Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi
Sivas İlinde Berber ve Kuaförlerde HBV, HCV ve HIV Seroprevalansı.
The Seroprevalance of HBV, HBC and HIV Among Barbers and Hairdressers in the City Center of Sivas
Levent ÖZDEMİR *, Ahmet ALİM **, Seher ARSLAN ***, Naim NUR ***, Serpil KAYA ****,
Yeltekin DEMİREL*****, Gonca ÖZYAZICI******.
ÖZET
Kesitsel bir araştırma olarak planlanan çalışma Sivas İli Berber ve Kuaförler Odası’na kayıtlı 450 kişiyi temsil eden 295 kişide Nisan 2004 - Haziran 2004 tarihleri arasında Sivas il merkezinde yapılmıştır. Çalışmaya alınanların seçimlerinde basit rasgele örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Çalışmaya alınan 295 kişiden 268’ine (%90.8) ulaşılmıştır. Çalışmaya alınanlardan kan örnekleri toplanarak Sağlık Müdürlüğü Halk Sağlığı Laboratuvarında serumda HBV Surface Antigen (HBsAg), anti HBV, anti-HCV ve anti-HIV seropozitiflikleri araştırılmıştır. HBsAg seropozitifliği %1.1 olarak tespit edilmiştir. Anti HBs negatif olan bu 3 kişi kronik HBV taşıyıcısı olarak değerlendirilmiştir. Çalışma grubunda anti HBs pozitif kişi sayısı 61 (%22.8) olarak tespit edilmiştir. Bir kişide (‰4) anti HCV pozitifliğine rastlanmıştır. HBsAg ve anti HBs negatif olan kişi sayısı 204 (%76.1) olarak tespit edilmiştir. Çalışmamızda HIV pozitif kişiye rastlanmamıştır. Bu sonuçlar Sivas’taki kuaförlerde HCV ve HBV infeksiyonunun mesleki risk oluşturmadığını ortaya koymaktadır.
Anahtar kelimeler: HBV, HCV, HIV, seroprevalans,
berber
SUMMARY
We conducted this cross-sectional study in barbers and hairdressers in the city center of Sivas between April 2004-June 2004. The study population of 295 subjects was selected by randomize sampling method among 450 barbers and hairdressers which registered officially in city center. We were able to contact 268 (90.8%) subjects. Blood samples were collected into jelly vacuum tubes with standard method from brachial vena of individuals in aseptic conditions. These samples were analyzed in the Sivas Public Health Laboratory. HBV surface antigen, anti HBV and anti-HCV and anti-HIV were measured in the sera of the group. In the study group, the number of anti-HBs positive individuals was found to be 61 (22.8℅). Only one individual was seropositive for anti HCV (4‰). It has been detected 204 (76.1℅) seronegative individuals for anti-HBs and HBs antigen. No one was found to be seropositive for HIV. These results may suggest that HBV, HCV infections are not occupational risks for barbers and hairdressers in Sivas. An education program was designed for all staff at risk of exposure targeting barbers and hairdressers’ prevention of occupational infection with blood borne pathogens should be a priority to the national program for promotion of infection control. Hepatitis B vaccination of all barbers is required to reduce transmission.
Keywords: HBV, HCV, HIV, barber, seroprevalence
C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 26 (4):153 – 156, 2004 GİRİŞ
Hepatit B virüsü, hepatit C virüsü ve HIV kan ve cinsel yolla bulaşabilen virüslerdir. İnfekte bir insanın vücut sıvılarının mukoza ve hasarlı deriye teması ile de
*
* Yrd. Doç. Dr., C. Ü. Tıp Fakültesi Halk sağlığı Anabilim Dalı, Sivas. ** Dr. İl Sağlık Müdürlüğü, Halk Sağlığı Laboratuvarı, Sivas.
*** Arş Gör. Dr. C. Ü. Tıp Fakültesi Halk sağlığı Anabilim Dalı, Sivas.
**** Yrd. Doç. Dr.,C. Ü. Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim, Sivas. ***** Yrd. Doç Dr., C. Ü. Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD, Sivas.
****** Dr. C. Ü. Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji AD, Sivas.
Sivas İlinde Berber ve Kuaförlerde HBV, HCV ve HIV Seroprevalansı.
bulaş olabilmektedir. Akut hepatit B ve C’nin klinik görünümleri tehlikeli ve ciddi olabilir. HIV sebebiyle oluşan AIDS tam tedavisi mümkün olmayan tedavisiz kaldığında genellikle öldürücü olan bir hastalıktır. Komplikasyonlar kronik olarak infekte insanlarda daha fazla gelişmektedir (1-3). Virüs yayılımı genellikle infekte bir kişi ile korunmasız cinsel ilişki veya infekte kan ürünlerinin transfüzyonu ile olmaktadır (4). Hepatit B ve C geçişinde de aynı mekanizma geçerlidir fakat bulaş daha kolaydır. Hepatit C’ de cinsel yolla bulaş daha nadirdir. Pek çok insanda hepatit B ve C ciddi kronik hastalıklara ve ölüme neden olmaktadır. Dünya genelinde 400 milyondan fazla insan kronik olarak HBV ile infektedir. İnfekte insanların vücut sıvıları ve kanlarında hepatit B virus konsantrasyonu fazla olduğundan hepatit B, HIV’ e göre daha bulaşıcıdır. Hepatit B virüsü kurumuş kan damlasında, iğnelerde, yüzeylerde, enjektörlerde, traş bıçaklarında günlerce canlı kalabilmektedir (2, 3).
Gelişmiş ülkelerde primer bulaş yolu akut ya da kronik infeksiyonu olan kişilerin yüksek konsantrasyonda virus içeren vücut salgıları ve kan ürünlerinin parenteral ve cinsel yolla teması sonucu olmaktadır. Güvenli olmayan cinsel ilişkide bulunanlar, ilaç bağımlıları, çok eşli heteroseksüeller, kan transfüzyonu yapılanlar risk altındadır (5).
Bu virüsler çıplak gözle görülemeyen küçük kesiklerden sterilize edilmemiş kontamine berber ustura, tarak ve fırçaları vasıtasıyla vücuda girerek enfeksiyona sebep olabilmektedirler. Bu durum hem müşteri hem de berber için risk teşkil etmektedir. Berber ve kuaförler kaza ile müşterilerinin vücut sıvıları ve kanları ile temas edebilmektedirler. Isparta’da berber ve kuaförler üzerinde yapılan bir çalışmada yaklaşık 12 aylık bir zaman diliminde berber ve kuaförlerin kullandıkları ekipmanla kendilerini birkaç defa kazayla yaraladıkları rapor edilmiştir (6).
Bu çalışmanın amacı bu hastalıklar yönünden mesleki riski olduğunu düşündüğümüz berber ve kuaförlerde Hepatit B, Hepatit C ve HIV seroprevalansını tespit etmektir.
GEREÇ VE YÖNTEM
Kesitsel bir araştırma olarak planlanan çalışma Sivas İli Berber ve Kuaförler Odası’na kayıtlı 450 kişiyi temsil eden 295 kişide yapılmıştır. Çalışmaya alınanların seçimlerinde basit rasgele örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Çalışmaya 268 kişi katılmış örneklemin %90.8’ine ulaşılmıştır. Çalışmaya alınanlara sosyodemografik özelliklerini ve çalışma sürelerini irdeleyen bir anket formu yüz yüze görüşme tekniği
kullanılarak uygulanmıştır. Aseptik şartlarda her bireyden brakial ven yoluyla kan alınarak jel içeren standart vakumlu tüplerde toplanmıştır. Tüpler numaralanarak aynı gün içinde santrifüj edilerek serumları ayrılmış deney gününe kadar -200C de depolanmıştır. Örnekler Sağlık Müdürlüğü Halk Sağlığı Laboratuvarında deneye alınmış olup HBsAg, anti HBV, anti-HCV ve anti-HIV araştırılmıştır. Bütün serolojik testler Enzyme Linked Immuno Sorbent Assay (ELISA) yöntemi kullanılarak yapılmıştır. Bu yöntemle HIV1 ve HIV2 ye karşı oluşan Total Ig G antikorları ve/veya Ig M tespit edilmiştir. Hepatit C virus serolojisi için HCV çekirdeğinden antijenler içeren 3. jenerasyon anti HCV testi kullanılmıştır. Veriler bilgisayara Epi info programı kullanılarak girilmiş istatistiksel değerlendirmede Ki-kare testi kullanılmıştır.
BULGULAR
Çalışmaya katılan 268 kişinin 118’i (%44.0) erkek 150’si (%60.0) kadındı. Yaş ortalaması kadınlarda 23.2±5.6, erkeklerde 26.9±7.5 yıl olarak tespit edilmiştir. Çalışma grubunun yaş dağılımı Tablo 1’ de gösterilmiştir. Bu meslekte ortalama çalışma süresi kadınlarda 11.9±7.5, erkeklerde ise 8.2±5.6 yıl olarak tespit edilmiştir. HBsAg pozitif kişi sayısı 3 (%1.1) olarak tespit edilmiştir. Anti HBs negatif olan bu 3 kişi kronik HBV taşıyıcısı olarak değerlendirilmiştir. Çalışma grubunda anti HBs pozitif kişi sayısı 61 (%22.8) olarak tespit edilmiştir. Sadece 1 kişide (‰4) anti HCV pozitifliğine rastlanmıştır. HBsAg ve anti HBs negatif olan kişi sayısı 204 (%76.1) olarak tespit edilmiştir. Çalışmamızda HIV pozitif kişiye rastlanmamıştır. Cinsiyete göre seropozitiflikler Tablo 1’de verilmiştir. HBsAg pozitif 3 kişiden 2’i (%66.6) kadın 1’i (%33.3) erkektir. Toplam 61 Anti HBs pozitif kişinin 32’si (%52.5) kadın 29’u (%47.5) erkektir. Anti HBC pozitifliği 1 erkekte tespit edilmişken kadınlarda pozitifliğe rastlanmamıştır. Cinsiyetle HBV, HCV, HIV seropozitifliği arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki tespit edilememiştir (p>0.05).
Tablo 1. Cinsiyete göre seropozitiflik dağılımı
Erkek Kadın Toplam
n % n % n
HBsAg Pozitif 1 33.3 2 66.6 3 Anti HBS Pozitif 29 47.5 32 52.5 61 Anti HCV Pozitif 1 100.0 - - 1
Anti HIV Pozitif - - - - -
*Satır yüzdesi alınmıştır.
Özdemir ve ark.
Çalışma süresine göre seropozitiflik Tablo 2’de verilmiştir. Anti HBs seropozitifliği çalışma süresi 0-5 yıl olanlarda %20.2 iken 16-20 yıl arası olanlarda %36.0 olarak tespit edilmiştir. Çalışma süresi ile HBsAg, Anti HBS ve Anti HCV seropozitifliği arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki tespit edilememiştir (p>0.05).
Yaş gruplarına göre seropozitiflik Tablo 3’de verilmiştir. Anti HBs pozitiflik sıklığının yaşla birlikte arttığı görülmektedir. 0-20 yaş grubunda Anti HBs pozitifliği %20.2 iken 31-40 yaş grubunda %31.8 olarak tespit edilmiştir. Yapılan değerlendirmede yaş grupları ile seropozitiflik sıklığı arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık tespit edilememiştir (p>0.05).
Tablo 2. Seropozitifliğin çalışma sürelerine göre dağılımı.
HBsAg Anti HBS Anti HCV
Pozitif (n=3) Negatif (n=268) Pozitif (n=61) Negatif (n=207) Pozitif (n=1) Negatif (n=267) Yıl % % % % % % 0-5 1.0 99.0 20.2 79.8 - 100.0 5-10 1.7 98.3 21.7 78.3 1.7 98.3 11-15 - 100.0 22.0 78.0 - 100.0 16-20 - 100.0 36.0 64.0 - 100.0 21-25 - 100.0 24.0 76.0 - 100.0 X2=2.99, p>0.05 X2=2.94, p>0.05 X2=3.48, p>0.05 Tablo3. Seropozitifliklerin yaş gruplarına göre dağılımı
HBsAg Anti HBS Anti HCV
Pozitif (n=3) Negatif (n=268)
Pozitif (n=61) Pozitif (n=3) Negatif (n=268) Pozitif (n=61) Yaş % % % % % % 0-20 1.0 99.0 20.2 79.8 - 100.0 21-30 0.8 99.2 21.8 78.2 0.8 99.2 31-40 2.3 97.7 31.8 68.2 - 100.0 41-50 - 100.0 16.7 83.3 - 100.0 X2=2.99, p>0.05 X2=2.94, p>0.05 X2=3.48, p>0.05 TARTIŞMA
HBV, HCV, HIV seroprevalansları bölgesel özelliklere, çevresel faktörlere, hijyen şartlarına ve eğitim düzeyine bağlı olarak ülkeden ülkeye değişmektedir. Birçok meslek grubunda HBV, HCV ve HIV seroprevalansları araştırılmış olmasına rağmen berber ve kuaförlerde yapılan çalışma sayısı oldukça azdır.
Candan ve arkadaşlarının daha önce Sivas’ta berber ve kuaförlerde yaptıkları çalışmada tüm grupta anti HCV seropozitifliği %4.2, anti HBs seropozitifliği %2.8, kontrol grubunda anti HCV ve anti HBs
seropozitifliği sırasıyla %1.1 ve %2.2 olarak tespit edilmiştir (7). Çalışmamızda elde edilen anti HBs seropozitiflik sıklığı bu çalışmaya göre daha yüksek iken HCV seropozitiflik sıklığı daha düşüktür. Candan ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada meslekte çalışma süresi 5 yıldan fazla olanlarda risk daha fazla olarak tespit edilmişken bizim çalışmamızda çalışma yılı ile prevalans arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık tespit edilememiştir. Çalışmamızda mesleki süre arttıkça seropoziflik sıklığının arttığı görülmektedir. Fakat bu artış anlamlı değildir (p>0.05). Mesleki süre arttıkça bu hastalıklarla karşılaşma riski artmaktadır. Bu yönden
Sivas İlinde Berber ve Kuaförlerde HBV, HCV ve HIV Seroprevalansı.
çalışmamızın sonuçları Candan ve arkadaşlarının yaptığı çalışma ile örtüşmektedir.
Çin’de yapılan benzer bir çalışmada berberlerde HBV seropozitifliği kontrol grubuna göre yüksek olarak tespit edilmiştir (8). Mele ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada berberlerde traş olma ile hepatit arasında ilişki tespit edilmiştir (9). Bununla birlikte Sagliocca ve arkadaşları berberde traş olmanın hepatit B için bir risk faktörü olmadığını belirtmişlerdir (10). Sivas’ta ve Türkiye’de HIV seroprevalansı çok düşük olması nedeniyle çalışmamızda HIV pozitif kişi bulunmamıştır.
Kanla bulaşan hastalıklar sağlık çalışanları gibi vücut sıvıları, kan ürünleri ile karşılaşan meslek gruplarında risk teşkil etmektedir. Berber ve kuaförlerin genellikle müşterilerinin görünen ve görülemeyen kan ve vücut sıvıları ile temas ettikleri iyi bilinmektedir. Genellikle jilet veya makas gibi keskin aletler kullanırlar ve bazen bu aletlerle müşterilerini bazen de kendilerini yaralayabilirler. Elektrikli traş makinelerinin ortak kullanımı da kanla bulaşan hastalıkların geçişinden sorumlu olabilmektedir (11). Türkiye’de pek çok berber ve kuaför aynı zamanda manikür, pedikür ve epilasyon da uygulamaktadır.
Bu sonuçlar Sivas’taki kuaförlerde HCV ve HBV infeksiyonunun mesleki açıdan risk teşkil etmediğini ortaya koymaktadır. Bununla beraber kan ürünleri ile bulaşabilen patojenlerle gelişen infeksiyonların kontrolünde, yapılan işin özellikleri dikkate alınarak berber ve kuaförleri de kapsayan riskli meslek gruplarına ulusal bir eğitim programı düzenlenmelidir. Bulaşma hızlarını düşürebilmek için bütün berber ve kuaförlerin hepatit B açısından aşılanmasının da yararlı olabileceğini düşünmekteyiz.
KAYNAKLAR
1. Lai CL, Ratziu V, Yuen MF, Poynard T. Viral Hepatitis B. The Lancet. 2003; 362:2089-94.
2. Lee WM. Hepatitis B Virus Infection. N Engl J Med 1997; 337:1733-45.
3. Marco M. The Hepatitis Report. Epidemiology, Modes Of Transmission and Risk Factors for Hepatitis C Virus. The Body 2000; 9-14.
4. Kahalili M. Coinfection With Hepatitis Viruses And HIV. HIV In Site Knowledge Base Chapter; 2003.
5. Brau N. Update On Chronic Hepatitis C In HIV/HCV Coinfected Patients: Viral Interactions and Therapy. AIDS 2003. s:2279-90.
6. Kişioğlu AN, Öztürk M, Uskun E, Doğan M. Ispartada Kuaför ve Güzellik Salonlarında Çalışanların HIV/AIDS Konusundaki Bilgi ve Tutumları. 8. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Kongre Kitabı 1. Diyarbakır; 23-28 Eylül 2002. s:356-59.
7. Candan F, Alagözlü H, Poyraz Ö, Sümer H. Prevalence of Hepatitis B and C Virus Infection in Barbers in The Sivas Region of Turkey. Occup Med 2002; 52: 31-4.
8. She SL, Shi LY, Wu YJ, Li ZZ, Zheng CZ, Wu YP, Yu Xh. A Seroepidemic Study of Hepatitis B Virus Infection among Barbers in Huangshi City Hubei China. Microbiol Immunol 1998; 32: 229-33.
9. Mele A, Corona R, Tosti ME et al. Beauty Treatments and Risk of Parenterally Transmitted Hepatitis; Results from The Hepatitis Surveillance System in Italy. Scand J Infect Dis 1995; 27: 441-44.
10. Sagliocca L, Strofollini T, Amorosa P, et al. Risk Factors for Hepatitis B: A Case Control Study. J Viral Hepat 1997; 4: 63-6.
11. Kelly CR. Electric Razors. As a Potential Vector for Viral Hepatitis. N Engl J Med 2000; 342: 744-45.
Yazışma adresi:
Yrd. Doç. Dr. Levent Özdemir Cumhuriyet Üniversitesi
Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD. Sivas e-mail: lozdemir@cumhuriyet.edu.r Tel:0 346 2191010 2846
