Yafll› Kad›nlarda D Vitamini Tedavisinin
A¤r› ve Yaflam Kalitesi Üzerine Etkileri
The Effects of Vitamin D Treatment on the Pain and the Quality of Life in Elderly Women
Amaç: ‹lerleyen yaflla birlikte vücutta azalan D vitamini sentezi nedeniyle kas güçsüzlü¤ü, kas-iskelet sistemi a¤r›s›, denge bozuk-lu¤u ve düflme say›s›nda art›fl görülmektedir. Oluflan bu problemler nedeniyle yaflam kalitesi de olumsuz etkilenmektedir. Bu çal›flmada, D vitamini tedavisinin a¤r› ve yaflam kalitesi üzerine etkilerinin de¤erlendirilmesi amaçlanmaktad›r.
Gereç ve Yöntemler: Çal›flmaya 65 yafl ve üzerinde D vitamini eksikli¤i saptanan (<50 nmol/l) 56 hasta al›nd›. Yirmi üç hastaya günde 1 mg alfakalsidol ve 500 mg elementer kalsiyum, kontrol grubuna ise günde 500 mg elementer kalsiyum verildi. Tüm has-talar tedavinin bafllang›c›nda, 3. ve 6. ay›n sonunda görsel analog skala (GAS), K›sa Form-36 anketi (KF-36) ve beck depresyon ölçe¤i (BDÖ) ile de¤erlendirildi.
Bulgular: D vitamini tedavisi ile a¤r›da azalman›n 3. ayda bafllay›p 6. ayda devam etti¤i (p<0,01); kalsiyum grubunda ise a¤r›n›n artt›¤› tespit edildi. KF-36 anketinin a¤r› sorgulamas›nda belirgin azalma ve sosyal fonksiyon alt grubunda anlaml› bir art›fl bulun-du (p<0,05). Beck depresyon ölçe¤i de¤erlendirmesinde ise gruplar aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir farkl›l›k tespit edilme-di (p>0,05).
Sonuç: Alfakalsidol tedavisiyle a¤r›n›n azald›¤› ve böylelikle hastalar›n sosyal yaflama adaptasyonunun artt›¤› gözlenmifltir. (Osteoporoz Dünyas›ndan 2010;16:9-12)
Anahtar kelimeler: Vitamin D, a¤r›, yaflam kalitesi
Y
Yaazz››flflmmaa AAddrreessii//AAddddrreessss ffoorr CCoorrrreessppoonnddeennccee:: Dr. Evrim Karada¤ Sayg›, Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, ‹stanbul, Türkiye Tel.: +90 216 326 34 43 Gsm: +90 532 361 23 07 E-posta: evrimkaradag4@hotmail.com GGeelliiflfl TTaarriihhii//RReecceeiivveedd:: 02.05.2009 KKaabbuull TTaarriihhii//AAcccceepptteedd:: 02.12.2009
Ümran Kaya, Evrim Karada¤ Sayg›*, Gülseren Akyüz* Kilis Devlet Hastanesi, Antakya, Türkiye *Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, ‹stanbul, Türkiye
Summary
Özet
Orijinal Araflt›rma /
Original Investigation
9
Aim: Vitamin D synthesis in the body is reduced by older ages. It is known that in this age group with occurrence of vitamin D deficiency there is an increase in the number of muscle weakness, musculoskeletal system pain, balance impairment and falling. Quality of life is also negatively affected because of these problems. The aim of the present is to evaluate the effects of vitamin D treatment on pain and quality of life.
Material and Methods: Fifty six patients over 65 years old with established vitamin D deficiency (<50 nmol/l) were enrolled in the study. 23 patients were given alphacalcidol 1 mg and elementary calcium 500 mg a day and the control group received ele-mentary calcium 500 mg a day. All the patients were evaluated by visual analog scala (VAS), beck depression scale (BDS) and Short Form-36 (SF-36) at the starting of the treatment and at the end of 3rdand 6thmonths.
Results: Pain relief started at 3rdmonth and continued till 6thmonth with vitamin D treatment (p<0.01) as pain increased in the
calcium group. A marked decrease in the pain examination of SF-36 questionnaire and a significant increase in the social function subgroup (p<0.05) were found. No statistically significant between-group difference was found in Beck depression scala evaluation (p>0.05).
Conclusion: It is observed that with alphacalcidol treatment the pain is reduced and thus the adaptation of the patients to social life is increased. (From the World of Osteoporosis 2010;16:9-12)
Key words: Vitamin D, pain, quality of life
Girifl
D vitamini eksikli¤i, düflme ve k›r›klar için tan›mlanm›fl bir risk faktörüdür (1). Yetersiz D vitamini düzeyi kalsi-yum absorbsiyonunda azalmaya, parathormon düzeyin-de art›fla ve buna ba¤l› olarak kemik rezorpsiyonuna neden olmaktad›r. Yafllanma ile birlikte görülen cilt de-¤ifliklikleri, D vitamininin oral al›m›nda yetersizlik, ba-¤›rsak emiliminde azalma ve böbrek aktivitesindeki dü-flüklük, ileri yafllarda D vitamini eksikli¤inin daha s›k gö-rülmesine yol açmaktad›r (2). Ayn› zamanda kas-iskelet sistemi a¤r›s›, denge bozuklu¤u ve düflme yatk›nl›¤› gi-bi sonuçlar, bu yafl grubundaki hastalar›n yaflam kalite-sini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu durum yafll›l›kta majör mortalite nedeni olan kalça k›r›¤› için önemli bir risk faktörüdür. K›r›ktan 1 y›l sonra yar›dan daha az has-tan›n mobilitesi tekrar sa¤lanabilmekte ve yaklafl›k %20 hasta kaybedilmektedir (1,2). Bu çal›flmada, D vitamini eksikli¤i saptanm›fl ileri yafltaki hastalarda, D vitamini tedavisi ile kas-iskelet a¤r›s› ve yaflam kalitesindeki de-¤iflikliklerin araflt›r›lmas› amaçlanmaktad›r.
Gereç ve Yöntemler
Çal›flmaya Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal› polikliniklerine bafl-vuran, 65 yafl ve üzerinde D vitamini eksikli¤i saptanm›fl (<50 nmol/l) 56 hasta dahil edildi. Yirmi üç hastaya gün-de 1 μg alfakalsidol ve 500 mg elementer kalsiyum; kontrol grubuna ise günde 500 mg elementer kalsiyum verildi. D vitamini serum düzeyleri 3. ve 6. aylarda kontrol edildi.
D vitamini metabolizmas›n› etkileyen hastal›k varl›¤›, ti-roid ve/veya paratiti-roid bozuklu¤u, malignite varl›¤›, ciddi renal yetmezlik (kreatinin klirensi <30 ml/dk) ve D vitamini metabolizmas›n› bozabilecek ilaç kullan›m› (hipnotikler, sedatifler veya antikonvülzanlar gibi) ve ayr›ca günlük yaflam aktivitelerini k›s›tlayacak düzeyde osteoartrit bulunmas› çal›flma d›fl› b›rak›lma nedenleri olarak belirlendi. Çal›flmam›z randomize (basit efllefltir-me), kontrollü bir araflt›rma olup, çal›flma için hastane-miz Etik Kurul’undan onay al›nd›. Hastalar, çal›flman›n içeri¤i hakk›nda sözlü ve yaz›l› olarak bilgilendirildi ve onaylar› al›nd›ktan sonra çal›flmaya dahil edildi. Kas-iskelet a¤r›s›n›n de¤erlendirilmesi için Görsel Ana-log Skala (GAS) kullan›ld›. Bu skala ile 10 cm’lik cetvel üzerinden hastan›n s›rt ve bel a¤r›s›n›n fliddeti de¤er-lendirildi. “0” a¤r› yok olarak, “10” çekilen en fliddetli a¤r› olarak tan›mland›. S›rt ve bel a¤r›s›, genel olarak de¤erlendirilmeye al›nm›fl olup, a¤r›da miyofasial a¤r›, fibromiyalji sendromu ve radikülopati bulgular› d›fllama kriteri olarak kullan›lm›flt›r.
Yaflam kalitesinin de¤erlendirilmesinde ise K›sa Form-36 (KF-Form-36) anketi kullan›ld›. Bu anket, genifl aç›l› ölçüm sa¤layan, Rand Corporation taraf›ndan 1992 y›l›nda ge-lifltirilmifl ve kullan›ma sunulmufl bir yaflam kalitesi ölçe-¤idir. KF-36, 36 maddeden oluflmaktad›r ve bunlar 8 bo-yutun ölçümünü sa¤lamaktad›r. Bunlar, fiziksel
fonksi-yon (10 madde), sosyal fonksifonksi-yon (2 madde), fiziksel sorunlara ba¤l› rol k›s›tl›l›klar› (4 madde), emosyonel sorunlara ba¤l› rol k›s›tl›l›klar› (3 madde), mental sa¤l›k (5 madde), enerji/bitkinlik (4 madde), a¤r› (2 madde) ve sa¤l›¤›n genel alg›lanmas›d›r (5 madde). Anket, son 4 haftay› göz önüne alarak de¤erlendirmektedir. Alt öl-çekler sa¤l›kla iliflkili yaflam kalitesini 0 ile 100 aras›nda de¤erlendirmektedir. “0” kötü sa¤l›k durumunu göste-rirken “100” iyi sa¤l›k durumunu iflaret etmektedir (3). Çal›flmada, tüm alt skorlamalar tek tek de¤erlendirile-rek ortalamalar› al›nd›.
Hastalar›n duygudurum de¤erlendirmesi için ise Beck depresyon ölçe¤i kullan›ld›. Bu ölçek, toplam 21 kendi-ni de¤erlendirme cümlesi içermektedir. Her bir madde 0-3 puan üzerinden puanlan›r ve bu puanlar›n toplan-mas› ile depresyon skoru belirlenir. 0-16 puan: normal, 17-27: hafif depresyon, 28-34: orta düzeyde depresyon ve 35-63: a¤›r depresyon fleklinde tan›mlan›r (4). Verilerin de¤erlendirmesi SPSS for Windows 11.5 istatis-tik paket program›nda yap›ld›. Gruplar aras› karfl›laflt›r-malarda Mann Whitney U, grup içi karfl›laflt›rkarfl›laflt›r-malarda Wilcoxon testleri kullan›ld›. Pearson korelasyon analizi ile iliflkiler de¤erlendirildi. P<0,05 anlaml› kabul edildi.
Sonuçlar
D vitamini tedavi grubundaki hastalar›n yafl ortalamas› 70,03±6,04; kalsiyum grubundaki hastalar›n ise 69,48±4,27 idi. Gruplar aras›nda demografik veriler aç›-s›ndan istatistiksel farkl›l›k saptanmad› (Tablo 1). Her iki grubun da bafllang›çtaki 25 (OH) Vitamin D3 düzeyleri aras›nda farkl›l›k yoktu. 3. ayda D vitamini düzeyleri her iki grupta da yükselirken, 6. ayda alfacalcidol ve kalsi-yum tedavisi alan grupta anlaml› art›fl göze çarpt› (p<0,01) (fiekil 1).
T
Taabblloo 11.. Demografik özellikler
D vitamini ve Kalsiyum p kalsiyum grubu grubu (n=30) (n=26)
Yafl (ort±SS) (y›l) 70,03±6,04 69,48±4,27 0,695 A¤›rl›k (kg) 67,90±10,68 70,33±10,10 0,382 Boy (cm) 153,27±7,06 153,93±5,79 0,703 Vücut kütle 28,94±4,42 29,75±4,5 0,501 indeksi (kg/cm2)
fifieekkiill 11.. 2255--hhiiddrrookkssii vviittaammiinn DD33ddüüzzeeyylleerriinniinn bbaaflflllaanngg››çç,, 33.. vvee 66.. a
ayyllaarrddaa kkaarrflfl››llaaflfltt››rrmmaass››
Bafllang›ç 80 70 60 50 D vitamini düzeyi 40 30 20 10 0 3. ay 6. ay D vitamini +kalsiyum Kalsiyum Kaya ve ark.
D Vitamininin A¤r› ve Yaflam Kalitesine Etkileri
Osteoporoz Dünyas›ndan 2010;16:9-12
10
Görsel Analog Skala
Her iki grup karfl›laflt›r›ld›¤›nda bafllang›ç ve 3. aydaki GAS skorlar› aras›nda anlaml› bir fark gözlenmedi. 6. ay kontrolünde ise, D vitamini grubundaki GAS skorunda belirgin azalma görülmüfl olup, bu sonuç kalsiyum gru-buyla karfl›laflt›r›ld›¤›nda istatistiksel olarak anlaml›yd› (p<0,05). D vitamini grubunda, 3. ve 6. ay kontrollerin-de GAS skorlar›, bafllang›ç kontrollerin-de¤erlerine göre anlaml› kontrollerin- de-recede azalm›flt› (p<0,001). Kalsiyum grubunda ise 6. ay kontrolünde GAS skoru, bafllang›ca göre anlaml› derece artm›flt› (p<0,05) (fiekil 2).
Beck Depresyon Ölçe¤i
Vitamin D düzeyleri yetmezlik s›n›r›nda olan çal›flma has-talar›n›n BDÖ ortalamas› 20±11 idi. Her iki grup aras›nda bafllang›ç BDÖ de¤erlerinde istatistiksel olarak anlaml› bir farkl›l›k yoktu (p>0,05). Bafllang›çta Vitamin D seviye-si ile BDÖ skorlar› aras›nda anlaml› korelasyon tespit edil-medi (p>0,05). D vitamini deste¤i alan grupta, kontrol grubuna k›yasla 3. ay ve 6. ay kontrollerinde BDÖ de¤er-lerinde azalma gözlenmekle birlikte istatistiksel olarak anlaml› bir farkl›l›k tespit edilmedi (p>0,05) (fiekil 3).
K›sa Form–36 Anketinin De¤erlendirmesi
Gruplar aras›nda tedavi bafllang›c›nda ve 3. ay›n sonun-da istatistiksel olarak anlaml› bir farkl›l›k bulunmad› (p>0.05). D vitamini grubunda 6. ay sonunda a¤r› sorgu-lamas›nda belirgin azalma ve sosyal fonksiyon alt gru-bunda anlaml› bir art›fl bulundu (p<0,05) (Tablo 2).
Tart›flma
D vitamini eksikli¤i, bak›m evlerinde yaflayan ve hareket k›s›tl›l›¤› bulunan bireylerde daha fazla olmak üzere tüm geriyatrik yafl grubunda önemli bir sa¤l›k problemi-dir (5). Yafllanmayla birlikte görülen cilt de¤ifliklikleri, D vitamini oral al›m›nda ve ba¤›rsaklardan emiliminde azalma, böbreklerde 1-alfa hidroksilaz enzim aktivite-sindeki düflüklük, ileri yafllarda D vitamini eksikli¤inin daha s›k görülmesine yol açmaktad›r (2). Bununla birlik-te yafll› kiflilerde D vitamini eksikli¤i sekonder hiperpa-ratiroidizm ile sonuçlanarak genelde kemik yap›s›nda osteopeni ve osteoporoz ile karfl›m›za ç›kmaktad›r (6-8) D vitamini eksikli¤inin en belirgin bulgusu a¤r›d›r. A¤r› genellikle belden bafllay›p, pelvis, kalça, s›rt ve kostala-ra yay›labilir (9). Torrente ve ark’n›n yapt›¤› bir çal›flma-da, D vitamini eksikli¤i (<21 nmol/L) saptanm›fl kad›nla-ra 300000 IU/iki doz ve devam eden günlerde 800 IU ko-lekalsiferol ve 1000mg kalsiyum verilmifl ve kronik a¤r› aç›s›ndan tedavinin bafl›nda ve 6. ay›n sonunda de¤er-lendirilmifltir. Hastalar›n %66,7’sinde tedavi bafllang›-c›ndan sonraki ortalama 2,84 ay içinde a¤r›da azalma tespit edilmifltir (10). Al Faraj ve ark.’lar›n›n yapt›¤› di-¤er bir çal›flmada ise D vitamini eksikli¤i saptanm›fl, kro-nik bel ve s›rt a¤r›s› bulunan 360 hastan›n D vitamini te-davisi sonras› %95’inde flikayetlerinde gerileme oldu¤u tespit edilmifltir (11). Bizim çal›flmam›zda hastalar bel ve s›rt a¤r›s› aç›s›ndan sorguland› ve alfakalsidol alan grup-ta, GAS de¤erlerinde azalman›n 3. ayda bafllay›p 6. ay-da devam etti¤i saptand›. Kalsiyum grubunay-da ise a¤r› düzeylerinde art›fl fark edildi. Bu sonuç, alfakalsidolün D vitamini eksikli¤ine ba¤l› görülen kas-iskelet sistemi a¤r›lar›nda etkin oldu¤unu düflündürmektedir.
Dünya Sa¤l›k Örgütü, yaflam kalitesini "hedefleri, beklen-tileri, standartlar›, ilgileri ile ba¤lant›l› olarak, kiflilerin ya-flad›klar› kültür ve de¤er yarg›lar›n›n bütünü içinde du-rumlar›n› alg›lama biçimi" olarak tan›mlamaktad›r (12). K›-sacas›, yaflam kalitesi kiflinin kendinden beklentileri ile ya-fifieekkiill 22.. GGöörrsseell AAnnaalloogg SSkkaallaa ssoonnuuççllaarr››nn››nn kkaarrflfl››llaaflfltt››rrmmaass››
D vitamini+Kalsiyum 6 5 4 3 2 1 0 Gruplar Kalsiyum GAS bafllangݍ GAS 3. ay GAS 6. ay
fifieekkiill 33.. BBeecckk DDeepprreessyyoonn ÖÖllççee¤¤ii ssoonnuuççllaarr››nn››nn kkaarrflfl››llaaflfltt››rrmmaass››
D vitamini+Kalsiyum 21,5 21 20,5 20 19,5 BECK skor 19 18,5 18 Kalsiyum Bafllangݍ 3. ay 6. ay T
Taabblloo 22.. K›sa Form-36 anketinin 6. ay skorlar›n›n gruplar aras› karfl›laflt›rmas›
D vitamini ve kalsiyum Kalsiyum grubu p grubu (n=30) (n=26)
Fiziksel fonksiyon 64,44 12,52 70,37 9,75 0,066 Fiziksel sorunlara ba¤l› rol k›s›tl›l›¤› 47,50 45,65 48,15 44,90 0,893
A¤r› 45,83 16,99 56,94 11,12 0,000
Sosyal fonksiyon 52,50 5,09 47,50 9,51 0,008 Mental sa¤l›k 61,07 10,91 62,37 12,27 0,185 Emosyonel sorunlara ba¤l› rol güçlü¤ü 82,22 27,31 77,78 42,37 0,762 Enerji/bitkinlik 46,67 14,82 48,52 18,65 0,420 Genel sa¤l›k alg›lanmas› 58,00 16,48 60,00 12,09 0,661 Geçen y›la gore sa¤l›¤›n alg›lanmas› 46,67 20,48 37,04 12,73 0,081
Kaya ve ark. D Vitamininin A¤r› ve Yaflam Kalitesine Etkileri Osteoporoz Dünyas›ndan
flad›klar› aras›ndaki uyuma ba¤l›d›r. Baflaran ve ark’n›n D vitamini düzeyinin yaflam kalitesine olan etkisini inceledik-leri çal›flmas›nda, yaflam kalitesi sorgulamas›n›n fiziksel ve sosyal fonksiyon alt gruplar›, D vitamini düzeyi normal ki-flilere göre daha kötü bulunmufltur (13). Dhesi ve ark’n›n yapt›¤› yapt›¤› çal›flmada ise 600000 IU/tek doz ergokalsi-ferol enjeksiyonu yap›lan D vitamini eksikli¤i saptanm›fl hastalarda, plasebo grubuna göre KF-36 verilerinin emos-yonel ve sosyal fonksiyonlar›nda anlaml› iyileflme tespit edilmifltir (14). Yafll›larda D vitamini tedavisiyle ilgili 13 ran-domize kontrollü çal›flman›n topland›¤› bir meta-analizde, tek bafl›na D vitamini ya da metabolitlerinin kullan›m›n›n fiziksel fonksiyon veya kas gücünde iyileflme ya da düflme riskinde azalma sa¤lad›¤›n› destekleyen kan›t bulunma-m›flt›r. Bununla birlikte D vitamini ve kalsiyum kombine kullan›m›n›n fiziksel fonksiyonlarda iyileflme sa¤layabile-ce¤ini gösteren baz› veriler oldu¤u belirtilmifltir (15). Güler ve ark.’n›n yapt›¤› bir çal›flmada ise D vitamini düzeylerine bak›lmaks›z›n D vitamini ve aktif D vitamini kullanan hastalar, yaflam kalitesi aç›s›ndan sorgulanm›fl ve D vita-mini kullanmayan gruba göre belirgin fark gözlenme-mifltir (16). Bizim çal›flmam›zda, alfakalsidol alan grupta, kalsiyum alan gruba göre KF-36’n›n a¤r› alt skorlamas›nda anlaml› azalma, sosyal fonksiyon alt skorlamas›nda ise an-laml› art›fl tespit edilmifltir. Böylece alfakalsidol tedavisiyle a¤r› alg›lamas›ndaki azalma, çal›flmaya kat›lan hastalar›n sosyal yaflama adaptasyonunu artt›rd›¤› görülmüfltür. Ayr›-ca bu sonuçlar, alfakalsidol alan hasta grubunda gözlenen GAS sonuçlar›yla da uyumludur.
Yafllanmaya ba¤l› olarak, derecesi kifliden kifliye de¤iflik-lik gösteren hem biliflsel fonksiyonlarda hem de haf›za-da kay›p görülmektedir. Ayn› zamanhaf›za-da yafll›larhaf›za-da dep-resyon ve depresif semptomlar da yayg›nd›r. Yaln›zl›k ve sosyal izolasyon depresyon için en önemli risk faktör-leridir (17). Yap›lan bir çal›flmada düflük D vitamini sevi-yesi ile Beck depresyon ölçe¤i skorlar› aras›nda ters ilgi-leflim oldu¤u tespit edilmifltir (18). Baflka bir çal›flmada ise, daha çok k›fl›n görülen mevsimsel depresyon ile D vitamini aras›ndaki iliflki incelenmifl ve 800 IU kolekalsi-ferol ve 1000 mg kalsiyum tedavisiyle takibe al›nan 1621 kad›nda 6 ayl›k takip sonunda anlaml› bir de¤iflme gözlenmemifltir (19). Bizim çal›flmam›zda da hem alfa-kalsidol hem de kalsiyum alan grupta 6 ayl›k takip so-nunda anlaml› de¤iflme gözlenmemifltir.
Sonuç olarak, ileri yafl grubunda gözlenen kronik a¤r›lar-da D vitamini eksikli¤inin önemli ve s›k görülen bir neden oldu¤u D vitamini tedavisiyle kas-iskelet sistemi a¤r›lar›n-da azalma sa¤lanabildi¤i ve bunun yaflam kalitesine olum-lu etki gösterdi¤inin göz önünde buolum-lundurulmas› gerekti-¤i düflünülmektedir. Ayr›ca D vitamini düzeyi ve tedavisi-nin depresyonla iliflkisini inceleyen uzun dönemli ve daha fazla hasta say›s› içeren çal›flmalara gereksinim vard›r.
Kaynaklar
1. Mosekilde L. Vitamin D and the elderly. Clin Endocrinol. 2005;62:265-81.
2. Himmelstein S, Clemens TL, Rubin A. Vitamin D supplemen-tation in elderly nursing home residents increases 25 (OH) D but not 1,25 (OH) 2D. Am J Clin Nutr 1990;52:701-6. 3. Yaz›c› K, Yaz›c› A, Biçer A. Kronik a¤r› hastalar›nda
anksi-yete ve depresyonun yaflam kalitesine etkisi. Klinik Psiko-farmakoloji Bülteni 2003;13:72-7.
4. Beck AT, Ward CH, Mendelson MJ, Erbaugh J. An inventory for measuring depression. Arch of Genl Psychiatry 1961;4:561-71.
5. Atl› T, Erdo¤an G, Güllü S. The prevalence of vitamin D defici-ency and effects of ultraviolet light on vitamin D levels elderly Turkish population. Arch Gerontol Geriatr 2005;40:53-60. 6. Akesson K, Baylink D.J, Lau K. Rationale for active vitamin
D analog therapy in senil osteoporosis. Calcif Tissue Int 1997;60:100-5.
7. Fujii K, Shinki T, Suda T et al. Vitamin D and bone. J Cell Bi-ochem 2003;88:259-66.
8. Meunier PJ. Calcium and vitamin D are effective in preven-ting fractures in elderly people by reversing senil secon-dary hyperparathyroidism. Osteoporos Int 1998;8:1-2. 9. Parfitt AM. Osteomalacia and related disorders: Metabolic
bo-ne disease. W.B. Saunders Co, Philadelphia, 1990, S. 329-97. 10. Torrente de la Jara, Pecoud A, Favrat B. Female asylum
see-kers with musculoskeletal pain: the importance of diagno-sis and treatment of hypovitaminodiagno-sis D. BMC Fam Pract. 2006;23:4.
11. Al Faraj S, Al Mutairi K. Vitamin D deficiency and chronic low pack pain in Saudi Arabia. Spine 2003;15;28:177-9. 12. The WHOQOL Group. The development of the World
He-alth Organisation quality of life assessment instrument (the WHOQOL). In: Orley J, Kuyken W, eds. Quality of Life Assessment: International Perspectives. Heidelberg: Springer Verlag 1994:41-57.
13. Baflaran S, Güzel R, Benliday› ‹C, Uysal FG. Osteoporozda D vitamini düzeyinin yaflam kalitesi üzerine etkisi. Osteoporoz Dünyas›ndan 2006;12:35-8.
14. Dhesi JK, Jackson SHD, Bearne LM, Moniz C et al. Vitamin D supplementation improves neuromuscular function in older people who fall. Age and Ageing 2004;33:589-95. 15. Latham NK, Anderson CS, Reid IR. Effects of vitamin D
supplementation on strength physical performance and falls in older persons: a systematic review. J Am Geriatr Soc 2003;51:1219-26.
16. Güler H, Turhano¤lu A, Özer C. Yafll› kad›nlarda vitamin D kullan›m›n›n denge ve yaflam kalitesi üzerine etkisi. Turkish Journal of Geriatrics 2008;11:57-61.
17. Bahar A, Tutkun H, Sertbafl G. Huzurevinde yaflayan yafll›la-r›n anksiyete ve depresyon düzeylerinin belirlenmesi. Ana-dolu Psikiyatri Dergisi 2005;6:227-39.
18. Jorde R, Waterloo K, Saleh F et al. Neuropsychological function in relation to serum parathyroid hormone and se-rum 25-hydroxyvitamin D levels. The Tromso study. J Neu-rol 2006;253:464-70.
19. Dumville JC, Miles JNV. Can vitamin D supplementation prevent winter-time blues? A randomised trial among ol-der women. J Nutr Health Aging 2006;10:151-3.
Kaya ve ark.
D Vitamininin A¤r› ve Yaflam Kalitesine Etkileri
Osteoporoz Dünyas›ndan 2010;16:9-12
