TÜRKİYE’DEKİ İŞ KAZALARININ MADEN VE BAZI MESLEK GRUPLARINA GÖRE KAZA SIKLIK HIZI VE AĞIRLIK ORANLARI İLE KARŞILAŞTIRILMASI

(1)

International Symposium On Occupational Health And Safety In Mining’2019 03-04 Ekim 2019 Adana/TÜRKİYE I 03-04 October 2019 Adana/TURKEY

TÜRKİYE’DEKİ İŞ KAZALARININ MADEN VE BAZI MESLEK GRUPLARINA GÖRE KAZA SIKLIK HIZI VE AĞIRLIK ORANLARI İLE KARŞILAŞTIRILMASI

CALCULATION OF WORK ACCIDENT WEIGHT RATE AND INCIDENCE RATE, MINING AND SOME OF THE OCCUPATIONAL GROUPS IN TURKEY

O. Memiş 1 _{, N. Yapıcı}2,_*

1 _{Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü}

2 _{Çukurova Üniversitesi, Maden Mühendisliği Bölümü}

(*Sorumlu yazar: nyapici@cu.edu.tr) ÖZET

İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda ilerlemeleri kaydedebilmek iş kazası sayısını en aza indirgeyebilmeye bağlıdır. Bu kapsamda ülkemizde yaşanan gelişmeleri özellikle sektörel bazda değerlendirebilmek amacıyla, 2008-2016 yıllarına ait veriler yanyana getirilerek farklı kriterlerde değerlendirilmiştir. Bu çalışma ile geçmiş yıllara ait iş kazaları istatistikleri, iş göremezlik süreleri ve ölümlü vaka sayıları Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’ndan ve Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı’ndan (TEPAV) elde edilmiştir. Meslek grupları sektörel olarak 12 adet gruba ayrılmıştır. Sektörlerin iş kazası ağırlık oranları ve iş kazası sıklık hızları belirlenmiş ve kıyaslanmıştır. Meslek gruplarının her yıl için iş kazası Sıklık Hızı ve Ağırlık Oranlarına göre kümelenmesi sağlanmış ve sektörler 2 boyutlu uzayda sıklık hızı ve ağırlık oranlarına göre konumlandırılmıştır.

Anahtar Sözcükler: İş sağlığı ve güvenliği, iş kazası, sıklık hızı, ağırlık oranı ABSTRACT

To be able to record progress in Occupational Health and Safety is related to minimizing the number of occupational accidents. In this context, in order to evaluate the developments in our country especially on sectoral basis, the data belonging to the years 2008-2016 were brought together and evaluated in different criteria. This study of occupational accidents statistics for the past year, the number of fatal cases of incapacity for work and family time, Turkey and the Ministry of Labor and Social Services, Economic Policy Research Foundation of Turkey (TEPAV) were obtained. Profession groups were divided into 12 groups. Occupational accident weight ratios and occupational accident frequency rates of the sectors were determined and compared. The occupational groups were clustered according to the frequency and frequency of occupational accidents for each year and the sectors were positioned according to the frequency and frequency ratios in 2-dimensional space.

(2)

03-04 Ekim 2019 Adana/TÜRKİYE I 03-04 October 2019 Adana/TURKEY GİRİŞ

Çalışanların hayatını korumayı ve iyileştirmeyi amaç edinmiş iş sağlığı ve güvenliği kültürü toplumumuzda her geçen dakika farkındalık kazanmaya devam etmektedir. İş sağlığı ve güvenliği; iş yapma biçimini değiştiren ve aynı zamanda iş ortamını zenginleştiren bir kuramdır. Kurallar ve tedbirler serisinden oluşan, kanun ve yönetmeliklerle de desteklenen iş sağlığı ve güvenliği önemli hale gelmektedir. Geçtiğimiz yıllar içerisinde yaşanan iş kazaları göz önüne alındığında iş güvenliği konusunda fizibilite eksikleri gün yüzüne çıkarmaktadır. Başta 30 Haziran 2012 yılında resmi gazetede yayınlanan 6331 sayılı kanun düzenlemesiyle İş Sağlığı ve Güvenliğinde özellikle işverene getirilen yeni yükümlülükler ile büyük ve etkili bir adım atılmıştır. Her meslek grubu, sektör ve tehlike sınıfında farklı sebepler dolayısı ile iş kazaları meydana gelmekte ve farklı iş kazaları ve meslek hastalıklarına neden olmaktadır. Bunlardan doğan olumsuz sonuçlar ile de kalıcı zararlar ortaya çıkmaktadır (İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliğİ, 2012).

Bu çalışmada Türkiye’de son yıllarda gerçekleşen meslek gruplarına göre iş kazaları incelenmiştir. İş kazaları, ölümlü vakalar, iş göremezlik süreleri ve çalışan sayıları bulunmuştur. Meslekler NACE faaliyet kodlarına bağlı kalınarak objektif, anlamlı ve verimli sonuçlar alınabilmesi amaçlı olarak 12 adet gruba indirgenmiştir. Meslek gruplarına göre iş kazası ağırlık oranları ve iş kazası sıklık hızları hesaplanmıştır. Meslek gruplarına göre elde edilen bu değerler kıyaslanmıştır.

MATERYAL VE METOD

Yıllara göre iş kazaları sayıları, ölümlü iş kazası sayıları, sürekli iş göremezlik ve geçici iş göremezlik sayıları Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve bakanlığa bağlı Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan (SGK) elde edilmiştir. İş kazaları sıklık hızları ve ağırlık hızlarının hesaplanması için gerekli olan çalışan sayıları Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’ndan ve TEPAV’dan elde edilmiştir. Çalışmada 2008-2016 yılları arasındaki veriler kullanılmıştır (SGK, 2013, 2016, 2018).

2008-2016 yılları arasında yaşanan iş kazaları sayısı, iş göremezlik süreleri, çalışan sayıları ve ölümlü vaka sayılarının esas alınarak hazırlanan çalışmada İş Kazası Sıklık Hızı ve İş Kazası Ağırlık Oranı 12 sınıflandırılmış sektöre göre ayrı ayrı hesaplanmıştır.

İş kazası sıklık hızı veya oranı; mesleğe bağlı yaralanma ve ölümlerin toplamının bir takvim yılı boyunca aynı meslek grubundaki çalışanların çalışma saatleri

(3)

İş kazası ağırlık hızı veya oranı; mesleğe bağlı yaralanma ve ölümler sebebiyle oluşan kayıp gün sayısının aynı takvim yılı boyunca ve aynı meslek grubundaki çalışanların çalışma saatleri toplamına bölündükten sonraki değerin 1000 ile çarpılmasıyla bulunan orandır. Bir iş yılında 1.000.000 iş saati içinde kaç iş gününün iş kazası sebebiyle heba olduğunu ortaya koymak için kullanılan bir kat sayıdır (Gözlemen, 2011).

Formüllere göre hesaplanan oranlar ve hesap yapılırken kullanılan tüm veriler ile çok boyutlu ölçekleme (ÇBÖ) ve hiyerarşik kümeleme analizleri yapılarak verilerin anlamlandırılması SPSS programı vasıtasıyla devam edilmiştir.

BULGULAR VE TARTIŞMA

Gelişmekte olan ülke kategorisindeki Türkiye için Girişimcilik ve Start-Up sayısındaki artış özel sektördeki çalışan sayısının artışındaki temel etmenlerden biridir. Ayrıca sayısı net olarak gösterilememekte olan kamudan özel sektöre ve özel sektörden kamuya geçişler Şekil 1 ve Şekil 2’yi doğrudan etkilemiştir.

Şekil 3’e bakıldığında ölüm sayılarının indirgenmiş 12 farklı faaliyet grubuna dağıldığı grafikte, en az iş kazasının tüm sektörlerde 2009 ve 2012 yılında olduğu ve en fazla iş kazasının ise Maden Sektörü hariç olmak üzere 2011 yılında yaşandığı görülmektedir. Maden sektöründeki ölüm sayısının 2014 yılında yüksek bir artış göstermiş olması Soma ve Ermenek Maden Facialarının aynı yılda yaşanmasından ötürü olmuştur.

(4)

03-04 Ekim 2019 Adana/TÜRKİYE I 03-04 October 2019 Adana/TURKEY

Şekil 2. 2008-2016 yılları arası özel sektör çalışan sayısı değişimi

(5)

[Geçici İş Göremezlik Süresi+(Sürekli İş Göremezlik Süresi×75)+

(Ölümlü Vaka Sayısı×7500)÷(Çalışan Sayısı×8×300)×1.000.000] (1)

[((Geçici İş Göremezlik Süresi+(Sürekli İş Göremezlik Süresi×75)+

(Ölümlü Vaka Sayısı×7500))×8)÷(Çalışan Sayısı×8)×100] (2)

Şekil 4. 2008-2016 yılları sektörler arası gün bazında ağırlık hızı değişimi

(6)

Şekil 6’da çizilmiş olan yıllık ortalama iş kazası grafiği, faaliyet kolları arasında en fazla iş kazası yaşanan sektörün Üretim olduğunu göstermektedir.

Şekil 6. 2008-2016 yılları sektörler arası yıllık ortalama iş kazaları

Şekil 7’de verilen yıllık ortalama çalışan sayılarına göre en fazla istihdamın olduğu faaliyet gruplarının diğer, ticaret, inşaat ve üretim’de olduğu belirtilmiştir.

(7)

İş saatine göre ve kişi sayısı baz alınarak 2 farklı yöntemle hesaplanan İş kazası sıklık hızı (İKSH) hesaplanırken Eşitlik 3 ve 4 kullanılmış ve Şekil 8 oluşturulmuştur. [İKSH=İş Kazası Sayısı÷(Çalışan Sayısı×300×8)×225.000] (3) [İKSH=İş Kazası Sayısı÷(Çalışan Sayısı×300×8)×1.000.000] (4)

Şekil 8. 100 kişiye göre sıklık hızı değişimi

2008-2016 yılları arasındaki iş kazaları ağırlık oranları kullanılarak SPSS programı ile gerçekleştirilen hiyerarşik kümeleme analizi sonucunda Şekil 9 elde edilmiştir.

(8)

Şekil 9. 2008-2016 yılları arasındaki iş kazaları ağırlık oranlarına göre elde edilen kümeleme diyagramı (dendogram)

2008-2016 yılları arasındaki iş kazaları sıklık hızları kullanılarak çok boyutlu ölçekleme analizi gerçekleştirildiğinde Şekil 10 elde edilmiştir. Maden sektörünün diğer sektörlerden farklı bir konumda olduğu açık bir şekilde görülmektedir. Ayrıca 2 boyutlu uzayda tasvir edilen şekil uyarınca maden sektörüne en yakın sektörler üretim ve enerji sektörleridir.

(9)

Şekil 10. 2008-2016 yılları arası sektörlerin iş kazası sıklık hızlarına göre uygulanan çok boyutlu ölçekleme analizi sonucu elde edilen grafik

SONUÇLAR

Eldeki veriler objektif ve dengeli okunmaya çalışılmış, bu amaçla NACE kodlarına göre faaliyet gruplarına ayrılmış sigortalı özel sektör çalışanları ile farklı faaliyet gruplarındaki kamu görevlileri sayısıyla eşleştirilmiştir. Çalışmada sıklık ve ağırlık hızlarındaki en yüksek skorlarla göz önünde olan Madencilik, İnşaat ve İmalat sektörlerinde yaşanmasının ortak nedeninde, işverenlerin ucuz iş gücü tercih etmesi ve çalışanlara gerçekleştirmiş oldukları tehlikeli işlere rağmen gerekli ön çalışma, eğitim ve yeterli bütçe olanakları ayırmadığını ortaya çıkarmıştır. İş kazaları nedeniyle oluşan toplam kayıp gün sayısı, gün ve saat bazında ayrı ayrı hesaplanarak İş Kazası Ağırlık Hızına (oranına) ulaşılmıştır. İş kazası ağırlık oranlarına göre ilk 4 sektör sırasıyla maden, inşaat, taşıma ve üretim sektörleri olarak belirlenmiştir. İş kazası sayısı genel karşılaştırma yöntemi olarak kullanılan bir diğer yöntem olan İş Kazası Sıklık Hızının en yüksek olduğu sektörler ise Maden, Üretim ve Enerji kolları olmuştur.

(10)

03-04 Ekim 2019 Adana/TÜRKİYE I 03-04 October 2019 Adana/TURKEY TEŞEKKÜR

Bu bildiri, Ç.Ü. Fen Bilimleri, İş Sağlığı ve Güvenliği Anabilim dalı yüksek lisans tez verilerinden türetilmiştir.

KAYNAKLAR

Gözlemen, Ş. (2011). İş kazaları, meslek hastalıkları ve hukuksal yönü paneli. http://www1.mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/c626638d22f1862_ek.pdf?tip i=1&turu=X&sube=13, Erişim tarihi: 05.07.2018.

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği (2012). T.C. Resmi gazete. 28512.

SGK (2013). 4857 sayılı iş kanunu. Tüzel Kişilikler Hakkında Yönetmelik. http:// www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4857.doc, Erişim Tarihi 25.03.2018. SGK (2016). 2007-2016 yılları arası SGK istatistik yılları arşivi. http://www.sgk.

gov.tr/wps/portal/sgk/tr/kurumsal/istatistik/sgk_istatistik_yilliklari, Erişim tarihi: 01.04.2018.