TÜRKİYE'DE VETERİNER İLÂÇ SANAYİİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ

Vel. Bil. Derg. (2002). IH, 3: 45·50

TORKiYE

'

DE VETERiNER

iLA~

SANAYiiNiN TARiHSEL GELi~iMi·

Rah~n

Ozturk

1

C

Hi

stor

i

ca

l Devel

op

men

ts

in

Ve

t

eri

n

a

ry Pharmac

e

uti

ca

l Indu

s

t

ry

in Turkey

Ozet : Veteriner hekimliginde ilA<;: uygulamalannln, hayvanln evciltilmesi ile ~ladlgl kabul edilmektedir. Turkiye'de her ne kadar 1842 ylhnda ~11an ilk Veteriner Okulu ile modem anlamda i~ kulianlml ba~aml~ ise de Osmanll d6neminde sanayii nitelikJi bir gi~im ge~~tirilememi~tlr. Veteriner ilA~ sanayiin lemelleri 19501i Ylftarda endustriyel anlamda ilA~ uretimine ~mesi iIe atllml~hr. <;all~a, konuyla ilgili inceleme ve ar~tlrTnatara kaynak okJ~turmak amaci He hazIl1anmt~tlr. 11k elden beige temini ve analize dayah tarihsel metodoloji yanlnda; alan ara~\lrmasl cia uygulanml~tlr. Turkiye'de veteriner Hay sa· nayiin, AB direktifleri yeryevesinde yapllacak duzenlemeler1e Batl'daki Orneklerine benzer bir nitelik kazanarak eksikliklerin hlzla giderilebilecegi ileri sUrCilebilir.

Anahtar Kelimeler: llf1y Sanayii Tarihi, TIp va Bilim Tarihi, Veteriner Hekimligi Tarihi, Veleriner Ilflylan, Veteriner IIfIc; Sa· nayii

Summary : Drug applications in veterinary medicine were introduced with the domestication of animals. Although drug applications in modem sense started with the establishment of first veterinary school in 1842, no industrial initiative was taken place during Ottoman period. The basis of Veterinary Pharmaceutical Industry was set up in the middle of the 20th century with the introduction of industrial drug production. The aim of this study was to fulfil to need in this aspect and to provide data lor future studies. In addition to provision of original document and analysis 01 historical methodology, a qu-esbonnalre survey was applied. II has been concluded lhalthe veterinary pharmacentical industry in Turkey my acquire a SImilar quality to western modets by means of arr&ngorT19flts in the light of EU directives and complementary requirements may be performed repidly.

Key Words: History of Pharmaceutical Industry, History of Medicine and Science, Veterinary History. Veterinary Me· dlCines, Veterinary Pharmaceuhcal Industry

Girl,

TOrkiye'de modem anlamda veteriner hekimligj egitim ogretiminin ba~latlldlgl 1842 yllindan sonra (Erk ve Dinyer, 1970), iltly hazirtanmasl ve kuDanlml ko-nusunda belirgin nitelikte geli~meler kaydedilmi~tir.

Tlbbi mUstahzanar 1850'lerden sonra onem ka-zanmaya ba~laml~ ve tlbbi mOstahzar saylSlnm 1860'li yillarda bOyOk OIyOde artmasl, eczanelerde hazlrlanan Ha.ylann verine bu mOstahzariann tercih edilmesine neden oIm~tur (Baytop, 1985; 1995). MClstahzartarm kazandlgl onem, d6nemin istanbul eczanelerini bu ita.ylann benzenerini Oretmeye y6neltmi~tir. Ozellikle yabancl uyruklu eczacllar taraflndan eczane la-boratuvanannda yapllan yara merhemi, naSlr ilac!, di~ macunu va lozlan gibi basil preparatlar. mUs-lahzartann ilk 6rnekleri oIarak kabul edilmektedir (Bay-top, 1985).

TOrk eczacllan laraflndan mOslahzar yaplmlna, 1860 yllinda Eczaci Hamdi Bey 6ncOIOk etmi~lir. Daha Geht Tarihi :03.12.2002 @: ro7lllrk73@holinail.com

soma ilk TOrk tlbbi mOstahzarlanndan olan

"Pertev

$u-flJbu~ 1895'te ve ~iksir·i SOrewa- 1899'da arelilmi~lir (Baytop, 1995).

TUrk eczacllannm, 1890'11 yillarda eczanelerinin Ia-boratuvarlannda ~ladlldan ve kurduklan kfJCOk imaJa.lhanelene geli~tirdikleri ubbi mOstahzar yaplml, 1950'11 yillara kadar sOrmO~IOr. "Yabancl

Sermayeyi

Te~vik

Kanunu'hun

1954 yllinda yiirOriOge konmaslyla birlikle c<>k uluslu

ila

y tekelleri ve Marshall Yardlml ile de yerli giri~imciler TOrkiye'de itAy sanayiin lemellerini alml~tlr (T.C. TOrk Eczacllar Birligi, 1967: Ozan, 1973: Bal, 1983). Yerli ila.y fabrikalannm kurulmaya ba~­ lanmasly1a, be~eri Uay imalatlnrn yanl sira veleriner ilay seksiyonJannrn da faaJiyete geyirildigi g6rOlmektedir (OPT, 1972: 1977).

Turkiye'de, kullOr hayvanclllglnln ve yo{Jun ~­ letmecilik modelinin giderek yayglnla~mast, veteriner itAylanna olan gereksinimi daha da arnlrml~llr. Bu amayla, 1970'Ii Ylilarda ba~ gosteren veteriner iltlyJan aylglnln giderilebilmesi iyin hem yeni ilA~ firmalannm fa

-• Aym Isi~1i doktora tCl.lnden Ozctlenmi~llr.

OZTURK

aliyete ge<;:irilmesi hlzlancllnlml~ hem

de

dl~ alnnlar sOr-dUnJlmU~tOr. OOnemin hOkOmetleri laraflndan sa9-lanan !~vik ve kolayllklar, ba~langlyta ~eri sektor ktinde geli~n veleriner ua.;: sanayiini cazip hale ge-tirmi~tir (Demel, 1994).

Bu .;:alt~manln amacl; ila~ konusundaki tarihsel

bil-giJere de{linerek, Turkiye'de veteriner ilit9 sanayiin ge-I~imini incelemek ve sekton1n gunOmozdeki durumunu

belir1emektir.

Materyal ve Metot

Ara~tlrmanlO ana materyaJini, Tarim va KOyi~leri Bakanh91 (TKB) Koruma ve Kontrol Genel MO-d0r1u90nOn (KKGM) konuya ili~kin birimlerindeki a~iv malzemeleri oIu~lunn~lur.

T.C. Ba~kanllk Devle! A~ivleri Genal

MO-dOr1D{JOnOn Osmanh A~ivi va Cumhuriyet A~ivi ve

00-kumantasyon Daire Ba$kanh{J1 BOIDmleri, MiHi KO-!Ophane, TOt1< Tarih Kurumu, Devlet Planlama Te~kilall (OPT) KUtOphanesi, Ankara Universitesi Veleriner

Fa-kUtlesi KUtOphanesi ve Veleriner Hekimli{li Tarihi ve

Oeonloloji Anabilim Oall ~ivi ve KOtOphanesi Ue ozel a~iv ve kilapllklardaki konuya i1i~kin beige ve do-kOmanlardan da yararlamlml$llr.

Ara~llrmada primer kaynaklara ula$llmaya

.;:a-h~llml~tlr. Bu amacta, ge<;:mi$te yaylmlanml$ va halen

yaYlmlanmakta oIan sOrell yaylnlar yanlnda va-demekumlar, veteriner HaC firmalanna a~ dokUmanlar

va konuya iIi$kin kitap, makale, rapor ve yorumlardan

kaynak gOslerilerek ahnlilar yapllml$tlr.

Tezin yazlmlnda, ybnlem olarak, medikaJ tarih

ara$llrmalannda uygulanan relrospeklif yakla$lm

kuJ-landml$; saptanabiJen ilk elden kaynaklar incelenerek

beige analizi yapllml~, bulgular Slmflandrnlarak de-ger1endirilmi~tir .

Tezin alan ara~tlrmasl bOIOmOnde firmalardan

biJgi lopianmasl amaclyla, posta

yoIu

ile anket uy-guJama !ekni{ji kullantlml~; bu ama~1a hazu1anml$ alan

anke! formu, TKB'na ba{jlt Vatariner lIa~ $ube M

o-dOr1O{jOnde kaYlth lirmalardan halen veteriner

ilA9

ruh-salina sahip 81'ine gOnderilmi~tir. Ankel lormlanndan 45'i geri d6nmO$; bu sayl toplam lirmalann %55,5'lni olu~turmaktadlr.

Eide

edllen oran %3O'un Ozerinde

01-du{jundan, geri dbnen ankat formu sayls, yeter1i· oIarak kabul edilmi$tir.

Bulgular

Cumhuriyet

6ncesi D6nem:

TOrkiye'de 1842

YI-linda modem anlamcla veleriner hekimJiQi

eQ~im-6{Jretimini ba~lalan Prusyah Asken Veleriner Hekim Godlewsky'ye 6Q:retim ilyin kendi evinin yamnda iki bOyOk oda verildiQi; bu odalardan birinin haY"an mu-ayene salonu ve derslik, di{jerinin ise eczane olarak kul-Ianlk::hQI ve burada 90 kadar itactn butunduQu bil-dirilmi~tir (Godlewsky ve Sommer, 1846; Subhi

Edhem, 1918). Ancak, bu ilaQlann adlanna ilj~kin

her-hangi bir kayll saptanamaml~tlf.

Godlewsky'nin verdi{ji derslere i1i~kin olarak ha-Zlrlanan

39

babltk 314 sayfadan olu~n 1845 larihli

"Ders Notfan'hda, haY"anlarda slkhlda gOn1len 39

has-lallOln nedenleri ve belirtileri anlatlldlktan sanra ve -rilmesi gereken ila~ terkipleri yer almaktadlr. Bu ter-kiplerde adl gayen droglann ve kulianlm miktarlanmn klrmlzl kalemle yazlJrnasl dikkat tfElkici bir ozellik oIarak goze ~rpmakladlr. Toplam 144 ilaC ter1<ibinin

ha-zlr1aOl~1 ve uyguJarna $ekilleri aClldanml~; kullanllan bit-kisel, haY"ansal ve madensel droglann hangi oranlarda hazlr1anacaOI her bir drogun altlnda gosterilmi$tir. Din-tfElr va ar1<:.'na (1998) gOre, bu notlar va Godlewsky'nin mekluplan (1846), veteriner larmakoloji ve toksikoloji

alantnda Olkemizdeki ilk kaynaklar oIarak kabul

edil-mektedir.

haylarla ilgm oIarak dQzenlenen ve 1852 ylhnda yO-n1r10Qe giren ~NizamnAfTlfri

Eczacwan Der Memalik-;

OsmAn;ye''tIe, veteriner hekimli{jine ili$kin herhangi bir bilgi saptanamaml~tlr. Bu nizamnamenin gOnOn

ko-~u'lanna gore yeniden dQzenlenmj~ ve ilaveler yapllml~ $ekli olan

'SeJedi Ispentyiyarllk Sanatmm Icrasma

Dair

NizamnAme-3 ~ubal 1861 tarihiode kabul edilmi~ ve 618 ve 619 saYlh Takvim-i Vekayi nOshalannda 2-3

ya-Ylmlanarak yOnJr10~ girmi~tjr. Nizamnamenin 16, 21

ve 25'iOO bentlerinde, Tip Okulunda doklor,

cerrah

veya veleriner hekimJerin yazlh izni oImadan fe<;:8te ve-rilemeyece{Ji bildiriJmi~; eczacllar dl$tndaki kimselerin doktor, cerrah ve vateriner hekim recelelerini

ha-zlrtamalan yasaklanml~tlf.

Bu

nizarmame, veleriner he-kimli{Jinde ila<; kullanlmlna ili$kin olarak saptanabilen en eski ka}'1tt1r.

Osmanlt Imparator1uOunda, eczaneJer aynl

za-mands veteriner hekimlerin de hasta kabul va mu-ayene yer1eri olarak kullanllml$tlr. UJkemizde, tanm va

haY"anclltkla Ilgili ilk sOreli yayln olduQu kabul edilen (Dinyer, 1976) 'Vas/ta-i Server adlt derginin birinci

cii-dinin

Oy.

va akl!> numarah saYllannda konuy1a

ilgili

fte$.~U

itanlara rastlanml~llr. Aynca, derginin ikinci cUdinin 13 Mart 1888 tarihli

UI;:

numaralt saYlslndan ~yarak

di{Jer saYllannda ila~ reklamlanna va d6rt numarah

sa-YISlnda6

ecza

deposu tanilimianna yer verilmj~tir. I. Meetls-I Vlil;i. K:lran, lradeler K3tologu 1277. Dcfter No: 283. BeIge No: 19672. BOA-DAB.

2-3.29 Agustos lUI tanh ve 618 ~:IYlh Takvim-i VddiYI mish3SI. 10 Eylul186113nh ve 619 saYl1i Tak\'im·i Vekayi n[Jshasl. 4.29 MaYls 1880 tanhh 0\ numarnll V;i.SIIlH Servel.

Tiirkiye'de Veteriner ila~",

Reklamlan verilen ve tamaml ithal olan bu ilaylann nasll ve ne l?ekilde getirildigine dair herhangi bir bilgiye ulal?llamaml~tlr.

Wlslta·i Servet (1880-1688) ve dOnemin yalnlz veteriner hekimligi alanlna y6nelik bilimsel nilelikli jlk meslek dergisi olarak kabul edilen (Dinyer, 1965) "MecmOa-i FiJnOn-i Baytariwe'tle (1908) ye~itli iMiylar hakkmdaki yabancl makalelerin yevirilerine de yer ve-rilmil?tir. Haslallklarla ilgili makalelerin son 00-IOmlerinde, tedavide kullamlan ilaylar hakkmda bilgiler de g6ze carpmaktadlf.

Cumhuriyet Donemi; Veleriner hekimligi alanmda ilayla ilglll gelil?meler incelendiginde, ilk veleriner ilay Oretiminin Baytar Mekteb-i Alisi Kimya Ogrelmeni Mehmet Halll (Civelekoglu) Bey taraflndan 1926'da Orelilen ~Distofajin"adll

il8.

yla ba~ladl{Jl.gOrOlmO!jitUr. 8u ilk Orelimden sonra, 1927 Yllinda "Distofajin La-boratuvan" kurulmu!ji ve 1929 Ylhnda urelime ba!ji' lanml!jillr (Hamdi, 1933).

Cumhuriyetin ilanlnl izJeyen d6nemlerde veteriner hekimHgi sOrell yaYlOlannda, biryok velerioer ila

_y

rek-lamJan yanlnda

ilay

deposu lanltlmlan da saptanml!jillr. TOrkiye'de 1928 yllinda "ispef'l9fyari ve Tlbbi MOs· tahzarlar Kanunu_' 'hun yOrOrlOge konmaslyla birlikte, iJacln bilimsel lanlml yapllml!ji ve 6zellikleri resmi a<;:l-dan belirlenmi!ji, be~ri ilaqlann ruhsallandlnlmasl belli kriterlere baglanml§ ve ila<;:la ilgili pek yak konuya a<;:lk-hk gelirilmi§lir.

Veleriner ilaqlan, 1940 Ylhnda <;:Ikanlan 3940 saylh

uispefl9iyari ve Tibbi MiJstahzarlar Kanuntlna Yeniden 8azl HOkOmler ilavesine Dair Kanun2to jle 1262 saylll Kanun kapsamlna ahnml!jitlr. 8u yeni.yasanlO birinci maddesinde, ilAcm farmas61ik bir OrOn olarak ta!jilmaSI gereken krilerler aqlslndan 'tahlil ve tetkiklerinin"Tanm BakanJlgl araClh{J1 ile Sagllk 8akanllgl taraflndan; ve-teriner hekimlikteki tlbbi degerinin tespitinden sanra yasal izninin ise Tanm 8akanhgl tarahndan de-gerlendirilecegi belirlilmi§tir.

TOrkiye'de veleriner ila<;:lan ile ilgili ilk yasanln 1940 Yllinda <;:Ikanlmasma kar'!jilO; ilk yerli veleriner ilay ruhsatlnlO Eczaci Kemal Alabay adma dOzenlendigi ve 15 T emmuz 1938 tarihinde "Oi/afan" isimli ilaca ve-rildigi saptanml!jitlr. Aynl d6nemde, Ingiltere'de Cooper l?irkelinin TOrkiye lemsilcisi, bu firmanm ilaylanm ithal ederek veleriner hekimlerin kullanlmlna sunmaya

ba~-J. J 262 SaYll1 Vasa. 26 MaYls 1928 13rih ve 898 saYl1! RO.

2. 20 Arullk 1940 larih vc 4961 saYlh RO.

47

laml!ji; bu baglamda ilk ithal veleriner ila

y ruhsau

da Cooper Firmaslnln TOrkiye temsilcisi alan Ne$9t Ka-radogan ve Paul Dellasuda adlna 31 Aguslos 1938'de "Kuper Kelebek ilACI'ha dOzenlenmi!jilir. Her iki ila<;:, uzun yll1ar kelebek hastahgtntn (Distomalosis) Ie· davisinde kullanllml~tlr.

lkinci DOnya SavB9tnl takip eden Yillarda, ozellikle 1950'lerde yerli ve yabancl ila9 firmalanmn bOn-yelerinde olu~lurulmaya ba~lanan veteriner sek-siyonlan kanally\a pek <;:ok veteriner ilactntn kullanlma sunuldugu saplanml!jitlr.

TOrkiye'de ilk yerli ve ilhal veteriner ilay ruh-satlanntn 1938 ylhnda verildigi ve 31 Arahk 2001 la-rihine kadar, 1033 yerli ve 742 ithal olmak uzere IOp -lam 1775 adet veteriner ilaclntn, yurt i<;:inde OretiJmek veya dl!ji ahmla saglanmak amaclyla ruhsallandlnldlgl saptanml~llr. RUhsatlara ili!jikin olarak TKB ar· ~ivlerinden elde edilen 1938-2001 Yilian araslndaki sa· Yisal veriler Tabla 1 'de goslerilmi!jitir.

Tablo 1. Ruhsatlandlnlan yerli I "hal veteriner iLaylan (1938-2001) Ylilar Yerli 1938-1942 3 1943-1947

2

1948·1952

4

1953-1957

14

1958·1962 68 1963-1967

87

1968-1972

100

1973-1977

127

1975-1982

67

1983-1987

103

1988-1992

100

1993-1997

148

1998-2001

210

Verilen Toplam Ruhsat

1033

Ithal Toplam

58

61

11 13 123 127 54 58 109 In

33

120 10 110

127

67

103

36

136

133 281 175 385 742

Ins

8u Yillar arastnda, 152'si yerli ve 160'1 ilhal olmak uzere top lam 312 veteriner ila<;: ruhsall iplal ediJmi~tir. TK8 kaYltlanna gOre, halen piyasada 881'i yerli ve 582'si ithal olmak Ozere toplam 1463 ilactn bulundugu

belirlenmi~lir.

Ruhsatll veteriner ila<;:lanntn farrnakolojik gruplara gOre daglltml Tablo 2'de gOsterilmi!jitir.

OZTORK

Tablo 2. Ruhsath veteriner i~lannln farmakolojik gruplara g6re daglhml

FarmakOlojik Grubu Adel

_T""am

YEH1i

!thai

Adel

%

Merkezi Sinir Sistemi IlAytan

Otonom Sinir Sistemi 1~91an Yerel Hormonlar

Sislemik Etkili Honnonlar

S1V1 Elektrolit Denge Sistemine Elkiyen llaylar SoIunlXl'l Sistemi ilaylan

Sindirim $lstem IlAyian

BesJenme Etkinlikleri Ozerine Etkili h~r Antbakteriyel llAylar

19

Parazitlere Etkiyen ila9lar (Antelmintik) Prolozoonlara Etkiyen 11~lar (Antiprolozooner) Ol~ Parazitlere Elkiyen Il:tylar (Ekloparaziter) Mantartara Etkiyen I~( (FungUSlI) Antiseptik va Dezenfeldanlar Endolositier

Bilgi Yok DiQer"

Toplam

" Kozmetik, premiks vb. (jri:inler.

36 4 4 It 23 I 26 120 288 197 27 128 3 92 8 54 It 1033

Anket: A~lIrma surecinde ge~ekle~tirilen ankel yah~maslna kaillsn 45 veteriner jlA~ firmaslnm verdigi yanillara gOre elde edilen bulgularln bir klsml

tab-lalarda g6sterilmi~tir.

Tabla 3. Ankete katllan firma1ann sennaye katlhm du-nxnIanmn daglhml Yabancl Yerli ve Yabancl Yerli Yam! VerenierTopIaml Yanltslz

Toptam

Finns SaYISI Yijzde (%)

5 4 32 41 4

45

11,1 8,9 7t,1 91,1 8,9 100

Tablo 4. Ankete katllan lirmalann sorumlu veteriner hekim

ooruml.xn.Jr'I dagdlml Sorumlu veleriner hekim Va<

Yok

Yam! verenler toplarm Yanrtsa

T~

Finna SayISI Yijzde (%)

40 68.9 41 4

45

2,2 91.1 8,9 100 17 It 6 58 4 It 52 261 74 21 72 56 8 72 19 742 53 15 10

69

27 1

37

172 549 271 48 200 3 148 16 126

30

1775 2,98 0,84 0,58 3,9 1,52 0,05 2,1 9,7 30.92 15.26 2.70 11,26 0,16 8,33 0,90 7,1 1,7 100

Tabla 5. Ankete katllan lirmalann veleriner ilfMtlan dl$lndaki

~I~alarian

Firmalann veteriner ilAylan

dl~ndaki

faaitet

aIaNan dm.mu Finna saytSI Yuzde (%)

Va< YOI<

Yanl! verenler toplarm Yanltslz Toplam

37

4 41 4

45

822

8,9 91.1 8,9 100 Tabla 6. Ankete kaulan lirmalann velemer i!Aylan dl$lndaki

~1~ aJanIan dururTU'lUn daglhml

Be$8ri ~A9

Yemkatkisl Tanm~n Halk sagb§! ilaylan

...

DondurulrT1U$ spenna Repellent Veleriner malzemeleri Tes! killeri Kimya Plastik Ana", TopIam -Firma saYiSI 13 16 2 2 14 2 2 56 Yilzoo (%) 23,2 28.5 3,6 3,6

25

3,6 1,8 1,8 3,6 1,8 1,8 1,8 100

'Bazl jirmaJann birden fazla alarlCla faaliyet g&;termeleri fie-deniyle toplam 45'den fazladlr.

Turkiyc'dc Velerincr jla~",

Tartl,ma ve Sonu4t

TOrkiye'de modem anlam1a ilk veleriner okulu,

1842 ylllnda ISlanbul'da Prusyall Askeri Veleriner

Hekim GodIewsky larallndan a~llmt~11r (Gcx1lewsky ve Sommer, 1846). Gerek okulun bOnyesinde prOlotip bir eczanenln kurulmu~ olmaSt: gerekse Oifllter ve ark.nm

(1998) bildirdiOI gibi ilk Veteriner Okulunun a~ll­ masilldan ~ibaren ila~ konusu ve ilgili derslerin yeler1i dOzeyde venlmesi gOz OnOne allndlOlnda: modem

an-lam1a veleriner

ilA4t

kavramlnln 1842 ylhnda God-le\.vsky tarahndan TOrkiye'ye getirildiOi ileri sOrOlebilir.

Osmanll dOneminde ~Ikanlan "8eledi Is· penr;iyarllk Sanatmm Icrasma Oak Nizamname"de (1861) TIp Okulunda tabip, cerrah ve veteriner

he-kimlerin izni olmadan reyelelerin verilemeyecegine dair bir hOkmOn bulunmasl; 0 dOnemde modem an· lamda ilAc;: uygulamalannm sOrdorOldooanOn bir kanlll oIarak kabul edilebilir.

Turkrye'de tanm va hayvanclllkla ilgili ilk sOreli yaYln olarak blldirilen (Oincer, 1976) vaslta·i Servel'le,

1888 Yillna a~

IIac;:

ve ecza deposu reklaman

va-lenner ilA~ konusuyla ilgm ula~llabilen ~ reklarriarcllr. Turgut (1981), Cumhuriyetin ilanlOdan sonra, Turk

ilA4t

SanaY111'l AtaIOrk'On gOrO~ ve direktifleri

d/:>O-ruhusunda geli¥Oe yoIuna glrdi{Jini, CUf'T"tlunyet la-ritlll"'llll i~ ve ~ sanayi iIe jlglll en Onerm adlmmm 1928 Y1l1nda ~Ikanlan 1262 saY111

"ispent;iyati

II'£' Tlbbi MDstahzarlar Kanunu~ ile atlldlOlnl ileri sUrmektedir. OPT (1972) va Kandu(a (1999) gO .... bu yasa

uya-nnca ruhsatlandmlml~ oIan be~rT ilac;:lar, dozian ayar-lanarak hayvan ledavisinde de kuIIaOllml~lr. Kandur

(1999) i\Aclardaki elkin madcle, hayvanlar iltin gerek.en doz ve OrOn miktan gibi fakt6rierin, yalnl2Ca hay-vanlara yOnelik "Vetetiner il8¢annm~ Oretilmesi

ge-rektirdlOini bildinnektedlr. Bu duruma ili~kin yasal da -yanak, 1940 ythnda kabul edilen 3940 saylll Kanunla

saOlanmasma ra~men, TOrkiye'de ilk yer1i ila.'Y ruh-sallnln 15 Temmuz 1938'de ve ilk ithal ila.~ IUhsatlO1n da 31 A~uslos 1938 Ylhnda verilm~ oImasl: uy.

gulamada bu konudaki ~lemlerin yasanln yOrOriOOe korYnaSlndan

Once

de yaplldl~lnl g6stermektedir

Her ne kadar Ilk yer1i ruhsa\ll ila.~ oIarak 'Vitofan~ gOrOnOyor tSe de, 1926 YIIIOOa HaUl (Civelekoglu) Bey

taraflndan haz.lrtanan va 1929 ylhnda "Distofajin La-boratLNan'hda serT Oretimi ge~Ide~lirilen "'Distofajin" adh ilAcln Turklye'de urelden ilk yeni vetenner ila.cl

01-dl-\lu s6ylenebiUr.

.

hhal ruh$aUI veleriner ilAcl saYISlnda 1960'11 Yillara kadar gOrilien anl~; bu sekt6rde yeni Oretime y6nelik teknik dona01mm ve bilgl birikiminin yelersizliOi va sak-10rOn bu alana yatmm yapmamasl ile iIi~

-49

kilendirilebilece{li gibi 1950'JJ yillarda ba~yan geni~ .yaptaki liberalizasyonun, ilac;: .ilha~1In1 k<:

layta~tlrmaslnln (Ozan, 1973) da 6nemll roIu oIduQu d~­ ~OnOlebilir. Sonraki yillarda ilhal ilA~ ruhsat saY1SInda bir azaJma g6rUlmu~: 1972-1989 yilian araslOOa ithal ilAc;: ruhsatl verilmemi~ va I\Ihsalh yerli ~ac;: saY1SI

ise

giderek artml~tlr. Bu durum OzeHikle 19701i Yiliann ortalannda

Turkiye'nin maruz kaldlQI

ticarf

ambargo ~ullar~na uyum sOrecinde Oz kaynaklann harekete Qe9lnlmeslne k~ut oIarak TOrk ilAc;: Sanayiin geli~mesjnin bir

g6s-lergesi oIarak kabul edilebilir.

DOnyada, anlibakleriyel ve antiparaziter

ila'Y.

~

~itlerinin geli~lirilmesjne, Q8~itlendirilmesine. ve ge01~

61-~kte tUketilmesine k~ut olarak, enfeksiy6z ve pa-raz~er haslahklann klinik va kOruyucu sa~athml

Onem

kazanml~: Ozelhkle antibakteriyel ve anliparaziter itAtyiann veteriner praliOe sokulmaslI"ldan bu yana

bOyOk ilenemeler sa~lanml~llr (OPT, 2001) ..

<?z.a':l

(1973), 1973 ylhnda 300 1fE!~~ mUstahzar imal. edlldl~I01, tum veleriner mOslahzarlannm %32,6'sml antibakteriyel ve o/028,3'OnO antiparaz~er i14(f1ann ~1Urdu{Junu ileri sUrmekledir. Auhsalh vetemer itac;:lan01n tarmakolojik gruplara gOre daOll1ml (Tablo 2) incelendiQinde, 31 Ara-Ilk 2001 tartll itibariyle 1n5 vetenner Ka.clna ruhsal

ve-ri!dig, bu i~nnln %3Q,9 ... u antibakteriyel itac;:lann, %3O,2'sini antiparaziter ilac;:lann (anlelmintik, an-tiprotozooner, ektoparaziter, fungusid, endokIos~),

%9, Tsi"Ii besleM'le etkinlik\eri Ozerine 9{kili (vitamin, mineral) ilac;:Iann ve %8,3'000 antiseptik va d&-zenfektan1ann oI~lurduQu saptarvm~tJr. Antbakteriyel

ve anliparaziter ilAc;:iann 1973

ile

2001 y.11an ara5lnda oranlannm birbinne ~ yakm oImasl, TOnaye'de

en-feksiyOz va paraz~er hastahklarla mOcadelenin aynl 61-.yooe Onemini kOruduQunun bir g6slergesi

otarak

de-Oeriendirilebilir.

TKB laraflndan 31 Arahk 2001 tarihine kadar

top-lam 1

ns

adat ilAca ruhsat verilmi~; aneak, bunlardan 312'sinin ruhsall iplat edil~tir. Auhsalh veleriner

i14clnln saylSI 1463

oIarak

saplanml~ da; OPT ve-rileri (2001), bu ilA~rdan 500 kadanOin piyasada bu-lundu{lunu g6stermektedir. KuU8mmda olen ita.~ sa-Ylslnm, ruhsath i~ saYISlndan

daha

d~k oImasmm,

ruhsatlanmn iptal edilmemesine ra~men, ledavi d&-Oerini kaybelmi~ olen itac;:lann Orelilmemesi, linnalann

bu konuya duyar1lhk g65lerrnemesi veya ruhsallan iptat edilen ilA¢arm ruhsal defter1erine ~enmemesinden

kaynaklandl~1 ileti surOlebilir.

Ankele kalllan linnalann sermaye kallhm durumlan Tablo 3'00 g6sterilm~lir. Buna gOre, lirmalann %1',1'i

yabancl, %8,9'u yer1i ve yabancl, %71,1'i yer1i ser-mayeye sahiplir. Veteriner ilA~ sanayiinde yeni

fir-malann bOyOk ~unlu~u olu~turmasr, rekabet, fiyal vb.

6ZTURK

baQlanabilir. Nitekim, OPT verileri (2001) de

TOr-kiye'de veteriner il£l(;: sanayiin kurulrnaya ba~ladl~1

VII-lardan itibaren, Verii urelimin desleklenmesini

amaQ-IaVan uygulamalann Verii ilA~ sanayiinin geli~mesjne

6nem~ katkllar sa~ladl~1 gorO~unu do{jrulamaktadlr.

Tablo 4'e gOre, firmalann %88,9'unun sorumlu

veteriner hekimi bulunmaktadlr. 'Veteriner

Mus-tahzarlann Smiflandmlmasl VB Ruhsatlandmlmasl

Y6-netmeli~i"

de

veteriner ilA~ Orelimi veya ithalall ile u~·

ra~cak olan firmalann en

az

bir veteriner hekim

istihdam elmesini zorunlu kl1rnaldadlr. Firmalann

%2,2'siOOe (bir firma) sorumlu veteriner hekimin bu·

lunrnamasl; anketin yaplld191 sur99te. bu lirmada

ge-rekli ve Velerii denetimin yapllmadl~lnI aida

ge-tirmektedir.

Tabla 5'e gOre, firmalann % 82.2'sinde veteriner

ilA~lan dl~lnda

da

ya.h~rna alanlan bulunmakta, %

8,9'unda ise bulunmamaktadlr. Tabla 36'Va gOre bu

alanlann %23.2'sini be~ri

ila9,

%28,5'ini yem kalklSI,

%3,6'SIOI tanm i~n, %3,6'5101 halk sa~h{jl ilAl,flan,

0/025'ini ~I, 0/03,6'5101 donduruJmu~ sperma, %1.8'ini

repellent, %1,8'ini veleriner malzemeleri, %3.6'slnl

test killeri, %1 ,8'ini kimya, % 1 ,8'ini plastik ve % 1,8'ini

de anclhk alu~turmaktadlr. OPT veri\erine (2001) g6re,

veleriner ita.~an Oreten lirmalann bOyOk bir klsmmln

be~ri ve tanm ila~lan ureni~j bildirilmi~ almastna ra~·

men, ankete katlJan firmalardan alman yaOillann bu

sonUCIa

6rtu~medi~i gOrOlmektedir. Veleriner ilAqlan,

1950'li Yillarda be~ri ila~ fabfikalanmn veteriner

de-partmanlannda urelilmelde iken, bugun veleriner ilay,

yem kalklsl ve a~1 gibi ya.J1~ma alanlanna sahip alan

fir-malarda

OretiJmektedir. Bu firmaJann saYllanmn yOk· sek oIu~u, sektorOn hlzla geli~lj~inin bir gOstergesi oIa-rak de{leriendirilebilir.

Sonu<; olarak: TOrkiye'de veteriner itac

sa-nayiinde 160

YII

Once

atllan lohumlanntn

2O'nci

yy.tn

sonlanna doQru meyvelerini vermeye ba~ladl{jl. AB

di-reldmeri c;:eryevesinde yapllacak dOzenlemelerie

Batl'daki omeklerine benzer bir nitelik kazanarak

ek-sikliklerinin hlzla giderilebilece~i ileri sOrOlebilir.

Kaynaklar

Bal. Necla (1983). llay ve Eczaclllk. Cumhuriyet DOOemi

Turkiye Ansiklopedisi, Cilt:7.lIe~m YaYlnlan.lstarbul

Baytop. T. (1985). "Turk Eczaclhk Tarihr. Sana! Matbaaclhk.

Istanbul.

Baylop. T. (1995) "EczAI'IAne'den Eczane'ye TOrkiye'de llay

Sanayii (1800-1833)". Faik YoIarj: Ofset Baslm, Istanbul.

Demet,

O.

(1994). Turkiye'de Veteriner llaylanmn Tuketim Boyutlan va Gwenli Kullamm YonOnden Deger1endirilmesi. Turkiye'de Veteriner Ilayian Uretimi. PazarlamaSI, GGvenfi

Kullanlml ve Kahntl Sorunlan Sempozyumu. 13-14 Ekim,

Ankara.

Din<;er, F. (1965). MecmuaYI FCInunu Baytanye

va

Osmanll

Cemiyell ilmyyei Baytanyesi. Turk Veteriner Hekinleri [)er.

ne9i

Dergis!, 35. 3-4. 198-203.

Oin<;er, F. (1976). TOrkiye'de Veleriner1ik

va

Tanm Alanlnda

Ilk Sureli YaYln "Vaslta-i Server Uzerinde Sir Inceleme. Firat

Oniversitesi Veleriner FakUltesi Dergisi. 3, 1. 66-63.

Di~r, F .. OzgOr, A .. Ozen A. (1998). Turkiye'de Veteriner

Hekiml;gi Egitiminde Farrnakoloji ve Toksikoloji Konusunda

Geli~ler. IV. Eczaclhk Tarihi ToplantlSi. 4-5 Haziran. Is· tanbul.

OPT (1972).

lk;uncU

~ Yllilk Kalkmma Planl Veteriner IIaI;:

Sanayii Ozel fhtisas Komisyonu Aaporu.YaYln No: 1227·

OIK: 178. Ankara.

OPT (1977). Veleriner hay va Hammaddeleri Sanayii All Ko-misyon Aaporu. Yaym No:I537· OIK: 231.

Ankara.

OPT (2001). Sekizinci ~ Yllhk KalIuM'18 Planl

i\alr

Sanayi

Ozel Ihtisas Kormsyonu Aaporu. YaYln No:2540-OIK:

556.

Anka ...

Erk, Nihal, Oiflger. F. (1970). "TOrkiye'de Veteriner Hekimlik

OQ.retiml VEl Ankara Oniversitesi Veteriner FakOOesi Tamr.

A.U. Baslmevi, Ankara

GodIewsky (1845). Ders Nollan (EI Yazmasl). A. O. Veteriner

Fakuhesi, Veteriner Hekimligi Tarihi ve Oeontoloji Ana BlUm

Oah A~.GodIewsky und Sommer (1846). Ober die

nv-erheilkunde in cler Turkei, [Magazin I.d.

gas

Thief'heilkunde.

12,465-5(0). Tur1a;esi: N. Erk (1972): Turkiye'cIe Veteriner

Hekimlik (19'uncu YUzyII Ortalannda). A.O.Basm19vi. Ankara.

Hameli (1933). Oistofajin U,boratuvan. Ziraat Gazetesi. 4.

9-10-49,756-760.

Kancklr, A. (1999). Veleriner llaylannda Yasal OOzenlemeler.

Ve!eriner IlaIjIan Oretimi. PazariamaSI ve GOvenii KuJlamml

Sempozyumu. 17 Haziran, Ankara.

Karasar. N. (1995). Bltimsel ~Iuma Y6nlemi: Kavramlar.lI·

keler, Teknikier. (7. Baslm). 3A AI~lrrna E9ilim Oanl~llk

Ltd .. Ankara.

Mecmua·i FunGn-i Baylariwe (1908-1910). Sene:1, SaYl:l·

16. Sene:2. SaYI:I-8, A.O. Kitapligi KaYII No:

ZA.

326ve Mill

KUtUphane KaYll No: SA 370.

Ozan, K. (1973). Veteriner haylarl Sorunu. Turk Ve!eriner

He-kimler Demegi Dergisi. 43. 9·10, 245-249.

Subhi Edhem (1918). NevsaJ-i Baytari. Agop Malasyon

Mal-baasl, ISlanbIJ.

T.C. Turk ECZ&Cllar Bir1igi (1967). "Turkiyenin Ilay

ProbIem-Milli Ilay Sanayii va Yabanci Sermaye". $evket Onal Mat·

baasl. Istanbul.

TurgUl, K. (1981). CumhUriyel D6neminde llacj En·

dOslrisindeki Gel~ler. Cumhuriyet D6neminde Turk

Sa-nayiinin Geli~mesi Sempozyumu, 23-26 Kaslm.lstanbuI.

VAslta·i Serve! (1880-1888). Cilt I. Sayl:1·11 va SaYl:13-21,

Cjt II. SaYl:l.12, A.O. Veteriner FakUltesi Veleriner HekimliQi