkimken, Bayat Ovası’nda 2. dekattan sonra “sıcak yaz” hâkim olur (Şekil 10).
Şekil 10. Temmuz ayı ve dekatlarına ait ortalama sıcaklık haritaları
3.3.3. Ağustos Ayı
Akdeniz Bölgesi’ndeki Şarkikaraağaç, Seydişehir, Elmalı, Söğüt, Göksun, Haydarlı, Tefenni ve Çobansaray ovaları ile Gölova’da ağustos ayı boyunca “tipik yaz” vardır. Isparta ve Acıpayam ovalarında ayın 2., Hacılar ve Gençali ovalarında 3. dekatında “sıcak yaz” yerini “tipik yaz”a bırakır. Kumluca, Fethiye, Sağlık, İslahiye, Narlı, Ceyhan, Çukurova, Göksu Deltası, Aksu, Eşen, Amik ve Maraş Güneyi Ovaları ile Asi Deltası’nda ay boyunca “sıcak yaz” hâkimdir (Şekil 11).
Ege Bölgesi ovalarından Simav, Tavşanlı, Kütahya, Sandıklı, Şuhut, Karamık, Afyon, Büyük Sincanlı ve Eber ovalarındaki “tipik yaz” ağustos ayı boyunca sürerken Çivril Ovası’nda 2., Işıklı Ovası’nda ise 3. dekattan sonra “sıcak yaz” “tipik yaz”a döner. Bölgedeki diğer ovalarda ay boyunca “sıcak yaz” hâkimdir (Şekil 11).
Marmara Bölgesi’ndeki Karacabey, Söğütlü, Turnalı, İzmit, İznik, Karasu, Adapazarı, Bursa, Yenişehir ve İnegöl ovaları ile Pamukova’da ağustos ayında “tipik yaz” hâkimdir. Kalkınlı, Enez, Orhangazi ve Gönen ovalarında ay başındaki “sıcak yaz” ayın 2. dekatından sonra Manyas, Biga, Gümüşçay, Bayramiç, Balıkesir, Pazarköy ve Meriç ovalarında ise 3. dekattan sonra “tipik yaz” koşulları hâkim olur (Şekil 11).
Karadeniz Bölgesi’nde ağustos ayında Bayburt ve Devrekâni ovalarında ay boyunca “son yaz” vardır. “Son yaz”, Yeniçağa Ovası’nda 2., Gerede ve Dörtdivan ovalarında 3. dekattan sonra “tipik yaz”ın yerini alır. Bölgedeki diğer ovaların tamamında ay boyunca “tipik yaz” hâkimdir (Şekil 11).
Doğu Anadolu Bölgesi’nde Malatya Havzası ile Uluova ve Bingöl ovalarında ağustos ayı boyunca “sıcak yaz” varken, Iğdır ve Muş ovalarında ayın 3., Erzincan Ovası’nda ise 2. dekatından sonra “sıcak yaz” yerini “tipik yaz”a bırakır. Hınıs, Doğubeyazıt, Patnos, Bulanık, Erciş, Van, Başkale, Yüksekova, Tercan, Ovacık, Elbistan ovalarında ay boyunca “tipik yaz” hâkimdir. “Tipik yaz” Çaldıran, Eleşkirt, Pasinler ve Erzurum ovalarında ayın 3. dekatından sonra “son yaz”a dönüşür. “Son yaz” Muradiye, Kars ve Ardahan ovalarında ağustos ayı boyunca sürerken, Göle Ovası’nda ayın son dekatında “yaz güz”e döner (Şekil 11).
Şekil 11. Ağustos ayı ve dekatlarına ait ortalama sıcaklık haritaları
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki Araban Ovası’nda ay başında görülen “çok sıcak yaz”, 2. dekattan sonra “sıcak yaz” koşullarına dönüşür. Suruç, Kızıltepe ve Harran ovalarında ise ağustos ayı boyunca “çok sıcak yaz” koşulları devam eder (Şekil 11).
Orta Anadolu Bölgesi’nde Sorgun Ovası’nda görülen “tipik yaz”, ayın 3. dekatından sonra “son yaz”a döner. Bölgede Bayat Ovası haricindeki diğer tüm ovalarda ağustos ayı boyunca “tipik yaz” hâkimdir. Bayat Ovası’ndaki “sıcak yaz” ancak ayın 3. dekatından sonra “tipik yaz”a döner (Şekil 11).
3.4. Güz Ayları 3.4.1. Eylül Ayı
Akdeniz Bölgesi’nde Asi Deltası, Çukurova ve Amik Ovası’nda eylül ayı boyunca “sıcak yaz” varken Kumluca, Fethiye, Sağlık, İslahiye, Narlı, Ceyhan, Aksu ovaları ile Maraş Güneyi Ovaları ve Göksu ve Eşen deltalarında ayın 3. dekatında önceki iki dekatta görülen “sıcak yaz” yerini “tipik yaz”a bırakır. “Tipik yaz” Çobansaray, Seydişehir ve Tefenni ovalarında 2. dekattan sonra Hacılar, Isparta,
Elmalı, Acıpayam ve Gençali ovaları ile Gölova’da eylül ayının 3. dekatından sonra “son yaz”a döner. “Son yaz” Haydarlı, Söğüt ve Şarkikaraağaç ovalarında ay boyu sürerken Göksun Ovası’nda ayın 3. dekatında “yaz-güz”e döner (Şekil 12).
Ege Bölgesi’nde eylül ayının başında Büyük Menderes, Manisa ve Sarayköy ovalarında görülen “sıcak yaz” 2. dekattan sonra “tipik yaz”a döner. “Tipik yaz” Edremit, Bakırçay, Kırkağaç, Akhisar, Menemen, Turgutlu, Salihli, Alaşehir, Selçuk, Ödemiş, Küçük Menderes ve Balat ovalarında eylül ayı boyunca hâkimdir. Işıklı, Tavas ve Çivril ovalarında ise ayın 3. dekatından sonra “Tipik yaz” “son yaz”a döner. Bölgedeki diğer ovalarda ise eylül ayı boyunca “son yaz” hâkimdir (Şekil 12).
Şekil 12. Eylül ayı ve dekatlarına ait ortalama sıcaklık haritaları
Marmara Bölgesi’nde eylül ayı boyunca Balıkesir, Manyas, Biga, Gümüşçay, Bayramiç ve Orhangazi ovalarında “tipik yaz” koşulları hâkimdir. İnegöl, Adapazarı, Karasu Söğütlü ve Turnalı ovalarında eylül ayı başındaki “tipik yaz”, ayın 2. dekatından sonra Meriç, Enez, İzmit,, Kalkınlı, Pazarköy, Gönen, Yenişehir, Bursa, Karacabey, ve İznik ovaları ile Pamukova’da ayın 3. dekatından sonra “son yaz”a dönüşmektedir (Şekil 12).
Karadeniz Bölgesi’ndeki “tipik yaz” koşulları Gediksaray, Erbaa, Niksar ve Çarşamba ovalarında eylül ayının 3., Tosya, Çorum, Amasya, Suluova, Turhal, Kazova, Tokat, Suşehri, Bafra, ovalarında 2. dekattan sonra “son yaz”a dönmektedir. “Son yaz” Düzce, Bolu ve Zile ovalarında eylül ayı boyunca sürer. Yeniçağa ve Dörtdivan ovalarındaki “ilk yaz” ayın 2., Gerede Ovası’nda ise 3. dekatından sonra “yaz-güz”e döner. Bayburt Ovası’nda ay başında “son yaz”, ay ortasında “yaz-güz”, ay sonunda ise “tipik güz” yaşanırken, Devrekâni Ovası’nda ayın ilk 2. dekatında “yaz-güz” son dekatında ise “tipik güz” yaşanır (Şekil 12).
Doğu Anadolu Bölgesi’nde Bingöl Ovası’nda eylül ayı başındaki “sıcak yaz”, ayın 2. dekatından sonra “tipik yaz”a dönerken, “tipik yaz”, Malatya Havzası ile Uluova’da ay boyu sürmektedir. Doğubeyazıt, Elbistan, Tercan ve Erzincan ovaları ile Yüksekova ve Ovacık’taki “tipik yaz” ayın 2. dekatında Muş, Iğdır ve Hınıs ovalarında ise ayın 3. dekatında “son yaz”a döner. “Son yaz” Van, Bulanık, Hınıs, Başkale ve Patnos ovalarında ayın 3. dekatında “güz-yaz”a dönerken, Erciş Ovası’nda 2. dekatta döner. Çaldıran, Muradiye, Eleşkirt, Pasinler ve Erzurum ovalarında eylül ayı başında “son yaz”, ay ortasında “yaz-güz”, ay sonuna ise “tipik güz” yaşanmaktadır. Kars Ovası’nda ayın ilk dekatında “yaz güz” yaşanırken, 2. dekattan sonra “tipik güz” hâkim olur. Göle ve Ardahan ovalarında ise ay başındaki “yaz-güz” ay ortasında “tipik güz”e ay sonunda ise “güz-kış”a döner.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde eylül ayında Araban Ovası’ndaki “sıcak yaz” koşulları ayın 2. dekatından sonra “tipik yaz” koşullarına dönüşürken Suruç, Kızıltepe ve Harran ovalarında eylül ayı boyunca “sıcak yaz” hâkimdir (Şekil 12).
Orta Anadolu Bölgesi’nde “tipik yaz” Karapınar, Kızılırmak boyu ovaları ile Malya, Yahyalı, Bor, Konya, Aksaray, Şereflikoçhisar, Akşehir, Develi ve Ereğli ovalarında ayın 2. dekatından sonra, Bayat ve Beylikova’da ise ayın 3. dekatından sonra yerini “son yaz”a bırakır. “Son yaz” Eskişehir, Alpu, Mürtet, Konaklı, Çifteler, Yeşilhisar, Gölova ve Alaca ovalarında ay boyunca hâkim olurken, Sorgun, Derinkuyu, Çiftlik, Kayseri ve Çubuk ovalarında 3. dekattan sonra “yaz güz”e döner.
3.4.2. Ekim Ayı
Akdeniz Bölgesi’nde ekim ayında Amik Ovası, Asi ve Göksu deltaları ile Çukurova’da ay boyunca “tipik yaz” varken Eşen Deltası, Kumluca, Fethiye, Ceyhan, İslâhiye, Aksu ovaları ile Maraş Güneyi Ovaları 3., Narlı ve Sağlık ovalarında 2. dekattan sonra “son yaz” başlar. Hacılar, Isparta, Elmalı, Acıpayam ve Gençali ovaları ile Gölova’da ay başında “son yaz”, ay ortasında “yaz-güz”, ay sonunda ise “tipik güz” vardır. Çobansaray ve Seydişehir ovalarında ekim ayının 3. dekatında “Yaz güz” görülmeye başlar (Şekil 13).
Ege Bölgesi’nde Bakırçay Deltası, Manisa, Sarayköy, Selçuk, Balat, Büyük Menderes ovalarındaki ekim ayı başında görülen “tipik yaz”, ayın 2. dekatından sonra yerini “son yaz”a bırakır. Turgutlu, Alaşehir ve Salihli ovalarında ay ortasında “son yaz”, ay sonunda ise “yaz-güz” hâkim olur. “Son yaz” Menemen ve Küçük Menderes ovalarında ay boyunca hâkimken, Edremit, Bakırçay, Kırkağaç, Akhisar, Ödemiş ovalarında ayın 3. dekatında “yaz-güz”e döner. Ekim ayının başında “son yaz”ın hâkim olduğu Işıklı, Tavas ve Çivril ovalarında ay ortasında “yaz-güz” ay sonunda ise “güz-kış” hâkimdir. Simav Ovası’nda ayın ilk 2 dekatında “yaz-güz” son dekatında ise “tipik güz” atlanarak “güz-kış” yaşanır. Oynağan, Tavşanlı, Kütahya, Sandıklı, Şuhut, Karamık, Afyon, Büyük Sincanlı ve Eber ovalarında ekim ayı başında “yaz-güz”, ay ortasında “tipik güz”, ay sonunda ise ”güz-kış” yaşanmaktadır. Turgutlu, Salihli ve Alaşehir ovalarında ekim ayı başındaki “tipik yaz” ay ortasında “son yaz”a, ay sonunda ise “yaz-güz”e döner (Şekil 13).
Marmara Bölgesi’nde, ekim ayı başlarındaki “son yaz” koşulları, İnegöl, Yenişehir, Adapazarı, Karasu ve Söğütlü ovalarında ayın 2. dekatından sonra, Balıkesir, Karacabey, Turnalı, İzmit, Kalkınlı, Pazarköy, Meriç, İznik, Orhangazi, Bayramiç, Biga, Gümüşçay, Bursa, Manyas ve Gönen ovaları ile Pamukova’da 3. dekattan sonra “yaz-güz” koşullarına döner. Enez Ovası’nda ise ay başındaki “son yaz”, ay ortasında “yaz-güz” ay sonunda ise “tipik güz”e döner (Şekil 13).
Karadeniz Bölgesi’nde Erbaa, Niksar, Bafra ve Çarşamba ovalarında ekim ayının ilk 2 dekatında “son yaz”, son dekatında ise “yaz-güz” vardır. Suşehri, Suluova, Düzce, Amasya, Gediksaray, Turhal ve Tokat ovalarında ekim başındaki “son yaz” ay ortasında “yaz-güz”e ay sonunda ise “tipik güz”e döner. Yine Tosya Ovası’nda aybaşındaki “son yaz” ay ortasında “yaz-güz”e döner ve ay sonunda “tipik güz”ü atlayarak “güz-kış”a geçer. “Yaz-güz” Çorum ve Bolu ovalarında ay
ortasında “tipik güz”e ay sonunda ise “güz-kış”a döner. Kazova, Zile ovaları ve Gölpazarı Ovası’nda ekim ayının ilk dekatındaki “yaz-güz”, son dekatta Kazova’da “tipik güz”e dönerken, Zile ve Gölpazarı ovalarında “tipik güz”ü atlayıp “güz-kış”a geçer. Yeniçağa, Dörtdivan ve Gerede ovalarında ay başında görülen “tipik güz”, ay ortasında “güz-kış”a ay sonunda ise “hafif kış”a döner. Bayburt ve Devrekâni ovalarında ekim ayı başındaki “güz-kış” Devrekâni Ovası’nda 2., Bayburt Ovası’nda 3. dekatta “hafif kış”a döner (Şekil 13).
Şekil 13. Ekim ayı ve dekatlarına ait ortalama sıcaklık haritaları
Doğu Anadolu Bölgesi’nde Malatya Havzası ile Uluova ve Bingöl ovalarında ekim ayı başındaki “son yaz” ayın 3. dekatında “yaz-güz”ü atlayarak “tipik güz”e geçer. Ay başında Elbistan, Muş, Kars ve Erzincan ovalarında görülen “yaz-güz”, ay ortasında “tipik güz”e ay sonunda ise “güz-kış”a dönüşür. Bununla beraber, Ovacık ve Tercan ovaları ile Yüksekova’da ay başında “yaz-güz”, ay ortasında “tipik güz”, ay sonunda ise “güz-kış”ı atlayarak “hafif kış”a geçiş yapar. Doğubeyazıt Ovası’nda ekimin ilk iki dekatında “yaz-güz” atlanarak “tipik güz” yaşanır. Ayın son dekatında ise “güz-kış” atlanarak “hafif kış” yaşanır. Bölgede Muradiye, Van, Bulanık ovaları ve Başkale Havzası’nda ay başında “tipik güz”, ay ortasında “güz-kış”, ay sonunda ise “hafif kış” hâkimdir. Hınıs ve Erciş ovalarında ayın ilk 2 dekatında “güz-kış” son dekatında “hafif kış” varken Çaldıran, Eleşkirt, Pasinler ve Erzurum ovalarında ayın ilk dekatında “güz-kış” son iki dekatında ise “hafif kış” yaşanır. Kars ve Ardahan ovalarında ekim ayı boyunca “hafif kış” hâkimdir. Göle Ovası’nda “hafif kış” ayın son dekatında “ılık kış”a döner (Şekil 13).
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki Araban Ovası’nda ekim ayı başında “tipik yaz” ay ortasında “son yaz” ay sonunda ise “yaz-güz” hâkimdir. Suruç, Kızıltepe ve Harran ovalarında ise ay başındaki “tipik yaz” ayın 3. dekatından sonra yerini “son yaz”a bırakır (Şekil 13).
Orta Anadolu Bölgesi’nde Bayat Ovası ve Beylikova’da ekim ayı başında “son yaz”, ay ortasında “yaz-güz” ay sonunda ise “tipik güz” yaşanmaktadır. Bölgede Derinkuyu, Konaklı, Yahyalı, Bor, Konya, Aksaray, Şereflikoçhisar, Akşehir, Gölova, Alaca, Develi, Ereğli, Yeşilhisar, Çifteler, Karapınar, Kılbasan ve Malya ovalarında ay başında “yaz-güz”, ay ortasında “tipik güz” ay sonunda
