Bak›rköy T›p Dergisi, Cilt 1, Say› 1, 2005 / Medical Journal of Bak›rköy, Volume 1, Number 1, 2005
12
Araflt›rmalar / Researches
Bak›rköy Bölgesindeki Bir ‹lkö¤retim Okulu
Ö¤rencilerinde ‹drar ‹yot At›l›m›
Mehmet Bahad›r Barutçugil, Sami Hatipo¤lu1
, Bahar Saliho¤lu1
, Serdar Öztora, Reyhan Y›ld›r›m1
Bak›rköy Dr. Sadi Konuk E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Aile Hekimli¤i, 1
Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar›, ‹stanbul
ÖZET
Bak›rköy bölgesindeki bir ilkö¤retim okulu ö¤rencilerinde idrar iyot at›l›m›
Amaç: Çal›flmam›zda, 6-15 yafl aras›ndaki okul ça¤› çocuklar›n›n idrar iyot at›l›m› belirlenerek iyot beslenmesi düzeyleri incelendi. Gereç ve Yöntem: Bak›rköy ilçesinde, Milli E¤itim Bakanl›¤›’na ba¤l› özel bir ilkö¤retim okuluna devam eden sa¤l›kl› ö¤renciler çal›flma kap-sam›na al›nd›. 1.4.2003-1.6.2003 tarihleri aras›nda 263 çocu¤un idrar örnekleri al›narak Sandell-Kolthoff reaksiyonu ile spektrofotometrik olarak iyot düzeyi yönünden incelendi. Ayr›ca evde iyotlu tuz kullan›m›n› sorgulayan ve ö¤rencinin velisi taraf›ndan cevaplanan bir anket de uyguland›. Çocuklara ait bilgilerin istatistiksel analizleri SPSS 11.5 ile yap›ld›.
Bulgular: Al›nan idrar örneklerinin analizinde çocuklar›n idrar iyot miktarlar› minimum 2.3 µg/dl ile maksimum 37.8 µg/dl (ortalama 16.4 ± 6.68) aras›nda de¤iflmekteydi. Anketlerden elde etti¤imiz sonuçlara göre çocuklar›n 262’si (%87.6) evlerinde iyotlu tuz kullanmaktayd›. Sonuç: ‹yot beslenmesi göstergesi olarak idrar iyot miktarlar› incelenerek çal›flma grubumuzda orta iyot eksikli¤i %2.66, hafif eksiklik %15.21, yeterlilik %53.61, fazlal›k %26.62, afl›r› fazlal›k %1.90 oranlar›nda tespit edildi.
Anahtar kelimeler: ‹yot, okul ça¤› çocuklar›, beslenme ABSTRACT
Urinary iodine excretion in children at a primary school in Bakirkoy district
Objective: We studied urine iodine excretion as a marker for iodine nutrition among school children aged from 6 to 15 years.
Material and Methods: The study population consisted of healthy children attending to a private primary school in Bak›rköy district. Urine samples were collected from 263 children during 1.4.2003-1.6.2003. The samples were then studied for iodine levels spectrophotometri-cally, based on the Sandell-Kolthoff reaction. The parents of those students included in our study filled a questionnaire about household use of iodized salt. The statistical analysis of the data was worked out by SPSS 11.5.
Results: Iodine levels of the urine samples ranged from a minimum of 2.3µg/dl to a maximum of 37.8µg/dl (mean 16.4 ± 6.68). Data acquired from the questionnaires revealed that the households of 262(87.6%) children were using iodized salt.
Conclusion: Using urine iodine levels as a marker for iodine nutrition, the results of our study demonstrated 2.66% moderate iodine defi-ciency, 15.21% mild defidefi-ciency, 53.61% suffidefi-ciency, 26.62% excess and 1.90% over excess among our study population.
Key words: Iodine, school-aged children, nutrition Bak›rköy T›p Dergisi 2005;1:12-15
G‹R‹fi
‹
yot eksikli¤i önlenebilir zekâ gerili¤inin en s›k rastlanan nedenidir. Bugün dünyada yaklafl›k 800 milyon - 1 mil-yar kifli iyot eksikli¤i yönünden risk alt›ndad›r. Beyin ha-sar› aç›s›ndan en çok etkilenilen dönemler gebelik, fetal ve erken postnatal dönem olmakla birlikte iyot eksikli¤i her yaflta bireyi etkileyebilmekte ve klinikte guatr tablo-su ile karfl›m›za ç›kmaktad›r. ‹yot eksikli¤i sorunu Türki-ye’de halen önemli boyutlardad›r. ‹yot yetersizli¤inete-mel yaklafl›m kiflilerin günlük iyot al›m›n› artt›rmakt›r. Bunu sa¤lamak için yap›lan uygulamalar›n temeli, s›k ye-nen besinlerin iyotla zenginlefltirilmesine dayanmakta-d›r. Dünyada bu amaçla en s›k kullan›lan yöntem tuzun iyotlanmas›d›r (1).
Bir toplumda iyot eksikli¤inin klinik bulgular›na rast-lan›yorsa ve iyot al›m›n›n göstergesi olan idrar iyot at›l›-m› da bununla uyumlu olarak düflük bulunmuflsa, iyot profilaksisi programlar›n›n uygulanmas› gereklidir (2).
Ülkemizde 1994 y›l›nda “‹yot yetersizli¤i hastal›klar› ve tuzun iyotlanmas› program›” bafllat›lm›fl ve 9 Temmuz 1998 tarih ve 23397 say›l› Resmi Gazete’de yay›nlanan (Türk G›da Kodeksi Yemeklik Tuz Tebli¤i) tebli¤ ile sofra tuzlar›n›n iyotlu olarak üretilmesi zorunlu hale getirilmifltir.
Günlük iyot gereksiniminin %90'› g›dalardan, %10'u iç-me suyundan sa¤lan›r. G›dalardaki iyodun yaklafl›k %50'si emilmektedir. ‹yot plazmada inorganik iyot fleklinde
bu-Yaz›flma adresi / Address reprint requests to: Mehmet Bahad›r Barutçugil, Bak›rköy Dr. Sadi Konuk E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi,
Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Klini¤i, Bak›rköy, ‹stanbul - Turkey Cep / Mobile: +90-533-421-0224
Faks / Fax: +90-216-357-2327
Elektronik posta adresi / E-mail address: mehmet@barutcugil.net Gelifl tarihi / Date of receipt: 16 May›s 2005 / May 16, 2005 Kabul tarihi / Date of acceptance: 31 May›s 2005 / May 31, 2005
M. B. Barutçugil, S. Hatipo¤lu, B. Saliho¤lu, S. Öztora, R. Y›ld›r›m
Bak›rköy T›p Dergisi, Cilt 1, Say› 1, 2005 / Medical Journal of Bak›rköy, Volume 1, Number 1, 2005 13
lunur ve plazma düzeyi 0.1-0.5 µg/dl aras›ndad›r (3). Böb-reklerin iyodür iyonlar› için plazma klirensi çok yüksektir (dakikada 35 mg). Sindirilen iyodürün beflte dördü ilk bir-kaç gün içinde normal olarak idrarla at›l›r, kalan beflte bi-ri ise seçici olarak tiroit bezi hücrelebi-ri taraf›ndan kandan al›narak tiroid hormonlar›n›n sentezinde kullan›l›r (4).
Günlük iyot gereksinimi yafla, fizyolojik gereksinime ve baz› hastal›klar›n varl›¤›na göre farkl›l›k gösterir. Erifl-kinlerde en az 1 µg/kg/gün iyot al›nmas› gerekirken, ye-ni do¤anda gereksiye-nim daha fazlad›r (7). Günlük al›nmas› gerekli iyot miktar› Food and Nutrition Board taraf›ndan 6 aydan küçüklerde 40 µg, 6-12 ay aras› 50 µg, 1-10 yafl aras› 70-120 µg, adölesan ve eriflkinlerde 150 µg, gebe-lerde 175 µg, emziren annegebe-lerde 200 µg olarak belirlen-mifltir (8).
Günlük al›nan iyodun yaklafl›k %85-90'› idrar ile at›lmak-tad›r. Bu nedenle idrar iyot düzeyi o bölgedeki iyot beslen-mesi durumunu yans›tan önemli bir kriterdir (Tablo 1).
‹yotlu tuz uygulamas›n›n etkinli¤ini de¤erlendirmek için, iyot yetersizli¤i durumunu, iyot tüketim düzeyinde-ki art›fl› ve toplumun iyotlu tuz kullan›m durumunu be-lirleyecek izleme çal›flmalar›na ihtiyaç vard›r.
Bölgemizde ö¤renim gören ilkö¤retim ça¤›ndaki ço-cuklar›n iyotlu tuz tüketimini incelemek amac›yla bir il-kö¤retim okulunda 6-15 yafllar›ndaki 299 ö¤renciyi kap-sayan bir tarama çal›flmas› gerçeklefltirildi.
GEREÇ ve YÖNTEM
Çal›flmam›zda, ‹stanbul, Bak›rköy ilçesinde Milli E¤itim Bakanl›¤›’na ba¤l› özel bir ilkö¤retim okuluna devam ö¤-renciler çal›flma kapsam›na al›nd›. Tarama için ‹l Milli E¤i-tim Müdürlü¤ü’nden ve ‹l Sa¤l›k Müdürlü¤ü’nden gerekli izinler al›nd›.
Bu okuldaki tüm velilere taramam›z›n amac›n› belir-ten, iyotlu tuz kullan›m›na, ailede ve çocuklarda guatr hi-kâyesine iliflkin sorular içeren bir anket gönderildi ve ya-z›l› izinleri al›nd›. Taramaya kat›lmay› kabul etmeyen ve-lilerin çocuklar› çal›flmadan ç›kar›ld›.
Nisan - Haziran 2003 tarihleri aras›nda 6 ile 15 yafl da-hil 299 ö¤renci tarama kapsam›na al›nd›.
Daha sonra okulda taramaya kat›lmay› kabul eden çocuklar›n velilerine, iyotlu tuz kullan›m› aç›s›ndan top-lumsal bilinçlendirmeyi amaçlayan, taraman›n amac›n› ve iyot eksikli¤i hastal›klar›n› anlatan bir sunum gerçekleflti-rildi. Sonuçlar ailelere kapal› zarflar içinde göndegerçekleflti-rildi. Zarf-lar gönderildikten sonra, sonuçZarf-lar› aileler ile paylaflmak ve sorular›n› cevaplamak üzere toplant›lar düzenlendi.
Kronolojik yafl en fazla alt› ayl›k yaklafl›k de¤erle ka-y›t edildi. Okul revirinde çocuklar›n boy, kilo, bel ve üst kol çevreleri ölçülerek antropometrik ölçümleri kayde-dildi . Kapal› plastik kaplara hijyenik koflullarda sabah ilk idrar örnekleri al›nd›. Bu örneklerin 5ml’lik k›sm› deiyodi-nize test tüplerine ayr›l›p parafinle kapat›ld›ktan sonra ›fl›k geçirmez kaplara konularak ayn› gün derin donduru-cuda donduruldu ve iyot ölçümüne kadar -18 C°’de sak-land›. ‹drar örnekleri daha sonra Ankara Düzen Laboratu-varlar›’nda Sandell-Kolthoff reaksiyonu ile spektrofoto-metrik olarak iyot düzeyi yönünden incelendi.
Çal›flmada elde edilen bulgular de¤erlendirilirken, is-tatistiksel analizler için SPSS (Statistical Package for Soci-al Sciences) for Windows 11.5 (SPSS Inc., Chicago, IL) prog-ram› kullan›ld›. Verilerin istatistiksel
de¤erlendirilmesin-de; ortalama, medyan ve standart derivasyon ile χ2
tes-ti, ortalamalar aras›ndaki fark›n belirlenmesinde para-metrik test olan student t testi uyguland›. P< 0.05 anlam-l› olarak kabul edildi.
BULGULAR
Çal›flmam›za 142’si erkek (%47.5), 157’si k›z (%52.5) ol-mak üzere toplam 299 çocuk kat›ld›. Anketlerden elde etti¤imiz sonuçlara göre çocuklar›n 262’si (%87.6) evlerin-de iyotlu tuz kullanmaktayd›. ‹yotlu tuz kullan›m› aç›s›n-dan de¤erlendirildi¤inde, cinsiyet ve yafl gruplar› aras›n-da anlaml› fark saptanmad›.
Çocuklardan 263’ünün idrar örneklerinde iyot miktar› çal›fl›labildi. Çal›flmaya kat›lan 26 çocuk idrar örne¤i vere-medi. Al›nan idrar örneklerinin analizinde çocuklar›n idrar iyot miktarlar› minimum 2.3 µg/dl ile maksimum 37.8 µg/dl (ortalama 16.4 ± 6.68) aras›nda de¤iflmekteydi (fiekil 1).
Tablo 1: ‹yot beslenmesi göstergesi olarak idrar iyot kon-santrasyonu (9)
Medyan idrar ‹yot al›m› ‹yot Beslenmesi
iyodu (µg/L)
<20 Yetersiz A¤›r iyot eksikli¤i
20–49 Yetersiz Orta iyot eksikli¤i
50–99 Yetersiz Hafif iyot eksikli¤i
100–199 Yeterli Optimal
200–299 Yeterliden fazla ‹yodla-indüklenmifl
hipertiroidizm riski
Bak›rköy bölgesindeki bir ilkö¤retim okulu ö¤rencilerinde idrar iyot at›l›m›
Bak›rköy T›p Dergisi, Cilt 1, Say› 1, 2005 / Medical Journal of Bak›rköy, Volume 1, Number 1, 2005
14
‹yot beslenmesi göstergesi olarak idrar iyot miktarla-r›n›n incelenmesi ile orta iyot eksikli¤i %2.66, hafif eksik-lik %15.21, yeterlieksik-lik %53.61, fazlal›k %26.62, afl›r› fazlal›k %1.90 oranlar›nda tespit edildi (Tablo 2).
TARTIfiMA
WHO ve ICCIDD, toplumun iyot düzeyinin tespitinde 6-12 yafl grubundaki çocuklar›n takibini önermektedir. ‹yot eksikli¤inin prevalans› ile a¤›rl›¤›n› saptamada en uygun ve güvenilir yöntem idrar iyot düzeyi ölçümüdür (9).
Biz de bundan yola ç›karak çal›flmam›zda ‹stanbul Ba-k›rköy ilçesinde yer alan bir ilkö¤retim okulunda 6-15 yafl aras›ndaki 299 ö¤rencide guatr prevalans›n› ve iyot bes-lenmesi göstergesi olarak idrar iyot at›l›m›n› araflt›rd›k.
Ülkemizde de¤iflik bölgelerde yap›lan çal›flmalardan
Ankara, Kastamonu, Trabzon ve Bayburt illerini kapsa-yan ve 1999 y›l›nda yap›lm›fl olan, 9-11 yafl aras› ende-mik guatr etyolojisiyle ilgili çal›flmada, dört ilde de idrar iyot düzeyleri orta-a¤›r iyot eksikli¤iyle uyumlu bulun-mufltur (10).
‹stanbul’da 1997 y›l›nda, Asya ve Avrupa yakas›ndaki 3-12 yafl aras› yuva ve okul çocuklar›yla yap›lan bir çal›fl-mada guatra %14.3 oran›nda rastlanm›fl, spot idrar iyot konsantrasyonu ortalama 227.8 ± 102.7 µg/L bulunmufl, %5.6 vakada hafif iyot eksikli¤i (50-100 µg/L), %4.5’inde ise orta - a¤›r (<50 µg/L) iyot eksikli¤i saptand›¤› belirtil-mifltir. Bu çal›flmada Asya yakas›nda oturanlar›n idrar iyot düzeyi Avrupa yakas›ndakilerden anlaml› derecede düflük bulunmufltur (11). ‹stanbul’da 1998 y›l›nda yap›lan baflka bir çal›flmada guatr s›kl›¤› 13-18 yafl aras› 452 ço-cukta %40, 278 yüksekokul ö¤rencisinde ise %39 olarak saptanm›fl ve idrar iyot düzeyi vakalar›n yaklafl›k %20’sinde 100 µg/g alt›nda bulunmufltur (12).
Biz 263 çocu¤un idrar örneklerinin iyot düzeyi yönün-den çal›fl›lmas›yla minimum 23µg/L ile maksimum 378 µg/L aras›nda de¤iflen sonuçlar elde ettik. Çal›flmam›zda medyan de¤er 159µg/L olarak saptand›. Türkiye’nin de¤iflik bölgelerinde yap›lan idrar iyot düzeyi çal›flmalar› Tablo 3’de gösterilmifltir. 1999 y›l›nda zorunlu iyotlu tuz üretimi-nin ard›ndan yap›lan çal›flmalarda idrar iyot düzeyi
med-yan de¤erinde görülen yükselme, çal›flmam›z›n da destek-ledi¤i gibi, iyot al›m›n›n artt›¤›na iflaret etmektedir (Tablo 3). Çal›flmam›zdaki idrar iyot konsantrasyonlar›n›n ince-lenmesi sonucu, WHO/UNICEF/ICCIDD kriterlerine göre ça-l›flmaya kat›lan çocuklar›n %17.87’sinde iyot beslenmesi yönünden orta ve hafif iyot eksikli¤i oldu¤u tespit edildi (Tablo 2).
Gür ve arkadafllar›n›n 1999’da ‹stanbul’daki çal›flma-s›nda ö¤rencilerin %46,2’si 100µg/L alt›nda idrar iyot kon-santrasyonlar›na sahipken, 5 y›l sonra bizim çal›flmam›z-da ayn› de¤erin %17.87 olarak saptanmas›, ‹stanbul’çal›flmam›z-da
fiekil1: ‹drar iyot düzeyleri (µg/dl)
Std. Dev = 6,68 Mean = 16,4 N = 263,00 38,0 36,0 34,0 32,0 30,0 28,0 26,0 24,0 22,0 20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 50 40 30 20 10 0
Tablo 2: WHO/UNICEF/ICCIDD kriterlerine göre çal›flmaya kat›lan çocuklar›n iyot beslenmesi durumu
A¤›r Orta Hafif Yeterli Yeterliden Afl›r› Toplam
eksiklik eksiklik eksiklik fazla fazlal›k
ERKEK 0 2 21 63 42 1 129 (%0) (%0,76) (%7,98) (%23,95) (%15,97) (%0,38) (%49,05) KIZ 0 5 19 78 28 4 134 (%0) (%1,90) (%7,22) (%29,66) (%10,65) (%1,52) (%50,95) Toplam 0 7 40 141 70 5 263 (%0) (%2,66) (%15,21) (%53,61) (%26,62) (%1,90) (%100,00)
M. B. Barutçugil, S. Hatipo¤lu, B. Saliho¤lu, S. Öztora, R. Y›ld›r›m
Bak›rköy T›p Dergisi, Cilt 1, Say› 1, 2005 / Medical Journal of Bak›rköy, Volume 1, Number 1, 2005 15
okul ça¤› çocuklar›n›n iyot beslenmesi durumunda dü-zelme oldu¤unu göstermektedir.
Sa¤l›k Bakanl›¤› AÇS/AP Genel Müdürlü¤ü ve Orta Do¤u Teknik Üniversitesi’nin, UNICEF’le birlikte gerçeklefltirdi¤i “Hane Halk› ‹yotlu Tuz Tüketimi Araflt›rmas›” sonuçlar›na göre araflt›rma kapsam›ndaki hanelerin %64’ü iyotlu tuz kullanmaktad›r. Bu oran kentsel yerleflimde %70 civar›n-da, k›rsal alanda ise bunun yar›s› kadard›r. ‹yotlu tuz siste-minin uzun zamand›r uyguland›¤› Marmara Bölgesi’nde iyotlu tuz kullan›m› %77 olarak tespit edilmifltir (15).
Gür ve arkadafllar›n›n 1999 y›l›nda ‹stanbul’da yapt›¤› çal›flmada iyotlu tuz kullan›m oran› %44,4 idi (14). Bizim çal›flmam›zda bu oran %87,6 olarak tespit edildi. Ailele-rin iyotlu tuz kullanma süreleri bir y›l ile on befl y›l ara-s›nda de¤iflmekteydi. Çal›flmam›zda saptanan ortalama iyotlu tuz kullan›m süresi 8,6 y›l idi. 1998 y›l› itibariyle zo-runlu k›l›nan iyotlu tuz üretiminin aileleri iyotlu tuz
kul-lanmaya yönlendirdi¤ini düflünmekteyiz.
Aileleri iyotlu tuz kullanan ve kullanmayan çocuklar›n idrar iyot düzeyleri aras›nda anlaml› fark saptanmad›. Bu sonuca evin d›fl›nda yenilen yemekler ve g›dalar›n katk›-s› oldu¤unu düflünüyoruz (4). Okul ça¤› çocuklar›n›n ev içi tuz tüketim miktarlar› ve ev d›fl›nda tükettikleri g›dalar konusunda daha ileri çal›flmalar yap›lmal›d›r. Son y›llarda kardiyovasküler hastal›klar konusunda toplumun bilinç-lenmesi sonucu eriflkinler aras›nda tuz tüketiminin azal-d›¤› bilinmektedir. Fakat di¤er yandan okul ça¤› çocukla-r›n›n haz›r g›da tercihindeki art›fl›n, çocuklar›n tuz tüketi-minin incelenmesini gerekli k›ld›¤›n› düflünmekteyiz.
Sonuç olarak, çal›flmam›zda saptad›¤›m›z bulgulara ve önceki çal›flmalarla yapt›¤›m›z karfl›laflt›rmalara daya-narak ‹stanbul ili Bak›rköy ilçesi okul ça¤› çocuklar›n›n iyotlu tuz tüketiminin son y›llarda art›fl gösterdi¤i ve iyot beslenmelerinin yeterli düzeyde oldu¤u tespit edildi.
Tablo 3: Türkiye’de okul ça¤› çocuklar›nda idrar iyot konsantrasyonlar›
Tarih Yöre Say› Yafl Aral›¤› Medyan ‹drar Referans
‹yot Düzeyi (µg/L)
2003 ‹stanbul 263 6–15 159 Çal›flmam›z
2002 Ankara 324 OÇÇ 89,5 Erdo¤an MF.(13)
2001 Ankara 359 OÇÇ 87 Erdo¤an MF.(13)
2000 Ankara 308 OÇÇ 32,5 Erdo¤an MF.(13)
1999 ‹stanbul 1573 6–16 105 Gür ve ark. (14)
1997–1999 Ankara 303 9–11 25,5 Erdo¤an G. ve ark.(10)
1997–1999 Kastamonu 303 9–11 30,5 Erdo¤an G. ve ark.(10)
1997–1999 Bayburt 306 9–11 16,0 Erdo¤an G. ve ark.(10)
1997–1999 Trabzon314 9–11 14,0 Erdo¤an G. ve ark.(10)
KAYNAKLAR
1. Üstünda¤ M. ‹yot Yetersizli¤i Hastal›klar› ve Tuzun ‹yotlanmas›. 22. Pediatri Günleri, 2000’li Y›llarda Çocuk Sa¤l›¤› Kongresi Program ve Özet Kitab›, 18-21 Nisan 2000, ‹stanbul: 2000: 47-51.
2. Bundak R. ‹yot Eksikli¤inde Tedavi ve Profilaksi. 22. Pediatri Günleri, 2000’li Y›llarda Çocuk Sa¤l›¤› Kongresi Program ve Özet Kitab›, 18-21 Nisan 2000, ‹stanbul: 2000: 34-50.
3. Kurto¤lu S. ‹yot Eksikli¤i Sorununun De¤erlendirilmesi ve Çözüm Yollar›. Türk Pediatri Arflivi 1997; 32: 4.
4. Guyton A. T›bbi Fizyoloji. Gökhan N, Çavuflo¤lu H. (Çevirenler) Cilt 2. 7. Bask›, ‹stanbul: Nobel T›p Kitabevleri, 1989: 1293-1309.
5. Delange F: The disorders induced by iodine deficiency. Thyroid 1994; 4: 107-128.
6. Cantürk G, Nuho¤lu A. Çocukluk Ça¤› ve Tiroit. ‹flgör A (editör). Tiroit Hastal›klar› ve Cerrahisi. ‹stanbul: Avrupa T›p Kitapç›l›k, 2000: 489-506.
7. Fisher DA: Physiological variations in thyroid hormones: physiolog-ical and pathophysiologphysiolog-ical considerations. Clin Chem 1996; 42(1): 135-139.
8. Günöz H. ‹yot eksikli¤i ve önemi. 22. Pediatri Günleri, 2000’li Y›llar-da Çocuk Sa¤l›¤› Kongresi Program ve Özet Kitab›, 18-21 Nisan 2000, ‹stanbul: 2000: 35-37.
9. Delange F, de Benoist B, Bürgi H; ICCIDD Working Group. International Council for Control of Iodine Deficiency Disorders. Determining median urinary iodine concentration that indicates adequate iodine intake at population level. Bull oWorld Health Organ 2002; 80 (8): 633–636.
10. Erdo¤an G, Erdo¤an MF, Delange F, ve ark: Türkiye’de endemik guva-tr etyolojisinin araflt›r›lmas›; Ankara, Kastamonu, Trabzon ve Bayburt illerinde iyot durumu. TÜB‹TAK SBAG Proje No. 1759, Ankara:1999. 11. Süo¤lu Ö. ‹stanbul’da 3–12 yafl aras› çocuklarda idrarda iyot
sekresy-onu. Yay›nlanmam›fl Uzmanl›k tezi, ‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› A.B.D., ‹stanbul: 1997. 12. Alagöl F, Boztepe H, Tanakol R ve ark. ‹stanbul’da orta ve yüksek
ö¤renim ö¤rencilerinde guatr prevalans› ve idrarla iyot at›l›m›. XXI. Ulusal Endokrinoloji ve Metabolizma Hastal›klar› Kongresi Bildiri Kitab›, 29 Eylül- 3 Ekim 1998 ‹stanbul: 1998: 30.
13. WHO Global Database on Iodine Deficiency Disorders (IDD) url:http://www3.who.int/whosis/menu.cfm?path=whosis,mn,mn_i odine,mn_iodine_data&language=english
14. Gür E, Ercan O, Can G, et al: Prevalence and risk factors of iodine defi-ciency among schoolchildren. J Trop Pediatr 2003; 49(3): 168–171. 15. UNICEF Türkiye ‹YB’n›n önlenmesi 2001–2005 programlar› url:
http://www.unicef.org/turkey/sy4/_mc11.html
Teflekkür
Çal›flmam›z süresince, bize yard›mc› olan tüm Özel Tafl Kolej ‹lkö¤retim Okulu çal›flanlar›na, laboratuvar çal›flmalar›m›za olanak sa¤layan Düzen Laboratuvar-lar Grubu’na ve idrar iyot düzeyi ölçümlerimizi yapan say›n Dr. Murat Öktem ve Kim. Gülveren Taflk›n’a teflekkürlerimizi sunar›z.
