Türkiye`de yükseköğrenim gören yabancı uyruklu öğrencilerin sorunları

T.C.

TRAKYA ÜNĠVERSĠTESĠ

SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ

EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ANABĠLĠM DALI

EYTPE BĠLĠM DALI

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

TÜRKĠYE`DE YÜKSEKÖĞRENĠM GÖREN

YABANCI UYRUKLU ÖĞRENCĠLERĠN

SORUNLARI

ĠDRĠS ÇELĠK

TEZ DANIġMANI

YRD. DOÇ. DR. DEMĠRALĠ YAġAR ERGĠN

Tezin Adı: Türkiye`de Yükseköğrenim Gören Yabancı Uyruklu Öğrencilerin Sorunları Hazırlayan: Ġdris ÇELĠK

ÖZET

Son yıllarda dünya genelinde uluslararası eğitimin payı, buna bağlı olarak ülkemizde de yabancı uyruklu öğrenci sayısı giderek artmaktadır. Uluslararası eğitimden daha fazla pay alabilmek öğrencilerin karĢılaĢmıĢ olduğu sorunlara çözüm bulabilmek ile doğru orantılıdır. Bu araĢtırmanın amacı; ülkemizde yükseköğrenim gören yabancı uyruklu öğrencilerin karĢılaĢmıĢ olduğu sorunların neler olduğunu saptamaktır.

ĠliĢkisel tarama yöntemi kullanılan araĢtırmanın evrenini 2011–2012 eğitim– öğretim yılında Trakya Üniversitesi‟nde öğrenim gören yabancı uyruklu öğrenciler oluĢturmaktadır. Toplamda, yabancı uyruklu 142 öğrenciye anket uygulanmıĢtır. Nicel araĢtırmanın verileri; literatürün taranması sonrasında araĢtırmacı tarafından hazırlanan anket kullanılarak elde edilmiĢtir. Anket iki bölümden oluĢmaktadır. Bunlardan birincisi araĢtırmanın bağımsız değiĢkenleri ile ilgili olan “KiĢisel Bilgi Formu”dur. Ġkincisi yabancı uyruklu öğrencilerin sorunlarını belirlemeye yöneliktir. AraĢtırma verilerinin istatistiksel analizinde 0.05 manidarlık düzeyi benimsenmiĢtir. Verilerin çözümlenmesinde aritmetik ortalama, standart sapma, yüzde ve frekans gibi betimsel istatistikler hesaplanmıĢtır. Bağımlı değiĢkenin bağımsız değiĢkenlerle etkileĢimi analiz edilirken ise Kaykare, t testi, varyans analizi, LSD istatistik teknikleri kullanılmıĢtır.

Bu çalıĢmada Türkiye`de yüksek öğrenim gören öğrencilerin uyum, ekonomik, barınma ve ulaĢım sorunları ile karĢılaĢtığı görülmüĢtür. Ayrıca cinsiyete göre sorunların farklılaĢtığı bulunmuĢtur.

Anahtar Kelimeler: Yabancı Uyruklu Öğrenci, Uluslararası Eğitim, KüreselleĢme, Öğrenci Sorunları.

Name of Thesis: The Problems of International Students Having Higher Education in Turkey

Prepared by: Ġdris ÇELĠK

ABSTRACT

In recent years, the number of international students in Turkey have increased gradually depending on the increasing share of international education worldwide. Having bigger share from the international education is directly proportionate to find solutions of students. The aim of this research is to identify the problems of international students having higher education in our country.

The population of the research, using relational screening method, is formed of the international students educated in Trakya University 2011-2012 Academic Year. Totally, 142 international students participated in the survey. The data of the quantitative research was acquired by using the questionnaire prepared by the researcher after the literature review.The questionnaire has two parts. The first part is the Personal Information Form that is related to the independent variables of the research. The second part is for identifying the problems of the international students. In the statistical analysis of research data, 0.05 significance level was adopted. In data analysis, descriptive statistics such as arithmetic average, Standard deviation, percentage and frequency were calculated. On the other hand, chi-square, t test, ANOVA, LSD statistical techniques were used while analysing the interaction of the dependent variable with the independent variables.

This research determined that the international students having higher education in Turkey faced problems about adaptation, financial situation, accommodation, transportation. Additionally, it was found that the problems differed according to genders.

Key words: International Students, International Education, Globalization, Problems of Student.

ÖNSÖZ

Hızla küreselleĢen dünyamızda eğitim önem kazanmıĢtır. Bu nedenle küreselleĢme ile birlikte eğitim giderek uluslararası nitelik kazanmakta özellikle yükseköğretimdeki öğrencilerin uluslararası akıĢı hızlanmaktadır. Birçok öğrenci kaliteli eğitim alabilmek için baĢka ülkelere gitmektedir. Birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de yabancı uyruklu öğrenci sayısı yıldan yıla artıĢ göstermektedir. Sayısal artıĢ beraberinde sorunlar da getirmektedir. Ülkemize eğitim için gelen öğrencilerin de birçok sorunla karĢılaĢtığı görülmektedir.

Bu gerçekten hareketle bu araĢtırma Trakya Üniversitesi'nde yabancı uyruklu öğrenciler ile iĢbirliği içerisinde öğrencilerin karĢılaĢmıĢ oldukları sorunları belirlemek için yapılmıĢtır.

“Türkiye`de Yükseköğrenim Gören Yabancı Uyruklu Öğrencilerin Sorunları” baĢlığını taĢıyan bu çalıĢma beĢ bölümden oluĢmaktadır. GiriĢ bölümünde, araĢtırmanın kuramsal çerçevesini oluĢturan bilgiler verilerek problem durumu açıklandıktan sonra, araĢtırmanın amacı, önemi, sayıltıları ve sınırlılıkları açıklanmıĢtır. Ġkinci bölümde, dünyada uluslararası öğrenci hareketliliği, uluslararası eğitim ve uluslararası öğrencilerin sorunları açıklanmıĢtır. AraĢtırma yönteminin ele alındığı üçüncü bölümde; araĢtırma modeli, evren ve örneklem, veriler ve toplanması, verilerin çözümlenmesi ve yorumlanması konuları açıklanmıĢtır. Dördüncü bölümde, araĢtırmanın bulguları sunulmuĢ ve yorumlanmıĢtır. BeĢinci ve son bölümde, araĢtırma bulguları doğrultusunda ulaĢılan sonuçlar ile bu sonuçlara göre geliĢtirilen öneriler belirtilmiĢtir.

ÇalıĢma sürecinde bana büyük desteği olan, titiz çalıĢmaları ile beni yönlendiren değerli danıĢman hocam Yrd. Doç. Dr. Demirali YaĢar ERGĠN`e özellikle teĢekkürlerimi sunuyorum.

YapmıĢ olduğum araĢtırma boyunca bana yardımlarını esirgemeyen aileme ve değerli arkadaĢlarıma, ayrıca araĢtırmaya katılan tüm öğrencilere en içten teĢekkürlerimi sunarım.

ĠÇĠNDEKĠLER

2. ULUSLARARASI ÖĞRENCĠ HAREKETLĠLĠĞĠ ...5

2.1. Dünyada Uluslararası Öğrenci Hareketliliği ...5

2.1.1. KüreselleĢme ...5

2.1.2. Bilgi Çağı ve Üniversiteler ...7

2.1.3. Uluslararası Eğitim ... 12

2.1.4. Uluslararası Eğitimde Tercih Nedenleri ... 18

2.2. Uluslararası Eğitim ve Türkiye ... 21

2.2.1. YurtdıĢı Eğitim Ġçin Kaynak Ülke Türkiye ... 21

2.2.2. Türkiye‟de Yükseköğretim ve Uluslararası Öğrenciler Ġçin Kayıt ... 24

2.2.2.1. Eğitim Dili... 24

2.2.2.2. Ücretler ve YaĢam Masrafları ... 25

2.2.2.3. Öğrenci Vizesi ... 25

2.2.2.4. Oturma Ġzni ... 25

2.2.2.5. Kendi Ġmkanları Ġle Kayıt ... 26

2.2.2.5.1. Lisans BaĢvuruları... 26

2.2.2.5.2. Lisansüstü Programlara BaĢvuru KoĢulları ... 26

2.2.2.6.1. Büyük Öğrenci Projesi (BÖP) ... 27

2.2.2.6.1.1 Büyük Öğrenci Projesi (BÖP) ile Gelen Öğrencilere Dair Sayısal Veriler ... 29

2.2.2.6.2. Hükümet Bursları ... 31

2.2.2.6.3. Erasmus ... 32

2.2.3. Türkiyede Uluslararası Öğrenci Hareketliliği ... 33

2.2.3.1. Uluslararası Öğrencilerle Ġlgili Yasal Düzenlemeler ... 39

2.3. Uluslararası Öğrencilerin Sorunları... 42

2.3.1. Kültürel sorunlar ... 44

2.3.2. YaĢamsal sorunlar ... 46

2.3.3. Ekonomik Sorunlar ... 48

2.3.4. Akademik Sorunlar ... 48

2.3.5. Psikolojik Sorunlar ... 50

2.4. Alanyazında Yapılan ÇalıĢmalar ... 52

3. YÖNTEM ... 58 3.1 AraĢtırmanın Modeli ... 58 3.2. Evren ve Örneklem ... 58 3.3. Veriler ve Toplanması ... 58 4.4. Verilerin Çözümü ve Yorumlanması ... 59 4. BULGULAR VE YORUM ... 60 5. SONUÇ VE ÖNERĠLER ... 135 5.1. Sonuç ... 135 5.2. Öneriler ... 138 KAYNAKÇA ... 140

TABLOLAR LĠSTESĠ

Sayfa

Tablo 1. Yabancı Öğrencilerin Bulundukları Bölgelere Göre Dağılımı ...1

Tablo 2. Yıllara Göre Türkiye‟deki Yabancı Öğrenci Sayıları ...2

Tablo 3. DeğiĢik Ülkelerdeki Uluslararası Öğrenci Sayıları ve ArtıĢ Oranları (2000-2009). 13 Tablo 4. YurtdıĢında En Fazla Öğrencisi Bulunan Ülkeler (2008) ... 17

Tablo 5. Türkiye‟deki Burslu Yabancı Öğrenci Sayılarının Dağılımı (2010) ... 27

Tablo 6. BÖP Kapsamında Gelen Uluslararası Öğrencilerin Dağılımı (2010-2011) ... 29

Tablo 7. BÖP Kapsamında Gelen Uluslararası Öğrencilerin Ġstatistikleri (1992-2010) ... 30

Tablo 8. Türkiye‟de Öğrenim Gören Uluslararası Öğrencilerin 2000-2012 Yılları Arası Ġstatistikleri ... 34

Tablo 9. Uluslararası Öğrenci Sayısının En Fazla Olduğu Üniversiteler (2010-2011) ... 37

Tablo 10. Türkiye`de En Fazla Öğrencisi Bulunan Ülkeler (2010-2011) ... 37

Tablo 11. YaĢ DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Frekans Dağılımı ... 60

Tablo 12. Medeni Durum DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Frekans Dağılımı ... 60

Tablo 13. Eğitim Görmekte Olduğunuz Düzey DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 61

Tablo 14. Bulunduğunuz Sınıf DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 61

Tablo 15. Türkiye'de Bulunduğunuz Süre DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları .... 62

Tablo 16. Aile Üye Sayısı DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 62

Tablo 17. Anne Öğrenim Durumu DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 63

Tablo 18. Baba Öğrenim Durumu DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 64

Tablo 19. Baba Mesleği DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 65

Tablo 20. Anne Mesleği DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 66

Tablo 21. Ülke DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 67

Tablo 22. Türkiye'ye Gelmeden Önce YaĢadığınız Yer DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 67

Tablo 23. Eğitimini Tamamladıktan Sonra Ülkesine Dönmeyi DüĢünme DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 68

Tablo 24. Mezun Olduktan Sonra ĠĢ Bulma Olanakları Hakkındaki Beklentiler DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 68

Tablo 25. Kendi Ülkenizin Temsilcisi veya Temsilciliklerinin Sizinle Ġlgilenme Derecesi DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 69

Tablo 26. Ülkenize Gitme Sıklığı Oranı DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 69

Tablo 27. Ülkenize GidiĢ-GeliĢlerde YaĢadığınız Sorunlar DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 70

Tablo 28. Kendi Ülkeniz KoĢullarında Ailenizin Ekonomik Durumu DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 71 Tablo 29. Türkiye`deki YaĢam KoĢullarınız ile Ülkenizdeki YaĢam Standardı KarĢılaĢtırması DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 72 Tablo 30. Türkiye`ye Gelmeden Önce Türkçe Bilme Düzeyiniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin

Kaykare Sonuçları ... 73 Tablo 31. Türkiye`de Türkçe Dil Kursuna Devam Etme DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare

Sonuçları ... 73 Tablo 32. KatılmıĢ Olduğunuz Türkçe Dil Kursuna Dair DüĢünceleriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet

Ġçin Kaykare Sonuçları ... 74 Tablo 33. Türkçe ile Ġlgili Problemleriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 74 Tablo 34. Gelmeden Önce ve Geldikten Sonra Türkiye`ye Dair GörüĢleriniz DeğiĢkeni ile

Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 75 Tablo 35. Türkiye`ye Dair Gelirken Beklentileriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare

Sonuçları ... 77 Tablo 36. Türkiye`de Beklentilerinizin GerçekleĢme Düzeyi DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin

Kaykare Sonuçları ... 78 Tablo 37. Türkiye`nin GeliĢmiĢlik Düzeyine Dair DüĢünceleriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin

Kaykare Sonuçları ... 78 Tablo 38. Türkiye`nin Dinsel YaĢamına Dair DüĢünceleriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin

Kaykare Sonuçları ... 79 Tablo 39. Türkiye`nin Siyasi Ġstikrarına Dair DüĢünceleriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin

Kaykare Sonuçları ... 79 Tablo 40. Türkiye`nin YaĢam Değerlerine Dair DüĢünceleriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin

Kaykare Sonuçları ... 80 Tablo 41. Türkiye`nin Yönetimine Dair DüĢünceleriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare

Sonuçları ... 80 Tablo 42. Türkiye`nin YaĢam Tarzına Dair DüĢünceleriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare

Sonuçları ... 81 Tablo 43. Yeniden Seçme ġansları Olsa Türkiye`yi Seçme Ġstekleri DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin

Kaykare Sonuçları ... 81 Tablo 44. Genel Olarak Memnun Olduklarınız DeğiĢkeni Ġçin Betimsel Ġstatistikler ... 82 Tablo 45. Genel Olarak Memnun Olduklarınız DeğiĢkeni Ġçin Cinsiyete Göre t Testi Sonuçları

... 82 Tablo 46. Türkiye`de Genel Olarak Memnun Olduklarınız DeğiĢkeni Ġçin Betimsel Ġstatistikler ... 83 Tablo 47. Türkiye`de Genel Olarak Memnun Olduklarınız DeğiĢkeni Ġçin Cinsiyete Göre t

Testi Sonuçları ... 83 Tablo 48. Eğitim Görmekte Oldukları ġehirden Genel Olarak Memnun Olduklarınız DeğiĢkeni

Ġçin Betimsel Ġstatistikler ... 84 Tablo 49. Eğitim Görmekte Oldukları ġehirden Genel Olarak Memnun Olduklarınız DeğiĢkeni

Ġçin Cinsiyete Göre t Testi Sonuçları ... 85 Tablo 50. Öğreniminizi Yarıda Kesip Ülkenize Geri Dönmeyi DüĢünmeniz DeğiĢkeni ile

Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 85 Tablo 51. Öğreniminizi Yarıda Kesip Ülkenize Geri Dönmeyi Ġsteme Nedenleriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 87

Tablo 52. Derslerinize Düzenli Bir ġekilde Devamınız DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 87 Tablo 53. Derslerinize Düzenli Bir ġekilde Devam Edememe Nedenleriniz DeğiĢkeni ile

Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 88 Tablo 54. Yönetim Kademeleri Ġle Olan ĠliĢkileriniz DeğiĢkeni Ġçin Betimsel Ġstatistikler ... 89 Tablo 55. Yönetim Kademeleri Ġle Olan ĠliĢkileriniz DeğiĢkeni Ġçin Cinsiyete Göre t Testi

Sonuçları ... 89 Tablo 56. Aldığınız Eğitim Programının Ağır-Zor Olması DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare

Sonuçları ... 90 Tablo 57. Derslerinizde BaĢarı Durumunuz DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları . 90 Tablo 58. Derslerinizde BaĢarısız Olma Nedenleriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare

Sonuçları ... 93 Tablo 59. Üniversitenizde Bulunan Olanak ve Faaliyetler Hakkında GörüĢleriniz DeğiĢkeni ile

Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 96 Tablo 60. Okulunuzdaki Kütüphaneden Faydalanma DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare

Sonuçları ... 97 Tablo 61. Okulunuz Kütüphanesi Hakkında GörüĢleriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare

Sonuçları ... 98 Tablo 62. Üniversitenizde Sizinle Ġlgili Bir DanıĢma Biriminin Kurulmasının Sizin Ġçin Önemi

DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 99 Tablo 63. Üniversite YaĢamınızda YaĢadığınız Uyum Sorunları DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin

Kaykare Sonuçları ... 101 Tablo 64. Üniversite DıĢındaki YaĢamınızda YaĢadığınız Uyum Sorunları DeğiĢkeni ile

Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 103 Tablo 65. Türkiye`ye Geldiğiniz Andan Ġtibaren KatılmıĢ Olduğunuz Uyum Programları

DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 104 Tablo 66. Üniversiteniz, Fakülteniz veya Bölümünüz Tarafından Hazırlanan Uyum

Programlarına Katılımınız DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 105 Tablo 67. Uyum Güçlüğü Çektiyseniz veya Çekiyorsanız Yardım Aldığınız KiĢiler DeğiĢkeni

ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 107 Tablo 68. Öğrenim Döneminde Kaldığınız Yer DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları

... 108 Tablo 69. Barınma Yerinizin Sağlanmasında Yardım Aldığınız Kurum ve KiĢiler DeğiĢkeni ile

Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 108 Tablo 70. Barınma Yerinizden Memnuniyet Düzeyi DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare

Sonuçları ... 109 Tablo 71. Yurtta YaĢayanlar Ġçin Barınma Yerinizde YaĢadığınız Problemler DeğiĢkeni ile

Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 110 Tablo 72. Evde YaĢayanlar Ġçin Barınma Yerinizde YaĢadığınız Problemler DeğiĢkeni ile

Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 112 Tablo 73. Yurt Görevlileri Ġle Olan ĠliĢkileriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları

... 112 Tablo 74. Beslenme Ġhtiyacınızı KarĢıladığınız Yerler DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare

Sonuçları ... 113 Tablo 75. BoĢ Zamanlarda Yaptıklarınız DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları .... 114

Tablo 76. BoĢ Zamanlarınızın Büyük Bir Kısmını Geçirdiğiniz ArkadaĢlar DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 115 Tablo 77. Türk ArkadaĢlarınızın Yardımseverliğine Dair DüĢünceleriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet

Ġçin Kaykare Sonuçları ... 115 Tablo 78. Türk ArkadaĢlarınızın Sıcakkanlılığına Dair DüĢünceleriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet

Ġçin Kaykare Sonuçları ... 116 Tablo 79. Türk ArkadaĢlarınızın PaylaĢımcılığına Dair DüĢünceleriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet

Ġçin Kaykare Sonuçları ... 116 Tablo 80. Türk ArkadaĢlarınızın Uyumlu Olmasına Dair DüĢünceleriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet

Ġçin Kaykare Sonuçları ... 117 Tablo 81. Türk ArkadaĢlarınızın HoĢgörülü Olmasına Dair DüĢünceleriniz DeğiĢkeni ile

Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 117 Tablo 82. Sizin Yardımsever Olmanıza Dair Türk ArkadaĢlarınızın DüĢünceleri DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 118 Tablo 83. Sizin Sıcakkanlı Olmanıza Dair Türk ArkadaĢlarınızın DüĢünceleri DeğiĢkeni ile

Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 119 Tablo 84. Sizin PaylaĢımcı Olmanıza Dair Türk ArkadaĢlarınızın DüĢünceleri DeğiĢkeni ile

Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 119 Tablo 85. Sizin Uyumlu Olmanıza Dair Türk ArkadaĢlarınızın DüĢünceleri DeğiĢkeni ile

Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 120 Tablo 86. Sizin HoĢgörülü Olmanıza Dair Türk ArkadaĢlarınızın DüĢünceleri DeğiĢkeni ile

Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 120 Tablo 87. BaĢka Üniversitelerdeki VatandaĢlarınız Ġle ĠliĢkileriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin

Kaykare Sonuçları ... 121 Tablo 88. Sınıf ArkadaĢlarınız Ġle ĠliĢkileriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları121 Tablo 89. En Çok AnlaĢtığınız KiĢiler DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 122 Tablo 90. Moraliniz Bozuk Olduğunda Yaptıklarınız DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare

Sonuçları ... 123 Tablo 91. Bir Sorununuz Olduğunda BaĢvurduğunuz KiĢiler DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin

Kaykare Sonuçları ... 125 Tablo 92. Psikolojik Olarak Bulunan Belirtileriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları

... 127 Tablo 93. Türkiye`de Herhangi Bir Siyasi Grubun Faaliyetlerine Katılma Teklifi DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 128 Tablo 94. Herhangi Bir Siyasi Grubun Faaliyetine Katılma Durumunuz DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 129 Tablo 95. Dini Ġnançlarınızın Buradaki Toplumla ĠliĢkilerinizdeki Etkisi DeğiĢkeni ile Cinsiyet

Ġçin Kaykare Sonuçları ... 129 Tablo 96. Geleceğinize Dair Ġçinde Bulunduğunuz Durum DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin

Kaykare Sonuçları 130

Tablo 97. Türkiye`de Eğitiminizi Sürdürdüğünüz Kanal DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 131 Tablo 98. Size Verilen Aylık Bursun Yeterliliği DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları

... 132 Tablo 99. Türkiye`deki YaĢamınız Sadece Burs Parası Ġle Sürdürme DeğiĢkeni ile Cinsiyet

Tablo 100. Bursunuzun Yanı Sıra Herhangi Bir KiĢi veya Kurumdan Yardım Alma DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 133 Tablo 101. Öğrenciliğinizin Yanı Sıra Herhangi Bir ĠĢ Yapma DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin

Kaykare Sonuçları ... 133 Tablo 102. Aylık Net Geliriniz DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları ... 134 Tablo 103. Aylık Yeme-Ġçme Masraflarınız DeğiĢkeni ile Cinsiyet Ġçin Kaykare Sonuçları .. 134

ġEKĠLLER LĠSTESĠ

Sayfa

ġekil 1. Uluslararası Öğrenci Sayısında YaĢanan GeliĢme ... 16

ġekil 2. Uluslararası Öğrencilerin Eğitim Gördükleri Ülkelere Göre Dağılımı... 17

ġekil 3. Ülkelerin Uluslararası Öğrenci Payında YaĢanan DeğiĢimi (2011) ... 20

ġekil 4. Türkiye‟den Yurt DıĢına Özel ve Burslu Giden Öğrenci Sayısı Dağılımı ... 22

ġekil 5. Türkiye‟den Yurt DıĢına Giden Özel Öğrenci Sayısı ve Gittikleri Ülkeler ... 23

ġekil 6. Türkiye‟den Yurt DıĢına Giden Burslu Öğrenci Sayısı ve Gittikleri Ülkeler ... 23

ġekil 7. Hükümet Bursu Öğrenci Kontenjanları (2003-2011) ... 31

ġekil 8. Hükümet Bursu Kontenjanlarının Eğitim Seviyesine Göre Dağılımı (2011-2012) 31 ġekil 9. Erasmus Programı Çerçevesinde Yıllara Göre Yurt DıĢına Giden ve Yurt DıĢından Gelen Öğrenci Sayısı Dağılımı ... 33

ġekil 10. Türkiye'deki Üniversitelerin Uluslararası Öğrenci Kontenjanları (2007-2011) ... 36 ġekil 11. Türkiye`deki Uluslararası Öğrencilerin Program Bazında Dağılımı (2009-2010) . 38

1.

GĠRĠġ

1.1. Problem

Günümüzde bilim ve teknolojinin hızlı geliĢimi ile birlikte ulaĢım araçları geliĢmiĢ, küreselleĢme olgusu ile birlikte sınırlar ortadan kalkmaya baĢlamıĢtır. Dünyanın herhangi bir yerine rahatlıkla gidilebilmektedir. Dünyadaki bu hızlı değiĢim birçok alanı da etkilemiĢtir. Eğitim de bu etkilenen alanların en baĢında gelmektedir.

Eğitim amacıyla yurtdıĢına gitmek tarih boyunca varolagelmiĢtir. Günümüzde ise bu durum ülkeler için gelir getiren bir sektör haline gelmiĢtir. KüreselleĢmenin getirdiği değiĢimlerle birlikte uluslararası öğrenci hareketliliği giderek artmaktadır. 2008 yılı verilerine göre yabancı öğrencilerin bölgelere göre dağılımı aĢağıdaki tabloda gösterilmiĢtir (YTB, 2010).

Tablo 1. Yabancı Öğrencilerin Bulundukları Bölgelere Göre Dağılımı

BÖLGE/KITA YABANCI ÖĞRENCi SAYISI ORAN(%)

ARAP ÜLKELERĠ 132.752 4,5

ORTA DOĞU VE DOĞU AVRUPA 228.753 7,7

ORTA ASYA 51.375 1,7

DOĞU ASYA VE PASĠFĠK 559.236 18,9

LATĠN AMERĠKA VE KARAYĠPLER 57.709 1,9

KUZEY AMERĠKA VE BATI AMERĠKA 1.841.933 62,1

GÜNEY VE BATI ASYA 14.665 0,5

SAHRA ALTI AFRĠKA 79.417 2,7

TOPLAM 2.965.840 100

Kaynak: UNESCO, Global Education Digest 2010

2008 yılı verilerine göre ABD‟de yaklaĢık 625.000, Ġngiltere‟de 341.000, Fransa‟da 245.000, Avustralya‟da 230.000 yabancı öğrenci öğrenim görürken, Türkiye‟de yaklaĢık 20.000 yabancı öğrenci bulunmaktadır. Toplam yabancı öğrenci sayısı dikkate alındığında Türkiye % 0,6 pay ile 29. sırada yer almaktadır (YTB, 2010).

Türkiye‟de yabancı öğrenci çalıĢmaları; kendi imkânlarıyla veya burslu olarak öğrenim görenler olmak üzere iki ana baĢlıkta toplanmaktadır. Kendi hesabına gelen öğrenciler 2010-2011 eğitim-öğretim yılına kadar Yabancı Öğrenci Sınavı (YÖS)‟na girerek baĢarılı olduktan sonra Türkiye‟deki

üniversitelere kayıt yaptırabilmekte iken 2010-2011 eğitim-öğretim yılından itibaren YÖS‟ün kaldırılmasıyla birlikte yabancı öğrenci kabul kriterleri ve bu öğrencilerden alınacak harç miktarlarının belirlenmesinde üniversiteler yetkili kılınmıĢtır. Türkiye‟deki yabancı öğrencilerin uyruklarına göre dağılımı incelendiğinde, yurtdıĢından gelen öğrencilerin özellikle Türk Cumhuriyetlerinden, Türk ve Akraba Topluluklardan ve bölgesel olarak yakın çevremizdeki ülkelerden geldikleri görülmektedir. Ülkemizde burslu olarak eğitim gören yabancı öğrencileri incelediğimizde, bu öğrencilerin devlet bursu (Büyük Öğrenci Projesi), hükümet ve bakanlık bursu ile çeĢitli kurumlar (Türkiye Diyanet Vakfı, Ġslam Kalkınma Bankası vb.) tarafından getirilen öğrenciler olarak üçe ayrıldığı görülmüĢtür. Türkiye‟de 2009-2010 eğitim öğretim yılı itibariyle öğrenim görmekte olan 21.948 öğrencinin % 47‟ si (10.473) burslu olarak öğrenimine devam etmektedir. Son on yıllık dönem değerlendirildiğinde, ülkemizdeki yabancı öğrenci sayısının yaklaĢık yüzde 30 oranında artıĢ gösterdiği gözlemlenmekte olup, aynı dönemde dünya genelindeki artıĢın yüzde 60‟lar civarında gerçekleĢtiği görülmüĢtür (YTB,2010).

Tablo 2. Yıllara Göre Türkiye‟deki Yabancı Öğrenci Sayıları

YIL ÜNĠVERSĠTE DĠĞER EĞĠTĠM

KURUMLARI TOPLAM 2000 15.805 851 16.656 2001 15.505 823 16.328 2002 15.017 702 15.719 2003 14.693 605 15.298 2004 14.794 634 15.428 2005 15.481 578 16.059 2006 15.893 562 16.455 2007 16.829 560 17.389 2008 18.158 562 18.720 2009 21.361 587 21.948

Kaynak: Yükseköğretim Ġstatistikleri Kitabı, 2000-2010

Türkiye‟de yüksek öğrenim gören yabancı öğrenci istatistiklerini bakıldığında sayının her yıl arttığı görülmektedir (Tablo 2). Sayının daha da artması öğrencilerin sorunlarını belirlemek ve öğrencilerin okudukları üniversitelere karĢı bakıĢ açılarını öğrenmekle sağlanır.

Yükseköğrenim için farklı Ģehirlere giden aynı ülke öğrencileri bile sorunlar yaĢarken, farklı ülkelerden gelen öğrencilerin birçok sorunla karĢı

karĢıya kalması kaçınılmazdır. Çünkü her toplumun kendine özgü bir kültürü vardır ve bir kültürden diğer kültüre geçen bir birey, birçok problemle karĢılaĢmaktadır.

Bir kültürden baĢka bir kültüre giden bireylerin yeni kültüre uyum yapmakta karĢılaĢtıkları güçlükler, sıkıntılar, bunalımlar ve gösterdikleri tepkilere kültür Ģoku denilmektedir (Bozkurt, 1984). Tanımadıkları bir ülkeye gelen bu gençler, sadece yeni bir ortama uyum sağlamak zorunda kalmayıp, aynı zamanda içinde bulundukları yeni kültürün eğitim sistemine de uyum sağlamak zorundadırlar (Otrar, EkĢi ve diğerleri, 2001). Buna ek olarak öğrenciler, toplumun ve ailelerinin yüksek düzeydeki beklentilerinin baskısını üzerlerinde hissetmenin yanında bulundukları geliĢim dönemlerinin getirdiği zorluklarla da baĢ etmek zorunda kalmaktadırlar (Esentürk-Ercan, 1998). Bugün öğrencilerin ekonomik, sosyo-kültürel, eğitim-öğretim, psikolojik, iletiĢim vb. birçok sorunla karĢı karĢıya olduğu bilinmektedir.

Öğrencilerin öğrenim için geldikleri ülkeye ve okula dair algıları da bu sorunlar çerçevesinde oluĢur. Bu sorunlara çözümler üreterek üniversiteleri rekabet edilebilir hale getirmek üniversite yönetimlerinin görevidir.

Bu bağlamda yüksek öğrenim gören yabancı öğrencilerin sorunları karĢımıza baĢlı baĢına bir problem olarak çıkıyor. Bu araĢtırmanın bulgu ve sonuçlarıyla yüksek öğrenim gören yabancı öğrencilerin öğrenim gördükleri üniversitelerdeki sorunları tespit edilerek ortaya konacaktır. Ayrıca bu araĢtırmanın, teorik anlamda da diğer araĢtırmacılar için bir kaynak teĢkil edeceği, alanyazına katkıda bulunacağı düĢünülmektedir.

1.2.

Amaç

Bu çalıĢmanın amacı; yükseköğrenim için Türkiye‟ye gelen yabancı uyruklu öğrencilerin eğitimlerini sağlıklı ve huzurlu bir Ģekilde sürdürebilmesi, Türkiye‟de bulundukları süre içerisinde karĢılaĢtıkları zorlukların, problemlerin, ihtiyaçların ve beklentilerin belirlenmesi, çözüm önerilerinin geliĢtirilmesidir. Bu genel amaç doğrultusunda aĢağıdaki sorulara cevap aranacaktır.

1) Türkiye‟de yükseköğrenim gören yabancı uyruklu öğrencilerin sorunları nelerdir?

2) Türkiye‟de yükseköğrenim gören yabancı uyruklu öğrencilerin sorunları demografik özelliklerine göre farklılık göstermekte midir?

1.3.

Önem

3) Türkiye‟de yüksek öğrenim gören yabancı uyruklu öğrencilerin sorunlarının belirlenip bu sorunlara dair çözümlerin geliĢtirilmesine, 4) Türkiye‟nin uluslararası eğitimde eksiklerinin giderilmesine,

5) Konu ile ilgili olarak baĢta ABD ve Avrupa‟da olmak üzere yurtdıĢında pek çok araĢtırma yapılmıĢ, çeĢitli boyutları ve yönleri ile açıklanmaya çalıĢılmıĢ olmasına karĢın, Türkiye‟de yeterince araĢtırılmamıĢtır. Konu ile ilgili sınırlı olan alan yazına yeni bir anlayıĢ getirmesine katkı sağlayacağı umulmaktadır.

1.4.

Sayıltılar

Anket ve ölçeklere deneklerin verdikleri cevaplar onların gerçek görüĢ ve düĢüncelerini yansıtmaktadır.

1.5.

Sınırlılıklar

6) 2011-2012 Eğitim-Öğretim yılı,

7) Trakya Üniversitesinde okuyan yabancı uyruklu öğrenciler ile sınırlıdır.

1.6.

Tanımlar

Yabancı Uyruklu Öğrenci: Her derece ve daldaki eğitim kurumlarında öğrenim gören veya Türkçe kurslarına katılan T.C. uyruğunda bulunmayan kiĢi.

UlusaĢırı Eğitim: Eğitim kurumlarının kuruldukları ülke dıĢında baĢka bir ülkede öğrenci kabul etmeleri.

2.

ULUSLARARASI ÖĞRENCĠ HAREKETLĠLĠĞĠ

2.1.

Dünyada Uluslararası Öğrenci Hareketliliği

2.1.1. KüreselleĢme

Günümüzde ülkelerin; ekonomik, sosyal ve teknolojik alanda birbirlerine yaklaĢmaları aralarındaki iĢbirliğini güçlendirmiĢ ve ortak hareket etme zorunluluğunu gündeme getirmiĢtir. Dünyadaki ülkelerle birlikte ortak hareket etme ve dünyadaki eğilimlere uygun davranma zorunluluğu, küreselleĢme sürecinin bir sonucu olarak ortaya çıkmıĢtır.

Ġngilizce‟de Globalization Türkçe‟ye “küreselleĢme” olarak geçmiĢtir. ABD‟den gelen bu kavram dünya literatüründe baĢarılı bir Ģekilde tanıtılmıĢ ve yerini almıĢtır (Dağlı, 2007).

1960‟larda bir kavram olarak kullanılmaya baĢlanan küreselleĢme, asıl Ģöhretini 1980‟li yıllarda kazanmıĢtır. Öyle ki sadece akademik çevrelerin değil, gündelik hayatın sıradan bir deyiĢi haline gelmiĢtir. Son zamanların bir kavramı olsa da temsil ettiği sosyal gerçekliği itibariyle küreselleĢme hiç de yeni bir olgu değildir. KüreselleĢmenin tarihi süreçte oluĢan küçük birikimlerin bir sonucu olduğu söylenebilir (Robertson, 1999).

KüreselleĢme, globalleĢme, yeni dünya düzeni, post-modernizm, yerelleĢme, neo-liberalizm gibi kavramlar çoğu zaman birbirlerinin yerlerine kullanılmaktadır (Sönmez, 2002). KüreselleĢme, ekonomiden siyasete, sosyal politikadan kültüre, hemen hemen yeryüzünün her alanındaki değiĢimi ifade etmek için kullanılan “sihirli” bir sözcük haline gelmiĢtir. KüreselleĢme, geçmiĢin ve geleceğin kapılarını açacak anahtar bir kavram olarak görülmeye baĢlanmıĢ ve “parolaya dönüĢmüĢ moda bir deyim” olmuĢtur. Bu olgu, her alanda mesafenin daha az önemli hale gelerek, siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda dünyanın bütünleĢmesini ifade etmektedir. Artık, zaman ve mekan

kavramları, eski anlamlarını yitirmiĢ, sınırlar kaybolmaya baĢlamıĢ ve ülkelerin karĢılıklı bağımlılığı artmıĢtır (Bozkurt, 2000).

Soğuk SavaĢın sonlanması ile uluslararası iliĢkiler yeni bir döneme girmiĢtir. Tek bir dünya toplumu, ekonomisi, kültürü, siyaseti ortaya çıktı demek mümkün olmasa da ekonomik, sosyal ve siyasal sınırlar gevĢerken küreselleĢme denilen olgu tüm ülkeleri etkilemeye baĢlamıĢtır. KüreselleĢme ile ilgili birçok tanım vardır. Bunlardan birkaçına değinecek olursak :

Etimolojik (kökbilimsel) olarak “cihanĢümul, bütün dünyayı kapsayan” karĢılıkları verilen küreselleĢme, günümüzde sosyo-ekonomik, siyasal ve kültürel yönden dünyaya açılma, dünya ile bütünleĢme anlamında kullanılmaktadır (Öztürk, 1998).

KüreselleĢme kısaca teknoloji, iletiĢim, ulaĢım, haber alma, ekonomi, mali ve ticari faaliyetlerde meydana gelen süratli geliĢimlere paralel olarak insanların da bu yeni olanakları kullanarak vizyonlarını küresel düzeye yükseltmeleridir (Gözen, 2004).

KüreselleĢme, bir noktada meydana gelen olayların, baĢka noktalardaki olayları etkilemesi ve meydana gelen bu olaylardan etkilenerek toplumsal iliĢkilerin dünya ölçeğinde yoğunlaĢması olarak da tanımlanmaktadır. Bu tanımdan da anlaĢıldığı gibi küreselleĢmenin önemli sonuçlarından birisi, modern dünyadaki gibi her Ģeyin tahmin edilebilir olmasının son bulmasıdır. Artık dünyanın herhangi bir yerindeki herhangi bir geliĢme baĢka bir yerdeki durumları etkileyebilmekte ve değiĢtirebilmektedir. Artık, dünyadaki iliĢkiler karĢılıklı bir iç içe geçmiĢliğe sahiptir ve belirsizlik had safhaya ulaĢmıĢtır (Horzum ve Yılmaz, 2005).

KüreselleĢme, ekonomiden siyasete, politikadan kültüre, bilimden teknolojiye hemen hemen her alandaki değiĢimi ifade etmek için kullanılan bir kavram olarak karĢımıza çıkmaktadır. Keyman (1999) küreselleĢmeyi, devlet ağırlıklı uluslararası iliĢkilerden siyasal aktörlerin çoğaldığı küresel iliĢkilere geçilmesi, sermayenin artık uluslararası değil küresel bir nitelik taĢıması, sömürü mekanizmalarının değiĢmesi, geliĢen teknoloji ile dünyanın evrensel bir köye dönüĢmesi olarak tanımlamaktadır.

KüreselleĢme, genel bir anlatımla, dünyanın küçülmesi ve bir bütün olarak dünyalılık bilincinin oluĢmasını anlatır (Robertson, 1999). Bilgi, iletiĢim ve ulaĢım teknolojilerindeki hızlı değiĢim ise küreselleĢme sürecini hızlandıran araçlardır. Bu teknolojiler vasıtasıyla, insanlar ve toplumlararası iletiĢim ve etkileĢimin hızı ve alanı da artmıĢ, artık dünya küçücük kalmıĢtır. Dünyanın küçülmesi ve dünyalı olma bilincinin geliĢmesi, karĢılıklı iliĢkileri de küresel boyuta taĢımıĢtır. Artık dünya eskisi gibi değildir. Ġmkân ve imkânsızlıkların, olumluluk ve olumsuzlukların, ret ve kabullerin, eĢitlik ve eĢitsizliklerin bir arada bulunduğu yeni bir döneme girilmiĢtir. ĠĢte bu yeni dönem, küresel bir çağdır (Holton, 2000).

Esasında küreselleĢme olgusuyla iliĢkili tüm bu süreçler birbiriyle bağlantılıdır. Giddens‟ın da belirttiği üzere küreselleĢme tek bir süreç değil, karmaĢık süreçlerden oluĢan bir olgular bütünüdür. Bu bütün kendi içinde çeliĢkili ve zıt unsurları bir arada taĢımaktadır (Giddens, 2000).

2.1.2. Bilgi Çağı ve Üniversiteler

Ġçinde bulunduğumuz yüzyılda dünyamız, ekonomik, siyasi ve kültürel alanda hızla küreselleĢmektedir. Uzaklığın ve sınırların kolayca aĢılabildiği çağımızda dünyanın herhangi bir yerindeki olay tüm dünyayı etkileyebilmektedir. KüreselleĢme olgusu ile beraber bilgi önemli bir faktör haline gelmiĢtir. Yüzyıllar boyunca bilgiye ulaĢmak için çaba sarf edilmiĢtir (Gür ve Özoğlu, 2012).

Toprağın önemli olduğu tarım toplumu, sermayenin önemli olduğu sanayi toplumu aĢamalarından sonra en büyük güç iyi bir eğitim almıĢ insan olmuĢtur. Birey sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiĢ aĢamasında önem kazanmıĢ ve bu durum devlet politikalarında da kendisini göstermiĢtir. GeliĢmelere uyum sağlayabilmek için sürekli kendini yenilemek ve sisteme katkıda bulunmak zorunlu hale gelmiĢtir (Nail, 2007).

SanayileĢme sürecinde bilgi, üretime destek anlamı taĢırken, küreselleĢme süreciyle birlikte, bilginin bizzat kendisi baĢlıca üretim gücü ve sermaye birikim hızını belirleyen faktörlerden birisi haline dönüĢmüĢtür.

Dolayısıyla artık günümüzde bir bilgi üretimi endüstrisinden söz edilir olmuĢtur (Arslanoğlu, 2002). Böylesine yoğun teknolojik bombardıman karĢısında mevcut bilgilerin önemini hızla kaybetmesi ve yenilerinin yeniden üretiminin bir ihtiyaç olarak ortaya çıkması, bilgi üretimini önemli bir sektör durumuna getirmiĢtir (Karaman, 2010).

KüreselleĢme, her Ģeyi değiĢtirdiği gibi, bilgi kavramına yüklenen geleneksel anlamı da değiĢtirmiĢtir. Yeni dönem, bilgi çağıdır ve bilgi güçtür. Ülkeler, kurumlar, Ģirketler bilgiye sahip olmayı her zamankinden daha fazla istemektedirler. Yeni sistemde bilgi bir meta haline gelmiĢtir; satılan, satın alınan, pazar için üretilen bir maldır. Bilginin ekonomik bir meta ve güç haline dönüĢmesi, eğitim kurumlarının dıĢındaki iĢletmeleri de ona sahip olmaya yöneltmiĢtir (Karaman, 2010).

Bilgi toplumunda “öğrenmeyi öğrenme” kavramı ön plana çıkmıĢtır. KüreselleĢen dünyada artık güç, bilgiyi üreten ve kullananların elinde olacaktır; bilgi güçtür (Çalık ve Sezgin, 2005).

Bilgi toplumu, bilginin temel güç ve baĢlıca sermaye kaynağı olduğu toplumdur. Bilgi toplumunda, bilgi amaç değil, araçtır ve toplumsal yaĢamın her aĢamasını aydınlatan, yönlendiren baĢlıca güçtür. Bilgi toplumunda, bilgi bir hayat biçimi, düĢünme ve yaĢam tarzıdır (Fındıkçı, 1998). Böyle bir dönemde, geçerli bilginin üretilmesi ve kullanılması önemlidir. Bilgi toplumunda bilgi üretim yerleri, üniversiteler ve akademik araĢtırma merkezleridir. Bilgi toplumunun bir özelliği, öğrenebilen insandır. Bilgi toplumunda birey, bilim dünyasının verilerini anlamak, yorumlamak, kullanmak, yenilerini ortaya koymak, problem çözme yeteneği kazanmak durumundadır (Çalık ve Sezgin, 2005).

Günümüzde küresel pazarlardaki kitlesel sermaye hareketi, büyük ölçüde iletiĢim, enformasyon ve bilgiye dayalı olarak gerçekleĢmektedir. Kolay taĢınırlığı ve hızlı yayılabilme özelliği dolayısıyla bilginin en fazla küreselleĢmeye maruz kalan Ģeylerin baĢında geldiğini söyleyebiliriz. KüreselleĢme, temelde bilgiye dayandığı için bilginin yayılması üzerinde etkili olmuĢtur. KüreselleĢmenin eğitim üzerindeki en önemli etkilerinden birisi,

eğitime olan, elbette özellikle de üniversite eğitimine olan ihtiyacın artmıĢ olmasıdır (Öçal, 2012).

Bilgi akıĢının biliĢim ve iletiĢim teknolojileriyle zaman ve mekân boyutundaki mesafeleri oldukça kısaltması, yalnızca bilgi transferiyle sınırlı kalmamıĢ aynı zamanda bilgiye sahip ve üreten insanların hareketliliğini de artırmıĢtır. Üniversiteler ve eğitime yatırım yapan Ģirketler, bilgi gücünü ellerinde tutabilmek adına rekabete girmiĢlerdir (Scott, 2002).

Bu kapsamda altını önemle çizmek gerekir ki, ülkelerin rekabet gücünü belirleyen ana dinamik eğitimli insan gücüdür. KüreselleĢmenin duvarları yıkıp yerküreyi düzleĢtirdiği günümüz dünyasında ülkeler birbiriyle entegre olmakta, iktisadi, ticari, kültürel, sportif vb. her alanda rekabet giderek kızıĢmaktadır. AR-GE, inovasyon, yaratıcılık, yenilikçilik günümüzün rekabetçi ortamının öne çıkardığı kavramlardır. Bu konularda öne çıkabilmenin, refahı artırıp yaygınlaĢtırabilmenin, uluslararası alanda saygın bir ülke olabilmenin ön Ģartı, nitelikli insan gücüne, yaratıcı beyinlere, kaĢif ve mucitlere sahip olabilmektir. Üniversiteler nitelikli iĢgücü yetiĢtiren ve insan kaynaklarının kalitesini iyileĢtiren; teknoloji ve bilgi üreten anahtar kurumlardır (Acar, 2012).

Giderek küçülen dünyada, toplumların varlıklarını devam ettirebilmeleri, uluslararası arenada daha rekabetçi olmayı ve toplumu oluĢturan bireylerin küresel değerleri ve oluĢumları göze alarak hareket etmelerini gerekli kılmaktadır. Ulusal ve uluslararası düzeyde, toplumların varlıklarını sürdürebilmeleri ve söz sahibi olabilmeleri, küresel dünyanın gerekliliklerini kazandırabilecek etkili eğitim sistemleri sayesinde olacaktır. KüreselleĢme, ekonomik olduğu kadar, siyasal, kültürel ve insani bir olgudur. KüreselleĢmenin kültürel ve siyasal bir süreç olması, eğitimin küreselleĢme sürecindeki önemini açıkça göstermektedir (Çalık ve Sezgin, 2005).

KüreselleĢme hayat ile ilgili her alanı ve kurumu etkilemektedir. Bu kurumlardan birisi de eğitim ve buna bağlı olarak da üniversitelerdir. Çünkü üniversiteler, modernizm ile birlikte ulus devletin en önemli araçlarından biri olarak görülmekte ve buna uygun olarak görevini yerine getirmektedir. Bu bağlamda küreselleĢmeden en çok etkilenen kurumlar arasında üniversitelerin

olması doğal karĢılanabilir. Ancak, küreselleĢmenin üniversitelere etkisi o kadar büyüktür ki, Scott‟a göre (2002) küreselleĢme üniversitelere karĢı yapılan en büyük meydan okumadır.

Son zamanlarda dünyada bütün yükseköğretim sistemleri küreselleĢme, teknolojinin hızlı geliĢimi, artan sayıda öğrenci, demografik değiĢiklikler, hesap verilebilirlik için artan talep, yükseköğretimin sosyal ve ekonomik rolünün dünya çapında yeniden gözden geçirilerek öneminin vurgulanması gibi önemli faktörlerin etkilerine maruz kalmaktadır. Benzer etkenler, dünya çapında yükseköğretim sistemlerinin birbirine yakınlaĢmasına yol açmaktadır (Altbach ve Davis, 1999; Akt. Bayraktaroğlu ve Mustafayeva, 2009).

Eğitimin geniĢ anlamdaki rolü sayesinde, sosyal birikimleri yüksek olan toplumların, insanlığın içinden geçmekte olduğu küreselleĢme sürecinde, motive edilmeleri ve mücadeleye hazır hale getirilmeleri kolaylaĢacaktır. Bireyleri ve kurumsal iliĢkileri köklü, güvene ve dayanıĢmaya dayalı toplumların eğitimlerini bu yönde yoğunlaĢtırmada ve üstünlük sağlamada daha Ģanslı olacakları söylenebilir. Günümüz eğitiminin, meslek, beceri ve teknolojinin yanında, sosyal yapıyı güçlendirici ve sosyal dinamikleri harekete geçirici bir özelliği olmalıdır. Sadece, teknolojik ve ekonomik unsurların somut bulgularına dayalı değerlendirmeler üzerine kurulu bir eğitim sisteminin eksik olacağı ve etkili olamayacağı bilinmektedir. Sosyal yapının elle tutulmayan unsurları uzun vadede belirleyici olmaktadır. Bu nedenle, sosyal yapının, eğitimi yönlendiren en ağırlıklı etken olacağı söylenebilir (Akkutay, 1999). KüreselleĢen dünyada eğitim, sürekli öğrenmeyi, bilgiyi bilmeyi, bilgili olmayı, bilgiyi üretmeyi, bilgi ile yaĢamayı sağlayan bir süreçtir. KüreselleĢme sürecindeki eğitim yöneticisi ise, birey toplum-çevre uyumunu gözeten, güven ilkesini benimseyen biri olarak görülmelidir (Doğan, 2002).

Ġçinde bulunduğumuz bilgi çağı finansal sermaye yerine insan sermayesi kavramını ön plana çıkarmıĢtır. Kalkınmanın katalizörü olan insan sermayesinin oluĢturulması için nitelik ve nicelik olarak eğitim seviyesinin yükseltilmesi oldukça önemlidir. Dünya Bankası‟nın raporlarında belirtildiği üzere, eğitim insanlara pek çok fırsatlar sunarak fakirlik ve hastalıklarla mücadelede önemli

rol oynar. Ayrıca ekonomik ve sosyal refaha kapılar açar, dinamik iĢgücü ile küresel çapta rekabet edebilen ve küresel iĢbirliğine eğilimli bilgilendirilmiĢ vatandaĢların artmasında katkıda bulunur. Eğitim eleĢtirel bakıĢ açısı ve yaratıcı becerilerin oluĢmasını teĢvik eder. DeğiĢimi ve geliĢimi hızlandırır. Dolayısıyla eğitim ve kalkınma arasında diyalektik iliĢkiden bahsedilebilir. Her iki kavram karĢılıklı olarak birbirini desteklemektedir (Bayraktaroğlu ve Mustafayeva, 2009).

Küresel bilgi toplumunda eğitimsel değiĢim bilgi toplumunun ihtiyaç duyduğu öğrencilerin yetiĢtirilmesini ve bunun için eğitim programları, öğretmen, okul vb. alanlarda değiĢikliğe gidilmesi gerektiğini ifade eder. Tüm bu değiĢim gereklilikleri yükseköğretimi küresel eğitimde merkeze almaya yöneltmiĢtir. Eğitim kalitesini artırmak isteyen bireylerin sayısının artması, hayat boyu öğrenme ve sürekli eğitim kavramlarının önem kazanmaya baĢlaması üniversitelerin bu değiĢikliklere uyum sağlayacak biçimde yeniden yapılandırılması gerekliliğini ön plana çıkarmıĢtır (SarıtaĢ, 2011).

20. yüzyılın sonlarından itibaren geliĢmiĢ ülkelerde bilgi toplumuna ve bilgi ekonomisine geçiĢ süreci yaĢanmaktadır. KüreselleĢme, piyasa ekonomisi, hizmetlerin serbest dolaĢımı gibi faktörler yükseköğretim sistemlerinde yeniden yapılanmaya gidilmesi ihtiyacını ortaya çıkarmıĢtır. Piyasada giderek artan nitelikli iĢgücü ihtiyacına rağmen artan iĢsizlik oranları yükseköğretime talebi artırmıĢ ve sonuç olarak dünyada yükseköğretime geçiĢ oranları sayısal olarak giderek artmıĢtır. Ancak bu yeterli değildir ve öğrenme sürecinin yaĢam boyunca sürdürülmesi ihtiyacı ortaya çıkmıĢtır (Turgut, 2001).

20. yüzyılın özellikle ikinci yarısında yükseköğretim tarihinde neredeyse bir patlama yaĢanmıĢtır. 1960‟ta 13 milyon olan kayıtlı öğrenci sayısı 1995‟te 82 milyona ulaĢmıĢtır (UNESCO, 1998). Son 10 yılda dünyada yükseköğretime kayıtlı öğrenci sayısı en iyimser tahminleri aĢarak 100 milyon öğrenciyi geçerken, 2020 yılı için öngörülen 120 milyon öğrenci sayısına 2010 yılında ulaĢılabileceği görülmektedir. Bu geliĢmelerin en belirgin yaĢandığı ülkelerden birisi Çin‟dir. Çin‟de 2000–2003 arasında öğrenci sayısı ikiye katlanmıĢtır. Çin, 2005 yılındaki 16 milyon öğrencisi ile ABD‟nin dünyada en yüksek sayıda

yükseköğretim öğrencisine sahip olma ünvanını elinden almıĢtır. Çin‟de olduğu gibi, ortaya çıkan bu talep artıĢının geliĢmekte olan ülkelerde nasıl karĢılanacağı tartıĢılan önemli sorunlardan birisidir (Daniel ve ark., 2006; Akt. Rehber, 2007).

2.1.3. Uluslararası Eğitim

Günümüzde yükseköğretim ülke sınırlarını tanımamaktadır. Bilgi ve fikirlerin sınır tanımadığı dünyamızda, yükseköğretim Ģimdiye kadar olduğu gibi bundan sonra da küresel bir nitelik taĢıyacaktır (Randall, 2001; Akt. Rehber, 2007). 21. yüzyılda bilginin küreselleĢmesi kaçınılmaz olup, bilginin kapalı bir sistem içinde kiĢisel iliĢkilere dayanan bir yapıyla sınırlı kalmayacağı görülmektedir. Bu nedenle, bireylerin hareketliliğine dayanan, bir ülkede alınan bilgi ve eğitimin, diğer ülkelerde de tanınması ve iĢ edinmeye olanak yaratmasını sağlayacak modeller ortaya çıkmaktadır. Uluslararası düzeyde bazen doğrudan eğitim olanağı, bazen sınır ötesi ortak öğretim (cross-border education) ve daha çok uzaktan öğretim (distance learning) uygulamaları bu amaca hizmet etmektedir (Rehber, 2007).

Genel olarak yükseköğretime artan talep, yükseköğretimin özelleĢen yapısı, küreselleĢen dünyada rekabete dayalı uluslararası bir yükseköğretim pazarı yaratmıĢtır. Bu geliĢmenin en önemli nedenleri olarak, dünya ölçeğinde geniĢ bir ilginin olması, farklı alternatifler yaratılarak yükseköğretim olanağının artması ve mesleklerin küreselleĢmesi gösterilmektedir. 2002 yılında yaklaĢık 2 milyon öğrencinin kendi ülkesi dıĢında eğitim arayıĢı içinde olduğu görülmektedir. Bunun 1/4‟ünden fazlası ABD‟yi tercih ederken ABD ekonomisine 12 milyar doların üzerinde bir katkı yaptığı tahmin edilmektedir. 2000–2001 döneminde yabancı öğrencilerin yarım milyona yakını ABD‟de iken, 200 binden fazlası Ġngiltere‟de, 185 bini Almanya‟da ve 105 bini Fransa‟da ve arta kalan binlercesi de diğer geliĢmiĢ Asya Pasifik ve Avrupa ülkelerinde eğitim görmekteydi. 2009 yılı verilerine bakıldığında öğrenci sayılarının dokuz yılda kat ve kat arttığı görülmektedir. ABD‟de 660.000‟e yükselirken, Ġngiltere‟de 368.000, Almanya‟da 197.000, Fransa‟da 257.000 yabancı uyruklu öğrenci sayısına ulaĢılmıĢtır. (Tablo 3)

Tablo 3. DeğiĢik Ülkelerdeki Uluslararası Öğrenci Sayıları ve ArtıĢ Oranları (2000-2009).

Ülkeler 2000 2009 ArtıĢ Oranı (%)

ABD 475.169 660.851 39 Ġngiltere 222.936 368.968 66 Fransa 105.764 257.637 144 Avustralya 137.085 249.143 82 Almanya 187.033 197.895 6 Japonya 59.691 131.599 120 Rusya 41.210 129.690 215 Kanada 36.450 93.479 156 Ġtalya 24.929 65.873 164 Avusturya 30.382 59.705 97 Kore 3.373 50.030 1.383 Ġspanya 40.689 48.517 19 Malezya 18.892 41.310 119 Yeni Zelanda 8.210 38.351 367 Belçika 38.799 33.951 -12 Küba 6.169 30.961 402 Çek Cumhuriyeti 5.468 30.624 460 Hollanda 14.012 23.674 69 Türkiye 17.654 21.898 24 Finlandiya 5.570 12.596 21.912648 Kaynak: UIS (2011)

Ayrıca, üniversiteler bölgenin dıĢarıya açılan kapısıdır. 1990‟ların baĢlarında baĢlayan uluslararası iĢbirliği, üniversiteler için sadece bir gelir kaynağı değil, aynı zamanda yeni aktiviteler ve akademik programların geliĢtirilmesinde temel araç olmuĢtur. Üniversite mezunları kadar, öğretim elemanları, araĢtırmacı ve yöneticiler uluslararası iĢbirliği, bilim ve eğitim kültürünün yayılmasında etkilidir. Bu nedenle üniversiteler, bölgenin uluslararası iĢbirliği ve dıĢa açılmasında önemli görevler üstlenebilmektedir (Kniazev, 2004; Akt. Çetin, 2007).

Dünyanın ilk akademi, medrese ve üniversitelerinden itibaren günümüze değin öğrenciler öğretim elemanları, nitelikli bir eğitim için kendi ülkeleri dıĢındaki kurumlarda eğitim almaya değer atfetmiĢlerdir. Son yıllarda belirgin bir Ģekilde artıĢ gösteren uluslararası öğrenci hareketliliği, hem kalite açısından hem de ekonomi açısından, dünya yükseköğretim alanında her geçen gün giderek daha da önemli hale gelmektedir (Gür ve Özoğlu, 2012).

Uluslararası öğrenci hareketliliği baĢka bir anlatımla yükseköğrenim kurumuna yabancı öğrencileri kabul etmek ve kayıtlı öğrencilerini yurt dıĢına

göndermek yükseköğrenimde içselleĢtirmenin önemli bir ölçütü olarak kabul edilmektedir (Kehm, 2005; Akt. SarıtaĢ, 2011).

UNESCO, ulusaĢırı eğitim kavramını, eğitim kurumlarının kuruldukları ülke dıĢında baĢka bir ülkede öğrenci kabul etmeleri olarak tanımlamaktadır. Özellikle geliĢmiĢ ülkelerde kurulu üniversitelerin hem yabancı öğrencileri kendilerine çekme hem de bir baĢka ülkede faaliyet gösterme gayretleri sadece öğrenci profillerinin değiĢmesiyle sınırlı kalmamıĢ; ders müfredatları yeniden oluĢturulmuĢ, uluslararası geçerliliğe sahip belgelerin düzenlenmesi, yeni biliĢim ve teknoloji kaynaklarının daha etkin kullanılması gibi alanlara da yansımıĢtır. KüreselleĢmeyle birlikte hız kazanan ulusaĢırı eğitim olumlu ve olumsuz olmak üzere iki boyutta değerlendirilmektedir. UlusaĢırı eğitimin ithalatçı ülkeye ekonomik olarak herhangi bir maliyeti yoktur ya da çok azdır. Öğrencilerin, bir baĢka ülkede yapacakları barınma gibi, masrafları görece daha düĢük olacaktır. Bu sistemle öğrencilere hem kendi ülkelerinde çalıĢma hem eğitimlerini sürdürme imkânı verildiğinden tercih edilebilecek bir sistem olarak görülmektedir. Ayrıca ithalatçı ülkede istihdam edilecek akademik kadroların da ekonomik ve bilimsel bakımdan bu ülkeye katkıları beklenmektedir (McBurnie, 2002). Bir diğer katkı da ithalatçı ülkedeki yerel eğitim kurumlarının rekabet ortamında kalitelerini artırmak ve daha fazla öğrenci çekebilmek için kendilerini geliĢtirmeleri olarak düĢünülebilir. Uluslararası geçerliliği olan belgeler sunan bu kurumlardan mezun olan öğrenciler diğer ülkelerde de istihdam imkânı bulabilmektedirler. Ġhracatçı ülke açısından bakıldığında ise ulusaĢırı eğitim, her Ģeyden önce, ekonomik girdi sağlayıcıdır. Bunun dıĢında hem ülke hem de kurum için uluslararası saygınlık kaynağıdır. EleĢtirel açıdan bakıldığında ise ulusaĢırı eğitim, bir sömürü aracı olarak nitelendirilmektedir. UlusaĢırı eğitimin, temelde, ticari bir faaliyet olarak tasarlanması, politik etkileri ve kültürel yayılma gibi, eğitim dıĢı alanlarla da iliĢkili olması, bazı çekincelere neden olmaktadır (Horzum ve Yılmaz, 2005).

Uluslararası hareketlilik, ülkelerde ciddi değiĢmelere sebep olmakta ve bu değiĢimlerde etkili olarak yönetildikleri takdirde yarar sağlamaktadır. Hareketliliğin bireylere ve kurumlara getireceği olası yararlar Ģöylece sıralanabilir (MEB, 2006):

1. Tanıma ve tanıtma,

2. Farklı kültürlere ve uluslara iliĢkin farkındalık düzeyini artırma, 3. Uluslararası sinerji yaratma.

Öte yandan küreselleĢme, bilginin Batılı yorumuna karĢı bir tepki oluĢturmuĢ ve bu insanların kendilerine küreselleĢmenin dayattıkları dıĢında yeni bir kimlik inĢa etme amacıyla bilgiye ve sonuçta eğitime olan ihtiyaçları artmıĢtır. Artık küreselleĢmenin yol açtığı olumsuzlukların farkına varabilmek için, uluslararasılaĢan bilgiyi daha iyi tanımak ve Ģüphesiz bunun için de iyi bir üniversitede eğitim almak gerekmektedir. Ġnsanların eğitim için baĢka ülkeleri tercih etmelerinin nedeni, temelde daha iyi bir üniversitede eğitim alma isteği, küresel iĢ piyasasının talep ettiği niteliklerle donanmıĢ bir Ģekilde üniversiteden mezun olma arzusudur. Öğrencilerin diğer ülkelerde eğitim görmeleri, uluslararası bir anlayıĢın, kültürlerarası bir etkileĢimin oluĢumuna katkıda bulunmaktadır. KüreselleĢen dünyamız beraberinde ülkeler arasında yoğun bir öğrenci göçünü de getirmiĢ ve özellikle belli ülkeler bu öğrenci hareketliliğinin en çok yaĢandığı ülkeler haline gelmiĢlerdir. Bugün öğrencilerin yurtdıĢında eğitim almak için en çok Amerika BirleĢik Devletleri‟ni tercih ettikleri görülmektedir. Buna rağmen, ülkelerin bir araya gelmesiyle oluĢturulan birliklerce sağlanan imkanlar, hükümetler arasında yapılan anlaĢmalar ya da üniversitelerin kendi aralarında yapmıĢ olduğu anlaĢmalarla bu hareketliliğe katılan ülke sayısı artmıĢ durumdadır. ĠletiĢim imkanlarının yaygınlaĢarak herkes için ulaĢılabilir hale gelmesinin de uluslararası öğrenci hareketliliğini artırdığı görülmektedir. Ġnternetin sağlamıĢ olduğu imkanlar çerçevesinde öğrenciler yurtdıĢındaki öğrenim fırsatlarından daha fazla haberdar olabilmektedirler. Dünyadaki prestijli üniversitelerin ve özellikle Kuzey Amerika‟dakilerin geliĢmekte olan ülkelerin öğrencilerine sunmuĢ oldukları, burs ya da asistanlık gibi imkanlar öğrencilerin bu üniversiteleri tercih etmesine yol açmaktadır (Refrere, 2007; Akt. Öçal, 2012).

KüreselleĢen dünyada diğer alanlarda olduğu gibi eğitim alanında da hızlı değiĢimler gözlenmektedir. Bu değiĢimin bir sonucu olarak her alanda ortaya çıkan ortak pazar anlayıĢı eğitim alanında da kendisini göstermektedir.

Bu eğitim pazarının önemli bir ayağını yabancı uyruklu öğrenci dolaĢımı oluĢturmaktadır. Örneğin Japon bir öğrenci ABD‟de, Moğol bir öğrenci ise Türkiye‟de eğitim alabilmektedir. Bu öğrenci dolaĢımının boyutları öyle bir noktaya ulaĢmıĢtır ki, bu durum bazı ülkeler için ekonomik bir sektör haline bile dönüĢmüĢtür. ABD Ticaret Bakanlığı‟nın 2000 yılı verilerine göre yüksek öğrenim seviyesindeki yabancı uyruklu öğrencilerin ABD ekonomisine katkısı, hizmet sektöründe beĢinci sıraya kadar yükselmiĢtir (Stephenson, 2004; Akt. Kıroğlu ve ark. 2010).

KüreselleĢme ve yükseköğretimde yaĢanan uluslararasılaĢma süreçlerine bağlı olarak, dünya genelinde yükseköğretim öğrencilerinin dolaĢımında sürekli artıĢ olmuĢtur (ġekil 1). 1980 yılında 1 milyon olan uluslararası yükseköğretim öğrenci sayısı, 2000 yılında 2 milyona, 2005 yılında 3 milyona, 2009 yılında ise 3,7 milyona ulaĢmıĢtır. Bütün yükseköğretim öğrencilerine oranlandığında uluslararası öğrencilerin bütün yükseköğretim öğrencileri arasındaki payı 2000 yılında %2,1 iken bu oran 2009 yılında %2,2‟ye yükselmiĢtir (OECD,2011).

ġekil 1. Uluslararası Öğrenci Sayısında YaĢanan GeliĢme Kaynak: OECD (2011)

KüreselleĢen dünyada, yükseköğretim de giderek ülkelere özgü bir etkinlik olmaktan çıkarak küresel bir etkinlik haline gelmektedir. Genç nüfus yoğunluğunun yüksek olduğu geliĢmekte olan ülkelerden, geliĢmiĢ ülkelere yönelik büyük yükseköğrenim talebi karĢısında, geliĢmiĢ ülkelerin

yükseköğretim sistemleri, öğrenci hareketliliğine giderek daha açık hale gelmektedir. ABD 16.5% İngiltere 13% Almanya 6.3% Fransa 6.2% Avustralya 6.1% Kanada 4.7% Rusya 4% Japonya 3.5% İspanya 2.5% Güney Amerika 1.9% Çin 1.8% İtalya 1.7% Yeni Zelanda 1.7% Avusturya 1.6% Güney Kore 1.5% İsviçre 1.4% Hollanda 1.3% Belçika 1.2% Diğer OECD Ülkeleri

7.9%

Diğer Partner Ülkeler 15.1%

ġekil 2. Uluslararası Öğrencilerin Eğitim Gördükleri Ülkelere Göre Dağılımı Kaynak: OECD (2011)

Örneğin, OECD ülkelerinde yükseköğrenim gören yabancı öğrencilerin sayısı son 20 yılda iki katına çıkarak 3,7 milyona ulaĢmıĢtır. Bu ülkeler arasında yabancı öğrenci oranı ABD‟de % 16,5, Ġngiltere‟de, % 13, Almanya‟da % 6.30, Fransa‟da % 6.20, Avustralya‟da % 6.10 düzeylerindedir (ġekil 2). Yabancı öğrencilerin en yoğun olduğu ülkeler Avrupa ülkeleridir. Ancak, bu öğrencilerin yaklaĢık yarısı, Avrupa Birliği Üyesi ülkelerin “öğrenci hareketliliği” (student mobility) Socrates/Erasmus programlarından yararlanarak, bir üye ülkeden diğerine giden öğrencilerden oluĢmaktadır.

Tablo 4. YurtdıĢında En Fazla Öğrencisi Bulunan Ülkeler (2008)

Ülkeler Sayı Oran (%)

Çin 510.842 15.3 Hindistan 184.801 5.5 Kore 115.464 3.5 Almanya 94.408 2.8 Türkiye 65.459 2.0 Fransa 63.081 1.9 Rusya 58.983 1.8 Japonya 52.849 1.6 ABD 52.328 1.6 Malezya 51.434 1.5 Kaynak: OECD (2011)

Dünyada dolaĢımda olan en çok uluslararası öğrenciler sırasıyla, Çin, Hindistan ve Kore‟ ye aittir. Dünyada kayıtlı uluslararası öğrencilerin %52 „si Asyalı öğrencilerdir (Tablo 4).

Yükseköğretimde yabancı öğrenci hareketliliğinin giderek artırılmasındaki amaç, sadece yükseköğretim kapasitelerinin kullanılmasındaki etkinliği artırmak değildir. Bunun ötesine geçen sosyal amaçlar bulunmaktadır. Örneğin, Avrupa Birliği Sokrates ve Erasmus programlarıyla üye ve aday ülkeler arasında öğrenci ve öğretim üyesi hareketliliğinin artıĢını özendirirken, kültürel diyaloğu geliĢtirmeyi, Avrupa eğitim ve araĢtırma alanını yaratmayı, bir ortak Avrupa bakıĢ açısının oluĢumunu sağlamayı amaçlamaktadır. Bu hareketliliğin AB ülkeleri arasında karĢılıklı anlayıĢ ve dayanıĢmanın geliĢmesine de yardım etmesi beklenmektedir. Benzer bir giriĢim 1991 yılında Uzak Doğu‟da baĢlatılmıĢ (The University Mobility in Asia and Pacific UMAP) ve 1998 yılında da Avrupa Kredi Transfer Sistemine benzer bir sistem (UMAP Credit Transfer System) geliĢtirilerek öğrenci hareketliliğinin artırılmasına çalıĢılmıĢtır (YÖK, 2007).

2.1.4. Uluslararası Eğitimde Tercih Nedenleri

Genel olarak uluslararası öğrencilerin dolaĢımını etkileyen faktörler iki ana grupta toplanabilir. Bu faktörlerden birincisi, bulunduğu ülkeden baĢka bir ülkeye gitmesinde itici ve etkili olan sosyal, ekonomik ve politik faktörlerdir ve PUSH faktör olarak isimlendirilebilir. Ġkinci olarak uluslararası eğitim için gideceği ülkedeki motive edici, çekici faktörler ise PULL faktör olarak isimlendirilebilir (Mazzarol and Soutar,2002; Akt. Tekelioğlu ve ark. 2012). Bazı araĢtırmacılara göre uluslararası öğrencilerin dolaĢımını etkileyen faktörler Ģunlardır (Tekelioğlu ve ark. 2012):

Gidilen üniversitenin bilimsel yeterliliği ve dünya baĢarı sırasındaki yeri, Gidilen üniversitenin uluslararası eğitime yaklaĢımı, kontenjanları,

Öğrenim ücretleri, yaĢam giderleri, seyahat giderleri ve sosyal maliyetler, Coğrafi yakınlık,

Akraba, aile ve arkadaĢların tavsiyeleri,

Mezuniyet sonrası iĢ imkanları ve göçmenlik fırsatı olup olmadığı, Burs imkanları

Bu faktörlere ilave olarak, dünya genelinde ve ülkemizde uluslararası öğrencilerin sayılarının artmasında etkili olan diğer faktörler Ģöyle sıralanabilir;

Öğrenci hareketliliği ve öğrenci değiĢim imkânlarının artması,(Erasmus, Mundus gibi)

Teknolojinin geliĢmesiyle seyahat imkanlarının artması ve seyahat ücretlerinin ucuzlaması,

UluslararasılaĢan ortak müfredat programları (bu bağlamda ortak ECTS kredilendirme sisteminden bahsedilebilir),

Türk üniversitelerinin sayılarının ve dıĢa açılımlarının son yıllarda artması, Devletin uluslararası öğrencilere yönelik tanıtım ve teĢvikleri,

Ülkemizin adının ve eğitim kalitesinin dünyaya açılan Türk okulları ile son yıllarda bilinirliğinin artması,

Sosyal, kültürel, dini ortak paydaların olması.

Yükseköğretim alanındaki hareketliliğin toplumsal sonuçları yanı sıra, çok önemli ekonomik sonuçları olduğunu da göz ardı etmemek gerekir. Almanya, Fransa, Kanada ve ABD gibi ülkeler, öğrenci hareketliliğini seçkin yabancı öğrencileri ileride kendi nitelikli iĢgücüne katma beklentisi içinde desteklemektedirler. Avustralya, Ġngiltere, Yeni Zelanda gibi bazı ülkeler ise yabancı öğrencilerden alınan yüksek öğrenim harçları ile ek mali kaynak yaratmak amacını gütmektedirler. Yabancı öğrencilere sunulan yükseköğretim hizmetinin mali büyüklüğünün 1998 yılında 30 milyar doları aĢtığı ve hizmet sektöründe dünya ticaretinin % 3‟ünü oluĢturduğu tahmin edilmiĢtir (YÖK, 2007).

Ülkelerin uluslararası öğrenci payında yaĢanan değiĢime bakıldığında ABD‟nin Pazar payının % 16 civarında olduğu görülmektedir. ABD‟yi sırasıyla Ġngiltere % 13, Almanya, Fransa ve Avustralya‟nın % 6 oranları ile takip ettiği

görülmektedir. Son yıllarda Pazar payının ABD‟den diğer ülkelere kaydığı ġekil 3‟te görülmektedir. 0 5 10 15 20 25 A B D İn g il ter e A lm a n ya Fr a n sa A vu st ra ly a K a n a d a R u sy a Ja p o n ya İs p a n ya G ü n ey A fr ik a Ç in İt a ly a Y en i Z el a n d a A vu st u ry a G ü n ey K o re İs vi çr e Ho ll a n d a B el çi ka D iğ er O E C D Ü lk el er i D iğ er G 2 0 v e P a rt n er Ü lk el er 2000 2011 Pazar Payı (%)

ġekil 3. Ülkelerin Uluslararası Öğrenci Payında YaĢanan DeğiĢimi (2011) Kaynak: OECD (2011)

Özellikle son yirmi yıllık süreçte belirgin bir Ģekilde artıĢ gösteren uluslararası öğrenci dolaĢımı, hem kalite açısından hem de sosyal, kültürel, ekonomik ve politik katkıları açısından, dünya yükseköğretim alanında her geçen gün giderek daha da önemli hale gelmektedir. Uluslararası öğrenciler hem ekonomik hem de beĢeri sermaye açısından önemli fırsatlar sunmaktadır. Bu nedenle geliĢmiĢ yükseköğretim sistemlerine sahip ülkeler bu fırsatlardan daha fazla yararlanabilmek için kıyasıya rekabet etmektedirler. Bu rekabetin altında birçok neden yatmaktadır. Özellikle en fazla uluslararası öğrenciye sahip BirleĢik Devletler, Avustralya, Ġngiltere ve Kanada gibi ülkelere bakıldığında uluslararası öğrencilerin ülke ekonomilerine katkılarının ne denli büyük olduğu net bir Ģekilde görülebilmektedir. Örneğin Kanada‟da uluslararası öğrencilerin ülke içinde yaptıkları harcamalar toplamı, ülkenin en önemli ihracat sektörlerinden elde edilen gelirleri dahi geride bırakabilmektedir. Avustralya‟da da durum benzerdir: Uluslararası eğitim faaliyetleri, hizmet sektöründe ihracatta birinci sırada yer almaktadır. Uluslararası öğrenci sayısı arttıkça ülkeler hizmet sektöründe ciddi anlamda yeni istihdam alanlarına da sahip olabilmektedirler. Bu çerçevede Kanada‟da yaklaĢık 80 bin kiĢiye istihdam olanağı sunulduğu belirtilmektedir. Uluslararası nitelikli lisansüstü öğrenciler yükseköğretim

kurumlarının bilimsel araĢtırma kapasitelerine önemli katkılar sağlamakta ve uluslararası rekabet güçlerini artırmaktadır. Uluslararası eğitim konusu, sadece ekonomik getirisi ve bazı mesleki alanlarda insan yetiĢtirmesi açısından önemli değildir. Bir kampüste uluslararası öğrenci ve öğretim elemanlarının yer alması, doğrudan doğruya sunulan eğitimin biçimini ve niteliğini etkilemekte, ayrıca kültürler arası diyaloğun geliĢtirilmesine de imkan tanımaktadır (Özer, 2012).

Üniversitelerin devlet kaynaklarına ulaĢmasındaki zorluklar ya da devletin üniversitelere kaynak aktarımında yetersiz kalması üniversiteleri yeni kaynak arayıĢlarına sürüklemiĢtir. Üniversitelerin uluslararası öğrenci kayıt etme çabaları bir yönüyle ekonomik olmakla beraber esasen diğer üniversitelerle olan rekabetlerinin de önemli bir etken olduğu söylenmektedir (Scott, 2002).

Ülkeler arasındaki öğrenci değiĢimi ve hareketliliği artıĢ eğilimi göstermektedir. Bu doğrultuda, eğitim kurumları verdikleri hizmeti uluslararası öğrenci talebini de düĢünerek yeniden yapılandırmaktadırlar. Uluslararası talep geliĢmiĢ ülkelerin eğitim kurumlarının finansmanında önemli bir yer tutmaktadır. Eğitim talebi ve arzının türündeki farklılaĢma ve çoğalma, eğitim içeriklerinin ve hizmetlerinin arz-talep dengeleri içinde fiyatının belirleneceği ve alınıp satılabileceği bir yapıya bürünmesine neden olmaktadır. Eğitim hizmetinin sunulmasındaki küreselleĢmeyi de göz önüne alarak, eğitim hizmeti alınıp satılabilen ya da ticari bir değer gibi el değiĢtiren ve iĢlem gören bir yapıya bürünecektir. Bu da bilgi çağına adını veren bilgi değerinin ticarileĢmesine ve bilgi tabanlı ekonomik sistemlerin oluĢmasına yol açacaktır (TÜBĠTAK, 2005).

2.2. Uluslararası Eğitim ve Türkiye

2.2.1. YurtdıĢı Eğitim Ġçin Kaynak Ülke Türkiye

YurtdıĢına öğrenci gönderme, Osmanlı Devletinin 19. yüzyılın ilk yarısında modernleĢme politikaları çerçevesinde uygulanan bir devlet politikası olarak belirmiĢtir. Tanzimatın ilanını (1839) hazırlayan sürecin II. Mahmut döneminde baĢladığı bilinen bir gerçektir. Osmanlı modernleĢmesinde bir dönüm noktası olan Tanzimat, yurtdıĢına öğrenci gönderme uygulamasının da devlet politikası haline geldiği dönem olmuĢtur. Tanzimatın hazırlığını oluĢturan