Yahya Kemal'e ait İzmir hatıraları

y A H Y A.K E M Â L 'e

flüt-İzmir hatıraları

Yazan: Kemal B İ L B A Ş A R

Genç şairlerde bir deyiş

hususiyeti var..

Y

— Yeni şâirlerin pek çapa­ riyle tanıştım. Orhan Veli'yi. Bedri Rahmi Eyu'ooğlu’nu. Çele­ bi';::. Gençlerde gördüğüm b.r şey var. Yeni ve hayreti çeke­ cek şeyler söylemek gayreti 1- çindeler. Orhan Veli. (Yazık ol­ du Süleyman efendiye) (Anlım­ daki bıçak yarası senin yüzün­ den' gibi hayret verici mısralar yazdı. Nurullah Ataç bunların beş yüz sene sonra da okunaca. gını söylüyor. Evet, bu manzu­ melerde bir hoşluk olduğunu teslim ederim. Hani. 3 - 4 yaşın­ da çocuklar vardır. Çıtır-pıtır konuşurlar, ne hoş şeydir. Zev­ kine varmak için kulağınızı ağzı- na doğru eğer, iki büklüm olur­ sunuz. Ama insaf edin. Geıecek nesiller 500 yıl müddetçe hep bö-:le iki büklüm mü dursun­ lar?

Güıuştük. O devam etti: — İnsaflı olmak lâzımsa genç­ lerde bir deyiş hususiyeti var. O kadar. Meselâ Orhan Veli'nin b.r tercümesini okudum. Vesi­ kalı yarimin çeşnisi de, dey şl de yoktu onda. Demekki o .nur., zumelerın bir deyiş hususiyetleri var.

iste size bir örnek

Ksmacet kameta!

Çelebi ömür adam. Mesnevi tercümeleri emsalsiz doğrusu. Fakat şiir yazdığı zathan tıesıp oluyor. Neden? 'Beni ama s ı b.r tek kiş: iç:n yazıyorum) c.- yor hazret. Bunun kadar ac.ı p b:r söz söylenmiş midir? Şiirle­ rini Acem diiıyie yazacağından bahsetti. Acaip deg.l mi? Bir şi­ ir :rc!e Kamape: Kameta) ibare­ sini kullanmış. Mânasını sormuş lar (bunu bilmeyen var mı?) de- m.ş. Bunun ..adar aca:p söz o- lur mu?

Efer.d m. gençlerin başı iki kayaya çarptı. Bunlardan bır'Si D viet şâiri ve nâsiri olmak he- vc dir. Devlete yaranmak sanat iç::ı öldürücü bir şeydir. Diğer kaya modadır. Moda daima lana yeni, daha yeni yazmak endişe­ si doğurur. Bu endişe insanı ga­ rabete kadar götürür. Bürün gene sanatkârların bilmesi Uzım gelen şey şudur: hayretimizi çeken şeyler tekerrür ettikçe ar­ tık onlara hayret etmeyiz. Çeş­ niyi ön plânda tutmak lâzım. Çeşni, hususiyetini her zaman muhafaza eder. Daima yeni Ka­ lır.

Burada Nedim'den bir beyit

okudu. Sonra Pol Valeriden Fransızca mısralar söyledi.

Bir gençlik hevesi...

— İnsan bunları okurken: (Yahu ben bunları bir yerde görmüştüm galiba. Ama nerdo?ı diye sorar kendi - kendine. İşte yeni budur: Nerede gördüğümü­ zü asla hatırlayamayacağımız, fakat bildiğimizi sandığımız şey- Bu çeşni eski bir çeşni Üzerinde

yapılan aşıdır. Bir şâir çıkar, o çeşniyi 2000 yıl sonra 6ize tek­ rar tattırabilir. (Naili'den bir beyit okudu) Buna eski diyebi­ lir misiniz? Eski ve yeni yok­ tur. Pier Loti'nin akademi azası olduğu zaman söylediği çok dik. kate şayan bir nutuk vardır, bu nutukta bütün yen: nesillere ör­ nek olabilecek bir hamharek.it çizilmiştir. Pier Loti şöyle diyor: «Edebiyat bir gençlik hevesinin Bu heves devam ettiği müddetçe

o kadar

edebiyat yapılır. ondan sonra hiç kimseye bakmadan yazmaya bakın. Pena da deseler yazın, iyi de deseler yazın.»

Şiirde aruz kullanmak iâ. zrmdır demefn. Fakat şâirler mutlaka aruz denemeleri yap­ malıdır. İdman nasıl adeleye b:r

genişleme İmkânı verirse aruz da şâirin lisanına böyle bir eles. t ficiye t kazandırır. Yalnız her şeyi aruzdan beklememek şart

tabii.

Gâlatânın getirdiği

Nesrimize gelince:

Nesrimizde ifade sadeliğini hatalı olarak şuna-buna atfeder­ ler. Bence biz Usan sadeliğini herşeyden evvel tercümeye ûaıç- luyuz. Eğer tercüme eserimde t yabancı dildeki sadeliği muha­ faza etmek mecburiyeti olmasay­ dı. Türkçe de dalla uzun zaman sadcleşemiyecek. muharirlerlmız tasannusuz yazı yazmaktan da­ ha pek çok zaman kurtulama­ yacaklardı. Nasıl kİ Avrupa'üı- ğımızı da Beyoglu’na medyunuz, dur. Bizde Avrupalılaşmak Tan. zimattan sonra başlamış değil­ dir. Bana sorarsanız 1453'e kadar çıkar. İstanbul'u zaptettiğimiz gün BizanslIlarla beraber Gaia- tada frenkler te6İim oluyordu. Kılıç kuvvetiyle aldığımız sur içindeki İstanbul OsmanlIlar me deniyetınln kudreti karşısında ya vaş - yavaş eridi. Padişah kendisi­ ne saray için bir yer buldu. Te­ peleri camilerimiz işgal etti. Bizanslılık adım, adım yerini Os­ manlılığa terkettl. Halbuki Ca. lalada teslim olan frenkler rous- llhlttıne bir hulûl yolu buldular.

Freııkllklerlni muhafaza etmek-. le kalmadılar. Galata gemledi i Beyoğlu oldu. Orada yaşayışı ile. düşünü İle. orospuları ile 1 hakiki bir frenkıstan vardı. Fır­

sat buldukça Müslüman erkek­ leri öbür tarafa geçerlerdi

: İkinci Sellfrı ‘ ve Ut. 'M urat .

devirlerinde Müslümanların Ga- | lataya geçmeleri yasak edilmiş. '

tir. Bakının bir mısraı) Alaîran- I

gaiık ve garp kültürü bu gidiş J - gelişlerle İstanbul'a girin!} ve ■ en sonunda Osmanlılığı yere ser- I m iş tir.

Loş ve tozlu bir ıtır

kokusu...

Üstad. geç vakit aramızdan ayrıldı. Hepimizin üzerinde şah­ siyetinin tesiri altında ezilmiş bir yorgunluk vardı. Onun cil­ dinden ve elbisesinden çıkan hususi bir kokusu var kİ yamru da bulunduğunuz birkaç saat İçinde üzerinize siniyor, ondan ayrıldıktan sonra bu kokuyu duyuyorsunuz. Şaşkınlığımda, hayranlığımıza güler gl'ol müte- hesslm. aramızdan ayrıldığı as­ keri kıraathanenin bu köşesin­ de ıtır kokusuna benzer bir ko­ ku duyuluyordu. Tarih sayfala­ rından süzülmüş loş ve tozlu bir ıtır kokusu.

Hikâyeyi burada bitirince üs­ tat hepimize bunun hangi jaıır- dan olabileceğin;- sordu. Üstadın, bu tecalıülüne harsı, sualine mut la.ta cevap.verilmesi icap ettiğin den dolayı herkes bir şey soy lcdi.

İrfan:

— Biyografi Romans. Deyince üstad: — Evet öyle dedi.

Yahya Kemal Bey atlı sözlerine Söyle devam etti

— Şimdi size bir de Kont anlatayım —dedi—

Üstad. hikâyesini anlatırken benim kafamda şu düşünceler soru işareti gibi kıvrılıyordu. Ha­ kikaten üstad bunları yazmış- mıydı. yoksa söylerken mi ya­ ralıyordu? Onun anlatma kud­ retiyle Tarih bilgisi bende bu kuşkuyu uyandırıyordu.

«... Vak'a Ahmed-i Salis dev­ rinden 40 yıl sonra geçmekte, ciir. Bir cenaze alayı... Öyle bir cenaze alayı ki, o zamana dek m.ijll menendi görülmemiş. Vü- zera. Ülenıa, İlâhi okuyan ha- iızlar ve son derece kalabauk bir ha k topluluğu... Cenaze alayına iştirak eden Beiıiç efendi ile Ves- saf efendi kuyruğun gerıs.ııde görüşüyordu.

— Hiç böyle muhteşem oeıı«- ze mera-imi görmedim doğrusu. Damat Mehmet Pu.şa ne müba­ rek zatmış

Vessaf efendi soruyor: — Biz neden katıldık cenaze aıayına? Kendisini tanıyor mu­ sunuz? E. :ı. komşu olduğum ı- çiıı cenazeye iştirak etlim. Ya

> '7^

Behiç efendi zamanın zureîa- bindandır.

Hem cie çok iyi tanırım haz­ ret ı. —der.—

Vessaf efendi Mehmet Paga­ nın kim olduğunu öğrenmek me­ rakiyle Alay dönüşünde yorgun­ luk almak üzere Behiç efendi­ yi konağına davet eder. Behıç elendi Damat Mehmet Pa-şa hak­ kında bildiklerini tjöyle anla­ tır 1

Cellat

başının evi!

Ben medreseden çıktığım­ da bana meyil olan müderrisler­ den bin taşraya gitmem İçin oe nl bir kapıya sağlık verdi. Za­ manın cellât başısımn evine gö­ türdü. Muazzam bir konak. Oda. lar. Halayıklar. Gene oda;ar... Gene halayıklar. Ağanın huzu­ runa girdik. Cellât başı elini öp­ türdü. «Oğlumu okutacaksın.» dedi. «Eti senin kemiği ben:m. Hizmetini unutmam.» Bir hiz­ metkâr beni içeri götürdü. Ta. lebemı getirdiler. Lalasının ya­

Í A H Y A.K EMÁL’e Oûfl

İzmir

hatıraları

Yazan: Kemal B i L B A Ş A R

"Böylece ne

gözden

_diiştii,

ne de

bir

iftiraya uğradı,,

YAHYA KEMAL

nında 15 yaşlarında eben.ıeka bir çocuk Onların arkasında t-ı kavuşturmuş halayıklar. Lala cellât, başı mahdumunun çok nazlı büyütüldüğünden bahset­ ti. Tekdir edilmemesini »ağlık verdi. Çocuğu karşıma aidim Hemen emsıleden derse o a-, la­ dini. Çocuk birden bir ağlama­ dır tutturdu. Lalası telâşla ço­ cuğu kucakladığı gibi içeri gö­ türdü. Halayıklar ve lala bana hiddetle bakıyorlardı. Dişimi süi­ tim. Ertesi güııü takrar derse gittim. Aynı hal tekerrür etti. Cellât başıyı öfkelendirmek-..uı korktum. Müderrisime gittim. «Aman Hocam.» dedim. Ahvali keyfiyet böyle iken böyle, —di­ ye— anlattım. «Ben bu İşın ııak. kından gelemiyeccğlm» dedim.

Müderris, gülümsiyerek başı­ nı salladı:

— A efendim —dedi— Ben seni oraya cellât başının oğlunu okutup adam edesin diye gön­ dermedim ki. Yetişmiş yetişme­ miş ne olacak. Onun istikbali

müemmendir. Ben seni yetiştir­ mek İstiyorum.

Bana, cellât başının oğluna siyeri nebeviden. Kısası Enbiya­ dan hikâyeler anlatmamı tavsi­ ye etti.

— O kadar bilgi ona çoktur bile.

Devresi gün konakta çocuğu karşıma aldım. Lala, zenci ha­ layıklar çepçevre ayakta şek ■- şlyorlardı. Siyeri nebeviden b.r hikâye anlatmaya başladım. Ço- c :% sözlerini belertmiş dinliyor­

du. Zencilerin ağzı bir karış a- çı.ını.şiı. O günkü dersten her­ kes hoşnut kalmıştı. Lala bava konağa hergüıı devanı mecbu­ riyetinde olmadığımı söyledi.

Cellât başının oğlu İ9 yaşma gelince kellendi, tellendi. Mehip bir adam oldu. Lâkin ağzı var dili yoktu. Mükâfaten hünkârın hemşiresiyle evlendirildi. A ta­ beye Vali tâyin olundu. Fakat. Damadı Şelıriyari taşraya gönde, riür mi? Onun yerine mütesel­ limler gönderildi. Derken Gtrıde silsile çıktı. Gitme hazırlıkları

aylarca sürdü. Mütesellimler ora­ nın vergilerini de toplayıp gön. derdiler. Bu defa Beylerbeyi rüt­ besiyle Ezurunıa silsile çıktı. Artık Erzuruma gitmesi lâzımdı Fakat, patlayan Rus haro; buna mâni oldu. Beylerbeyinin Üskü- dara geçmesi iâzımgeldi. Çadır­ lar kuruldu. Yemekler yenildi Benim merak etliğim şey şuydu: Cellâtzade Mehmet Faşa ata na­ sıl binecekti... Ona da lüzum kalmadı Damat Paşanın Asker­ lik meşakkatini çekmesine gö­ nülleri razı olmadığı içlıı hün­ kâr onu Kubbe altı Vezirliğine tâyin etmişti. Çünkü kuobe altı vezirleri harbe gitmezlerdi. Bun­ dan sonraki hayatında hiçoir de­ ğişiklikle karşılaşmadı. Yed: ve içti. Oburluğu yüzünden mide rahatsızlığına tutuldu. Bu yüz­ den irtlhal etti.

Ne gözden düştü,

ne de...

Onu herkes sevmiştir. Hiç kim. ee ondan kendisine bir zarar ge­ leceğini akima getirmiyordu. Kubbe altında yapılan toplantı­ larda ağzından bir tek lâf çık­ mamıştı ki. birinin hatırını kır­ sın veya i6tlrkabını badi olsun. Böylece ne gözden düştü, ne de bir iftiraya uğradı. Rahat yaşa­ dı .rahat öldü.

Vessaf efendi:

— Varlığı ile yokluğu müsavi idi desenize..

Behiç efendi güldü.

— Aman böyle olduğu daha iyi. Hüleiayı Raşideyn devrinde Ömerül Faruk doğru, âdil bu- im sandı. Fakat, dünyayı kana bo­

yadı. uevıet adamlarının .vıenmat Paşa gibisi iyidir. Ne kendiier-ne ziyanı, ne bize zararı olur.

Suriye gezisi

Üstad hikâyesini bitirdikten sonra Suriye'ye yaptığı seyahat­ ten bahsetti

— Beyrut. Akdenizdeki bütün şehirlerin en güzeli. Bu şenırie. ı rin hepsini gezdim, gördüm. Na- i polik'yi, hele Nis’i avucumun içi gibi bilirim. Hiçbiri Beyriıtla gü_ | zellik yarışma giremez. Baaibek i harabelerine de uğradım. Akılla- I ra hayret verecek yapılarmış I bunlar. Ne muazzam, ne taun j sütunlar, ne ihtişamlı kemerler, j Bana öyle geliyor ki Romaiılar eski medeniyetleri unutturmak için böyle muazzam ve muhte­ şem eserler meydana getirdiler.

Surlyede herşey Osmanlılığı hatırlatıyor. Peçeli kadınlar, leş­ li erkekler, minareli camiler.. Sa­ nıyorsun ki hükümetin kapısın­ dan OsmanlI valisi çıkıverecek. Camiler, sadece camiler başlı - başına orayı Türk yapmıya kâ­ fi geliyor. Maaiıaza oradaki ca­ miler bizimkilerle kıyas salıul etmez. Bizimkilerde güzellik, zarafet bir İstanbul hanımının zarafeti gibidir. Halkı Türk sev­ gisiyle dolu. Gayet iyi hatırla- ] rım. Kaç defa selaret otomoyı- l lımizdeki bayrağı öpenler ol- I muştur. Bir Müslüman:

— Ben camiye Türkiyeyi ha- ; tırlamak için gidiyorum. - dedi, j Oradaki camilerde Cuma gün. j leri müthiş cemaat toplanıyor. | Gülüyor, söylüyor, münakaşa e- dıyor ve yemek yiyorlar.

Şama giderken Zahleye uğra- i dik. Aman buranın rakısu ne I berrak, ne kokulu şey. Dünyanın hiçbir içkisi bu kadar keyif ve- , rici değildir.

Mısır'a da gittim. Coğrafyanın anlattığı Mısır mevcut değildir yeryüzünde. Sadece çöl arasında akan bir nehir vardır. Mısır neye benzer bilir misiniz. Pekmeze as­ tırılmış bir baston ve üzerinde

üşüşmüş 17 milyon sinek. Haki­ katen de böyledir. Mısırdaki fei- lâh nev'i - beşerden değildir san­ ki. Vücudu yoktur. Beyaz t.ir çulun altında kara bir kamış­ tır. Ve Nil kenarına serilmiştir. Mehmet Ali orasını bizden ne kadar ucuz ve kolay almıştır.

Bir arkadaş:

— Yeni şâirlerimizi nasıl bu­ luyorsunuz üstad? —diye sor­ du—

Y'ahya Kemal bey hoş bir şey anlatmıya hazırlanır gibi dudak, larını yaladı:

_ üçüncü yazı.

Perşembe günü

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi