• Sonuç bulunamadı

Elektrik Dağıtım Tesislerinde Enerji İzleme Sistemleri

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Elektrik Dağıtım Tesislerinde Enerji İzleme Sistemleri"

Copied!
83
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ  FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Anıl ġAHĠN

Anabilim Dalı : Elektrik Mühendisliği Programı : Elektrik Mühendisliği ELEKTRĠK DAĞITIM TESĠSLERĠNDE

ENERJĠ ĠZLEME SĠSTEMLERĠ

(2)
(3)

ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ  FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Anıl ġAHĠN (504061003)

Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 07 Mayıs 2010 Tezin Savunulduğu Tarih : 07 Haziran 2010

Tez DanıĢmanı : Prof. Dr. Serhat ġEKER (ĠTÜ)

Diğer Jüri Üyeleri : Doç. Dr. Canbolat UÇAK (Yeditepe) Yrd. Doç. Dr. Ramazan ÇAĞLAR (ĠTÜ)

ELEKTRĠK TESĠSLERĠNDE ENERJĠ ĠZLEME SĠSTEMLERĠ

(4)
(5)
(6)
(7)

ÖNSÖZ

Yapmış olduğum bu çalışma süresince benden yardımlarını esirgemeyen sayın hocam Prof. Dr. Serhat ŞEKER’e, bu çalışmanın oluşması sırasında dahil olduğum projeler boyunca bilgi ve emeklerini esirgemeden paylaşan OKOSİS Otomasyon ve Kontrol Sistemleri’ndeki patronlarım sayın Murat CİNAKLI’ya ve sayın Bilal OTU’ya, çalışma arkadaşlarım Nusret KARACA’ya, Cihan Efe GÜRSES’e, Muhammet KALDIRIM’a ve İnanç SÖNMEZ’e, yurtdışı projelerinde birlikte görev yaptığım SIEMENS AG’den Paul LÖWEN’e teşekkürü bir borç bilirim.

Haziran 2010 Anıl Şahin

(8)
(9)

ĠÇĠNDEKĠLER

Sayfa

ÖNSÖZ ... v

ĠÇĠNDEKĠLER ... vii

KISALTMALAR ... xi

ġEKĠL LĠSTESĠ ... xiii

ÖZET ... xv

SUMMARY ... xvii

1. GĠRĠġ ... 1

1.1 Enerji Otomasyon Sisteminin Getirileri ... 2

1.1.1 Tasarım getirileri ... 2

1.1.2 İşletme getirileri ... 3

1.1.3 Dayanım getirileri ... 3

2. ENERJĠ TESĠSLERĠNDE BULUNAN EKĠPMANLAR ... 5

2.1 Enerji Tesislerinde Bulunan Birincil Ekipmanlar ... 5

2.1.1 Devre kesicileri ... 5

2.1.2 Ayırıcı ve topraklama ayırıcısı ... 6

2.1.3 Güç Transformatörleri ... 6

2.1.4 Yük altında kademe değiştiriciler ... 7

2.1.5 Ölçüm transformatörleri ... 7

2.2 . Enerji Otomasyon Sistem Mimarısı ve Ekipmanlar ... 8

3. ENERJĠ OTOMASYONUNDA VERĠ TEKNĠĞĠ VE HABERLEġME ... 11

3.1 Geleneksel Sensör ve Aktüatörler ... 11

3.1.1 Akım ve gerilim bilgileri ... 11

3.1.2 Şalt ekipmanlarının pozisyon bilgileri ... 12

3.1.3 Diğer durum bilgileri ve alarmlar ... 12

3.1.4 Komutlar ... 12

3.2 Dijital Sinyaller ... 13

3.2.1 Dijital sinyallerin ön işlenmesi ... 13

3.2.1.1 Anlık sıçramaların filtrelenmesi (Debouncing) 14 3.2.1.2 Dalgalanma ve titreşimlerin filtrelemesi 14 3.3 Analog Sinyaller ... 14

3.3.1 Analog sinyallerin ön işlenmesi ... 15

3.3.1.1 Ölçekleme (Scaling) 15 3.3.1.2 Eşik değer uygulaması (Threshold) 15 3.3.1.3 Sıfır değer baskılama (Zero value suppression) 16 3.4 Enerji Otomasyon Sistemlerinde Haberleşme ... 16

(10)

viii

4. ENERJĠ OTOMASYON SĠSTEMLERĠNĠN ĠġLETME FONKSĠYONLARI

... 21

4.1 Görüntüleme Fonksiyonları ... 21

4.1.1 Genel görünüm ve detay ekran sayfaları ... 21

4.1.2 Olaylar listesi... 23

4.1.3 Alarm Listesi ... 23

4.2 Engelleme Fonksiyonu ... 25

4.3 Trend Kaydı Ve Arşivleme ... 25

4.4 Komut Fonksiyonları ... 26

4.5 Senkronizasyon Kontrollü Kapama Fonksiyonu ... 26

4.6 Yazılımsal Kilitleme Fonksiyonu ... 26

4.7 Sıralı Operasyonlar (Sequential Switching) ... 27

4.8 Yük Atma Fonksiyonu ... 27

4.9 Veri Alışverişi ... 29

5. ENERJĠ OTOMASYON FONKSĠYONLARININ UYGULAMALARI ... 31

5.1 Kontrolör Yük Atma Uygulaması ... 31

5.1.1 Tesis yapısı ... 31

5.1.2 Enerji sisteminin çalışma şekilleri ve yük atma sistem gereksinimleri ... 31

5.1.2.1 Şebeke ile paralel çalışma 33 5.1.2.2 Şebekeden ayrılma 33 5.1.2.3 Şebekede oluşan düşük gerilim nedeni ile şebekeden ayrılma 33 5.1.2.4 Şebekede oluşan düşük frekans nedeni ile şebekeden ayrılma 33 5.1.2.5 Ana dağıtım merkezi giriş fiderlerinin açması nedeni ile şebekeden ayrılma 33 5.1.2.6 Ada modunda çalışma 33 5.1.3 Yük atma otomasyon yazılımı... 34

5.1.3.1 Ana organizasyon bloğu 34 5.1.3.2 Giriş çıkış modüllerinin kontolü 35 5.1.3.3 Kesici ara pozisyon ve arıza durumu kontrol bloğu 36 5.1.3.4 Generatör kesicilerinin ara pozisyon ve arıza durum kontrol bloğu 36 5.1.3.5 Ana dağıtım merkezi giriş fiderlerinin açtırılması durumu kontrol bloğu 37 5.1.3.6 Yük atma tespit bloğu 37 5.1.3.7 Enerji izleme sistemi ada modu ihbar bloğu 37 5.1.3.8 Yük atma yazılımı ile enerji izleme sistemi arası veri alışveriş bloğu 37 5.1.3.9 Yük atma yazılımı reçete aktivasyon bloğu 38 5.1.3.10 Rezerv güç hesaplama bloğu 38 5.1.3.11 Atılacak yük listesi bloğu 39 5.1.3.12 İstasyon çalışma durum tespit bloğu 42 5.1.3.13 Generatör ve giriş fiderlerindeki dönüştürücüleri okuma bloğu 43 5.1.3.14 Sayısal değer hesap bloğu 43 5.1.3.15 Aktif güç ara bellek saklama bloğu 43 5.1.3.16 Yük güç kontrol bloğu 44 5.1.3.17 Kesici yük atmaya dahil bloğu 44 5.1.4 Yük atma senaryoları ... 44

5.1.4.1 Kuplaj kesicisi kapalı ada moda geçiş 44

5.1.4.2 Kuplaj kesicisi açık ada moda geçiş 44

5.1.4.3 Kuplaj kesicisi kapalı ada modu çalışmada generatör arızası 45 5.1.4.4 Kuplaj kesicisi açık ada modu çalışmada generatör arızası 45

(11)

5.1.4.5 Ada modu çalışmada kuplaj kesicisinin açması 45 5.1.4.6 Ada modu çalışmada düşük frekans durumu 45

5.1.4.7 Yük atma bloğu 46

5.1.4.8 Yük atma çıkışlarının aktivasyon bloğu 47

5.1.4.9 Eksik yük atma ihbar bloğu 47

5.1.4.10 Çıkışları ve ölçümleri sıfırlama bloğu 47

5.2 Transformatör Paralel Çalışma Uygulaması ... 48

5.2.1 Enerji sisteminin yapısı ... 48

5.2.2 Transformatör paralel çalışma gereksinimleri ... 50

5.2.3 Fonksiyonun basamakları ... 50

5.2.3.1 Transformatör devrede sinyal bloğu 51 5.2.3.2 Fider devrede sinyal bloğu 51 5.2.3.3 Transformatör kademeleri eşit sinyal bloğu 51 5.2.3.4 Transformatör paralellik kilitlemelerinin aktivason bloğu 52 5.2.3.5 Transformatör paralelde sinyal bloğu 52 5.2.3.6 Transformatör paralellik izin sinyal bloğu 53 5.2.3.7 Paralellik operasyonu kesici kapama izni sinyal bloğu 54 5.2.3.8 Paralelliğin yüksek gerilim tarafında açtırma ile bozulması durumunda alçak gerilim bara kuplaj kesicisinin açtırılması 54 5.2.3.9 Paralel çalışmada yüksek gerilim kuplaj kesicisi açma kilitlemesi 55 5.2.3.10 Otomatik paralele alma fonksiyon bloğu 55 6. SONUÇ VE ÖNERĠLER ... 57

6.1 Yazılım Kontrollü Yük Atma ... 57

6.2 Yazılım Kontrollü Transformatör Paralellik ... 58

(12)
(13)

KISALTMALAR

AC : Alternating Current

APCI : Application Protocol Control Information APDU : Application Protocol Data Unit

ASDU : Application Service Data Unit BCD : Binary-coded Decimal

BCU : Bay Control Unit

COMIED : Common Intelligent Electronic Device DC : Direct Current

DPI : Double Point Indication

EPA : Enhanced Performance Architecture GPS : Global Positioning System

IEC : International Electrotechnical Commission IOA : Information Object Address

LPCI : Link Protocol Control Information LPDU : Link Protocol Data Unit

RMS : Root Mean Square SPI : Single Point Indication

(14)
(15)

ġEKĠL LĠSTESĠ

Sayfa

ġekil 3.1 : Geliştirilmiş performans mimari modeli. ... 17

ġekil 3.2 : IEC mesaj yapısı. ... 18

ġekil 3.3 : IEC telegram yapısı. ... 19

ġekil 4.1 : Genel görünüm sayfası. ... 22

ġekil 4.2 : Alarm ve olaylar sayfası. ... 24

ġekil 4.3 : Yük atma sistem sayfası. ... 28

ġekil 5.1 : Yük atma kontrolü uygulanan tesisin sistem yapısı. ... 32

ġekil 5.2 : Yük atma ana organizasyon bloğu. ... 35

ġekil 5.3 : Aktif güçlerin veri tabanına yazılması . ... 38

ġekil 5.4 : Yük atma kullancı arayüzü ana sayfa. ... 40

ġekil 5.5 : Yük atma kullancı arayüzü atılacak yükler listesi. ... 41

ġekil 5.6 : Transformatör paralellik yazılımı uygulanan enerji sisteminin yapısı. .... 49

ġekil 5.7 : Transformatör devrede sinyal bloğu... 51

ġekil 5.8 : Transformatör paralellik lojiği aktivasyon bloğu. ... 52

ġekil 5.9 : Transformatörler paralelde sinyal bloğu. ... 53

(16)
(17)

ELEKTRĠK TESĠSLERĠNDE ENERJĠ ĠZLEME SĠSTEMLERĠ ÖZET

Enerji sistemlerinde, enerji kalitesi ve süreklilik oldukça önemlidir. Bu nedenle enerji tesislerinin işletme, bakım ve arıza durumlarında arızanın çabuk analiz edilebilmesi ve çözülmesi büyük bir önem taşımaktadır. Enerji otomasyon sistemleri, enerji tesisinde ya da uzak merkezdeki kontrol sisteminde bulunan görüntüleme, kumanda gibi fonksiyonlar sayesinde, enerji sistemlerinin işletme, bakım ve arıza tespit işlemlerinin hızlı ve güvenli şekilde gerçekleştirilebilmesini sağlar. Özellikle son yıllarda hızlı bir şekilde gelişen haberleşme ve elektronik teknolojilerinin yardımıyla, enerji otomasyon sistemleri oldukça yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde dağıtım şebekesindeki bir istasyon izleme sisteminden, şehirlerin, ülkelerin enerji dağıtım şebekelerinin izleme sistemlerine kadar geniş bir yelpazede enerji izleme ve kumanda sistemleri kullanılmaktadır.

Standart olarak bir çok enerji otomasyon sistemi, enerji tesisi içerisindeki şalt ekipmanlarının anlık pozisyonlarının görüntülenmesi, kumanda edilmesi, fiderlere ait akım, gerilim, güç, frekans gibi ölçüm, enerji gibi hesaplama değerlerinin görüntülenmesi, istasyonda gerçekleşen olayların kronolojik olarak listelenerek kayıtlı tutulması ve görüntülenmesi görevlerini yerine getirmektedir. Bunlara ek olarak enerji otomasyon sistemleri, yük atma, otomatik operasyon, sıralı operasyon, transformatör paralel çalışma, otomatik regülasyon gibi çeşitli özelleşmiş fonksiyonları da yerine getirebilmektedir.

Bu çalışmada genel olarak bir enerji otomasyon sisteminde bulunan özellikler, enerji otomasyon sistemlerinde sinyal ve haberleşme tekniği, sistemin işletme fonksiyonları detaylı olarak incelenmiştir. Farklı iki tesiste gerçeklenmiş olan yük atma ve transformatör paralellik yazılımları ile ilgili bilgiler verilmiştir.

(18)
(19)

ENERGY AUTOMATION SYSTEMS IN ELECTRIC STATIONS SUMMARY

Quality and continuity of energy is very important for energy systems. Therefore, management of operation, maintenance and troubleshooting in the case of failure and solving problem as fast as possible has a great importantance. Energy automation systems are providing to carry out energy system operation, maintenance and failure troubleshooting procedures in a fast and secure way, by using its functions such as monitoring, control from local station, remote control centers as well. Especially in last years, with the help of developments in electronic and communication technologies, energy automation systems have been used quite widely. Today, in distribution network, energy automation systems are used in a wide range such as stations, cities, regions and countries.

Energy automation systems includes a variety of standart functions like monitoring and control of switchgear equipment, monitoring of measurement values such as current, voltage, power and frequency, metering values such as energy and monitoring and storage of all events and alarms at station in a chronological order. Moreover, energy automation system can be equipped with some specific functions for example; load shedding, automatic operation, sequential command, transformer paralleling, automatic voltage regulation.

In this study, general and specific functions of energy automation systems, signal processing and communication in energy automation systems have been examined. Two specific functions of energy automation systems, processor controlled load shedding and transformer paralleling, implemented in different substation automation systems have been examined in detail. Requirement of functions and substations, method of controlling have been inspected as well.

(20)
(21)

1. GĠRĠġ

Günümüzde enerji, hayatımızın vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir. Özellikle 21. yüzyılda yaşanan teknolojik gelişmeler, nüfus artışı ve tüketim alışkanlıklarının değişmesi sonucu enerjiye olan ihtiyacın günden güne artmasıyla birlikte, enerjinin sürekliliği ve kalitesi oldukça büyük bir öneme sahip hale gelmiştir. Enerjinin sürekliliğinin ve kalitesinin korunması için, üretim, iletim ve dağıtım noktalarının sağlıklı bir şekilde işletilmesi gerekmektedir. Bu noktalardan herhangi birisinde yaşanacak arıza durumunda sistemin mümkün olan en kısa sürede yedeklenmesi ile yada hataya hızlı müdahele edilerek sistemin normal çalışmaya döndürülmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu gerekliliğin ortaya çıkması üzerine, enerji izleme ve kumanda sistemleri geliştirilmiş ve yaygın bir şekilde kullanılır hale gelmiştir. Elektronik ve haberleşme alanlarındaki gelişmeler sayesinde günümüzde bir şehrin, bir ülkenin, hatta ülkeler birliğinin enerji sistemlerinin izlemesi yada kumanda edilmesi tek merkezden ve kilometrelerce uzaktan yapılabilmektedir. Hata analizinin oldukça hızlı bir biçimde ve net olarak yapılabilmesinin yanında, hata durumuna göre senaryolar dahilinde çeşitli otomatik operasyonlar yaptırılarak sistemin hataya toleransı arttırılabilmektedir[1].

Ayrıca, manevra veya operasyonların uzaktaki kontrol merkezinden, bilgisayar başında yapılması, olası bir probleme karşı can güvenliğini arttırdığı gibi operasyonların hızlı bir şekilde yapılabilmesini sağlar. Bunların yanında enerji otomasyon sistemleri hata durumlarında arıza raporlamaları yada endeks raporlamaları yapabilecek şekilde donanımlandırılabilir[2].

Bu tez çalışmasında, uygulaması gerçekleştirilmiş olan enerji izleme sistemlerine ait özelleştirilmiş iki ayrı fonksiyon incelenmiştir.

İkinci kısımda, enerji istasyonlarında bulunan ekipmanlar ve bu ekipmanların enerji otomasyonundaki rolleri irdelenmiştir.

(22)

2

Üçüncü kısımda, enerji otomasyon sistemlerinde saha bilgilerinin toplanması ve gerekli yerlere iletilmesini sağlayan, veri tekniği ve haberleşme sistemleri incelenmiştir.

Dördüncü bölümde, enerji izleme sistemlerinin gerçekleştirilmesi gereken temel işletme fonksiyonları ve yardımcı fonksiyonlar ile ilgili bilgiler verilmiş, Bu fonksiyonların kullanım amaçları ve uygulama teknikleri ile detaylar verilmiştir. Son kısımda, uygulaması yapılmış olan iki ayrı enerji sisteminde kullanılmış iki özelleştirilmiş fonksiyon detaylı olarak incelenmiştir. Kontrolör yazılımı ile yük atma fonksiyonunun kullanıldığı bir tesiste sistem yapısı, yük atma sistem gereksinimleri ve yük atma yazılımının alt basamakları ve görevleri anlatılmıştır. Bunun yanında transformatör paralel çalışma durumunu kontrol eden ve gerekli durumlarda otomatik olarak paralelleme yapan yazılımın detaylarına yer verilmiştir.

1.1 Enerji Otomasyon Sisteminin Getirileri

Enerji otomasyon sistemleri, fonksiyonellik, tasarım, işletme ve dayanıklılık gibi konularda gelişim sağlar. Mimarisi içerisinde birçok akıllı cihaz ve hızlı haberleşme altyapısı barındıran enerji otomasyon sistemlerinin enerji tesislerine getirileri detaylı olarak aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir[3].

1.1.1 Tasarım getirileri

Enerji otomasyon sistemleri, standartlaştırılmış arayüzler ve mimari sayesinde, kullanılabilirliği kolay ve genişletilebilirliğe açık sistemlerdir. Gelişmiş kullanıcı erişim özellikleri, sistemin her noktasında yetkilendirme yapılabilmesini olanaklı kılmaktadır. Sistemin sürekli olarak izlenebilir olması, gereksiz yedekleme teçhizatının azaltılmasını sağladığı gibi, mimarisi gereği; kablo ve kablo taşıyıcı ekipmanların kullanımının azaltılmasını sağlar.

(23)

1.1.2 ĠĢletme getirileri

Enerji otomasyon sistemlerinde, tesiste bulunan ve parametrelendirilmiş bütün bilgiler, olaylar listelerinde; alarm olarak tanımlananlar ise alarm listelerinde kronolojik sıraya göre görüntülenebilir ve arşivlenebilir. Bu listeler; tarih aralığı, önemlilik, fider yada cihaz isimlerine göre filtrelenerek incelenmek istenen verilere kolaylıkla ulaşılabilir. Şalt ekipmanlarının açma-kapama sayıları ve ölçüm değerleri gibi büyüklükler arşivlenerek ekipmanların geçmişleri sistemden incelenebilir. Buna bağlı olarak bakım istatistikleri ve raporlamalar oluşturulabilir. Bunların yanında, uzaktan yada lokal erişim ile ölçüm değerlerinin ve şalt elemanlarının posizyonlarının görüntülenebilmesinin yanında şalt ekipmanları yada kademe değiştirici gibi elemanların uzaktan kumanda edilebilmesi sayesinde bakım ve testlerin hızlı ve güvenli bir şekilde yapılması sağlanır. Ayrıca mühendislik yazılımları sayesinde uzaktan parametrelendirme ve koruma ayarlarının değiştirilmesi gibi operasyonlar kolaylıkla tek merkezden gerçekleştirilebilir.

1.1.3 Dayanım getirileri

Çeşitli yazılımsal kilitlemeler yada fonksiyonlar sayesinde işletme hataları azaltılabilir, arıza durumunda arızanın kaynağı hızlı ve doğru bir şekilde saptanabilir, bu sayede ekipman dayanıklılığı arttırılabilir.

(24)
(25)

2. ENERJĠ TESĠSLERĠNDE BULUNAN EKĠPMANLAR

2.1 Enerji Tesislerinde Bulunan Birincil Ekipmanlar

Elektrik enerji sistemleri; üretim, iletim ve dağıtım sistemleri olarak sınıflandırılabilir. Bu sistemlerde ortak ekipmanlar bulunmakla birlikte yaptıkları görevlere göre sisteme özgü ekipmanlar da bulunmaktadır. Genel olarak enerji sistemlerinde kesici, ayırıcı ve toprak ayırıcıları gibi şalt ekipmanları, transformatörler, generatörler, ölçüm transformatörleri yada çeviricileri, parafudrlar, SF6 gas izoleli yada vakumlu tip şalt ekipmanları vs. gibi ekipmanlar yer almaktadır[4].

2.1.1 Devre kesicileri

Kesiciler, otomatik olarak yada elektronik cihaz yardımı ile elektriksel arızayı algılayarak açtırma yapan, elektrik devresini kısa devre, aşırı akım gibi durumlarda hasara karşı koruyan elektrik anahtar elemanlardır. Ana fonksiyonu, devrenin devamlılığını keserek elektriksel akışı durdurmaktır. Sigortalar gibi bir kereye mahsus koruma yapıp, değiştirilmesi gerekmez, otomatik olarak yada elle tekrar kurularak, normal işletmesine devam edebilirler. Kesiciler, evlerde küçük cihazları korumada kullanılabilir boyutlardan, şehirleri yada bölgeleri besleyen tesislerde yüksek gerilim devrelerinin korunmasında kullanılabilecek boyutlara kadar çeşitli ebatlarda üretilebilirler. Kesicilerin, nominal çalışma akımını taşıması ve kısa devre anında oluşacak en yüksek akım değerlerinde açma yapabilmesi, açma anında akan akım nedeniyle oluşan arkları güvenli bir şekilde sönümlendirmesi temel boyutlandırma kriterleridir. Ark sönümlendirilmesi için kesicinin kontaklarının bulunduğu hücrenin vakumlanması, hava izolasyonu, yağ izolasyonu veya SF6 gibi dielektrik gücü yüksek gazlar ile doldurulması gibi çeşitli uygulamalar kullanılmaktadır.

(26)

6

2.1.2 Ayırıcı ve topraklama ayırıcısı

Ayırıcı ve topraklama ayırıcıları devre yük altında değilken iken açma kapama yapabilen güvenlik ekipmanlarıdır. Ayırıcılar, devrenin, makinanın, iletim hattının yalıtılmasını, bu sayede bakım işleminin güvenli bir biçimde yapılabilmesini sağlarlar. Yalnızca hat yada bara ayırıcısının açılması güvenlik için gerekli ancak yeterli değildir. Aynı zamanda bakım veya çalışma esnasında cihaz yada hat çift taraflı olarak topraklama ayırıcısı vasıtasıyla topraklanmalıdır. Prensip olarak ayırıcı ekipmanları enerjisiz devrelerde kullanılmak için tasarlanmasına rağmen pratikte bazı ayırıcılar 300V gerilim altında 1600A’e kadar açma yapabilir kapasitededir. Ayrıca bazı topraklama ayırıcıları, yakınındaki diğer hatların endüktif ve kapasitif etkileri ile enerjisiz hatta oluşabilen 20kV altında 160A’e kadar endüklenme akımlarını kesebilecek kapasitede tasarlanmaktadır[5].

2.1.3 Güç Transformatörleri

Transformatörler, alternatif gerilimle iletimin anahtar elemanıdır. Gerilimin genlik değerinin çok yüksek bir verimle yükseltilmesini yada düşürülmesini sağlarlar. Üretim noktalarından tüketim noktalarına, aynı gücün daha yüksek gerilim ve düşük akımla iletilebilmesini, dağıtım sisteminde ise kullanıma uygun gerilim seviyesine düşürülmesini, bu sayede iletim hatlarındaki kaybın düşürülmesini sağlarlar. Gerilimin dönüşüm oranı, primer ve sekonder sargılarda bulunan sarım sayısı ile orantılıdır. Dağıtım transformatörlerinde sarım sayısı, sargı bağlantı tipi gerilimin değerini, topraklama bağlantısı ise sistemin topraklama yapısını belirler. Dağıtım transformatörleri genellikle birkaç KVA ile MVA’lar arasında kullanılırlar. Dağıtım şebekesinde gerilimin kalitesini gerilim genliği, frekansı ve dalga şekli belirler. Yük değişimlerinde gerilimin düşmesi veya yükselmesi gibi durumlarda, dağıtım transformatörlerinin sargılarında bulunan ve gerilim regülasyonu yapabilen yük altında kademe değiştiriciler kullanılarak çıkış gerilimi sabit tutulur.

(27)

2.1.4 Yük altında kademe değiĢtiriciler

Bir güç transformatörü için en önemli gereksinimlerden birisi çevirme oranının yük durumuna göre değiştirilebilir olmasını sağlayan yük altında kademe değiştiricisi (on-load tap changer) barındırmasıdır. Bu tip transformatörler sayesinde sistem gerilimi belirli bir aralık içerisinde değiştirilebilir, şebeke içerisinde aktif-reaktif yük akışı ayarlanabilir, elektrik ocakları ve doğrultucu tesisleri için gerilim regülasyonu yapılabilir.

Kademe değiştiriciler, manivela yardımıyla yerinde elle değiştirilebileceği gibi, mekanik operasyonun yanı sıra elektriksel olarak bir buton yardımı ile de kontrol edilebilir. Her bir kademe değişimi için ayrı ayrı komut uygulanmalıdır. Bu sayede tek bir komutla birden fazla kademe değişimi önlenmiş, gerilim regülasyonu adım adım kontrollü bir biçimde yapılmış olur. Lokal kontrole ek olarak kademe değiştirici kontrolü istasyon kontrol odasından veya dağıtım şebekesinin kontrol merkezinden de yapılabilmektedir. Eğer uzaktan kontrol uygulanacaksa, komutların farklı kontrol seviyelerinden aynı anda gönderilmesini önlemek için lokal yada uzaktan kontrol seçimi için bir anahtar kullanılır. Kademe değiştiricinin çalıştığı esnada kontrol odasında ve uzaktan kontrol merkezindeki ekranda kademe değiştiricinin çalıştığına dair ibare yada uyarı gösterilir. Kademe değiştirici ile gerilim regülasyonu otomatik olarak da yaptırılabilir. Yük değişimine karşılık gelen önceden girilmiş olan kademe değerlerine göre otomatik kademe değiştirici cihazlar tarafından kademe değiştirilebilir[6].

2.1.5 Ölçüm transformatörleri

Akım ve gerilim ölçü transformatörleri, elektrik sistemindeki akımı ve gerilimi sürekli olarak ölçerek koruma yada ölçüm cihazına geri besleme verirler. Modern dağıtım sistemlerinde akım değeri kullanıldığı yere göre birkaç amperden yüzlerce ampere kadar çeşitlilik göstermektedir. Benzer şekilde gerilim değeri de yüzlerde volttan kilovoltlara kadar değişik seviyelerde kullanılmaktadır. Her gerilim yada akım seviyesindeki sisteme özgü biçimde bir koruma yada ölçüm cihazı üretimi oldukça zordur. Bu nedenle akım ve gerilim transformatörlerinin sekonder çıkışları belli değerlerde standartlaştırılmıştır. Ölçüm transformatörlerinin temel amacı; güç

(28)

8

yalıtımı ve standart çıkış büyüklükleri sayesinde standartlaştırılmış koruma ve ölçüm cihazı üretebilme imkanıdır[7].

2.2 . Enerji Otomasyon Sistem Mimarısı ve Ekipmanlar

Enerji izleme sisteminin en alt katmanını oluşturan fider katmanında, akım ve gerilim transformatörlerinin ve fider durum bilgilerinin fider kontrol ünitesine (BCU) bağlantıları, koruma rölelerinin izleme sistem bağlantıları bulunmaktadır. Ayrıca istasyona ait genel durum bilgilerinin alındığı COMIED üniteleri de bu katmanda yer alır. Fider ünitesi, fiderde bulunan şalt ekipmanlarının durum, ölçüm ve hesaplama bilgileri ile hata kayıtlarını toplar ve izleme sistemine gönderir. Yangın ihbar ve söndürme sistemi, havalandırma sistemi, kesintisiz güç kaynağı, akü ve şarj sistemi, istasyonun iç ihtiyacı için alçak gerilim alternatif ve doğru gerilim dağıtım sistemi, transformatörlerden alınan sıcaklık, basınç gibi analog değerler gibi istasyonun genel durum bilgileri COM-IED cihazınının ilgili girişlerine bağlanır.

İstasyon katmanında, izleme sisteminde sahadaki cihazlardan gelen verileri toplayan istasyon kontrolörleri, zaman senkronizasyonu bilgisini alan GPS cihazları ve istasyon katmanındaki cihazları bağlayan yerel ağ bağlantıları bulunmaktadır. İstasyon katmanında bulunan cihazlardan genellikle ikişer adet kullanılır ve her ikili grup birbirinin yedeği olarak çalışır. Özellikle kontrolörlerde yedekleme önemlidir. Her iki kontrolör de eşzamanlı olarak saha verilerini toplar ancak yalnızca birisi üst katman olan kullanıcı arayüzüne bilgileri gönderir. Kullanıcı arayüzüne verileri gönderen kontrolör, master server olarak nitelendirilirken, yedekte bekleyen kontrolör ise standby server olarak tanımlanır. Master server da meydana gelecek bir arıza durumunda, stand-by server olarak bekleyen kontrolör kullanıcı arayüzüne bağlanır ve yeni master server olur. Master server değişimi yalnızca arıza durumu ile sınırlı değildir. Kontrolörler, haberleşme linklerinin sağlık durumu gibi koşulları karşılaştırılacak ve bu karşılaştırma sonucunda master değişimi yapabilecek şekilde parametrelendirilebilirler.

Kullanıcı arayüz katmanında, istasyon kontrol ünitesinden gelen veriler kullanıcı arayüz bilgisayarı tarafından alınır ve görsel olarak düzenlenerek çeşitli sayfa düzenleri halinde gösterilir. Tıpkı istasyon katmanındaki cihazlar gibi kullanıcı arayüz bilgisayarları da genellikle yedekli olarak çalıştırılır. Her iki bilgisayar da eş zamanlı olarak master server olan kontrol ünitesinden bilgileri alırlar. Her iki arayüz

(29)

server bilgisayarı da master olmasına bakılmaksızın aynı fonksiyonları yerine getirebildiği gibi, istendiği takdirde komutlar ve yetkilendirme yalnızca master olan arayüz bilgisayarı üzerinden yapılacak şekilde de parametrelendirilebilir. Eğer uzakta konumlandırılacak ve arayüz server bilgisayarlarına bağlanacak olan izleme bilgisayarları var ise, bu bilgisayarlar master olan arayüz server bilgisayarına bağlıdır. Master arayüz server ile bir arıza sonucu haberleşmenin kesilmesi halinde master değişimi gerçekleşir ve stand-by arayüz server master modunda çalışmaya başlar.

(30)
(31)

3. ENERJĠ OTOMASYONUNDA VERĠ TEKNĠĞĠ VE HABERLEġME

3.1 Geleneksel Sensör ve Aktüatörler

Enerji otomasyonunda şalt sahasındaki çeşitli fiderlerden gelen akım, gerilim, şalt elemanlarının pozisyonları, transformatör kademe değiştirici pozisyonları, koruma fonksiyon alarm ve açma sinyalleri oldukça önemlidir. En önemli kumanda sinyalleri ise şalt elemanlarına giden açma, kapama komutları ile transformatör kademe değiştirici komutlarıdır. Bunlara ek olarak cihaz hataları, sıcaklık, gaz basıncı gibi ölçümler de görüntülenebilmektedir. Gerekli olduğu durumlarda dijital komutların yanında analog komutlar da kullanılabilir.

3.1.1 Akım ve gerilim bilgileri

Akım ve gerilim bilgilerinin alınması için gerekli olan akım ve gerilim ölçü transformatörleri şalt sahasında konumlandırılmıştır. Akım transformatörleri 0-1A veya 0-5A'lik bir aralıkta çıkış verirken, gerilim transformatörleri 100V-200V AC civarı gerilim çıkışı verecek şekilde seçilir. Bunlar dışında özel bazı fiziksel analog büyüklüklerin okunması için genellikle 4-20 mA akım yada -+10V DC gerilim skalasında girişler kullanılır. 0-20mA akım, 0-20V gerilim aralıkları da bazı durumlarda kullanılmakla birlikte, en yaygın kullanılan 4-20mA akım bilgisidir. 4mA akım değeri fiziksel olarak sıfırı gösterirken, 0-4 mA aralığı çeviricide yada kablo bağlantısında problem olduğunu gösterir. Enerji otomasyon sistemlerinde cihaz hatalarının operatöre bildirilmesi sistemin çalışma güvenirliği açısından oldukça önemlidir.

(32)

12

3.1.2 ġalt ekipmanlarının pozisyon bilgileri

Şalt elemanlarının pozisyonları genel olarak birisi açık, diğeri kapalı pozisyon kontaklarından olmak üzere iki ayrı kontaktan alınır. Bu "iki noktalı durum bilgisi" (DPI) anahtar elemanın ara pozisyon bilgisinin görüntülenmesini yani anahtarın pozisyonun tam olarak doğru görüntülenmesini sağlar. Her iki kontağın da açık gelmesi durumu ara pozisyon olarak nitelendirilir. Kesici, ayırıcı yada toprak ayırıcılarında fiziksel olarak iki kontağın aynı anda kapalı olması durumu mümkün değildir. Bu durum "arıza" anlamına gelir. Anahtar pozisyonunun değişmesi sırasında hareketin tamamlanması için geçen sürede kontakların her ikisi de açık konumda olacağından geçici bir ara pozisyon durumu söz konusudur. Her operasyonda bu geçici durumun sisteme iletilmesinin engellenmesi için anahtar cihazın tipine göre ara pozisyon sinyali belirli bir süre baskılanır. Süre bitiminde ara pozisyon durumu devam ediyorsa sistemde ara pozisyon sinyali üretilir.

3.1.3 Diğer durum bilgileri ve alarmlar

Harici kontaklar kullanılarak sahadan çeşitli durum bilgileri yada alarm sinyalleri toplanabilir. Bu sinyaller genellikle tek bir kontaktan gelir ve "tek noktalı durum bilgisi" (SPI) olarak isimlendirilir.

3.1.4 Komutlar

Şalt elemanlarına açma kapama yaptırmak için açma ve kapama devrelerinin enerjilendirilmesi gerekmektedir. Bunun için harici röleler yardımı ile açma ve kapama bobinleri enerjilendirilir.

(33)

3.2 Dijital Sinyaller

Dijital sinyaller genel olarak optokuplörler vasıtasıyla izleme sistemine bağlıdır. Girişlere gelen kumanda gerilimi kontağın takılı olduğu durum bilgisi ile ilgili bilgi alınmasını sağlar. Normalde açık yada normalde kapalı kontaklar kullanımlarına göre "0" yada "1" gelmesi durumları için açık/normal ve kapalı/alarm gibi tanımlanabilir. Bunlarla birlikte bu sinyaller bir anahtar elemanın durum bilgisini göstermek için çift noktalı durum bilgisi olarak gruplanmış olarak da kullanılabilir. Benzer şekilde dijital girişler transformatörün kademe pozisyonu gibi sayısal kod olarak gelen BCD kodlamasına göre gruplanmış olabilir. Bu durumlarda gerekli parametrelendirme enerji otomasyon sisteminde yapılmalıdır.

3.2.1 Dijital sinyallerin ön iĢlenmesi

Enerji otomasyon sistemlerinde ikili (binary) düzende sinyaller iki şekilde kullanılabilir. Bunlardan ilki şalt sahasındaki elemanların pozisyonlarının yada alarmların görsel olarak gösterilmesi, diğeri ise hata durumunda analiz yapılmasını sağlayacak şekilde olaylar yada alarmlar listelerine kronolojik sıra ile dizilerek gösterilmesidir. Verilerin kronolojik sıra ile dizilmesinin sağlanması hata analizinin doğru bir şekilde yapılmasında büyük önem taşır ve bu sıralama en fazla bir milisaniye hassasiyetle etiketleme yapılarak sağlanır. Hassasiyetin sağlanması için sinyali üreten cihaz doğrudan zaman etiketlemesini yapar.

Kronolojik sıralamanın doğru ve gerekli hassasiyete sahip olması için tüm cihazların sistem zamanları aynı olmalıdır. Bu da zaman senkronizasyonunun yapılması ile sağlanır. Sisteme bağlanan bir zaman sunucusu (time server) vasıtasıyla zaman bilgisi uydudan yada başka bir zaman sunucusundan sahadaki tüm cihazlara gönderilerek zaman senkronizasyonu yapılabilir.

(34)

14

3.2.1.1 Anlık sıçramaların filtrelenmesi (Debouncing)

Dijital verilerin alındığı kontaklar titreşim yaratarak birkaç milisaniyelik sıçramalara neden olabilirler. Bunun yanında kesici operasyonu sırasında mekanik titreşimler nedeniyle sinyalde sıçramalar olabilir. Bu titreşim esnasında yanlış durum bilgisinin gelmesinin önlenmesi için sinyal baskılanır. Ancak bu baskılama esnasında zaman etiketinde oluşabilecek gecikmelerin önlenmesi gerekmektedir. Bu nedenle sıçramanın başladığı ilk andaki zaman etiketi korunur, baskılama sonucunda durum bilgisinde bir değişiklik olmuş ise sinyal bu zaman etiketi ile gönderilir[3].

3.2.1.2 Dalgalanma ve titreĢimlerin filtrelemesi

Kontak arızası yada temassızlık yaratabilecek bağlantı gibi nedenlerle bazı sinyaller sürekli olarak ve sık bir şekilde konum bilgilerini değiştiriyorlarmış gibi görünür ve giriş sinyali açık ve kapalı durum bilgisi arasında sürekli olarak değişim gösterir.Bu durumun haberleşme sisteminde ve çeşitli lojik fonksiyonlarda gereksiz bir yüklenmeye neden olmasını önlemek için bu tip titreşimler baskılanır. Eğer sinyal belli bir süre boyunca belli bir sayıdan fazla değişim gösteriyorsa belli bir süre boyunca baskılanır. Bu süre sonunda titreşim devam ediyorsa baskılama devam eder.

3.3 Analog Sinyaller

Anlık okunan analog sinyallerin, akıllı elektronik cihazlar tarafından okunabilir makul bir seviyede akım veya gerilime dönüştürülebilmesini sağlamak için ölçüm transformatörleri kullanılır. Bu transformatörler aynı zamanda güç devresi ile kontrol sistemi arasında galvanik bir yalıtım da sağlarlar. Daha sonra bu analog sinyaller örneklenen akım yada gerilimin frekansının katlarını filtreleyen bir girişim filtresinden geçerek analog / dijital dönüştürücüden geçer. Bazı durumlarda bu dönüşüm sonucundaki dijital sinyal için de filtrelemeler kullanılabilir.

(35)

3.3.1 Analog sinyallerin ön iĢlenmesi

Analogtan sayısala dönüştürülen verilerin ön işlemesi, değere ve amacına bağlı olarak yapılır. Akım ve gerilim örneklemeleri, arabellekte tutulur. Kullanılacakları fonksiyona bağlı olarak çeşitli filtreleme yapıları uygulanır. Filtrelenmiş bu değerler daha sonra çeşitli fonksiyonlar tarafından kullanılabilir. Genel olarak ölçüm değerleri, gerilim ve akımın RMS değerlerinin, frekansın, aktif ve reaktif güç ile güç faktörünün hesaplanmasında kullanılır.

3.3.1.1 Ölçekleme (Scaling)

Analog/sayısal dönüştürücüden gelen ölçüm değerleri, dönüştürücünün hassasiyetine bağlı olarak 8, 12 veya 16 bit genişliğinde bir tam sayıdır. Bu tam sayı değerlerin, uygulama fonksiyonları tarafından ihtiyaç duyulan mühendislik birimlerine (Volt, Megawatt v.b.) dönüştürülmesi işlemine ölçekleme denir. Sonuç değeri, ondalıklı veri tipindedir. Bazı durumlarda hesaplanan değerlerde de ölçekleme gerekli olabilir[3].

3.3.1.2 EĢik değer uygulaması (Threshold)

Enerji izleme sistemlerinde değerler periyodik olarak gönderilmesinin yanında değişim bazlı da gönderilebilir. Özellikle hassas ölçüm yapılan akım, gerilim, sıcaklık, basınç gibi analog ölçüm değerleri sürekli olarak sabit bir seyir izlemez. Sürekli olarak değişen bu tip değerlerin en ufak değişikliklerde bile enerji izleme sistemine iletilmesi durumunda haberleşme akışı oldukça yoğun olacağı için diğer önemli sinyallerin mümkün olan en kısa sürede sisteme ulaşması gerçekleşemez. Bunu önlemek için analog değerler eğer değişim bazlı gönderilmek isteniyorsa ilgili analog değer için yüzde eşik değeri tanımlanır. Son gönderilen analog değerden sonra değişimin integrali alınarak, bu değerin atanan yüzde eşik değeri kadardan fazla aşağı yada yukarı yönde bir değişim gerçekleştirmesi durumunda analog değer sisteme iletilir. Aksi takdirde baskılanır. İntegral alınması nedeniyle çok fazla öneme sahip olmayan küçük değişimler büyük zaman aralıkları ile büyük değişimler ise oldukça hızlı bir şekilde sisteme iletilir. Bu sayede sistemin ölçüm hassasiyetinde önemli bir kayıp yaşanmamış olur.

(36)

16

Yüzde eşik değer atanırken ilgili analog sinyalin değişim hızı göz önünde bulundurulmalıdır. Değişim hızı ve büyüklüğü çok olan analog sinyallere daha yüksek yüzde eşik değeri atanırken, değişim hızı ve büyüklüğü düşük olan sinyallerde hassasiyetin korunması için daha düşük eşik değer atanmalıdır.

3.3.1.3 Sıfır değer baskılama (Zero value suppression)

Analog sinyaller için kullanılmakta olan diğer bir filtreleme ise sıfır değer baskılamasıdır. Ölçümün çeviriciler ve elektronik cihazlar üzerinden yapılması ve ölçüm noktası ile cihaz arasındaki bağlantı üzerinde oluşabilecek elektromanyetik girişimler nedeniyle gerçekte sıfır olması gereken analog sinyaller, sıfır etrafında salınım yapıyormuş gibi algılanabilir ve enerji izleme sistemine çeşitli değerler gönderilebilir. Bunu engellemek için sıfır civarında belirli bir limit aralık atanır ve bu aralık içerisinde gelen analog değerlerin tamamı sıfır kabul edilir. Bu aralığın büyüklüğü, küçük değerlerin de okunabilmesi açısından mümkün olduğunca küçük, analog sinyalin sıfır noktası civarında gösterdiği karakteristiği baskılayabilmesi açısından ise yeterli büyüklükte seçilmelidir.

3.4 Enerji Otomasyon Sistemlerinde HaberleĢme

Haberleşme enerji izleme ve kontrol sistemlerinin en önemli parçalarındandır. Özellikle büyük çaplı izleme ve kontrol sistemlerinde telekontrol merkezi, merkezi kontrol istasyonuna durum bilgilerinin gönderimi ve komutların alınması gerekmektedir. En basit tanımı ile haberleşme linkleri gönderici (transmitter) ile alıcı (receiver) arasında fiziksel bağlantıyı sağlar. Bakır iletkenlerin yanı sıra fiber optik, mikrodalga, radyo dalgaları ve uydu haberleşmesi gibi çeşitli fiziksel altyapıya sahip haberleşme hatları bulunmaktadır. Enerji izleme sistemlerinde fiziksel altyapı olarak genellikle bakır iletkenler, fiber optik ve kablosuz ağ haberleşmesi kullanılır.

3.4.1 HaberleĢme protokolleri

Haberleşme protokolleri, haberleşme cihazları arasındaki veri iletişiminin kurallarını ve düzenini tanımlarlar. En basit tanımlama ile haberleşme protokolleri alıcı ile verici sistem arasındaki “lisan” görevi görürler.

(37)

3.4.1.1 IEC60870-5-101

IEC 60870-5-101, Uluslararası Elektroteknik Komisyonu Teknik Komite 57 (IEC-TC57) tarafından oluşturulmuş genel bir protokoldür. IEC 60870-5 standart doküman serisi olup, içeriği temel standart bölümlerinden ve ilgili standartlardan oluşmaktadır. IEC 60870-5 standardının 101 numaralı bölümü, uzak terminal birimi – akıllı elektronik cihaz haberleşmesi için mesaj yapısını tanımlar.

Temel referans model yedi katmandan oluşmaktadır. Bununla birlikte, 101 profilinde kullanılan basitleştirilmiş modelde ise daha az katman bulunur ve geliştirilmiş performans mimari (EPA) modeli olarak isimlendirilir.

A İstasyonu Bağlantı katmanı Bağlantı arayüzü Uygulama katmanı Fiziksel katman Fiziksel arayüz HABERLEŞME HATTI B İstasyonu Bağlantı katmanı Bağlantı arayüzü Uygulama katmanı Fiziksel katman Fiziksel arayüz ġekil 3.1 : Geliştirilmiş performans mimari modeli.

Şekil 3.1’de geliştirilmiş performans mimari modelinin iki istasyon arasındaki haberleşmeye uygulanışı gösterilmiştir. Bu şekle göre, A istasyonu ve B istasyonları arasındaki haberleşme uygulaması, A istasyonunun katman dizisinin en üst basamağındaki uygulama verisinin kabulü ile başlar. Uygulama verisi tüm katmanlardan geçerek protokolun çalışması için gerekli olan verileri toplar. Mesaj A istasyonunun en alt katmanından haberleşme alt yapısı üzerinden gönderilir, B istasyonunun en alt katmanı tarafından alınır. Mesaj orjinal uygulama verisi en üst katman tarafından alınıncaya kadar, yukarı doğru tüm katmanları geçerek ilgili kontrol verileri dağıtılır.

(38)

18

Şekil 3.2’de katmanlama düzeninden türetilmiş olan IEC mesajlaşma yapısını göstermektedir. Şekilde görüldüğü gibi tüm veri alanları, bir yada daha fazla bayttan oluşan bayt dizilerinden meydana gelmektedir. Uygulama servis veri birimi (ASDU), bir istasyonun uygulama işleminden diğer istasyonun uygulama işlemine giden bir veri bloğudur. IEC60870-5-101 protokolünde uygulama protokol kontrol bilgisi (APCI) bulunmadığından, uygulama servis birimi (ASDU) uygulama protokol veri birimine (APDU) eşittir.

S L L S C A ASDU CS E

BAŞLANGIÇ BİTİŞ

LPCI APDU LPCI

LPDU

ġekil 3.2 : IEC mesaj yapısı.

.

Link katmanı, link protokol veri birimini (LPDU) oluşturmak üzere kendi link protokol kontrol bilgisini (LPCI) uygulama protokol veri birimine (APDU) ekler. Link protokol veri birimi (LPDU), asenkron karakterler arasında boş sıra yada aralık olmadan komşu yapı olarak gönderilir. IEC60870-5-101 iskeleti, başlık ve gövde olarak bölünebilir. Başlık kısmı S+L+L+S karakterlerinden, gövde kısmı ise geri kalan karakterlerden oluşur. Link protokol kontrol bilgisi (LPCI),

CS+E +L+S+C+A+

LPCI = S+L ... (1.1) yapısındadır (1.1). S= Sabit tanımlı bit modelinin başlangıç karakteri, L = “ASDU+C+A” yapısının uzunluğunu bayt cinsinden belirten uzunluk karakteri, C= link kontrol karakteri, A= link adres alanı, CS= doğrulama karakteri ve E= Sabit tanımlı bit modelinin bitiş karakteri şeklinde tanımlanır.

IEC60870-5-101 uygulama protokolü, uygulama fonksiyonları ve uygulama servis veri birimi olmak üzere iki hazırlık grubunu tanımlar. IEC60870-5-101 protokolünde; istasyonun başlatılması, sorgulama ile veri toplama, döngüsel veri iletimi, olayların toplanması, genel sorgulama, zaman senkronizasyonu, komut iletimi, tümleşik toplamların iletimi, parametre yükleme, test prosedürü, dosya transferi, iletim zaman gecikmesinin kazanımı gibi uygulama fonksiyonları bulunur.

(39)

T Q C CA OA IE TT ... OA IE TT

I0 1 I0 n

ġekil 3.3 : IEC telegram yapısı.

Uygulama için uygun olan ASDU’nun değişik tipleri için genel düzenleme şekil 3.3’de gösterilmiştir. Veri alanlarında gösterilen, T alanı sinyal tip tanımlamasını (bir veri baytı), Q alanı bilgi eleman yada nesnelerinin sayısına karşılık gelen değişken yapı sınıflandırıcıyı (bir veri baytı), C alanı döngüsel olarak, kendiliğinden, talep üzerine, etkinleşme gibi iletim neden bilgilerini (bir yada iki veri baytı), CA alanı istasyon yada istasyon bölgesi için belirlenmiş olan ortak adresi (bir yada iki veri baytı), OA alanı bilgi nesne adresini (bir, iki yada üç veri baytı), IE alanı bilgi sinyal değerini ve TT alanı da zaman etiketi bilgi nesnesini tanımlamaktadır[2].

3.4.1.2 IEC60870-5-103

IEC 60870-5-103 protokolü istasyondaki kontrol sistemi ile koruma cihazları arasındaki haberleşme yapısını tanımlayan protokoldür. Bu protokolde veri iletimi için uygulama servis veri ünitesi (ASDU) yada mümkün olan tüm verilerin iletimi için genel servisler olmak üzere iki methot kullanılır. IEC 60870-5-103 protokolü, belirli koruma fonksiyonlarını desteklemekle ve üreticiye kendi özel koruma fonksiyonları için özel veri aralığı kullanımı sunmaktadır.

IEC 60870-5-103 protokolü, telegram yapısı olarak IEC 60870-5-101 protokolünde belirtilen FT1.2 telegram formatını kullanmaktadır. Bu formatta IEC 60870-5-101 protokolündeki gibi değişken uzunlukta telegram, sabit uzunlukta telegram ve tek karakter telegram seçenekleri bulunmaktadır. Tek karekter onaylama için, sabit uzunlukta karakter telegramlar komutlar için ve değişken uzunlukta telegramlar ise veri gönderimi için kullanılır. IEC 60870-5-101 protokolünden farklı olarak bilgi nesne adresi (IOA), IEC 60870-5-103 protokolünde fonksiyon tipi (ftype) ve bilgi numarası şeklinde ayrık olarak kullanılır. IEC 60870-5-101 protokolündeki gibi çoklu bilgi nesneleri kullanılabiliyorken IEC 60870-5-103 protokolünde yalnızca tek bilgi nesneleri kullanılabilir.

(40)

20

3.4.1.3 IEC60870-5-104

IEC60870-5-104 protokolü, IEC 101 haberleşme protokolünün iletim, ağ, link ve fiziksel katman servislerinin network sistemlerine uyarlanmış bir uzantısıdır. Protokol, TCP/IP arayüzü ile yerel ağ bağlantısına, yönlendirici (router) yardımı ile geniş alan ağlarına bağlanarak kullanılır. Uygulama katman yapısı, IEC 101 protokolü ile aynı olmakla birlikte, IEC 101 protokolünde bulunan bazı veri tipleri ve özellikler IEC 104 protokolünde kullanılmamaktadır. Standartta, eternet ve seri hat (Point-to-Point) olmak üzere veri iletişimine uygun olan iki ayrı bağlantı katmanı tanımlanmıştır.

(41)

4. ENERJĠ OTOMASYON SĠSTEMLERĠNĠN ĠġLETME FONKSĠYONLARI

Enerji otomasyon sistemlerinde işletme fonksiyonları, enerji sisteminin görüntülenmesi, kontrolü, veri depolama ve veri analizi gibi konuları kapsar. Kontrolün uzaktaki merkez istasyonundan yapıldığı durumlarda bazen yerel otomasyon sistemi yalnızca görüntüleme, veri toplama ve raporlama gibi amaçlarla kullanılabilir[8].

4.1 Görüntüleme Fonksiyonları

Görüntüleme fonksiyonlarının temel amacı, istasyondaki durum bilgilerinin gösterilmesi, operatörün istasyonda oluşan yada oluşmakta olan tehlikeli bir durum hakkında bilgilendirmesi yapılmaktadır.

4.1.1 Genel görünüm ve detay ekran sayfaları

Genel görünüm ekranları tüm istasyona ait yada bara bazında tek hat şemalarından ve haberleşme sistem sayfalarından oluşur (Şekil4.1). Detay ekranları ise fider, transformatör, generatör, gaz izleme, sıcaklık izleme gibi ekranlardan oluşur. Bu ekranlarda şalt ekipmanlarına ait pozisyon bilgileri, bara, hat ve transformatör ile ilgili akım, gerilim gibi ölçüm bilgileri, ayrıca aktif ve reaktif güç ve cos(fi) gibi hesaplama bilgileri gösterilir. Tek hat şemasının bulunduğu resimlerde enerjilendirilmiş, enerjisiz ve topraklanmış olma durumlarına göre bara ve hat renklendirmesi yapılabilir. Bunun yanında farklı gerilim seviyeleri için farklı renk seçimleri yapılabilir.

Haberleşme ekranlarında, sistemde bulunan cihazlar ve aralarındaki fiziksel haberleşme bağlantıları gösterilir. Cihazda veya haberleşme bağlantısında oluşacak bir hata çeşitli şekillerde (yanıp-sönme, renk değişimi vb.) uyarı olarak gösterilir.[9]

(42)

22

ġekil 4.1 : Genel görünüm sayfası.

(43)

4.1.2 Olaylar listesi

Olaylar listesinde durum değişiklikleri, gelip-giden alarmlar, limit aşımları ve komut, onaylama gibi sahada gerçekleşen olaylar zaman etiketine göre kronolojik sıra ile listelenir (Şekil 4.2). Her bir olay, cihaz ve sinyal tanımlamasının yanında gönderilme nedeni (cause of transmission), sinyalin doğruluk durum bilgisi (state) ve oluşma zamanı gibi verilerle birlikte yer alır. Bütün olaylar, anlık olarak olay yazıcısından (event printer) çıktı olarak alınabilir.

4.1.3 Alarm Listesi

Enerji otomasyonunda genellikle bir alarmın normal ve onaylanmış (acknowledged), alarm aktif ve onaylanmamış, alarm aktif ve onaylanmış (aktif alarm), normal ve onaylanmamış (normale dönmüş alarm) olmak üzere dört durumu bulunur. Bir alarm geldiğinde onaylama komutu verilene kadar onaylanmamış alarm olarak kalır, ses ve ışıklı uyarılar yardımı ile operatör uyarılır. Alarm aktif olmasına rağmen onaylama komutu verilmesi durumunda uyarılar durur ve alarm listesinde alarm kalır. Alarm durumunun onaylama komutu verilmeden ortadan kalkması durumunda alarm onylama komutu verilene kadar listede kalmaya devam eder, onaylandıktan sonra listeden temizlenir. Normal ve onaylanmış olan alarmlar alarm listesinde yer almazlar. Alarmlar, normal duruma dönmeleri ve onaylama komutlarının tamamı olaylar listesinde bulunur ve veri olarak arşivlenmelidir. Onaylama komut işlemi yetkilendirilmiş kullanıcılar tarafından yapılmalıdır. Alarm listesinde alarmın cinsine göre öncelik kodu tanımlanabilir ve bu koda göre filtreleme yapılabilir. Bu sayede operatör, herhangi bir arıza durumunda gelecek olan çok sayıda alarm arasından önemli olanları filtreleyebilir ve daha önemli olan alarmlara odaklanabilir[9].

(44)

24

ġekil 4.2 : Alarm ve olaylar sayfası.

(45)

4.2 Engelleme Fonksiyonu

Enerji otomasyon sistemlerinde cihaz yada haberleşme linklerinin engellenmesini gerektirecek durumlar olabilir. Haberleşme linklerinin engellenmesini gerektirecek başlıca durumlar bakım çalışması esnasında gönderilen komutların engellenmesi, bazı özel arıza durumlarında izleme sistemine gidecek olan durum bilgilerinin ve ölçüm değerlerinin gönderiminin engellenmesi, istasyonda yapılacak bir çalışma esnasında uzak merkez istasyona gereksiz durum bilgilerinin veya oradan gönderilebilecek olan komutların engellemesidir.

4.3 Trend Kaydı Ve ArĢivleme

Akım, gerilim, aktif-reaktif güç, güç faktörü, sıcaklık gaz basıncı gibi çeşitli yollarla sahadan toplanan analog veriler bilgisayar sabit sürücüleri üzerinde veritabanında tutularak grafik yada istatistiki olarak trend sayfalarında gösterilebilir. Günlük, haftalık, aylık, yıllık trendler incelenerek istasyonun istatistiki verileri görsel olarak kolaylıkla görüntülenebilir. Bu veriler, performans analizi ve planlama gibi alanlarda kullanılabilir.

Trendlerin kayıtlanması sırasında en önemli noktalardan birisi örnekleme zamanı yada döngüsüdür. Döngünün hızlı olması verilerin hassasiyetini arttırırken, haberleşme ağı ve veritabanı için aşırı yüklenmeye neden olabilir. Döngü süresi ayarlanırken istasyonda bulunan kayıtlanacak verilerin sayısı, değişim sıklığı ve kayıt edileceği sabit bellek sürücüsünün büyüklüğü gibi detaylar hesaba katılmalıdır. Veri depolaması yalnızca analog değerler için yapılmaz. Bunun yanında olaylar listesinin de kaydı tutulmalıdır. Bu sayede geçmişe dönük arıza analizleri ve çeşitli bakım istatistikleri çıkartılabilir.

(46)

26

4.4 Komut Fonksiyonları

Kumanda fonksiyonları enerji otomasyon sistemlerinde çeşitli operasyonlarda kullanılır. Bu komutlar istasyondaki bir izleme sisteminden, uzak merkezdeki izleme istasyonundan yada lokal olarak cihaz üzerinden yapılabilir. Komutlar doğrudan sahadaki ekipmanlara gönderildiği için hatalı yapılacak operasyonlar tehlikeli ve hasara yol açacak kazalara neden olabilir. Bu nedenle komutlar kullanıcı tanımlamaları ve yetkileri, kontrol modu, anahtar eleman pozisyonları, transformatör kademe pozisyonları, ve bunlardaki anlık değişim yönetimi gibi yöntemlerle sınırlandırılmış ve korunmuştur.

Komutun uygulanması; doğru cihaz seçiminin yapılması, kilitleme durumu, senkronizasyon durumu, cihaz engellenme durumu (bay blocking), kumanda yetki durumunun uygun koşullarda olması neticesinde gerçekleştirilir. Güvenlik unsurları nedeniyle, “uygula” komutundan önce komutun geçerliliğini kontrol eden ve doğru cihaz seçiminin yapıldığını onaylayan “seçme” basamağı (Select before Operate / Execute) sonra ise uygulama basamağından geçerek komut işlemi uygulanır.

4.5 Senkronizasyon Kontrollü Kapama Fonksiyonu

Senkronizasyon kontrolü, bara ve hattın enerjili olması durumunda; kesicilerin ana kontaklarının kapama operasyonunun kontakların iki tarafı arasındaki farklı gerilimin olması dolayısıyla kapama sırasında oluşacak arkın yok edilmesi yada mümkün olduğunca azaltılması işini yerine getirir. Senkronizasyon kontrolü için kesicinin bara ve hat tarafında ölçüm yapan gerilim transformatörlerinin sağlıklı olması gerekir.

4.6 Yazılımsal Kilitleme Fonksiyonu

Kilitlemelerin amacı, hatalı bir operasyon yapılması sonucunda oluşabilecek olan maddi zararları ve can kaybı, yaralanma durumlarını önlemektir. Kilitlemeler temelde mekanik olarak bunun yanında elektriksel olarak ve günümüzde akıllı cihazlar sayesinde yazılımsal olarak yapılabilmektedir.

(47)

4.7 Sıralı Operasyonlar (Sequential Switching)

Bakım durumları hariç olmak üzere bir enerji sisteminin işletmesinde genellikle operasyon yalnızca bir şalt anahtarında yapılmaz. Bir fiderin enerjilenmesi, topraklanması, kesintisiz bara transferi, bara kuplaj kapama gibi çeşitli operasyonların herbiri sırasıyla uygulanması gereken ve kendilerine özgü bir dizi operasyon grubu içerirler. Bu işlemler sırasında herhangi bir operasyonel sıralama hatasının önlenmesi, operasyonun akışında oluşan bir hatanın gözden kaçması gibi durumları ortadan kaldırmak için sıralı operasyonlar otomatik olarak yaptırılabilir. Sıralı operasyon başlamadan önce o operasyon için gerekli olan koşullar kontrol edilir, her bir basamak kendinden öncekinin tamamlanmasından ve ilgili geri besleme alınmasından sonra işleme konur. Operasyonun herhangi bir noktasında oluşacak olan hata, uygulanmayan işlem yada kilitleme koşulu gerçekleşirse operasyon otomatik olarak durdurulur. İstendiği durumlarda operason sırası sorunsuz olarak devam etmesine rağmen, her basamak öncesinde operatör onayı alınabilir, operatör istediği basamakta işlemi durdurma yetkisine sahip olabilir[10].

4.8 Yük Atma Fonksiyonu

Üretim kaynağının kaybı yada büyük bir yükün beslenmesi sırasında sistemin çeşitli dinamik etmenlerine bağlı olarak gerilim veya frekans değişimleri ortaya çıkar. Bu durum, özellikle enerji şebekesinden tamamen bağımsız yada kısmen bağımlı olan, ihtiyaç duyulan üretimin tamamını yada büyük bir kısmını kendisi yapan tesislerde enerji sisteminin çökmesine neden olabilir. Bunun önlenmesi için yük atma sistemleri entegre edilir. Yük atma temel olarak, frekans veya gerilimde oluşacak değişim durumlarında yükün belirli bir kısmının beslemeden ayrılarak regülasyonun sağlanması ve geriye kalan yüklerin enerjisiz kalmasının önlenmesini sağlar.

Yük atma mantığında en önemli veriler, yüklerin atılma önceliği yada atılmaya izni olup olmamasıdır. Tesisin işletme mantığında yapılacak değişikliklerin yük atma sistemine de uygulanabilir olması için bu parametreler yetkili kullanıcı girişi ile değiştirilebilir olmalıdır (Şekil 4.3). Yük atma tetiklendiğinde ilgili senaryo ve yük durumuna göre hesaplanmış olan yük miktarı kadar yük beslemeden ayrılır.

(48)

28

ġekil 4.3 : Yük atma sistem sayfası.

(49)

4.9 Veri AlıĢveriĢi

İstasyon içerisinde bulunan enerji izleme sistemi ile güç yönetim sistemleri, yük atma sistemleri vb. gibi ayrık kontrol sistemleri arasında veri alışverişi olabilir. Bunlara ek olarak enerji izleme sistemleri genellike uzaktaki merkez istasyon, telekontrol merkezi, şebeke kontrol merkezi gibi üst merkezlerdeki izleme sistemleri ile veri alışverişinde bulunurlar. Günümüzde üst kontrol merkezleri ile veri iletişiminde çoğunlukla kullanılmakta olan haberleşme protokolü IEC60870-5-101 protokolüdür. Yüksek hızlı bir yerel ağ bulunan sistemlerde kullanılan protokol, IEC60870-5-101 protokolünün TCP/IP tabanlı versiyonu olan IEC60870-5-104 protokolüne doğru bir kayma gösterir.

(50)
(51)

5. ENERJĠ OTOMASYON FONKSĠYONLARININ UYGULAMALARI

Bu çalışmada enerji izleme sistemi entegre edilmiş olan iki ayrı enerji tesisinde uygulanan özelleşmiş akıllı kontrolör yazılımları gerçeklenmiştir.

5.1 Kontrolör Yük Atma Uygulaması

Enerji tesisinde kontrolör yazılımı ile kontrollü yük atma uygulaması gerçeklenmiştir. Yük atma, saha verileri incenelerek, tesis çalışmasına göre oluşturulmuş çeşitli senaryolar değerlendirilerek gerçekleştirilmektedir. Aşağıda tesisin yapısı, yük atma ile ilgili gereksinimleri ve bu gereksinimleri karşılamak için gerçeklenmiş olan yük atma yazılımına ait detaylar incelenmiştir.

5.1.1 Tesis yapısı

Tesisin enerji sistemi, dağıtım şebekesinden gelmekte olan iki ayrı fider üzerinden beslenmektedir. Dağıtım şebekesinden gelen fiderler tesisin ana dağıtım merkezinde bulunmakta olan iki ayrı baraya ayrı ayrı bağlanabilmektedir. Tesiste bulunan beş adet generatör, tesisi ada modunda dağıtım şebekesinden bağımsız olarak çalıştırabilecek güçte olup, giriş fiderleri gibi her iki baraya da ayrı ayrı bağlanabilir özelliktedir. Ana dağıtım merkezindeki iki bara kuplaj kesicisi üzerinden birbirlerine bağlanabilirler. Tesiste bulunan alt dağıtım merkezlerine giden beslemeler de kaynaklar gibi iki ayrı baraya da bağlanabilir durumdadır[11].

5.1.2 Enerji sisteminin çalıĢma Ģekilleri ve yük atma sistem gereksinimleri Tesis, dağıtım şebekesi ve beş adet generatör tarafından beslenmektedir. Ana dağıtım merkezinde bulunan iki ayrı bara kuplaj üzerinden birbirine bağlanabilmektedir. Bu sistem yapısı sayesinde ana dağıtım merkezi işletmesi çeşitli çalışma şekillerinde yapılabilmektedir. Her ayrı çalışma şekli yapısı gereği farklı bir yük atma gereksinimi taşır. Bu kısımda, çalışma şekilleri ve ilgili yük atma gereksinimlerinden

(52)

32

Şebeke Giriş 1

Şebeke Giriş 2

Gen1 Gen2 Gen3 Gen4 Gen5 DM1 DM2 DM3 DM4 DMn

BARA KUPLAJ

ġekil 5.1 : Yük atma kontrolü uygulanan tesisin sistem yapısı.

(53)

5.1.2.1 ġebeke ile paralel çalıĢma

Sistem dağıtım şebekesinden beslenirken yük atma yapılmamalıdır.

5.1.2.2 ġebekeden ayrılma

Şebekede oluşan kısa devre, düşük frekans veya ana dağıtım merkezi giriş kesicilerinin açması gibi durumlar sonucu şebekeden ada moduna geçiş sırasında, stabilite hesaplarına göre belirlenmiş olan rezerv güç miktarı kadar yük devredışı bırakılır. Bu yük atma esnasında generatörlere ait üretim kapasitesine bağlı rezervler dikkate alınmaz.

5.1.2.3 ġebekede oluĢan düĢük gerilim nedeni ile Ģebekeden ayrılma

Dağıtım şebekesi tarafında arıza olması ve arızanın standart değerler olan 200ms ile 600ms süreleri içerisinde giderilmesi durumunda şebekeden ayrılma ve yük atma yapılmayacaktır. Dağıtım şebekesindeki bara gerilimi %65 mertebesine ulaşmadan rezerv yük atılmayacak yalnızca üretim tüketim farkı kadar yük atılacaktır. Şebekeden ayrılma durumu için %45 ve %65 mertebesinde gerilim değerlerine göre hesaplanmış miktarda rezerv yük atılacaktır.

5.1.2.4 ġebekede oluĢan düĢük frekans nedeni ile Ģebekeden ayrılma

Dağıtım şebekesi tarafında frekans belirlenmiş değerlerin dışına çıkacak olursa, decoupling rölesi giriş fiderlerini açtıracak, düşük frekans değerlerine göre belirlenmiş miktarlarda yük atılacaktır.

5.1.2.5 Ana dağıtım merkezi giriĢ fiderlerinin açması nedeni ile Ģebekeden ayrılma

Ana dağıtım merkezi giriş fiderlerinin açması durumunda yük atma senaryosu düşük frekanstan dolayı şebekeden ayrılma gerçekleşmiş gibi çalışmalıdır.

5.1.2.6 Ada modunda çalıĢma

Sistemin şebekeden ayrıldıktan sonraki çalışma durumu, ada modu çalışma olarak nitelendirilir. Ada modu çalışma esnasında tüm sistem generatörler tarafından

(54)

34

üzerine daha çok yük bindirecek ve sistem frekansı düşecektir. Bu düşüşün önüne geçebilmek için yük atma yapılması gerekir.

Başka bir olasılık da tesis ada modunda ana dağıtım merkezindeki bara kuplaj kesicisi kapalı çalışırken iki barayı birleştiren kuplaj kesicisinin açmasıdır. Bu durumda yük atma sisteminin çalışması ve baralarda bulunan türbinlerin aşırı yüklenme olasılığının önlemesi gerekir. Yük atma sistemi, baraların üretim ve tüketim miktarlarını kontrol ettiği için bu esnada ihtiyaç olan barada yük atma işlemi gerçekleştirilir.

Ayrıca ada modunda çalışma esnasında herhangi bir arıza olmaksızın frekansın belirli bir eşik değerinin altına düşmesi durumunda da yük atma sistemi devreye girecek ve belirlenmiş güç değeri üzerinden yük atma işlemini gerçekleştirecektir. Dağıtım şebekesinden beslenirken yük atma yapılmamalıdır.

5.1.3 Yük atma otomasyon yazılımı

Yük atma yazılımının en önemli gereksinimi hızlı ve doğru bir şekilde yük atma yapabilmesidir. Bu nedenle işlemlerin tamamı sürekli olarak incelenmez. Ana bir döngü içerisinde yalnızca gerekli blok yada fonksiyonlar çağırılarak, gerekli olan değerler üzerinden hesaplamalar yapılmaktadır. Bu kısımda yük atma yazılımının ana döngüsü ve kullanılmakta olan fonksiyon bloklarının görevleri incelenmiştir.[11]

5.1.3.1 Ana organizasyon bloğu

Yük atma yazılımın döngüsünün gerçekleştiği bloktur. Tüm yazılım bu blok içerisinde çalışırlar. Organizasyon bloğu içinde yer almayan fonksiyonlar işlenmez. Her fonksiyon belirli bir sırayla organizasyon bloğu tarafından çağırılır ve sırayla işlenir. Oraganizyon bloğu tarafından çağrılan her bir fonksiyon yük atma yazılımı içerisinde farklı görevler gerçekleştirirler.

(55)

I/O Modül Sağlıklı Kontrol Fonksiyonu

Generatör Pozisyon Bilgileri Ara Pozisyon Kontrol

Fonksiyonu

Şebeke Giriş Fiderleri Ara Pozisyon Kontrol Fonksiyonu

Yük Atma Tespit Fonksiyonu

Aktif Güç Değerlerinin Alınması

Kesici Yük Atmaya Dahil Döngüsü

Yük Atma Biti Kontrolü Kesici Açtırma Çıkışlarının Aktif Edilmesi EVET

Aktif Güç Değerlerinin Bufferda ilgili yerlere yazılması

HAYIR

Senaryolar İçin Rezerv Güç Hesap Fonksiyonu

Çalışma Durum Tespit Fonksiyonu

Çalışma Durumu İçin İlgili Senaryolarla İlgili Hesaplar

Yük Atma Geri Beslemeleri ve Eksik Yük Atma Kontrol

Fonksiyonları

Çıkışların ve İlgili Senaryo Hesaplarının Sıfırlanması

ġekil 5.2 : Yük atma ana organizasyon bloğu. 5.1.3.2 GiriĢ çıkıĢ modüllerinin kontolü

İstasyonlar’da bulunan input/output modül gruplarına takılmış olan output kartlarının her biri için kontrolörden bir adet “giriş/çıkış modülü sağlıklı” çıkış sinyali sürekli olarak aktif halde tutulmaktadır. Bu çıkış sinyali ilgili giriş modülüne bağlanmıştır. Kontrolör bu giriş sinyalini sürekli izlemektedir. Sinyalde bir kesilme olursa kesilme süresince sinyalin geldiği kartlara bağlı olan yükler otomatik olarak yük atma hesaplarından çıkartılmakta ve yük atma otomasyon arayüz bilgisayar (HMI)

(56)

36

5.1.3.3 Kesici ara pozisyon ve arıza durumu kontrol bloğu

Yük atma işlemi sadece sistemin içinde bulunduğu duruma ait yük atma senaryolarını çalıştırır. Durum tespiti ana dağıtım merkezi ve diğer dağıtım merkezlerinde bulunan kesicilerinin pozisyonları dikkate alınarak yapılır. Bu kesicilere ait pozisyon bilgilerindeki bir belirsizlik hatalı hesaplamalara neden olabilir. Kesici pozisyon bilgilerinde ara pozisyon ve arıza durumu olmak üzere iki farklı arıza durumu söz konusudur.

Ara pozisyon normalde geçici durumdur. Kesicinin açma veya kapama süresi içinde oluşur. Süre aşıldığında hala sisteme 0-0 bilgisi geliyor ise kesici ara pozisyonda demektir. Bu arıza kontrolör tarafından tespit edilir ve arıza noktası operatöre bildirilir.

Arıza pozisyonu oluştuğunda kontrolör herhangi bir gecikme oluşturmadan arızayı tespit eder ve arıza noktasını operatöre bildirir.

Her iki arıza durumunda da kontrolör yük atma işlemini, yük atma tespit bloğunu atlayarak iptal eder, gerekli alarmları üretir. Yazılıma ait tüm fonksiyonlar çalışmaya devam eder, ancak yük atma tespit bloğu arıza süresince çalıştırılmadığı için yük atma senaryoları tetiklenemez.

Arızanın giderilmesi durumunda operatörün yük atma otomasyon arayüz bilgisayar ekranından vereceği arıza giderildi onayı ile ilgili fider yada fiderler için yük atma tekrar aktif hale gelir. Arıza giderilmeden onay verilse bile kontrolör yük atma sisteminin aktif hale geçmesine izin vermez.

5.1.3.4 Generatör kesicilerinin ara pozisyon ve arıza durum kontrol bloğu Generatörlere ait kesicilerden herhangi birinden ara pozisyon arızası geldiği sürece ilgili generatöre ait yük atma senaryosu devredışı edilir. Ara pozisyon arızası ortadan kalktığı anda generatöre ait yük atma senaryosu operatör onayı beklenmeden kontrolör tarafından otomatik olarak tekrar aktif edilir. Generatör kesicilerinde ara pozisyon yada arıza poziyonu oluşması durumunda fider kesicilerindeki gibi kullanıcı arayüzünde alarm bilgisi gönderilir.

Referanslar

Benzer Belgeler

satışına açılan ilk durumu verilmiştir. 46 yolcu kapasiteli bu otobüste her yolcu için bilet satış fiyatı 90 TL’dir. Otobüsün 35 koltuğu dolduktan sonra bilet fiyatı 80

SINIFLAR MATEMATİK DERSİ II. YAZILI SINAV SORULARI.. Buna göre Ali kaç kilogram domates alırsa toplam beş kilogram sebze almış

ÖLÇME, DEĞERLENDİRME VE SINAV HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KİTAPÇIK TÜRÜ A.. Cevaplarınızı, cevap kâğıdına

ÖLÇME, DEĞERLENDİRME VE SINAV HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KİTAPÇIK TÜRÜ A.. Cevaplarınızı, cevap kağıdına işaretleyiniz.. FEN

ÖLÇME, DEĞERLENDİRME VE SINAV HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KİTAPÇIK TÜRÜ A.. Cevaplarınızı, cevap kâğıdına işaretleyiniz.. T.C. Selanik’in aşağıdaki

ÖLÇME, DEĞERLENDİRME VE SINAV HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KİTAPÇIK TÜRÜ A.. Cevaplarınızı, cevap kâğıdına işaretleyiniz.. T.C. Mustafa Kemal, Sofya’da Osmanlı

Bir markette turşular küçük ve büyük boy ka- vanozlarda satılmaktadır. Küçük boy kavanoz- larda 650 gram turşu vardır. Büyük boy kava- nozlarda ise küçük

Aşağıdaki tabloda görsellerle ilgili bazı bilgiler yer almaktadır. Kan; acil değil, sürekli bir ihtiyaçtır. Kan üretilemeyen bir dokudur ve hâlâ tek kaynağı