Başlık: Kapak ve içindekiler-EditördenYazar(lar):Cilt: 12 Sayı: 1 Yayın Tarihi: 2014 PDF

(1)

(2)

2014 12(1)

Ankara Üniversitesi ‹letişim Araşt›rmalar› ve Uygulama Merkezi iletiim : arat›rmalar› Dergisi Center for Communication Research Ankara University communication : research Journal iletiim : arat›rmalar› Ankara Üniversitesi ‹letişim Araşt›rmalar› ve Uygulama Merkezi taraf›ndan ç›kar›lan hakemli bir dergidir. Derginin amac› iletişim alan›n›n disiplinleraras› yap›s› içinde düşünce üreten araşt›rmac›lar için uluslararas› bir forum oluşturmak; teorik analiz ve tart›şmalar kadar ampirik araşt›rmalar› yay›nlayarak iletişim alan›nda bilgi/veri üretiminin sa¤lanmas›na katk›da bulunmak; kitap ve araşt›rma raporlar› ile ulusal ve uluslararas› konferans ve kongrelerin de¤erlendirilmesini yapmakt›r. Bu amaçlar› gerçekleştirmek için derginin kendini konumlad›¤› s›n›r bilimsellik, akla uygun olmak ve eleştirelliktir. iletiim :

arat›rmalar› y›lda iki kez, Nisan ve Kas›m aylar›nda yay›nlan›r. Dergi Türkçe, ‹ngilizce, Almanca ve Frans›zca dillerinde yaz›lm›ş yaz›lara yer verir. Hakemli bir derginin gere¤i olarak gönderilen yaz›lar, yazar›n kimli¤ini bilmeyen uzman hakemler taraf›ndan de¤erlendirmeye al›n›r. communication : research is a refereed academic journal published by the Center for Communication Research Ankara University. The journal seeks to establish an international forum for communication researchers within the interdisciplinary field of communication studies; to contribute to the production of knowledge and data by publishing theoretical analyses as well as empirical research; and to assess national and international meetings in addition to publishing book and research report reviews. In order to attain these goals, the journal identifies its extent as the limits marked by scientificity,

accountability, and critical thinking. communication : research is published twice a year in April and October. Journal’s languages of publication are Turkish, English, French and German. Submissions are sent out to anonymous referees for blind review.

Sahibi Publisher

Ankara Üniversitesi İletişim Araştırmaları ve Uygulama Merkezi (İLAUM) ad›na

Prof. Dr. Nuran Yıldız, Müdür Yay›n Dan›ma Kurulu Advisory Board

Nilgün Abisel Yakın Do¤u Üniversitesi Korkmaz Alemdar Lefke Avrupa Üniversitesi Aysel Aziz İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi Seçil Büker Gazi Üniversitesi

Stuart Ewen The City University of New York (Hunter Collage)

Raşit Kaya Orta Do¤u Teknik Üniversitesi Metin Kazanc› Ankara Üniversitesi Levent K›l›ç Anadolu Üniversitesi Mehmet Küçükkurt Gazi Üniversitesi Alois Moosmüller Münih Ludwig Maximilian

Üniversitesi (Almanya) Vincent Mosco Queen’s University

(Ottawa, Kanada) Filiz B. Pelteko¤lu Marmara Üniversitesi Dan Schiller Illinois Universitesi, ABD Oya Tokgöz Ankara Üniversitesi Ahmet Tolungüç Başkent Üniversitesi Ayd›n U¤ur Bilgi Üniversitesi Dilruba Çatalbaş Ürper Galatasaray Üniversitesi Konca Yumlu Ege Üniversitesi Editörler Kurulu Editorial Board

Editör Editor Engin Sarı Editör Yardımcıları Beris Artan Editor Assistants Kevser Akyol Tasar›m Design m. Sobac› ‹letiim Adresi Contact Address

Ankara Üniversitesi ‹letişim Araşt›rmalar› ve Uygulama Merkezi Center for Communication Research Ankara University

Cebeci, 06590, Ankara • Turkey Tel Phone (+90.312) 319 77 14

Faks Fax (+90.312) 362 27 17

E-Mail ilefdrg@media.ankara.edu.tr http:// ilefdergi.ilef.net

ISSN 1303-7900

›ralamr›tara : miiteli dergisi Ankara Üniversitesi ‹letişim

communication : research journal is published by Center for

İncitaşı Sokak No: 10 Beşevler 06510 Ankara Tel: (0.312) 213 66 55

(3)

İçindekiler

5

Gül Karagöz Kızılca Edi törden

Makaleler

11

Çağla Kubilay Demokrat Parti Döneminde Basında İspat Hakkı Tartışmaları

45

Korkmaz Alemdar Demokrat Parti Yönetiminde İletişimin Denetimine Yeni Bir Örnek: Özel Mektupların Açılması ve Kopyalanması

75

Ayşe Elif Emre Kaya Bir Trajediye İktidar ve Muhalefet Cephesinden Bakışlar: 6-7 Eylül Olaylarının Ulus ve Zafer Gazetelerinde Temsili

125

Ayşe Asker DP’nin Radyoyu İktidar Aracı Yapması: 1957 Seçim Sonuçlarının Radyo Aracılığıyla Erken Yayınlanması

Etkinlik Değerlendirmesi

159

Hülya Eraslan “İmparatorluk, Ulus ve Toplumsal Cinsiyet

Dünya Tarihinden Perspektifler”

Konferansı Üzerine Bir Değerlendirme

(4)

4 • iletişim : araşt›rmalar›

Kitap Eleştirisi

165

Tirşe Erbaysal Filibeli Televizyon ve İçimizdeki Şiddet Sahanın Sesleri:

171

(5)

Elinizdeki sayı, Demokrat Parti (DP)'nin 1954-1957 arasında ileti-şim alanındaki uygulamalarına odaklanmaktadır. 22 Mayıs 1950’de

daha fazla demokrasi şiarıyla siyasal iktidara gelen DP, 1954 seçimlerinin

hemen sonrasında ve seçimden zaferle çıkmasına karşın Celal Bayar’ın ağzından “ince demokrasiye” son verdiğini açıklamıştır1_{. Bu sayıda,} 1957 seçimlerine kadar geçen sürede “ince demokrasi”den vazgeçil-mesinin iletişim alanındaki yansımaları, hem toplumdaki bireylerin hem de alanda faaliyet gösteren profesyonellerin karşılaştıkları üze-rinden ele alınmaktadır.

Aslında DP, iktidara geldiği andan itibaren, basın ile ilişkilerini baskıcı yönü ağır basan ve sansürü denetim aracı olarak kullanmaktan çekinmeyen bir politika çerçevesinde düzenlemiştir. Bu durum, daha DP yönetiminin ilk günlerinden itibaren, belki kendisini destekleyen-lerce görmezden gelinip önemsenmeyen ama aslında politikasının niteliğini ortaya koyan uygulamalarla kendini göstermiştir. DP, iktidar mücadelesi içerisinde basının kazanılması gereken bir aktör olduğu-nun bilincindeydi. Tam da bu nedenle seçimleri kazanana kadar basın ile ilişkilerini iyi tutan ve özgürlük vaat eden Adnan Menderes, başba-kan olduktan sonra verdiği sözleri unutmuş gözükür. Kendisine Basın Kanunu’nun çıkarılması talebiyle gelen gazetecilere, Samet Ağaoğlu aracılığıyla, hemen bir Basın Kanunu çıkarmanın gerekliliğini düşün-mediğini iletmiştir2_{. Her ne kadar Menderes’in isteksizliği karşısında}

Editörden

5

(6)

6 • iletiim : aratırmaları

hayal kırıklığına uğrayan gazetecilerin yılmayıp, özellikle Cumhurbaşkanı Celal Bayar ile görüşmesi ve taleplerini ısrarla dile getirmeleri karşısında Basın Kanunu çıkartıldıysa da bunun uzun süre uygulanmadığını biliyoruz.

DP yönetimi altında basının yüz yüze kalacağı politikaların nite-liği hakkındaki önemli ipuçlarından biri, hükümetin iktidara gelişinin henüz ikinci ayında kendini açığa çıkarmıştır. Menderes iktidarı 25 Temmuz 1950’de, Anayasa’ya aykırı bir biçimde, Kore’ye asker gönde-rilmesi (savaş) kararını mecliste değil kabine toplantısında alır. Ancak Behice Boran başkanlığındaki Türkiye Barışsever Derneği, bu kararı kınayan bir bildiri yayınlar ve bildiriyi çeşitli gazetelere gönderir. DP’nin bu bildirinin gazetelerde yayınlanması karşısındaki tavrı İstanbul, Ankara ve İzmir’de Kore Savaşı kararı aleyhine yazı yayınla-dıkları gerekçesiyle on yedi gazetenin sorumlarının savcılıklara çağrıl-masıdır3_.

Bununla birlikte, DP hükümetinin yönetimde kaldığı süre içinde basın ile ilişkilerini değerlendirirken, iktidarın meşruiyetini sağlamak ve pekiştirmek amacıyla basından nasıl yararlandığını da anmak gerekmektedir. DP’nin hükümetinin dönemin önemli siyasal, ekono-mik ve toplumsal olayları konusunda basın yoluyla kamuoyunu manipüle etmek için besleme basın yarattığı bazı çalışmalarla ortaya konulmuş bulunmaktadır4_{. Bu çalışmalarda, DP hükümetinin çeşitli} hukuka aykırı uygulamalarla, ki, bunlar arasında resmi ve özel ilanla-rın hükümete yakın gazetelere dağıtılması, kamu arazilerinin DP güdümünde gazete çıkarmak için kurulacak matbaaya tahsisi, gazete ve gazetecilere örtülü ödenekten para aktarılması, radyonun kamu çıkarına aykırı biçimde kullanılması gibi çeşitli konular bulunmakta-dır. Elinizdeki sayı ise, 1954-1957 yıllarını kapsayan dönemde toplu-mun basın yoluyla denetimi ve dahası haberleşme özgürlüğünün kullanılmasında benzer hukuka aykırı uygulamaları ayrıntılı bir biçimde ele almaktadır.

İspat hakkı üzerine odaklanan ilk yazı, Çağla Kubilay'a ait. DP, 2 Mayıs 1954 tarihinde yapılan genel seçimlerden iki ay önce, 9 Mart

(7)

Karagöz Kızılca • Editör’den • 7

1954’te çıkardığı “Neşir Yoliyle veya Radyo İle İşlenecek Bazı Cürümler Hakkında Kanun” ile düşünce ve ifade özgürlüklerinde ciddi kısıtla-malara yol açan çok önemli bir düzenleme ile gazetecilerin ispat hak-ları ellerinden alınmıştır. Çağla Kubilay söz konusu Yasa’nın, kendini milli iradenin temsilcisi olarak gören DP’nin, “tüm muhalif unsurlara yönelik tavrının” uzantısı olduğunu iddia etmektedir. Çalışmada, dönemin gazetelerinden Cumhuriyet, Hürriyet, Milliyet, Yeni Ulus ve

Zafer’de yayımlanan haber ve köşe yazılarına odaklanılarak ispat

hak-kının kaldırılması tartışmaları analiz edilmektedir. Çalışmaya göre, söz konusu gazetelerin Yasa konusundaki tavrı hükümet ile yakınlığı-na göre belirlenmiş ve tartışmalarda üç ayakınlığı-na eğilim öne çıkmıştır: “özgürlük mücadelesi”, “devri sabık yaratmak” ve “seçim hazırlığı yapmak.” Kanımca yazı, basın özgürlüğüne ciddi kısıtlamalar getiren DP iktidarı döneminde, tam da basın özgürlüğü tartışması üzerinden, gazetelerin ideolojik konumlarının belirlenmesinde önemli bir boşlu-ğu doldurmaktadır.

İkinci makale, Cumhuriyet Arşivi’nde yer alan ancak daha önce kullanılmamış arşiv belgelerini gün ışığına çıkaran Korkmaz Alemdar’a ait. Demokrat Parti döneminde özel mektupların açılmasına odakla-nan yazı, DP’nin iktidarını kaybetme korkusunu sardığı günlerde muhaliflerinin takibi için nasıl özel hayatın gizliliği ve haberleşme özgürlüğünü hiçe saydığını gösteriyor. Alemdar’ın incelemesine konu olan ve 27 Mayıs’tan sonra başbakan, müsteşar ve özel kalem odala-rındaki dolap ve kasalarda yapılan aramalarda bulunan belgeler, 1955’te CHP’li Satvet Lütfi Tozan ile İsmet İnönü’nün damadı gazeteci Metin Toker’in özel mektuplarının 1957’de açılıp okunduğunu, kop-yalarının çıkartılarak saklandığını göstermektedir. Her ne kadar mek-tupların kopyalarının çıkartılmış olması haberleşme özgürlüğünün ihlali olarak değerlendirilmiş ve bu nedenle 27 Mayıs sonrası inceleme konusu yapılmışsa da, makalede tartışıldığı üzere, sorumluların belir-lenmesi ve cezalandırılması konusunda herhangi bir sonuç alınama-mıştır. Korkmaz Alemdar, yine arşiv kayıtlarına dayanarak telefon görüşmelerinin dinlendiğini de ortaya koymaktadır. Görünen o ki siyasal iktidarı kaybetme korkusuyla hareket eden DP, Celal Bayar’ın ağzından “İnce demokrasiye paydos” mesajını açıkça duyurduktan

(8)

hemen sonra dediğini bireylerin haberleşme özgürlüğünü ihlal edile-rek uygulamaya sokmakta gecikmemiştir. Çalışma, DP döneminde haberleşme özgürlüğü ihlalinin daha önce tartışılmamış farklı bir boyutunu arşiv belgelerine dayanarak tartışmaya açması açısından önem taşımaktadır.

Üçüncü yazı, “Bir Trajediye İktidar ve Muhalefet Cephesinden Bakışlar: 6- 7 Eylül Olaylarının Ulus ve Zafer Gazetelerinde Temsili” başlığını taşıyor. Ayşe Elif Emre Kaya’nın makalesi, 6-7 Eylül Olaylarını iki farklı kutupta yer alan Ulus ve Zafer gazetelerinin yaklaşımlarını kıyaslayarak inceliyor. Makaleye göre DP iktidarı, siyasal ve ekonomik olarak sıkıştığı bir dönemde toplumsal muhalefetin odağını kaydır-mak için sokağa inilmesini görmezden gelmiştir. Olayların “ülkenin itibarını mahvetmek” peşinde olan komünistlerin üzerine yıkılması ve daha sonra gelen bir komünist tasfiyesinde bulunulması konusunda ustaca kullanıldığını tartışan çalışma, komünistlerin olayları çıkardığı-na ilişkin iddiaların Zafer tarafından egemen söylem haline getirilme-ye çalışıldığını göstermektedir. Yazıda belki daha da ilgi çekici olan, muhalefet cephesinde yer alan Ulus’un da çok farklı olmayan bir söy-lemi haberlerinde kullanmasıdır. Makalede, olayların pek tartışılma-yan sınıf temeli üzerinde durulması, kanımca, yeni araştırmalar yapıl-masını teşvik eder bir nitelik taşımaktadır.

“DP’nin Radyoyu İktidar Aracı Yapması: 1957 Seçim Sonuçlarının Radyo Yoluyla Erken Duyurulması” başlıklı son çalışmada Ayşe Asker DP’nin devlet radyosunu hükümetin bir propaganda organıymışçası-na kullanmasını ve bunu söylemleriyle meşrulaştırışını ayrıntılı bir yazı ile ele almaktadır. Üzerine odaklanılan örnek ise, 27 Mayıs sonra-sı kurulan Yassonra-sıada yargı davalarından biri olan “Radyo Davasonra-sı”nda da ele alınan seçim sonuçlarının, henüz oylama işlemi devam ederken, saat 14:00’te ilan edilmeye başlanarak, kamuoyunun manipüle edildi-ği 1957 seçimleridir. Muhalefette iken radyoyu kullanma olanağına sahip olan DP, iktidara geldikten sonra radyo kullanımını muhalefete tedricen kapatmıştır. Yazıda, radyonun DP hükümetince hukuka aykı-rı bir biçimde kullanılması ve devlet radyosunun hükümetin neredey-se kurumsal bir uzvu haline gelişi tarihneredey-sel gelişimi içerisinde ele

(9)

alın-Karagöz Kızılca • Editör’den • 9

maktadır. Hukukun ve iletişim özgürlüğünün hiçe sayılarak, radyo-nun seçim sürecini de kapsayacak şekilde tamamen muhalefete kapa-tılması 1957 seçim süreci sırasında yaşanmıştır. Ancak, Ayşe Asker’in hükümet üyelerinin konu hakkındaki açıklamalarıyla zenginleştiril-miş çalışmasının ortaya koyduğu üzere, toplumun oy verme davranı-şının ve muhalefetin denetim altında tutulması amacıyla hukukun yok sayılmasının doruk noktası 1957 seçim sonuçlarının erken yayımlan-masıdır.

Bu sayıya Hülya Eraslan ve Tirşe Erbaysal Filibeli, sırasıyla top-lantı ve kitap değerlendirmeleriyle katkıda bulundular. Hülya Eraslan Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi ve İLEV’in katkılarıyla düzenle-nen birinci uluslararası Empire, Nation and Gender: Perspectives From

World History toplantısını ayrıntılı ve dikkatli gözlemleriyle ele alıyor.

Tirşe Erbaysal Filibeli ise Nilgün Tutal Cheviron’un ödül alan kitabı

Televizyon ve İçimizdeki Şiddet’i eleştirel bir bakış açısıyla irdeliyor.

İletişim Araştırmaları dergisinin 1954-1957 yıllarında Demokrat Parti’nin iletişim politikalarına adanan bu sayısına, raporlarıyla ve çalışmalarıyla katkıda bulunan değerli hakemler ve yazarlara, sayı editörlüğü teklifini getiren İLAUM Müdürü Nuran Yıldız’a ve dergi-nin tasarımını yapan Mehmet Sobacı’ya teşekkür ediyorum. Sayının, Türkiye demokrasi tarihinin biçimlenişi çok farklı açılardan etkileme-sine rağmen Demokrat Parti’nin iletişim politikalarına odaklanan akademik çalışmaların anlaşılmaz eksikliği konusunda, daha sonraki çalışmalar için bir adım olması dileğiyle.

(10)

Sonnotlar

1 Toker, Metin (1991). DP Yokuş Aşağı 1954-1957. Ankara: Bilgi Yayınevi. 11.

2 Faik, Bedii (2002). Matbuat Basın Derkeen…. Medya, İstanbul: Doğan Kitap, Cilt 2, 117. 3 Gevgilili, A. (1981). Yükseliş ve Düşüş. Altın Kitaplar Yayınevi. 75.

4 Asker, A. (2013). Askeri Darbeye Doğru, Demokrat Parti’nin Tahkikat Komisyonu Girişimi. Ankara: İmge. İrvan, S. (2000). “Demokrat Parti Döneminde Türkiye’de Basın Özgürlüğü.” İletişim 7: 29-52. Alemdar, K. (2001). “Demokrat Parti Döneminde Resmi ve Özel İlanlar” İletişim ve Tarih, Ankara: Ümit Yayıncılık, 208-212. Alemdar, K. (2001).“Güneş Matbaacılık T.A.Ş: Demokrat İktidarın Bir Uzvu ve Gaye Bakımından Vasıtası” İletişim ve Tarih, Ankara: Ümit Yayıncılık, , 213-218. Alemdar, K. (2001). “Neşriyat Türk Anonim Ortaklığı” İletişim ve Tarih, Ankara: Ümit Yayıncılık, 219-231.