AÇIK KÜMELER ve
YEDİ KANDİLLİ
SÜREYYA
Prof. Dr. Faruk Soydugan[fsoydugan@comu.edu.tr
Gökyüzü
Bilim ve Teknik Aralık 2019
4 Aralık İlkdördün 12 Aralık Dolunay 19 Aralık Sondördün 26 Aralık Yeniay
Geminidler
Göktaşı Yağmuru
Yılın en yoğun göktaşı yağ-murlarından biri olan Ge-minidler, 4-17 Aralık arasın-da gözlense de en yoğun olacağı gece 14 Aralık 2019 olacak. Çoğu meteorun gökyüzündeki çıkış nokta-sı, Gemini yani İkizler Ta-kım Yıldızı’nın parlak üye-si Castor’un yakını olarak görünecek. Geminidler’in kaynağı 3200 Phaethon Asteroidi’dir. Yoğun bir göktaşı yağmuru olması-na karşın, Ay doluolması-nay ev-resini henüz geçmiş ola-cağından ve gökyüzünün aynı bölgesini aydınlata-cağından saatte 20 kadar göktaşı görülebileceği tah-min ediliyor.
A
çık kümeler, aynı moleküler bulutta oluşmuş ve aynı yaş-taki yıldız gruplarıdır. Gökyüzün-de birbirinGökyüzün-den bağımsız ve yayılmışgörünmelerine karşın, küme üye-leri birbirine kütleçekimsel olarak bağlı olup gökada içinde aynı doğ-rultuda hareket ederler.
91 Astrofizikçilerin yoğun ilgi
göster-diği bu kaynaklar, aynı yaşta olmanın yanında yaklaşık aynı uzaklıkta ve ay-nı kimyasal içeriğe sahip olmaları nede-niyle, farklı kütlelere sahip yıldızların ya-şam serüvenlerini izlemek için önemli yıldız topluluklarıdır. Bunun yanında, yıldızların oluşumu ve dinamik etkileş-meleri ile birlikte içinde bulunduğu-muz gökadanın yapısı ve kimyasal de-ğişimlerini incelemek için de tercih edi-len kozmik nesnelerdir.
Açık yıldız kümeleri, gökadamızın düzleminde veya çok yakınında konum-lanırlar. Gökadamızda 1000’den fazla bilinen açık küme bulunmasına karşın, gerçek sayılarının çok daha fazla olduğu düşünülüyor. Bu kümelerde, yıldız sayı-ları genellikle birkaç yüz ile birkaç bin arasındadır. Diğer akraba yıldız toplulu-ğu olan küresel kümelere göre çok da-ha az sayıda ve birbirinden uzak üyeler içerdiklerinden çekimsel bağlılıkları da-ha zayıftır. Bunun yanında, açık küme-lerin yaşları genellikle birkaç yüz milyon yıldan küçüktür. Sayıları daha az olan daha yaşlı açık kümelerin ise çoğunluk-la gökada merkezinden görece daha uzak konumlarda bulundukları görülür.
Açık kümeler, profesyoneller kadar amatör gözlemcilerin de dikkatini çeker çünkü çok sayıda açık küme küçük te-leskoplarla gözlenebilecek kadar parlak-tır. Küme özellikleri daha sonra ortaya çıkarılsa da yüzlerce yıldır bilinen ve çıp-lak gözle de gözlenebilen Pleiades (Ül-ker, M45), Hyades (Melotte 25) ve Prae-sepe (M44) gibi kümeler vardır.
En çok bilinen ve gökyüzünde par-lak üyeleri nedeniyle çıppar-lak gözle kolay-lıkla bulunabilen açık küme M45, “Ül-ker”, “Yedi Kız Kardeş”, “Pleiades” ve “Subaru” isimleriyle bilinir. Yunan mito-lojisinde geçen Yedi Kız Kardeş,
küme-nin Maia, Electra, Taygeta, Alcyone, Ce-laeno, Asterope ve Merope olarak ad-landırılan yıldızlarıdır. “Yedi Kandilli Sü-reyya” olarak Mehmet Akif’in “Çanak-kale Şehitleri” şiirinde “Ebr-i nisanı açık türbene çatsam da tavan/ Yedi kandil-li Süreyya’yı uzatsam oradan” beytinde de kendine yer bulur.
Çıplak gözle M45’in altı üyesi ko-laylıkla görülebilir, hatta şehir ışıkların-dan uzak, karanlık bir ortamda bulu-nup bölgeye dikkatle bakılırsa bu sa-yı on ikiye kadar çıkabilir. Kışın Kuzey Yarımküre’den gözlenebilen ve Bo-ğa (Taurus) Takımyıldızı doğrultusun-da yer alan kümenin Dünya’ya uzaklı-ğı yaklaşık 440 ışık yılıdır. Gökyüzünde “Yedi Kız Kardeş”i bulabilmenin başka bir yolu da Orion Takımyıldızı’nın kuşa-ğını oluşturan üçlü yıldız ve Aldeberan yıldızlarını birleştiren doğrultuyu takip etmektir. M45 açık kümesi, Ay’ın gök-yüzündeki görünür çapının yaklaşık iki
katı bir alanda yani 1 derece yayılımda karşımıza çıkar. Görünür parlaklığı 1,6 kadir olan kümenin çıplak gözle görü-nen tüm üyeleri sıcak ve büyük kütle-li B tayf türünden yıldızlardır. Son yıl-larda, kümeye ait, önemli sayıda sönük kahverengi cüce de olduğu anlaşıldı. Kümenin yaşı yaklaşık 100 milyon yıldır.
Yakın zamanda Kepler Uzay Teles-kobu verilerine dayanan araştırmalar-da, sıcak yıldızlar oldukları bilinen Ye-di Kız Kardeş’in (Maia, Electra, Tayge-ta, Alcyone, Celaeno, Asterope ve Me-rope) aynı zamanda değişen yıldız ol-duğu ortaya çıktı. Kardeşlerden Mai-a dışındMai-akilerin tümü, sismik değişim-ler gösterirken Maia’nın değişim nede-ninin, atmosferindeki dev kimyasal leke olduğu tahmin ediliyor.
Yüzyıllardır gözlenmeye devam eden Ülker Açık Kümesi hâlâ birçok bi-linmeyeniyle bir kandil gibi kış geceleri-ni süslüyor.
