A.Ü, Veteriner Fakültesi
Yem Maddeleri ve Hayvan Besleme Kürsüsü Doç. Dr. Sabri DtLMEN
YEM KITLıGı DOGU İLLERİMİzE BİRDEN BIRE MI ÇÖKTÜ?
Doç. Dr. Sabri DtLMEN
nogu bölgesinde özellikle Erzurum, A~n ve Kars illerimizde 1961 yılı ilk baharından itibaren başlayan şiddetlibir kuraklı~ çizdi~ hazin tablonun basınınuzdaki haklı tepkilerini dikkatle ve adım adun izl& mekteyiz.
Dogu illerimizdeki bu kıtlı~ başlıca nedeni, 1961ilklba:harve yaz aylarında bölgenin 40 yıldanberi yaşamadı~ şiddetli bir kuraklıktır. Bu duruma göre kıtlık çanı Dogu illerimizde daha ilkbahar ve' yaz ay-lannda çalmaya başlamıştır.
İşte kıtlık çanı bölgede çalmayabaşlarken bu satırlann yazan, Fa-kültemiz Profesörler Kurulu karanna uyarak dogu bölgesinde bir in-celeme y~pmak üzere 17 Temmuz 1961günü uçakla Erzuruma hareket etmiş ve bir haftalık inceleme gezisinden sonra 'aşa~daki ETtLDRAFa-RU'nu hazırlayıp Veteriner Fakültesi Dekanh~a sunmuştur.
i
ETüD RAPORU
17 Temmuz 1961'denitibaren bir hafta süre ile Erzurum bölgesin-de kurakhktan ileri gelen Yem durumu incelenmiştir.
Erzurum~un Hınıs, Tekman, Hasankale ve Horasan ilçe merkezl& riyle bu ilçelere ba~lı bir kısım köylerde ya:lftı~mız incelemelerden alı-nan sonuçlar aşa~da özetlenmiştir.
Erzurum ve buna komşu illerde hüküm süren kuraklık münasebe-tiyle önümüzdeki kış aylarında bir yem kıtlı~ ile karşılaşılması kuvvet-le bekkuvvet-lenebilir.
oİLi.\1EN
1. Meraların verim kapasitesi normal yıllara nazaran % 60-70 ara-sında düşük bulundu~,
2. Tabii çayırlarda verimlerin normal yıllara nazaran % 70-80 ara-sında bir azalma görüldü~,
3. Sun 'i çayırların verim kaı:,.ıasitesinde normal yıllara nazaran % 80-90 arasında bir azalma oldu~,
4. Bug-daygiller ekiminin kuraklıktan büyük zarar gördü~ için saman üretiminde büyük bir düşmenin olacag-ı kanısına varılmıştır.
Bu durum karşısında bölgede 'önümüzdeki kış aylarında ciddi bir yem kıtlıg-I ile karşılaşılması kuvvetle muhtemel görülmektedir.
Genelolarak Dog-u bölgesinde yem kıtlıg-I probleminin çözülmesi ve muhtemel bir tehlikenin öIilenmesi için şimdiden alınması gereken ana tedbirler şöylece özetlenebilir: .
1. Bölgede yem ihtiyacının karşılanması,
2. Bölgedeki .köylüye süratle yem kredisi sag-Ianması, 3. Bölgede hayvan kesafetinin iazaltılması.
1. Bölgede yem ihtiyacının karşılanması:
A. Bu bölgeye ihtiyacı karşılayacak yem ikmalini yapabilmek için, başta damızlık hayvanlar göz önünde bulundurularak bölgenin ihtiyaç duydu~ kuvvetli yem ve kaba yem miktarlarının tesbiti gerekli görül-müştür. 'Bunun için teşkil edilecek özel heyetler tarafından bölgede bu-lunan hayvan sayısı ve yem miktarları dikkate alınarak gerçek yem ih-tiyacının kısa girmeden açıkça belirtilmesi lazımdır.
B. İhtiyaç duyulan dane yem, Toprak Mahsülleri Ofisince sag-lan--malıdır. ~ıg-Ir ve koyun gibi geviş getiren hayvanların beslemnesinde kaba yemin (Kuru ot ve saman gibi) önemli bir faktör oldu~
.
. göz önü-ne alınarak bölgeye yurdun çeşitli yerlerinden kuru ot ve saman gön-derilmesi imkanları aranmalıdır.Türkiye Şeker Fabrikalarında şeker üretiminden geri kalan yaş pancar posalarının kurutularak bölgeye gönderilmesi, kaba yem ihti-yacının karşılamnasında yardımcı bir rol oynayacag-I tabiidir. Şeker pancarı posalarının yaş halde taşınması ve saklamnası ekonomik 01-mayacag-ı gibi önemli yitimlere de sebep olur. Yaş posaların kurutul-ması ile dayanıklı ve taşınkurutul-ması kolay deg-erli bir yem elde edilir.
C. Günıük yem üretim kapasitesi 30 ton ve azami üretim kapasite-si ise 50 ton olan Erzurum Yem Fabrikası, bölgenin kuvvetli yem ihti-yacını karşılayamaz. Bunun için Yem Sanayii Anonim Şirketi, bütün fabrikalariyle günlük üretimini yükselterekbölgeye şimdiden karma yem göndermelidir.
D. Arpa, kepek ve küspe gibi yem maddelerinin ihracı hemen dur-, durulmalıdır.
•..
DOGU İLLERİMİzDE YEM KıTLlGI,
E. Bölgeye sevk edilecek yemin ihtiyaç duyulan köylere ulastınla-ilmesi için Toprak Mahsulleri Ofisi, ilçelere varıncaya kadar ~vvetli em stok merkezleri kurmalı ve bu' yemin da~tımı bu merkezlerden önetilmelidir.
F. Yemin da~tımında, asıl yetistiricii • olan köylünün ihtiyacı ön
lana alınmalıdır. .
G. G~rek özel ve gerekse resmi sektörlerden kuraklık bölgesine va-i olacak. yem sevkva-i va-isteklerva-i, Ulaştırma Bakanlı~ca hemen
karşılan-alı ve tenzilatlı bir ta.şıt tarifesi uygulanmkarşılan-alıdır. Bu tedbirler, kurak-ık bölgesinden başka illere sevk edilecek hayvanlar için de uygulanma-ıdır.
2. Bölgedeki köylüye yem kredisinin sa~lanması:
Genelolarak köylü, T. C. Ziraat Bankasına tarımsal kredi bakı-ndan borçlu durumdadır. Öte yandan köylünün kuraklık sebebiyle
Lİ yıl iyi bir ürün alamayaca~ için, köylü Bankaya olan borçlarını öde-ebilecek bir durumda bulunmamaktadır. Kredi mevzuatı ise alınmış ir kredi. ödenmeden ikincisinin açılmasına engeldir. Köylünün özel-ikIe damızlık hayvanlarım elden çıkarmasım önleyecek ve
hayvanla-na yem satın alabilmesini sa~layacak çapta ayrı bir yem kredisi açıl-alıdır. Yani köylü, Toprak Mahsülleri Ofisinin yem da~tım merkez. erinden uygun taksit ve faiz karşılı~ krediyle yem alabilmelidir.
3. Bölgede hayvan kesafetinin azaltılması:
Hayvan yetiştiricinin elindeki damızlık hayvan sayısına dokunmak-ızın bölgedeki hayvan kesafetinin azaltılması, yem dar1ı~ı önleme
akımından uygun bir tedbirdir. Bu amaçla:
A. Bölge dışında bulunan ve özellikle hayvan ticaretiyle u~raşan atandaşlarm Erzurum ilinden canlı hayvan satın almalarım teşvik
et-eli ve bu tüccarların hayvan satın alabilmeleri için bunlara kr.edi yar-ımı yapılmalıdır.
B. Resmi sektörlerin bu bölgeden hayvan satın alımı, köylünün elin-eki hayvanların ucuz fiatla çıkmasını önleyecek şekilde nazım karak-erde olmalıdır.
C. Et ve Balık Kurumu, canlı hayvan ihtiyacım öncelikle bu bölge-en karşılamalı ve bu konuda ba~lantı yapacağı yetiştiricilere gerekıı olaylıkları göstermelidir.
D. Bölgeden komşu yabancı ülkelere 'hayvan ihracmı sa~lamak in vakit geçirmeden gerekli teşebbüs ve anlaşmalara geçilmelidir.
Yukarıda anahatlariyle işaret etti~iz tedbirlerin alınması, Er-rum bölgesinde hüküm süren yem kıtlı~ tehlikesinin önüne geçilebi-ce~ kanısına varılmıştır.
Küçük b~ 672 805
•
DİLMEN
II
AGRI, ERZURUM VE KARS 'İLLERİNDE HÜKÜM SÜREN YEM KITLıGı MÜNASEBETİYLE YAPILAN BİR İNCELEME
Ag-rı,Erzurum ve Kars illerinde 1961/ilkbaharından beri hüküm sÜ. ren kuraklıktan ileri gelen yem kıtlı~ının son günlerde ciddi bir fela-ket halini aldıg-ıhaberleri basınımızda görülür görülmez durumun ye-rinde incelenmesi için Fakültemiz Profesörler Kurulu tarafından heye-timiz vazifelendirilmiştir.
15 Ocak 1962 günü heyetimiz ~rzuruma hareket ederek durumu ve alınan tedbirleri yerinde incelemiştir.
Agn, Erzurum ve Kars Veteriner İşleri Müdürleri, Yem Sanayii Anonim, Şirketi temsilcisi ile Erzurum Veteriner İşleri Müdürlüg-ünde 17 Ocak 1962 günü bir toplantı yapılmış ayrıca Erzurum Valisi, Erzu-rum Ziraat İşleri, Yem Fabrikası, Et ve Balık KuErzu-rumu ErzuErzu-rum Kom-binası mü(lürleri ile temas edilerek Dog-ubölgesinde yem kıtlıg-ınınne-denleri ve bugünkü durum üzerinde gerekli bilgiler alınmıştır.
Bu toplantı ve temaslanmızda elde edilen sonuçlan başlıca 3 kı-sımda toplamak mümkündür:
ı.
Ag-n, Erzurum ve Kars illeFinde bugünkü durum2. Bu illerde yem darlıg-ını önlemek için şimdiye kadar alı-nan başlıca tedbirler
3. Dog-u bölgesinde, yem darlıg-ına....karşı sür'atle alınmasını lüzumlu gördüg-ümüztedbirler. A. Ag-nilinde durum: Hayvan mevcudu: Büyük baş ---312 354
Ag-n Ziraat İşleri Müdür!üg-ünden alınan istatistik bilgiye f' göre
gerek yem ve gerekse her türlü öteki toprak ürünlerinin Dog-ubeyazit, Diyadin ilçele~de % 70-80,A~n merkezi, Hamur ve Eleşkirt ilçelerin-de % 50, Tutak ve Patnos ilçelerinde ise % 30 oranında ,geçen yıllara göre 1.961yılında eks,ik elde edildi~i sonucuna vanlmıştır.
A~n ilinin yem ihtiyacı:
A~n ili hayvanlarının en önemli yem ihtiyacının kaba yem yani ku. ru ot ve saman oldu~u anlaşılmıştır. Normal "meraya çıkış zamanı ka-bul edilen Mayıs 1962'ye kadar ilin mevcut yeminden başka daha 21 bin ton 'kaba yeme ihtiyaç bulundug-u tesbit edilmiştir. Ilalen A~n'da Top:ak Mahsülleri Ofisinde 800 ton kadar arpa mevcut oldug-uanıaşıI-1
DOGU İLLERİMİZDE YEM KITLIGI
mışsa da yetiştiriciler borçlu durumda bulunduklan için Ziraat Banka. sından kredi alamamış ve böylece bu ofisten de kuvvetli yem satın a1a-mamışlardır. Yapılan temaslanmızda 4 bin ton arpanın kredi ile hay-van yetiştiricilerine verilmesinin" gerekti~ anlaşılmıştır. Bugüne kadar Agrı Toprak Mahsülleri Ofisinden kilagrarnı 53 kuruştan 500 ton arpa ı:.'eşin bedelle yetiştirici tarafından satın a11rynış.tır.
Agn ilinde alınan tedbirler: "
Agrı ilinde bulunan Süvari Tümeni motorize olunca Tümen birlik-lerinde bulunan :
403 ton Saman 1152 ton arpadan
403 ton saman tamamen ve arpanın ise 152 tonu yetistiriciye intikal et-tirilmiştir. Bu duruma göre Agrı askeri birliklerinde halen 1000 ton
kadar arpa bulunmaktadı~. "
Küçükagrı'da yasak bölge olarak ayrılan yerlerde yetiştiriciliin hayvan otlatmasına müsaade edilmiş ve bu bölgeye 30 bin baş" hayva-nın sevki saglanrnıştır. Bundan başka yetiştirici tarafından 8-10 bin' baş kadar hayvanın Muş, Siirt ve Diyarbakır illerinde kış meralamasİna müsait bölgelere sevk edildi~ anlaşılmıştır. Agrı ilinde yem" darlıgına karşı bugüne kadar, alınrnış olan 'başlıca tedbirler bUnlardan ibarettir:
Agrı ilinde yem kıtlıgına karsı sür'atle alınması gereken fedbirler:
.
.
Halen bölgede besili hayvan bulunmadıgı tesbit edilmiş oldugUn-dan Agrı ilinden kasaplık hayvan ayınp elden çıkarmak suretiyle böl-gede "hayvan kesafetinin azaı,tılması mümkün görülmemektedir. Bu du-rum karşısında bölge hayvanlarının önümüzdeki aylar yani Şubat, Mart ve Nisan aylannda daha ciddi bir yem kıtlıgı ile karşı karşıya ka-lacakları tahmin edilmektedir. Bunun için muhtemel bir açlı~ tehlike-sini mümkün oldugu kadar önleyebilmek için bu il hayvan yetiştiricile-rine nakdi yem kredisinin sür'atle saglanması, ilk alınması gereken ted-birlerden biridir. Bölgeye ot ve saman gibi kaba yem sevki müşkülat arz etmesine ragmen buralara özellikle kuru ot gönderilmesi için gere-ken imkanların araştırılması lüzumlu görülmektedir.B. Erzurum ilinde durum: Hayvan mevcudu:
Büyük baş__ o_._ •• _ Küçük baş
669 680 1 256 330
Genelolarak Erzurum bölgesinde 1961 yılında dane yem ve kaba yem üretiİninin geçen yıllara göre % 60-70 kadar eksik bulundugu tes-bit edilmistir. Erzurum ilinin özellikle çat, Tekman, Karayazı ve Olur ilç~lerind~ ileri derecede bir yem darlıgı~ın hüküm sürdügü anlaşılmış-tır."
Küçük baş ---
""""'-i 850 000
•
DİLMEN
Erzurum ilinin yem
ihtiyacı:-Erzurum bölgesi hayVanlannın normal meraya çıkış zamanı ol önümüzdeki Mayı:s ayı sonıarula kadar en düşük -bir norm üzerinden yetiştirici elinde bulunan yemden başka, 52 200 ton kuvvetli yeme v 138 bin ton kaba yeme ihtiyaç bulundu~ sonucuna vanımıştır. Erzu rum Toprak Mahsülleri Ofisinde bulunan arpadan son üç ay içinde 12 bin ton arpa peşin b~delle yetiştiriciye satılmıştır. Gerek yetiştiricil rin ve gerekse Erzurum'da sı~r ve koyun besisiyle u~rasan tüccarlan Yem Sanayii yeminden memnun kaldıklan ve bu yeme' ra~bet göster dikleri anlaşılmıştır.
Erzurum ilinde yem kıtlı~na karşı süratle alınması gereken ted birler:
Erzurum ilinin bugünkü hayvan mevcuduna göre 52 200 ton kuv vetli yem ve 138 bin ton kaba yem açı~n mümkün oldu~ kadar kap tılabilmesinin an'cak yetistiriciye sür'atle bir yem kredisinin verilmesiy le müm!cün olabilece~ kanısına varılmıştır. Bu arada Erzurum'dan v hatta di~er yem kıtlı~ çeken bölgelerden yurdun başka bölgelerin sevk edilecek hayvanlar için tenzilatlı bir tren tarifesinin uygulanmas
i
.bölgede ~ayvan kesafetinin azaltılması bakımından alınması gereke faydalı tedbirlerden biridir. Bölgeye ot ve saman gibi kaba yemleri sevki müşkülat arzetmesine ra~en özellikle ot gönderilmesi için ger ken inikanların araştırılması lüzumlu görülmüştür.
C. Kars ilinde durum: Hayvan mevcudu:
Büyük baş
.._ .. _----760 000
Karsbölgesinde yem ve öteki toprak ürünlerinin Merkez, Susuz Digor ilçeleri ile Selim ve Kağızman ilçelerinin kimi yerlerinde % 50 100, Tuzluca ve Arpaçay ilçelerinde % 90 oranında geçen yıllara gör 1961 yılında eksik elde edildiği anlaşılmıştır.
Kars ilinin yem i~tiyacı:
Kars bölgesi hayvanlarının en önemli yem ihtiyacının kaba ye yani kuru ot ve saman oldu~ anlaşılmıştır. Normal meraya çıkış za mam sayılan önümüzdeki Mayıs ayı başına kadar hayvan mevcudun göre en düşük bir norm üzerinden, yetiştirici elinde bulunan yemde başka, daha 38 bin ton kaba yeme ihtiyaç bulundu~ tesbit edilmiştir Toprak Mahsülleri Ofisinde bulunan kuvvetli yem hemen tamamen y
\
tiştiriciye satılmıştır. Halen bölgenin kuvvetli yem ihtiyacının 1-5 bi ton kadar oldu~ anlaşılmıştır. Bölgede Erzurum Yem Fabrikası ima-li 500 ton kadar karma yem satılmıştır. Yem kıtlığı rr,ınasebetiyle
son-DOGU İLLERİMİZDE YEM KITLIGI
i.
bahardan itibaren bugüne kadar bölgeden 180 bin sıgır, 350 bin koyun ve 12 bin atın satılarak hayvan kesafetinin önemli derecede düşürül. dügü tesbit edilmiştir.
Kars ilinde yem kıtlığına karşı sür'atle alınması gereken tedbirler: Kars ilinin bugünkü hayvan mevcuduna göre 38 bin ton kaba yem ve 15 bin ton kuvvetli yem ihtiyacının kapatılması için gerekli imkanla-rın araştırılması zaruri görülmektedir. Yetiştirieinin yem satın alabilm~ si için vakit geçirmeden yem kredisi açılması gerekmektedir. Bu arada Kars ilinçle Yurdun başka bölgelerine hayvan sevk edilmesinin teşviki için tren tarifesinde uygun bir tenziıat yapılması, bölgede hayvan mev-cudunun azalmasına yardım edecek önerrrti bir tedbir' sayılabilir. . Genelolarak Doğu bölgesinde hüküm süren yem kıtlıgına karşı sür"atle alı~ası gereken ana tedbirler aşagıdaki gibi özetlenebilir: i
1. Ağrı, Erzurum ve Kars illerinde yem kıtlıgından ileri gelen teh-likenin mümkün olduğu kadar 'önlenebilmesi için bölgEmin hayvan y~, tiştiricilerine kredi karşılıgı para yardımı yapılması lazımdır. Yetişti-riciye para kredisi sağlanmasında israr edilmesinin başlıca nedenini, para yardımının... daha sür'atle yetistiriciye,
.
ulastırılmasının' mümkün,
olabilmesinde ve köylüye kredi karşılıgı doğrudan doğruya yem dagı-tımının geniş bir organizasyonu gerektirmesinde ve böylece yardımın köylüye geç ulaşmasında aramak lazımdır.2. Yem kıtlıgı çeken Doğu bölgesine öteki illerimizden yem sevkini hızlandırmak ve teşvik etmek üzere tren tarifesinde yalnız yem için yapılan % 90 tenzilatın bölgede çok müsbet bir etkisi görülmüştür. Bölgeden başka illere hayvan sevkini hızlandırmak ve teşvik etmek ve böylece Doğu illerinde hayvan kesafetini mümkün olduğu kadar düşür-mek amaciyle hayvan sevkiyatı içın de tren tarifesindei belli sınırlarda bir dÜf,ürme yapılmasının• , i çok uygun ,bir tedbir oUı.cagı kanısına varıl.",
mıştır. " ,
3. Halen yetiştirici elinde bir miktar yem bulunması ve fakat bu yem stokunun günden ~ne azalması sonu önümüzdeki Şubat, Mart ve Nisan aylarında Doğu bölgesinde yem kıtlığından ileri gelen tehli-k~nin çok genişleyeceği tahmin edilmekte ve bunun için Doğu bölgesi hayvan yetiştiriclerine sür'atle' yardım yapılmasının gerektiği 'göz ön~-de bulundurulmalıdır.
4. Önümüzdeki ilkibaharda yetiştirici elinde boğa ve koç gibi er-kek damızlıkların kalmadıgı ve kalanların. bile bakımsızlıktan ve açlık-trn aşırn kaaıbiliyetlerini kaybedeceklerini göz önüne alarak bu yıl Do-ğu bölgesinin il ve ilçelerinde suni tohumlama için gerekli tedbirler alın-malıdır. ,Bu maksatla mu!htelif yerlerde suni tohumlama laboratuvar ve istasyonları kurulması lüzumlu görülmüştür.
DİLMEN
5. Dogu.bölgesi hayvanlannda bakımsızlık ve açlıktan ileri gelen bir vücut dayanıklıgının kırılaca~ düşünülerek salgın ve paraziter hay-van hastalıkları bakımından gerek koruyucu ve gerekse küratif ted-birlerin şimdiden alınması uygun görülmüştür. Bölgede açık bulunan Veteriner kadrolannın kapat~larak gerekli güvenlik tedbirlerinin alın-ması gerekmektedir. öte yandan Dogu illerinde Veteriner teskilatının motörlü taşıt ihtiyacının da gere~i gibi süratle karşılanması lazımdır. Ana hatlariyle işaret etti{timiz ve geçen yazdan alınması gereken bu tedbirlerin şimdi alınmas~ geç kalmış: olmakla beraber A~rı,..Erzu~ rum ve Kars illeriride devam eden yem darlıgının kısmen olsun acil tedbirlerıe önüne geçilebilece~i kamsında bulundugumuzu saygıları-mızla sUl).arız.
Prof. Dr. S. BATU Prof. Dr. H. BAŞKAYA
26 OCak 1962 .
Doç. Dr. S. DİLMEN
Gerek i. ve gerekse II. raporda açıkça belirtilçli~ gibi Dogu ille-r1nde 1961 ve 1962 yılları los aylannda çekilen yem kıtlı~nın baslıca sebebi bölg~de1961 yılı ilk!b~a:r ve yaz mevsimlerinin ileri der~ede kurak geçmesidir. 9te yandan hayvancılı~n gelişmesine çok elverişli bulunan Dogu illerimizde çayır ve merala11Il islah ve korunmasımn uzun yıllar ihmal edilmiş olması da bugünkü yem kıtlı~ının çıkışında başlıca bir faktör bulundu~a işaret etmek yerinde olur.
