DÜZCE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DÜZCE UĞURSUYU VE AKSU HAVZALARI EKOTURİZM
POTANSİYELİNİN BELİRLENMESİ VE PEYZAJ YÖNETİMİ
Pınar GÜLTEKİN
PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI
DÜZCE
OCAK 2010
DÜZCE UĞURSUYU VE AKSU HAVZALARI EKOTURİZM
POTANSİYELİNİN BELİRLENMESİ VE PEYZAJ YÖNETİMİ
Pınar GÜLTEKİN
DÜZCE ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALINDA
YÜKSEK LİSANS DERECESİ İÇİN GEREKLİ ÇALIŞMALARI
YERİNE GETİREREK
ONAYA SUNULAN TEZ
DÜZCE
2010
Pınar GÜLTEKİN tarafından hazırlanan “Düzce Uğursuyu ve Aksu Havzaları Ekoturizm Potansiyelinin Belirlenmesi ve Peyzaj Yönetimi” adlı bu tezin Yüksek Lisans tezi olarak uygun olduğunu onaylarım.
Yrd. Doç. Dr. Osman UZUN ……….
Tez Danışmanı, Peyzaj MimarlığıAnabilim Dalı
Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalında Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Prof. Dr. Şükran ŞAHİN ……….
Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Ankara Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Osman UZUN ……….
Peyzaj Mimarlığı Anabilimdalı, Düzce Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. A. Ayfer KARADAĞ ……….
Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Düzce Üniversitesi
Tarih: 18/01/2010
Bu tez ile Düzce Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulu Yüksek Lisans derecesini onamıştır.
Prof. Dr. Refik KARAGÜL ……….
TEZ BİLDİRİMİ
Tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada bana ait olmayan her türlü ifade ve bilginin kaynağına eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm.
ÖNSÖZ
Çalışmalarımın her safhasında devamlı olarak yol gösteren, tez konusu seçiminden sonuçlandırılmasına kadar geçen zaman zarfında yardım ve desteğini esirgemeyen danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Osman UZUN’a, yoğun çalışmaları arasında bana zaman ayıran değerli hocam Prof. Dr. Güniz AKINCI KESİM’e, anket çalışmalarım sırasında beni yönlendiren Doç. Dr. Haldun MÜDERRİSOĞLU’na ve Yrd. Doç. Dr. Aybike Ayfer KARADAĞ’a teşekkürlerimi sunarım.
Tez çalışmalarım sırasında kaynak temininde yardımlarını esirgemeyen, hep yanımda olan ve büyük bir sabırla bana destek veren sevgili eşim Araş. Gör. Yaşar Selman GÜLTEKİN’ e teşekkür ederim.
Orman Amenajmanı Anabilimdalı Başkanı Yrd. Doç. Günay ÇAKIR hocama kaynak temininde sağladığı katkılardan dolayı teşekkürlerimi sunarım. Tez çalışmam süresince her zaman desteklerini gördüğüm çalışma arkadaşlarıma ve sorularma sabırla cevap veren Araştırma görevlisi arkadaşım Ali Kemal ÖZBAYRAM’a teşekkür ederim. Tüm hayatım boyunca olduğu gibi tez çalışmam sırasında da hep yanımda olan ve beni destekleyen, sonsuz sabır ve özveri gösteren annem Gülsen GİRTİ, babam Selami GİRTİ ve kardeşim Volkan GİRTİ’ ye fedakârlıklarından dolayı teşekkürü bir borç bilirim.
İ
ÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ... V
İÇİNDEKİLER ... VI
ÇİZELGE LİSTESİ... VIII
ŞEKİL LİSTESİ... IX
HARİTA LİSTESİ ... XI SEMBOL LİSTESİ ...XII EK LİSTESİ ... XIII ÖZ...XIV ABSTRACT... XV
1. GİRİŞ ...1
1. 1. ARAŞTIRMANIN AMACI VE KAPSAMI ...2
1. 2. KAYNAK ÖZETLERİ ...5
1. 2. 1. Kuramsal Temellere İlişkin Çalışmalar...5
1. 2. 2. Araştırma Yöntemine İlişkin Çalışmalar...12
1. 2. 3. Araştırma Alanı ve Yakın Çevresine İlişkin Çalışmalar...16
2. GENEL KISIMLAR ...20
2. 1. TURİZM KAVRAMI VE BAZI TURİZM TÜRLERİ ...20
2. 2. EKOTURİZM KAVRAMI VE BAZI EKOTURİZM TÜRLERİ ...33
2. 3. EKOTURİZMİN YAPISI ...58 2. 4. PEYZAJ YÖNETİMİ ...63 3. MATERYAL VE YÖNTEM...73 3. 1. MATERYAL ...73 3. 2. YÖNTEM...76 4. BULGULAR ...82
4. 1. ARAŞTIRMA ALANININ TANIMI ...82
4. 1. 1. Yeri ve Sınırları ...82
4. 1. 2. Uğursuyu ve Aksu Havzalarının Tarihi...84
4. 2. ARAŞTIRMA ALANINA İLİŞKİN DOĞAL PEYZAJ ELEMANLARI86 4. 2. 1 Jeoloji ...86
4. 2. 1. 1. Uğursuyu ve Aksu Havzalarında Yer Alan Faylar...92
4. 2. 1. 2. Uğursuyu ve Aksu Havzalarında Kitle Hareketleri...96
4. 2. 2. Jeomorfoloji ...97
4. 2. 2. 1. Bakılar...99
4. 2. 2. 2. Eğim Grupları...103
4. 2. 3. Toprak...108
4. 2. 3. 1. Büyük Toprak Grupları...108
4. 2. 3. 2. Arazi Yetenek Sınıfları...113
4. 2. 3. 3. Erozyon Durumu...117
4. 2. 4. İklim ...121
4. 2. 5. Hidroloji...122
4. 2. 5. 1. Yüzey Suları...125
4. 2. 5. 2. Kaplıcalar...126
4. 3. 1. Sosyo-Ekonomik Yapı ile İlgili Veriler ...129 4. 3. 1. 1. Nüfus...129 4. 3. 2. Yerleşimler...137 4. 3. 3. Tarım ve Hayvancılık ...140 4. 3. 4. Ormancılık...143 4. 3. 5. Sanayi ...150 4. 3. 6. Ulaşım...154
4. 3. 7. Malzeme ve Maden Ocakları ...156
4. 3. 8. Alanda Mevcut Olan Su Kiralamaları ...159
4. 3. 9. Turizm ve Rekreasyon...161
4. 3. 9. 1. Topoğrafik Ek Kaynaklar...163
4. 3. 9. 2. Suya Dayalı Ek Kaynaklar...179
04. 3. 9. 3. Tarihi ve Kültürel Kaynaklar...188
4. 3. 10. Araştırma Alanı Yakın Çevresindeki Turizm Alanları...190
4. 4. MUHTARLARA YÖNELİK ANKET SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ VE SWOT ANALİZİ...197
4. 5. YÖNTEMİN ARAŞTIRMA ALANINA UYGULANMASI ...200
4. 5. 1. Sorunlu Alanlar...207
5. TARTIŞMA VE SONUÇ...213
5. 1. UĞURSUYU VE AKSU HAVZALARI EKOTURİZM AMAÇLI PEYZAJ YÖNETİMİ ...218
KAYNAKLAR ...230
EK-1...242
ÇİZELGE LİSTESİ
Çizelge 2.1 : Turizm Etkinlikleri ve Turizm Çeşitleri ... 30
Çizelge 2.2 : Türkiye’de gerçekleştirilen Turizm Çeşitleri ... 31
Çizelge 2.3 : Türkiye’deki Ekoturizm Türleri ... 54
Çizelge 4.1 : Uğursuyu ve Aksu havzalarındaki yerleşim birimlerinin hasar durumları... 93
Çizelge 4.2 : Uğursuyu ve Aksu Havzalarındaki bakılar ve Yüzde Oranları... 101
Çizelge 4.3 : Aksu havzasındaki bakılar ve yüzde oranları……… 102
Çizelge 4.4 : Uğursuyu havzasındaki bakılar ve yüzde oranları ... 103
Çizelge 4.5 : Uğursuyu ve Aksu havzaları eğim grupları ve yüzdeleri ... 105
Çizelge 4.6 : Aksu havzası eğim grupları ve yüzdeleri ... 106
Çizelge 4.7 : Uğursuyu havzası eğim grupları ve yüzdeleri... 107
Çizelge 4.8 : Düzce Meteoroloji İstasyonu İklim Verileri ... 121
Çizelge 4.9 : 1927-1985 Yılları arası Bolu ve Düzce Nüfusu... 130
Çizelge 4.10 : 1990 ve 2000 Yılı Genel Nüfus Sayımı Sonuçları ... 131
Çizelge 4.11 : Düzce’de çalışan nüfusun sektörlere göre yüzde dağılımı... 132
Çizelge 4.12 : Düzce yerleşim yeri tiplerinde yaş gruplarına göre dağılım oranı. 132 Çizelge 4.13 : 2000 yılı genel nüfus sayımlarına ait araştırma alanında yer alan köylerin nüfusları ... 134
Çizelge 4.14 : Düzce ve Kaynaşlı nüfus projeksiyonları ... 136
Çizelge 4.15 : Düzce İli Merkez İlçesindeki bitkisel üretim oranları... 141
Çizelge 4.16 : Düzce İli Gölyaka İlçesindeki bitkisel üretim oranları ... 141
Çizelge 4.17 : Düzce İli Kaynaşlı İlçesindeki bitkisel üretim oranları... 142
Çizelge 4.18 : Örtü Altı Üretim Alanları... 142
Çizelge 4.19 : Araştırma Alanı içerisinde yer alan hayvan varlığı... 143
Çizelge 4.20 : Araştırma alanında yer alan Arılık ve Koloni Sayısı ... 143
Çizelge 4.21 : Türkiye geneli, Bolu Orman Bölge Müdürlüğü ve Düzce ili Orman Alanları ... 144
Çizelge 4.22 : Düzce Orman İşletme Müdürlüğü Orman Alanlarının Durumu .... 145
Çizelge 4.23 : Gölyaka Orman İşletme Müdürlüğü Orman Alanlarının Durumu. 147 Çizelge 4.24 : OSB için teşvik alan firma sayıları ve faaliyet alanları... 152
Çizelge 4.25 : Uğursuyu ve Aksu havzalarındaki ruhsatlı kum ve taş ocakları .... 157
Çizelge 4.26 : Araştırma alannıda yer alan su kiralama alanları... 159
Çizelge 4.27 : Araştırma Alanında düzenlenen festival ve şenlikler... 188
Çizelge 4.28 : Uğursuyu havzasına ilişkin SWOT analizi... 199
Çizelge 4.29 :Aksu havzasına ilişkin SWOT analizi... 200
Çizelge 5.1 :Araştırma Alanında Yapılan ve Yapılabilecek Ekoturizm Türleri . 216 Çizelge 5.2 :Paydaş Grubu Analizi ... 222
Ş
EKİL LİSTESİ
Şekil 1.1 : Philip Lewis’in Analizinin Çerçevesi ... 14
Şekil 2.1 : Ekoturizmin yapısı ... 58
Şekil 3.1 : Yöntem Akış Şeması ... 78
Şekil 4.1 : Araştırma Alanı ve Yakın çevresi ... 82
Şekil 4.2 : Düzce’nin Türkiye’nin Deprem Kuşakları İçinde Düzce’nin yeri … 92 Şekil 4.3 : Uğursuyu ve Aksu Havzaları Bakı Grupları……….. 101
Şekil 4.4 : Aksu Havzası Bakı Grupları………... 102
Şekil 4.5 : Uğursuyu Bakı Grupları………..103
Şekil 4.6 : Uğursuyu ve Aksu havzaları eğim grupları ve yüzdeleri …………. . 105
Şekil 4.7 : Aksu havzası eğim grupları ve yüzdeleri………..….…… 106
Şekil 4.8 : Uğursuyu havzası eğim grupları ve yüzdeleri………..….. 107
Şekil 4.9 : Uğursuyu Havzası Büyük Toprak Grupları………... 109
Şekil 4.10 : Aksu Havzası Büyük Toprak Grupları………... 109
Şekil 4.11 : Uğursuyu ve Aksu Havzaları Büyük Toprak Grupları………... 110
Şekil 4.12 : Uğursuyu Havzası Arazi Yetenek Sınıfları………..……… .. 114
Şekil 4.13 : Aksu Havzası Arazi Yetenek Sınıfları ………..…… ... 115
Şekil 4.14 : Uğursuyu ve Aksu Havzaları Arazi Yetenek Sınıfları……… ... 115
Şekil 4.15 : Uğursuyu Havzası Erozyon Durumu ………...……… . 118
Şekil 4.16 : Aksu Havzası Erozyon Durumu………...……….. 119
Şekil 4.17 : Uğursuyu ve Aksu Havzaları Erozyon Durumu………... 119
Şekil 4.18 : Walter İklim Diyagramı……….……… ... 122
Şekil 4.19 : Uğursuyu Havzası Bitki Tipleri……… ... 147
Şekil 4.20 : Aksu Havzası Bitki Tipleri………... 148
Şekil 4.21 : Uğursuyu ve Aksu Havzaları Bitki Tipleri………... 148
Şekil 4.22 : Aydınpınar Kaplanoğlu Bungalov………... 163
Şekil 4.23 : Derinoba Bungalov Evleri………... 164
Şekil 4.24 : Şimşirlik Mesire Alanı……… ... 166
Şekil 4.25 : Güzeldere Mesire Alanı………... 167
Şekil 4.26 : Kültürpark……….……… ... 168
Şekil 4.27 : Odayeri Yaylası………... 169
Şekil 4.28 : Kocayayla………...………... 170
Şekil 4.29 : Torkul Yaylası………... 171
Şekil 4.30 : Kütüklü Yaylası………... 172
Şekil 4.31 : Sakarca Yaylası……… ... 172
Şekil 4.32 : Sinekli Yaylası……… ... 173
Şekil 4.33 : Topuk Yaylası……….……… ... 174
Şekil 4.34 : Kardüz Yaylası……….……… ... 175
Şekil 4.35 : Derebalık Yaylası……… ... 176
Şekil 4.36 : BalıklıYaylası………... 177
Şekil 4.37 : Pürenli Yaylası……… ... 178
Şekil 4.38 : Samandere Şelalesi………...………... 180
Şekil 4.42 : Torkul Göleti……… ... 184
Şekil 4.43 : Efteni Gölü……… ... 185
Şekil 4.44 : Efteni Kaplıcası……… ... 186
Şekil 4.45 : Derdin Kaplıcası………... 187
Şekil 4.46 : Abant Gölü Tabiat Parkı………... 190
Şekil 4.47 : Hasanlar Barajı……… ... 190
Şekil 4.48 : Yedigöller………... 191 Şekil 4.49 : Dokuzdeğirmen……… ... 192 Şekil 4.50 : Sünnet Gölü………... 193 Şekil 4.51 : Sülüklü Göl………... 194 Şekil 4.52 : Kartalkaya……… ... 195 Şekil 4.53 : Aladağlar……… ... 195
Şekil 4.54 : Aksu Deresi Malzeme Ocağı………... 208
Şekil 4.55 : Tahrib Edilmiş Alanlar………... 209
Şekil 4.56 : Aksu Deresi HES İnşaatı………... 209
Şekil 5.1 : Uğursuyu ve Aksu Havzaları Önerim ekoturizm yönetim yapısı……… ... 219
HARİTA LİSTESİ
Harita 4.1 : Jeoloji Haritası ………... 87
Harita 4.2 : Araştırma Alanında Yer Alan Fay Hatları……… ... 95
Harita 4.3 : Araştırma Alanında Yer Alan Tepeler……… ... 98
Harita 4.4 : Bakı Analizi………... 100
Harita 4.5 : Eğim Analizi………... 104
Harita 4.6 : Uğursuyu ve Aksu Havzaları Büyük Toprak Grupları ……….. 111
Harita 4.7 : Uğursuyu ve Aksu Havzaları Arazi Yetenek Sınıfları………... 116
Harita 4.8 : Uğursuyu ve Aksu Havzaları Erozyon Durumları……… ... 120
Harita 4.9 : Uğursuyu ve Aksu Havzaları Hidroloji Haritası……… ... 124
Harita 4.10 : Araştırma Alanı Yerleşim Merkezleri………... 138
Harita 4.11 : Araştırma Alanının Bağlı Olduğu Orman İşletme Şeflikleri……... 146
Harita 4.12 : Çalışma Alanı Meşcere Tipleri………... 149
Harita 4.13 : Çalışma Alanı İçerisinde Yer Alan Organize Sanayi Bölgeleri…… . 153
Harita 4.14 : Araştırma Alanı Ulaşım Haritası………... 155
Harita 4.15 : Alanda Yer Alan Malzeme Ocakları ……… ... 158
Harita 4.16 : Araştırma Alanı İçerisinde Yer Alan Su Kiralama Alanları…… ... 160
Harita 4.17 :Araştırma Alanında Yer alan Turizm ve Rekreasyon Alanları…… .. 162
Harita 4.18 : Festivaller ve Şenlikler………... 189
Harita 4.19 : Araştırma Alanında Yer alan Ana Kaynaklar ……… 202
Harita 4.20 : Topoğrafik Ek Kaynaklar Haritası…… ... 203
Harita 4.21 : Suya Dayalı Ek Kaynaklar Haritası……….... 204
Harita 4.22 : Tarihi ve Kültürel Kaynaklar Haritası ………... 205
Harita 4.23 : Ana ve Ek Kaynakların Çakıştırma Haritası…… ... 206
SEMBOL LİSTESİ
ABD : Amerika Birleşik Devletleri
AÜ : Ankara Üniversitesi
CBS : Coğrafi Bilgi Sistemleri
CBSM : Coğrafi Bilgi Sistemleri Merkezi
DİÇDR : Düzce İl Çevre Durum Raporu
DİE : Devlet İstatistik Enstitüsü
DİGEP : Düzce İl Gelişme Planı
DPT : Devlet Planlama Teşkilatı
DSİ : Devlet Su İşleri
DTSO : Düzce Ticaret ve Sanayi Odası
GSYİH : Gayri Safi Yurt İçi Hasıla
MTA : Maden Tetkik Arama
OGM : Orman Genel Müdürlüğü
OSB : Organize Sanayi Bölgesi
PEBLDS : Pan Avrupa Biyolojik ve Peyzaj Çeşitliliği Stratejisi
SPSS16 : Sosyal Bilimler için İstatistik Paket Programı
STK : Sivil Toplum Kuruluşları
RAMSAR : Sulak Alanlar Sözleşmesi
THK : Türk Hava Kurumu
TMMOB : Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği
TIES : Uluslararası Ekoturizm Derneği
TUIK : Türkiye İstatistik Kurumu
UNEP : Birlesmis Milletler Çevre Programı
WES : Dünya Ekoturizm Zirvesi
EK LİSTESİ
DÜZCE UĞURSUYU VE AKSU HAVZALARI EKOTURİZM POTANSİYELİNİN BELİRLENMESİ VE PEYZAJ YÖNETİMİ
(Yüksek Lisans Tezi)
Pınar GÜLTEKİN DÜZCE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
OCAK 2010
ÖZ
Bu çalışmada, doğal ve kültürel peyzaj değerleri açısından oldukça zengin bir alan olan Düzce Uğursuyu ve Aksu Havzalarında yerel halkın çıkarlarını göz önünde bulundurarak onlara alternatif bir gelir kaynağı olabilecek, alandaki mevcut doğal ve kültürel zenginliğin sürdürülebilirliğini sağlayabilecek bir turizm türü olan ekoturizme yönelik potansiyel belirleme çalışması yapılmıştır. Ekoturizmin iyi planlanmadığı ve yönetim faktörünün göz ardı edildiği durumlarda kitle turizminden daha fazla zarara yol açacağı düşüncesinden hareketle çalışma alanına ilişkin ekoturizm amaçlı peyzaj yönetim modeli planı oluşturulmuş, bu alanda ekoturizmin gelişmesine katkı sağlayabilecek paydaşlar ve paydaşlara düşen görev ve sorumlulukların tanımları yapılmıştır.
Havza bazında ekoturizm potansiyelinin belirlenmesi ve peyzaj yönetim modelinin oluşturulmasının hedeflendiği araştırmada, Prof. Philip H. Lewis ‘in algısal kalitesi yüksek önemli desenlerin tanımlanması, korunması ve geliştirilmesinde diğer disiplinlerle çalışmanın gereğini vurguladığı yaklaşımından yararlanılarak ekoturizm kaynakları belirlenmiştir. Ayrıca alandaki ekoturizm kaynakları belirlenirken veri toplama ve arazi gözlemleri yöntemleri ile elde edilen bütün bilgi ve belgeler, taslak haritalar üzerine yapılan işaretlemelere bağlı olarak tezde kullanılmak üzere asıl haritaların oluşturulmasında kullanılmıştır.
Yerel halkın bakış açısı ile ilgili fikir edinmek için ise muhtarlara yönelik bir anket çalışması yapılmış, yöre halkının kültürel yapısı, eğitim düzeyi, ekoturizm faaliyetlerine yapabilecekleri katkılar ve ekoturizmden beklentileri ile ilgili detaylı bilgilere ulaşılmıştır. Sonuç olarak ise ekoturizm potansiyeli olduğu tesbit edilen alanlarda sürdürülebilirliğin sağlanması amacıyla bir yönetim modeli geliştirilmiştir.
DETERMINATION OF ECOTOURISM POTENTIAL OF DUZCE UGURSUYU AND AKSU WATERSHEDS AND LANDSCAPE MANAGEMENT
(M.Sc. Thesis) Pınar GÜLTEKİN DUZCE UNIVERSITY
INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY January 2010
ABSTRACT
In this research, determination of ecotourism, which is a tourism type that will provide an alternative income source for the local community in Düzce Uğursuyu and Aksu Watersheds, which is a rich area in terms of natural and cultural landscape values, by considering their interests and that also may ensure the sustainability of existing natural and cultural richness in the area. By considering the idea that ecotourism will cause more damage than the mass tourism in case it is not well-planned and management factor is ignored; a landscape management model intended for ecotourism were established for the study area; and the stakeholders which may contribute to development of ecotourism in the said area as well as duties and responsibilities of such stakeholders were defined.
In this research which aims to determine the ecotourism potential and to establish the landscape management model for the basin; ecotourism sources were determined by utilizing Prof. Philip H. Lewis’s approach which emphasizes the requirement to collaborate with other disciplines in defining, protecting and developing important patterns with high perceptive quality. Furthermore, all information and documents obtained by methods of data collection and field observation during determination of the ecotourism sources in the area were used to establish the main maps in order to be used in the thesis based on the markings made on the draft maps.
In order to get an idea as to the perspective of local community, a survey was conducted with the mukhtars and detailed information was reached regarding the cultural structure, education level, ecotourism expectations of the local community and the contributions which may be made by them to ecotourism activities. As a result, a management model was developed in order to ensure sustainability for the areas which were determined to have an ecotourism potential.
Key Words : Ecotourism, Landscape Management, Watershed, Duzce Page Number : 232
1. GİRİŞ
Günümüzde doğal ve kültürel kaynakların hızla tahrip edilmesi ve azalması karşısında bu kaynakların korunabilmesi ve insanlığın kullanımına sunulabilmesi için planlama çalışmaları yapılmaktadır (Lascurain, 1996). Doğal kaynakların koruma-kullanma dengesi içerisinde sürdürülebilir kullanımı son yıllarda üzerinde en fazla durulan konular haline gelmiştir. Orman, göl, dere, şelale, mera, termal kaynaklar, buzul, moren vb. çeşitli jeolojik ve jeomorfolojik oluşumlar ve yaban hayvanları toplulukları gibi doğal kaynaklar ile tarihi, arkeolojik ve diğer kültürel kaynaklar, başta turizm olmak üzere çeşitli amaçlar için giderek yükselen bir taleple ön plana çıkmaktadırlar (Akın, 2006).
Turistlerin ziyaret ettikleri turistik yerlerin doğal ve kültürel kaynaklarını yerinde görmek istemeleri, insanların gereksinimleri ve zevklerinin değişimi, kitle ve lüks turizm hareketlerine katılımların azalması, turistlerin artık bireysel veya küçük gruplar halinde doğa ile iç içe tatil yapmak istemeleri yeni bir turizm türü olan ekoturizmi ortaya çıkarmıştır. Bu çerçevede “ekoturizm, doğal ve kültürel çevreyi koruyarak ve yerel halkın refahını gözeterek yapılan bir seyahattir” şeklinde tanımlanmıştır (Altan, 2006).
Doğal varlıklar ve ilginç jeolojik oluşumlar açısından oldukça zengin olan Türkiye, tüm bu doğal zenginliklerle birlikte, aynı zamanda farklı kültür ve inançta insanların uzun yıllar boyunca bir arada yaşaması ve doğal, kırsal kültürel değerlerinin büyük bölümünün varlığını canlı biçimde sürdürüyor olması, Türkiye’yi özellikle ekoturizm için çekici bir konuma getirmektedir. Türkiye’ de ekoturizm kapsamında yapılan turizm türleri, bitki inceleme, kuş gözlemciliği, yayla turizmi, rafting, dağ ve doğa yürüyüşleri, sportif olta balıkçılığı, atlı doğa yürüyüşü, bisiklet turları ve mağara turizmidir (Yılmaz,
Bu araştırmada Düzce Uğursuyu ve Aksu havzalarında koruma-kullanma dengesi göz önünde tutularak, alanın sahip olduğu doğal ve kültürel özelliklere bağlı olarak, alan içerisinde mevcut olan fakat kullanımda olmayan gizli yanlar açığa çıkarılmaya ve ekoturizm potansiyelinin belirlenmesine çalışılmıştır. Ayrıca yerel halkın bakış açısı ile doğal ve kültürel özellikler üzerindeki sorunlar üzerinde durulmuştur.
Araştırma alanı sınırını Uğursuyu ve Aksu havzalarının oluşturduğu doğal sınır belirlemiştir. Akaya vd. (2006)’ya göre; su havzalarında yapılan planlama ve yönetim çalışmaları yaşamsal önem taşımaktadır ve havza ölçeği gelişmiş ülkelerin çoğunda planlama çalışmalarında yoğun olarak kullanılan bir ölçek türüdür. Ayrıca AB Su Direktifide havza yönetim planlarının yapılması konusunda ilgili ülkeleri sorumlu tutmaktadır.
Peyzaj Yönetimi kavramı Türkiye’nin Avrupa Peyzaj Sözleşmesine imza atması ile birlikte önem kazanmıştır. Alandaki ekoturizm potansiyelinin tespitinden sonra peyzaj yönetimi üzerinde durulmuştur. Doğal ve kültürel mirasın korunmasını sağlayacak ve alanda yaşayan yerel nüfusa ekolojik ve ekonomik açıdan sürdürülebilir bir gelecek sağlanmasına yardımcı olacak bir peyzaj yönetim modeli ortaya konulmuştur.
1. 1. ARAŞTIRMANIN AMACI VE KAPSAMI
Bu araştırmanın genel amaçları şu şekilde sıralanabilir:
• Ekoturizm potansiyelinin belirlenmesi çalışmalarında ekolojik sınırlara dikkat çekmek ve potansiyel belirlenmesine ilişkin yöntem gelişimi,
• Ekoturizm potansiyelinin belirlenmesi çalışmalarında insan algısına dayalı yöntemlerin kullanılabilirliğini vurgulamak,
• Doğal ve kültürel kaynak değerlerine sahip olan bu alanın günümüzde ve yakın gelecekte talep alacağı düşünülen ekoturizmin, yatırımlar ve yönetim açısından
sürdürülebilir kullanımını güvenceye alacak bir yönetim planının çerçevesini oluşturmak,
• Alandaki doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımını sağlayacak doğru ve uygulanabilir peyzaj planlama yaklaşımları oluşturmak ve doğal kaynakları tehdit eden olumsuzlukların tespit edilmesi ve bu sorunlara yönelik çözümlerin ortaya konmasını sağlamak,
• Oluşturulacak olan potansiyel belirleme yönteminin geliştirilerek Düzce’deki ve yakın çevredeki havzalar için örnek bir model oluşturması,
• Yerel halkın ekoturizme katkısı noktasında bazı öneriler geliştirmek,
• Uğursuyu ve Aksu havzalarıyla ilgili ileride yapılacak çalışmalar için CBS ortamında bir veri tabanı oluşturmak,
Araştırma alanı olarak Düzce Uğursuyu ve Aksu Havzalarının seçilmesinin nedenleri aşağıda sıralanmıştır.
1. Doğal ve kültürel peyzaj değerleri açısından zengin bir alan olması, 2. Ankara ve İstanbul gibi iki büyük kentin günübirlik veya hafta sonu tatili
için ihtiyaç duyduğu bir turizm merkezi niteliğinde olması,
3. Araştırmacılar tarafından bu alanda peyzaj planlamasına yönelik ilgili fazla çalışmanın bulunmaması,
4. Mevcutta bu alandaki olası gelişimleri ve sorunları çözümleyecek bir yönetim organizasyonunun bulunmaması,
5. Doğa üzerinde insan baskılarının her geçen gün artıyor olması tez alanı seçiminde önemli faktörlerdir.
Araştırmanın birinci bölümünü oluşturan ”Giriş” kısmında araştırmanın amacı ve kapsamı hakkında bilgi verilmiş, çalışmanın dayandırıldığı temeller, yöntem ve araştırma alanına ait kaynakların özetleri verilmiştir.
İkinci bölüm olan Genel kısımlarda ise araştırmanın dayandırıldığı temeller ve bu temellere ait tanımlara yer verilmiştir.
Üçüncü bölümde ise “Materyal ve Yöntem” kısmı yer almaktadır. Bu bölümde öncelikle araştırmanın ana materyali olan Düzce Uğursuyu ve Aksu Havzaları’nın tanıtımına yer verilmiştir. Yöntem olarak ise Prof. Philip Lewis’in peyzaj analizi yöntemi kullanılmıştır. Alanda var olan doğal ve kültürel peyzaj elemanlarını belirlemek için bir envanter çalışması yapılmıştır. Yerel halkın bakış açısı ile ilgili fikir edinmek için ise muhtarlara yönelik bir anket çalışması yapılmıştır. Veri toplama ve arazi gözlemleri yöntemleri ile elde edilen bütün bilgi ve belgeler, taslak haritalar üzerine yapılan işaretlemelere bağlı olarak tezde kullanılmak üzere asıl haritaların oluşturulmasında kullanılmıştır.
Dördüncü bölüm olan “Bulgular” kısmında Düzce Uğursuyu ve Aksu Havzalarının yeri, sınırları, doğal ve kültürel peyzaj elemanları, sosyo-ekonomik yapı, yerleşimler, tarım, hayvancılık, ormancılık, sanayi, ulaşım, malzeme ve maden ocakları varlığı, akarsularda mevcut su kiralamaları, turizm ve rekreasyon olanakları ile ilgili verilerin belirlenen yöntem çerçevesinde saptanan kriterlere bağlı olarak analizleri aşamalarına yer verilmiştir ayrıca yerel halka ve muhtarlara yönelik uygulanan anket çalışmalarından elde edilen bulgular değerlendirilmiştir.
Beşinci bölüm olan “Tartışma ve Sonuç” kısmında yöntem doğrultusunda ulaşılan sonuçlar belirlenen kullanımlar doğrultusunda ele alınmış ve bunlara ilişkin önerilere yer verilmiştir.
multidisipliner bir çalışmayı gerekli kılmaktadır. Bu konunun yüksek lisans tezi kapsamında ve sadece peyzaj mimarlığı meslek disiplini tarafından ele alınmasından dolayı tezin sınırları peyzaj planlama çerçevesinde işlenmiştir. Ayrıca farklı meslek disiplinlerinin ekoturizme yönelik yaptığı çalışmalar değerlendirilerek araştırmaya katkıları sağlanmıştır.
Havza planlama çalışmalarında sahadan detaylı verilerin toplanması uzun zaman alan ve yüksek bütçelere ihtiyaç duyan bir süreçtir. Araştırmanın yüksek lisans tezi kapsamında ele alınması nedeni ile gerekli bütçe sağlanamamıştır. Ancak Peyzaj Mimarlığı Bölümünde yapılan” Efteni Gölü Sulak Alan Ekosistemi Peyzaj Yönetim Planının Oluşturulması” isimli araştırma projesinden kısmi destek alınmıştır.
1. 2. KAYNAK ÖZETLERİ
Kaynak özetleri bölümü, kuramsal temellere ve araştırma yöntemine ilişkin çalışmalar ile araştırma alanı ve yakın çevresine ilişkin çalışmalar olmak üzere iki başlık altında incelenmiştir.
1. 2. 1. Kuramsal Temellere İlişkin Çalışmalar
Eagles (1992) “ The Travel Motivations Of Canadian Tourists” isimli makalesinde
ekoturizmin boş zaman seyahati olduğunu ve doğa deneyimi etrafında toplandığını belirtmektedir. Tropik alanlardaki fakir ülkelerde bulunan sosyal alanları ziyaret eden birinci dünya ülkeleri vatandaşlarının sık sık yaptıkları seyahatler sonucu büyüyen bir etkinlik olduğuna değinmiştir. Bu araştırmadada ekoturizmin güncel ve gelişmekte olan sosyal bir olgu olduğu vurgulanmıştır.
Bayer (1992) “ Turizme Giriş” adlı kitabında ekoturizme yer vermiş, ekoturizmi
dağcılık yürüyüşü, doğada hayvan ve bitki türlerini inceleme, kuşları gözetleme gibi biçimleri ele alarak turizm etkinliğini rekreasyon faaliyeti olarak değerlendirmiştir. Bu araştırmada turizm türlerinin sınıflandırılmasında ve ekoturizmin turizm içerisinde nasıl değerlendirilmesi konusunda yararlanılmıştır.
Dowling (1993) tarafından Çevre Duyarlı Turizm Planlaması Modeli ortaya
konulmuştur. Modelde turizm gelişmesi ve çevre koruma arasında güçlü bir bağlantı kurulmuştur. Önemli çevre ve turizm özellikleri, çevre ve turizm arasında çelişki yaratan kritik alanlar ve çevresel ve sosyal açıdan uygun olduğu belirlenen aktiviteler modelin ana hatlarını oluşturmaktadır. Modelin ilk aşamasında amaç belirlenmektedir. Bu aşama kapsamında yerel halk, turistler ve hükümet yetkilileri ile yapılacak tartışmalar sonucu parametreler belirlenmektedir. İkinci aşamada abiyotik, biyotik ve kültürel faktörlerin oluşturduğu çevresel özellikler ile erişebilirlik, hizmetler ve turizm cazibe noktalarını kapsayan turizm kaynakları değerlendirilmektedir. Üçüncü aşamada, önemli özellikler, çelişki alanları ve uygun aktiviteler zonlarla eşleştirilmektedir. Alan doğa koruma, dış mekan rekreasyon ve turizm gelişme zonlarına ayrılmaktadır. Araştırma alanındaki doğal ve kültürel kaynakların belirlenmesi sırasında yararlanılmıştır.
Orams (1995) “Towards A More Desirable of Ecotourism” isimli yayınında ekoturizm
faaliyetlerinin vahşi yerlere yapılan seyahatler, kayak, avlanma, kanoculuk, botçuluk, tırmanma gibi doğa sporları ve rekreasyonel etkinliklerle aslında çok uzun zamandan beri yapılmakta olduğunu, ekoturizm altındaki etkinliklerin yeni olmadığını vurgulamıştır.
Lascurain (1996)” Tourism, Ecotourism And Protected Areas” adlı yayınında doğal ve
kültürel kaynakların hızla tahrip edilmesi ve azalması karşısında bu kaynakların korunabilmesi ve insanlığın kullanımına sunulması için planlama çalışmaları yapıldığına, ekoturizminde müdahale edilmemiş alanlarda doğal ve kültürel değerlerin keyfini yaşamak için yapılan, korumayı teşvik eden, yerel halkın sosyo-ekonomik yaşantısına katkıda bulunan, ziyaretçi etkisi düşük, çevreye karşı duyarlı bir turizm anlayışı olduğuna değinmiştir.
Neyişçi (1998) “Batı Akadeniz Kıyıları Taşıma Kapasitesi ve Ekoturizm” başlıklı
bildirisinde yöre insanının zararına karşı doğanın korunmayacağına değinmiştir. Bu anlamda ekoturizm, doğal alanların turizm ekonomisinin bir parçası olarak
açık bir biçimde ilişkilendirildiği bir model olarak görmektedir. Yöre halkına düşen sorumluluklardan bahsetmektedir.
Öztunalı Kayır (1998) ekoturizmin doğaya karşı yumuşak ekonomik yönden verimli,
sosyal yönden olumlu, ekolojik yönden krizi önleyici bir turizm türü olduğunu vurgulamıştır. Ekoturizmin ilkeleri, etkinliğin sürelerine değinerek, ekolojik krizi önleyecek nitelikte olduğuna değinmiştir.
Weaver (1998) “Ecotourism in the Less Developed World”, isimli makalesinde Turizm planlamasına ilişkin gerçekleştirilen çalışmalarında talep ve kaynak temel bileşenleri üzerinde durmaktadır. Turist talebinin, kaynaklar ile çeşitlenmekte ve şekillenmekte olduğunu belirtmiştir.
Cengiz (2003), “Peyzaj Değerlerinin Korunmasına Yönelik Kırsal Kalkınma Modeli
Üzerine Bir Araştırma: Seben İlçesi (Bolu) Alpagut Köyü Örneği” başlıklı doktora tez çalışmasında; kırsal alan, kalkınma ve kırsal kalkınma kavramlarına yönelik olarak Seben İlçesi (Bolu) Alpagut Köyü örneğinde alan kullanım alternatiflerinin seçim ve değerlendirmesini gerçekleştirmek amacıyla, köyün özelliklerinin gerekli kıldığı öncelikli alan kullanımı saptanmış ve çalışma örnek köy yaklaşımı ile irdelenmiştir.
Uzun (2003), Düzce Asarsuyu havzasında “peyzaj ekolojisi” temelli peyzaj planlama
yaklaşımı ve peyzaj yönetim modeli geliştirmiştir. Yaptığı çalışmada peyzaj planlamada, mekanı tanımlayıcı ölçütler olarak Doğal Süreçler (müdahaleler), İnsan Etkinlikleri (müdahaleleri) ve Habitat Lekeleri belirlemiş ve bu ölçütleri “Peyzaj Kırılganlığı” açısından analiz etmiştir. Analiz çalışmalarını havzada altı ölçütle (iklim, büyük toprak grupları, bakı, arazi yetenek sınıfları, arazi örtüsü, jeoloji) belirlenen ekolojik birimlere göre yapmıştır. Daha sonra elde edilen veriler ve analiz sonuçlarından yararlanarak “peyzaj yönetim modeli” oluşturmuş ve alana ilişkin bazı öneriler getirmiştir.
ekonomik, yönetsel nitelikli ilkeleri irdelemiş, ideal özelliklerini yerine gtirip getiremeyeceğini tartışmıştır.
Serdaroğlu (2005), “Avrupa Peyzaj Sözleşmesi Kapsamında Peyzaj Yönetimi
Kavramının İrdelenmesi – Patara Örneği” isimli çalışmasında doğal ekosistemlerin ve arkeolojik, kültürel, mimari mirasın korunmasını sağlayacak ve sürdürülebilir bir gelecek yaratılmasına yardımcı olacak konuları kapsayan “Avrupa Peyzaj Sözleşmesi’ni” irdeleyerek, bu sözleşme ile Türkiye gündemine giren “peyzaj yönetimi” kavramının tanımı, prensipleri ve gelişim süreci üzerinde durmaktır. Peyzaj Yönetimi prensiplerinin saptanması için yurtdışında gerçekleştirilen Peyzaj Yönetimi çalışmaları değerlendirmiş ve ülkemizde uygulanması sırasında karşılaşılabilecek sorunlar ile yerine getirilmesi gereken yükümlülükler ortaya koymuştur. Araştırmanın öneri peyzaj yönetim modeli oluşturulması kısmında peyzaj yönetminin hedefleri ve ilkeleri temel alınmıştır.
Akın (2006) “Türkiye’de Ekoturizmin Sürdürülebilir Gelişimi; Kaçkar Dağları Milli
Parkı Örneği” isimli tez çalışmasında son yıllarda doğaya ve yerel halka öncelik tanıyan ve çevre dostu turizm hareketi olarak da adlandırılan ekoturizmin Doğu Karadeniz Bölgesinde değerlendirilmesine yönelik bir çalışma yapmıştır. Kaçkar Dağları Milli Parkındaki ekoturizm potansiyelini araştırmış ve mevcut turizm talebinin alana ve yakın çevresine olan sosyal, kültürel ve ekonomik etkilerini ortaya koymuştur.
Altan (2006) “Türkiye’de Ekoturizm Uygulamaları ve Ekonomiye Katkıları” isimli tez
çalışmasında ülkemiz ekonomisinde de önemli bir paya sahip olan turizm, kıyı turizmi üzerine yoğunlaşmıştır. Türkiye’nin Dünya turizm sektöründen aldığı payın arttırılması turizmin çeşitlendirilmesine, yılın on iki ayına yayabilmesine bağlı olduğunu vurgulamış, ekoturizmin, doğal ve kültürel değerlerin korunması, geliştirilmesi aynı zamanda yerel halkın katılımını ve kalkınmasını sağlayan bir turizm anlayışı olduğunun üzerinde durmuştur.
gösteren Ekoturizm kavramının tanımı, diğer turizm türleri ile ilişkisi, yapısı, ekoturizm pazarı ve ekoturizm planlaması üzerinde durmaktadır.
Kap (2006) “Avrupa Peyzaj Sözleşmesi Kapsamında Yeşil Alan Kullanımı; İstanbul
Boğaziçi Ön Görünüm Bölgesi Örneği” isimli tez çalışmasında Avrupa Peyzaj Sözleşmesinin peyzaj alanlarının korunması, yönetilmesi ve planlanması için bir rehber niteliği taşıdığını vurgulamıştır.
Kılıç (2006) “Bolu-Göynük ve Yakın Çevresi Doğal ve Kültürel Kaynaklarının
Ekoturizm Açısından Değerlendirilmesi” isimli doktora tez çalışması kapsamında, ekoturizm değerlendirme çalışmalarında temel oluşturan bölgenin abiyotik, biyotik ve kültürel çevre özelliklerinin tanımı yapmış daha sonra geniş kapsamlı çevresel ve turizm verileri birleştirilmiş sonra coğrafi bilgi sistemi (CBS) teknikleri kullanılarak analiz etmiştir. Çevre ve turizm arasındaki ilişkiyi inceleyerek, ekoturizm gelişme planları için gerekli olan çevre duyarlı turizm planlaması yaklaşımı geliştirmiştir Göynük için‘önemli özellikler’, ‘çelişki alanları’ ve ‘uygun aktiviteler’in belirlendiği çevre uyumlu turizm yaklaşımını ele almıştır. Turist ve yerel halk anketleri ile çalışma desteklemiştir. Çevre ve turizm değerlerinin sürdürülebilmesi için bir bölgeleme planı üretilerek yöre için öneri ve stratejiler geliştirmiştir.
Altanlar (2007) “Akçakoca Alternatif Turizm Olanaklarının Araştırılması” isimli
çalışmasında araştırma alanında sürdürülebilir bir turizm sağlamak amacıyla mevcut turizm faaliyetlerine ek olarak alternatif turizm türleri ve faaliyetleri araştırmıştır. Mevcut turizmin sorunları ortaya koymuş, plancı gözüyle koruma kullanma dengesinin sağlandığı alternatif bir turizm gelişmesinin nasıl olması gerektiği konusunda çözüm önerilerinde bulunmuştur. Bu çalışmada yanlış arazi kullanımları sonucu araştırma alanının doğal ve kültürel kaynaklarındaki tahribatın gün geçtikçe arttığı görülmüş ve turizm potansiyeli olan alanlarda koruma kullanma dengesini sağlamak için alternatif turizmin bir çeşidi olan ekoturizm ve politikalarına öncelik verilmiştir.
gereği üzerinde durulmaktadır. Tarım ve turizm başta olmak üzere, çevreye duyarlı sektörlerde ekolojik potansiyel değerlendirilecek, koruma-kullanma dengesi gözetilmesi, doğal orman ekosistemini; başta yangınlar ve zararlılar olmak üzere çeşitli faktörlere karşı, etkin şekilde korumak; koruma-kullanma dengesi, biyolojik çeşitlilik, gen kaynakları, orman sağlığı, odun dışı ürün ve hizmetler ile ekoturizmin geliştirilmesi gözetilerek, çok amaçlı ve verimli şekilde yönetilmesi, turizmin mevsimlik ve coğrafi dağılımını iyileştirmek ve dış pazarlarda değişen tüketici tercihleri de dikkate alınarak yeni potansiyel alanlar yaratmak amacıyla varış noktası yönetimine ağırlık verilerek golf, kış, dağ, termal, yat, kongre turizmi ve ekoturizm ile ilgili yönlendirme faaliyetlerinin sürdürülmesi, turizm hareketlerinin yoğunlaştığı bölgelerde yerel yönetimlerin ve kullanıcıların turizmle ilgili kararlara ve kamu eliyle yapılacak fiziki altyapının finansmanına katılımı sağlanması, turizm sektörünün uzun vadeli ve sağlıklı gelişmesini sağlamak üzere Turizm Sektörü Ana Planı hazırlanması ve turizm eğitimi ve kalitesinde standardizasyonu, verimlilik ve iş kalitesinin gelişmesini ve istihdam için gerekli beceri düzeylerinin belirlenmesini sağlayacak belgelendirme sistemi getirilmesi konuları üzerinde durulmuştur.
Karadağ (2007) “Katılımcı Havza Yönetim Modelinin Oluşturulması: Kovada Gölü
Örneği” isimli doktora tez çalışmasında öncelikle havza yönetiminin temelini oluşturan “havza sınırları, veri tabanı, katılımcılık” kavramlarını irdelemiştir. Bu çerçevede çalışma alanına ilişkin alt havza sınırlarını belirlemiş, doğal ve kültürel özellikleri inceleyerek, çiftçiler, idari kurumlar ve zirai ilaç bayileri ile anket çalışmaları ve görüşmeler yapmıştır. Elde edilen verileri değerlendirerek, Kovada gölü alt havzasının temel özellikleri, karakteri, su kaynakları kalitesi ve yönetimine ilişkin sorunları ortaya koymuştur. Daha sonra elde edilen veriler ve değerlendirmelerden yararlanarak “katılımcı havza yönetim modeli” oluşturmuş ve alana ilişkin öneriler getirmiştir.
Dönmez (2008) “Akdağ Tabiat Parkı’nda Ekoturizm” isimli tez çalışmasında
sürdürebilirlik kavramı olarak turizm alanında yerleşen ekoturizm, gerek yöresel ekonomi gerek turizm bilinci oluşturmak adına fayda sağlayabilir bir turizm türü olduğunu vurgulamış, doğal kaynakların hızla tükenmekte olduğu dünyamızda var olan
sağlamak amacıyla Akdağ Tabiat Parkı‘nda yapılması uygun görülen bu çalışmayı araştırmıştır.
Hoşcan (2008) “Orman Köylerinde Doğal ve Kültürel Değerlerin Ekoturizm
Etkinliklerinde Kullanılması: Bolu İli, Mudurnu İlçesinde Bir Araştırma” isimli yüksek lisans tez çalışmasında Mudurnu ilçesi orman köylerinin ekoturizm potansiyelini ve yöre halkının ekoturizme yaklaşımını incelemektedir. Çalışmanın amacına ulaşması için yerel düzeyde bir anket dizayn yapılmış, konuyla ilgili önemli kişilerle birebir görüşmeler yapılmıştır. Anket yerel otoritelere sivil toplum örgütlerine ve yöre halkına uygulanmıştır.
Yılmaz (2008) “Turizm Çeşitlendirmesi Kapsamında Ekoturizmin Ürünü Olarak Tatil
Çiftlikleri: Türkiye’deki Tatil Çiftliklerine Yönelik Swot Analizi” isimli çalışmasında özellikle kırsal alanlarda doğal ve kültürel çevreyi koruması, hem ziyaretçi hem de yöre halkı için çevresel eğitime ve öğrenmeye dayalı etkinlikler sunması ve doğal, sosyo-kültürel ve ekonomik kaynakların sürdürülebilirliği açısından ekoturizmin ilkelerini bünyesinde barındırması ile alternatif bir turizm sekli olduğu vurgulamış, bu doğrultuda, Türkiye’de turizmin çeşitlendirilmesinde ve özellikle kırsal alanların gelecekteki sürdürülebilir gelişiminde tatil çiftlikleri büyük önem taşıdığına değinmiştir.
“Türkiye’deki Korunan Alanlar ve Çevresinde Sürdürülebilir Turizm Gelişim Stratejisi Rehberi “ isimli 2007 tarihli çalışmada Sürdürülebilir Turizm Gelişim
Stratejisinin hazırlanması ile ilgili temel adımlar verilmektedir. Korunan Alan ve çevresindeki turizmin ancak ekositem ile bir bütün oluşturduğu takdirde sürdürülebilir olacağı çalışmanın temel unsurunu oluşturmaktadır. Bu bütünün en önemli parçasının da yöre halkına sağlanan istihdam ve doğa korumacı bir ziyarteçi profili olcağına değilmektedir.
Ayrıca diğer turizm alanlarınada örnek olabilecek nitelikte yönetim modellerinin geliştirilmesi üzerinde durulmaktadır. Bu kapsamda yönetim planlarının bir parçası olarak hazırlanan Sürdürülebilir Gelişim Stratejileri ve Ziyaretçi Yönetim Planları
1. 2. 2. Araştırma Yöntemine İlişkin Çalışmalar
Çulcuoğu (1997) tarafından belirtildiğine göre Lewis(1963) ana ve ek kaynakların
analizi için çakıştırılmış haritaların okunması sırasında önemli kaynakların su yolları boyunca ya da topoğrafyanın oluşturduğu koridorlar boyunca yer aldığını fark etmiştir. Lewis bu koridorları "çevresel koridorlar" olarak isimlendirmiş ve bu tekniği kullanarak, eyalet ölçeğinde Wisconsin ve Illinois çalışmalarında çevresel koridorları tanımlamıştır. Lewis, doğal koridorları tanımlamaya yönelik analizlerin kent formlarının belirlenmesinde temel oluşturacağını vurgulamıştır. Koridorların kesin konumlarını ve bağlantı peyzaj değerlerini belirlemek için, Lewis 220 çevre değerini içeren peyzaj analiz yöntemini oluşturmuştur. Yaptığı Midwest çalışmasında, doğal ve yapay su kaynakları, ıslak alanlar, topoğrafya, bitki örtüsü, tarihsel ve kültürel kaynaklar bu değerleri oluşturur. 220 değere ilişkin semboller bölgesel haritaya işlendiğinde bu değerlerin doğal koridorlar boyunca dağıldığı saptanmıştır. Lewis, bu dağılımın çoğunlukla %12 yada daha dik eğimli ve ıslak alanlarda yada su kaynaklarının birlikteliği ile ortaya çıktığını belirtmiştir (Çelik, 2005).
Lewis (1998) ‘in yöntemine ilişkin olarak Wisconsin Üniversitesinin “Environmental
Corridors” isimli yayınında bilgisayarların daha hızlı ve fazla pahalı olmayan bir sistem haline gelmesi ile coğrafi bilgi sistemi kullanımlarının arttığına değinilmiştir. Arazi kullanım planları ve yönetime dair kararların alınmasında bu teknolojinin kazandığı önem vurgulanmıştır. Çalışmada detaylı olarak coğrafi bilgi sistemleri yardımı ile nasıl çevresel koridorların oluşturulacağı üzerinde durulmuştur.
Ervin ve Steintz (2003) “ Peyzaj görünürlüğünün hesaplanması: gerekli fakat yetersiz”
isimli çalışmalarında 1960’larda Phil Lewis yönteminin yönteminin planlamada yeni ufuklar açtığına ve bir peyzaj plancısı olan Lewis’in 1964 yılında yaptığı ``Quality corridors in Wisconsin'' isimli çalışmada yeni bir terim olan “ Çevresel Koridorlar” ile plancıları tanıştırdığına değinmişlerdir.
Banerjee et al. 2003 tarafından “Uzaktan Algılama ve CBS’ye Dayalı Ekoturizm
sistemleri (CBS) teknikleri kullanılarak ekoturizm alanlarının potansiyelini belirlemektir. Potansiyel alanlar belirlendikten sonra yerel doğal kaynaklara dayalı ekoturizm gelişimi için bir plan yapılmıştır.
Şahin ve ark. (2005) tarafından “Akdağ Tabiat Parkı Koruma ve rekreasyon amaçlı
peyzaj planlaması” isimli çalışmada, çalışma alanında yer alan doğal, kültürel ve görsel açıdan peyzaj değeri yüksek alanların analizi, arazi çalışmasına dayalı olacak biçimde Philip Lewis tarafından dış mekan rekreasyonel planlaması amacıyla geliştirilmiş ve algılanabilir peyzaja dayalı yöntem esas alınarak gerçekleştirilmiştir.
Lewis (1963)’e göre, rekreasyon potansiyelinin saptanması amacıyla, ekolojik faktörleri
rekreasyon ve koruma amaçlı planlama süreçlerine katmayı denemiştir. Kullanımların belirlenmesinde “görsel zıtlıklar ve çeşitliliğe” dayalı olarak önemli rekreasyonel kaynakların tanımlanmasını yapmış, ortaya koyduğu yöntemini öncelikle küçük bir alanda daha sonra tüm eyalet bazında uygulamaya koymuştur. Sırasıyla ana ve ek kaynakları belirleyerek tek bir harita üzerinde topladığı yönteminde, “çevresel koridorlar” kavramı üzerinde durmuştur. Ayrıca önemli ve ek kaynakların nitelikleri’nin puanlaması yapılarak öncelikleri belirlenmiş, doğal kaynakların parasal bir değerlendirmesinin yapılması da sağlanmıştır (Uzun, 2003).
Lewis (1963) rekreasyonel kaynak desenlerini iki bölüme ayırmıştır (Harris, 1967):
1. Ana Kaynaklar: Doğal çevrenin algısal nitelikleri,
2. Ek Kaynaklar: Temel doğal kaynaklara insanlar tarafından yapılan değişiklikler adaptasyonlar ve ilavelerle yaratılan rekreasyonel değerler.
Lewis kullandığı bu yöntemde, ele aldığı küçük alanlarda çalışma, yaşama ve rekreasyon nitelikleri sunan temel elemanların; su yüzeyleri, sulak alanlar ve belirgin topoğrafya olduğunu saptamıştır. Bu temel kaynakların desenini çevresel koridor oluşturmak için birleştirmiş ve peyzaj analizini şu şekilde gerçekleştirmiştir. Öncelikle
kapsamaktadır. Daha sonra toprak sörveyi hazırlanmıştır. Bu sörveyin amacı her toprak deseni için en uygun rekreasyon ve ilişkili kullanım formlarını saptamaktır. İçsel doğal kaynaklar yani önemli topoğrafya, göller ve akarsular, sulak alanlar haritalanmıştır. Daha sonra kamu kuruluşlarından temin edilen kaynaklar haritalanmıştır (Harris, 1967).
Philip Lewis’in analizinin çerçevesi şekil 1. 1.’de belirtilmiştir.
Philip Lewis’in Analizinin Çerçevesi
Şekil 1. 1. Philip Lewis’in Analizinin Çerçevesi
A B C 1 2 4 5 3 7 F G H I 6 D E
A. Toplam Çalışma Alanı
B. Planlanacak Kullanımların Tanımlanması ve Kullanım Kriterlerinin Belirlenmesi C. Çalışma Alanının Belirlenmesi
1. Kullanım Kriterlerine Uygun Kaynakların Belirlenmesi, 2. Ana Kaynakların Envanteri,
3. Ana Kaynakların Deseni, 4. Ek Kaynakların Envanteri,
5. Ek Kaynakların Gruplandırılması, 6. Ek Kaynaklar Deseni,
7. Ana ve Ek Kaynakların Karşılaştırılması ve Düzeltilmesi, D. Ana Kaynakların Tüm Çalışma Envanteri,
E. Ek kaynakların Tüm Çalışma Alanında Envanteri, F.Ana ve Ek Kaynakların Puanlanması
G. Öncelikli Alanların Belirlenmesi için Puanların Toplamı,
H. Planlanan Kullanımlara Talebin Belirlenmesi ve Öncelikli Kullanımlar, I. Öncelikli Alanlarda Sınırlayıcı Faktörler ve Sonuç Değerlendirmesi.
Haris (1967) tarafından belirtildiği üzere Lewis’e göre toplam çalışma alanı bölge ölçeği ve oldukça geniş alanlar olabilir. Planlanacak kullanımların tanımlanması ve kullanım kriterlerinin belirlenmesi aşamasında ise belirli aktiviteler spesifik olarak tanımlanabilir olmakla birlikte kullanımlar genel ifadelerle ele alınır. Örneğin; insanların beklediği rekreasyonel aktiviteler pasif (kamping vb.) veya aktif (spor vb.) olarak tanımlanır. Bu aktiviteler için talep değerlendirildikten sonra rekreasyonel kaynak fiziksel gereksinimlerle birlikte sağlanır. Önemli rekreasyon kaynaklarını belirlemek için kullanılan kriter ‘görsel kontrastlık’ ve görsel çeşitliliktir (Şahin ve Diğ., 2006).
Haris (1967) çalışma alanının sınırlarının belirlenmesinde idari sınırlar kullanılabildiği gibi, Lewis’ e göre çalışma alanının sınırlarının doğal peyzaj elemanlarına göre belirlenmesi daha doğru olduğunu belirtmiştir. Daha sonra ana ve ek kaynaklar ayrı ayrı belirlenir. Önce her bir temel kaynak ayrı ayrı haritalar üzerine işaretlenir daha sonra bu
yaşama, çalışma ve rekreasyon kaynakları olan diğer desenleri birbirine bağlar. Ana kaynaklar için yapılan tüm bu işlemler ilave kaynaklar içinde tekrarlanır ve tek bir haritada dışsal kaynaklar toplanır. Ana ve Ek kaynaklara ait desenlerin çakıştırılmasıyla ilgi odağı alanlar ortaya çıkarılır. Son olarak her ilgi odağı alan için sınırlayıcı faktörler belirtilir ve öneriler getirilir (Şahin ve Diğ., 2006).
1. 2. 3. Araştırma Alanı ve Yakın Çevresine İlişkin Çalışmalar
DSİ (1971) tarafından Düzce ovasının sulanması için Küçük Melen üzerine yapılacak
Hasanlar Barajı ile ilgili planlama çalışmaları ve projelerin yer verildiği raporda ayrıca bölgedeki, diğer akarsularla ilgili bilgiler verilmiştir.
Kesim (1996), Düzce kenti mücavir alan sınırları içerisinde varolan potansiyel açık ve
yeşil alanları saptadığı çalışmasında sorunları ortaya koymuş, kentte bir açık ve yeşil alan sistemi oluşturulmasına yönelik çalışmalar yapılmasını önermiştir.
Mansuroğlu (1997) Optimal Alan Kullanım Planlaması amacıyla ana çerçevesi benzer
bir yöntem kullanmış Düzce’de optimal alan kullanımlarını belirlemişlerdir. Oluşturulan yöntemde, potansiyel alan kullanımları için uygun alanlar belirlenerek bu potansiyel kullanımlar arasında ekolojik ve ekonomik sürdürülebilirlik ilkeleri doğrultusunda seçim yapılarak optimal alan kullanım planlarına ulaşılması sağlanmıştır.
Uzun (1999) “Asarsuyu Vadisi Alan Kullanım Potansiyelinin Düzce Kent Gelişiminde
Su Kaynakları Açısından Değerlendirilmesi” isimli Yüksek lisans tez çalışmasında, Su kaynaklarının Ülkemizde, Avrupa Birliği ve ABD’de nasıl yönetildiğine ilişkin bazı örnekler vermiştir. Çalışma alanına ilişkin veri toplanması, sorunların ortaya konulması sonrasında, bu sorunların nasıl çözülebileceğine ilişkin kullanımlar bazında ve Asarsuyu havzası için nasıl bir idari yapılanmanın olabileceği konusunda öneriler getirilmiştir.
MTA Genel Müdürlüğü ve Ankara Üniversitesi (1999) tarafından “17 Ağustos 1999
Depremi Sonrası Düzce (Bolu) İlçesi Alternatif Yerleşim Alanlarının Jeolojik İncelemesi” isimli ortak araştırma projesi hazırlanmış ve yeni yerleşimler için yer
Sümer ve Ark. (2001) tarafından hazırlanan Büyük Melen ve Kollarındaki Su Kalitesi
konulu çalışmada Karadeniz bölgesinde bulunan ve İstanbul su temini projesi kapsamında olan Büyük Melen Nehri ve kolları üzerindeki sekiz noktadan her ay alınan su numunelerinde yapılan ölçümler değerlendirilmiş, sonuç olarak ise Büyük Melen Nehri’nin kollarından Asar Suyu’nun su kalitesi 3. Sınıf, Küçük Melen'in 2. Sınıf, Aksu ve Uğur Suyu’nun 1. Sınıf, Büyük Melen’in su kalitesinin ise 2. Sınıf olduğu tespit edilmiştir. Bölgede yerleşme ve sanayileşme hızla arttığı için nehirlerdeki su kalitesinin olumsuz yönde etkilendiği gözlenmiştir. Ayrıca Büyük Melen nehrinde erozyondan kaynaklanan sediment yüksek görülmüştür.
DPT (2001) tarafından hazırlatılan Düzce İli raporlarında Düzce ilinin mekansal yapısı,
sorunları ve çözüm önerileri, düzce ilinde kamu yönetimi/ idaresi, sorunları ve çözüm önerileri, düzce ilinin sanayi yapısı, sorunları ve çözüm önerileri, düzce ilinin tarımsal yapısı, sorunları ve çözüm önerileri ve düzce ilinin turizm potansiyelleri, sorunları ve çözüm önerileri gibi konular yer almaktadır.
12 Kasım 1999 depreminden sonra idari statüde meydana gelen değişiklik merkezinde olmak üzere, Düzce İli’nin başlıca potansiyellerini, sorunlarını ve çözüm önerilerini irdelemektedir.
Turizm İl Müdürlüğü; Çalışma alanı ve çevresindeki mevcut turizm faaliyetleri ile ilgili
verilere Düzce Valiliği Turizm İl Müdürlüğünce hazırlanan 2002 tarihli Turizm Envanteri ve Turizmi Geliştirme Planından, turizm firmalarından ve yerel yönetim kaynaklarından ve Turizm İl Müdürlüğü kayıtlarından yararlanılmıştır. Ayrıca, arazi çalışmaları sırasında alan gözlemlerinden elde edilen bilgilerden yararlanılmıştır.
Düzce il gelişme planı (2004) Plan’da Düzce İli mevcut durum analizi yer almaktadır.
İl’in güçlü ve zayıf yönlerinin dökümü ve İl için fırsat ve tehdit yaratan çevresel ve konjonktürel koşulların analizi yapılmıştır. Kamu yöneticileri, özel sektör, toplum önderleri ve İl’de yaşayanlar için bir rehber niteliği taşımaktadır.
Düzce ‘nin coğrafi konumu, jeoloji ve jeomorfolojisi, flora ve faunası, toprak yapısı, sosyo-ekonomik yapısı, tarım ve hayvancılık, sanayisi ve ekonomisi, Turizm potansiyeli ve ulaşım ile ilgili verileri içermektedir.
Düzce Tarım Master Planı (2005) içerisinde yer alan tarımsal kaynaklar (toprak, su,
ekoloji, işgücü ve teknik bilgi düzeyi), kısıtlayıcılar (üretim tekniği, örgütlenme, yatırım gereksinimi, işgücü ve pazarlama problemleri vb), tarımsal kaynak ve potansiyelin değerlendirilmesi ile ilgili öneriler, tarımın çevre, sanayi, turizm gibi diğer sektörlerle ilişkileri, doğal kaynakların ve çevrenin korunması ile ilgili verilerden yaralanılmıştır.
Aksoy (2006) “Elmacık Dağı (Düzce) Vejetasyonu” adı altında, doktora tezi olarak
2002-2005 yılları arasında, Batı Karadeniz Bölgesinin batısında, oldukça zengin floristik içeriğe sahip Elmacık Dağı (Düzce)’nın flora ve vejetasyon yapısını ortaya koymuştur.
Düzce İl Çevre Durum Raporu (2006) Düzce Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü
tarafından hazırlatılan raporda Düzce İli çeşitli yönleri ile ele alınmıştır. Kapsamlı bir envanter niteliğindedir.
Düzce İli coğrafi sınırları, jeoloji ve jeomorfolojisi, enerji kaynakları, flora ve faunası, korunan alanlar, toprak özellikleri, su kaynakları, mineral kaynakları, iklimi, arazi kullanımı, turizm potansiyeli, tarım ve hayvancılık, madencilik, sanayi, ulaşım, yerleşim alanları, atıkların kontrolü gibi konular ele alınmıştır.
Düzce Çevre İl Müdürlüğü (2009) kayıtlarından çalışma alanı içerisinde yer alan
yaban hayatı geliştirme sahası, mesire yerleri, tabiat koruma alanları, şelaleler ve anıt ağaçların konumları ve korunma statüleri ile ilgili veriler ve HES projeleri ile ilgili veriler temin edilmiştir.
Düzce İl Özel İdaresi Düzce merkez ilçesi ve yakın çevresi 1/25.000 ve 1/100.000
Ayrıca Düzce İl Özel İdaresi kayıtlarından alanda yer alan malzeme ve maden ocakları ile Uğursuyu ve Aksu dereleri ile kolları üzerinde yer alan su kiralama alanlarının yerleri, ruhsat sahipleri ve ruhsat süreleri, kiralama amaçları gibi veriler elde edilmiştir.
Düzce Tarım İl Müdürlüğü’nden alınan 2009 yılı brifing raporlarında çalışma alanı
içerisinde kalan ilçelere ait bitkisel üretim yüzdeleri, örtü altı üretim, hayvan varlığı, kanatlı hayvan ve arıcılık ile ilgili 2008 yılı verileri değerlendirilmiştir.
Düzce Ticaret ve Sanayi Odası (2009) yılı kayıtlarından alınan verilerden Düzce 1.
organize sanayi ve 2. organize sanayi bölgeleri ile ilgili bilgiler temin edilmiş, Düzce ilinin sanayisi ve Düzce’de yer alan meslek gruplarına ulaşılmıştır.
Türker ve Çetinkaya(2009) “Batı Karadeniz Bölümü Ekoturizm Kaynaklarının Tespit
Edilmesi” isimli Tübitak destekli kitap çalışmasında doğaya zarar vermeyen bir turizm türü olan ekoturizmin giderek büyüyen bir Pazar olduğunu vurgulamış, Batı Karadeniz Bölümü içerisinde yer alan kentlerin turistik potansiyel oluşturan kaynaklarını tanıtmıştır.
Bartın, Karabük, Zonguldak, Bolu, Düzce, Kastamonu ve Sinop illerini kapsayan çalışmada Düzce’ye de geniş yer verilmiş, yaylaları, şelaleleri, mesire alanları ve mağaraları tanıtılmış, ekoturizm amaçlı kullanımları üzerine yorumlamalar getirilmiştir.
2. GENEL KISIMLAR
2. 1. TURİZM KAVRAMI VE BAZI TURİZM TÜRLERİ
Turizm kelimesinin kökeni, Latince de dönme hareketini ifade eden "tornus" sözcüğünden oluşmaktadır. İngilizce deki "touring" ve "tour" deyimleri de bu sözcükten türemiştir. "Tour" dairesel bir hareketi, bazı site ve yörelerin ziyaretini, iş ve eğlence amacıyla yapılan yer değiştirme hareketini ifade eder (Akat, 1997). "Touring" ise, zevk için yapılan, eğitsel ve kültürel özellik gösteren seyahatlerin tanımında kullanılır. Özetlemek gerekirse "tour" hareket edilen yere dönmek şartıyla yapılan kısa ya da uzun süreli seyahatlerdir. "Tour" kavramı bir hareketi, dolaşmayı ve başlangıç yerine geri dönüşü ifade eder (Sezgin, 1995).
Turizm kavramını tanımlamak amacıyla yapılan çalışmalar ise 19. yüzyılın sonlarına kadar uzanmaktadır. Turizm kavramına farklı açıdan yaklaşan yazarlar değişik tanımlamalar yapmışlardır (Kozak ve diğ, 2000). Turizmin ilk tanımı 1905 yılında E. Guyar FREULER tarafından yapılmıştır. FREULER, turizmi "Gittikçe artan dinlenme ve hava değişimi ihtiyacına, doğal güzelliklerin aranmasına ve duyulan zevke, ticaretin ve endüstrinin gelişmesine, ulaştırma araçlarının mükemmelleşmesi sonucu olarak insan topluluklarının çeşitli ilişkiler kurmalarına dayanan, çağımızın önemli bir olayıdır" şeklinde tanımlamıştır (Çoruh, 1979). Akat (2000) 1942 yılında yayınlanan “Turizm Genel Doktrini” isimli kitapta turizm Walter Hunziker tarafından “para kazanma amacına dayanmayan ve devamlı kalış biçimine dönüşmemek kaydıyla, yabancıların bir yerde konaklamalarından ve bir yere seyahatlerinden doğan olay ve ilgilerin tümüdür” şeklinde tanımlandığını belirtmektedir (Yılmaz, 2008). 1980’li yıllarda “Turizm” kavramı AIEST (Uluslararası Turizm Uzmanları Birliği) tarafından yeniden düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre Turizm kavramı; "İnsanların devamlı ikamet ettikleri, çalıştıkları ve her zamanki olağan ihtiyaçlarını karşıladıkları yerlerin dışına
talep ederek, geçici konaklamalarından doğan olaylar ve ilişkiler bütünü" olarak tanımlanmıştır (Kozak ve diğ, 1996).
Sertkaya (2001) tarafından belirtildiği üzere turizm kavramı Olalı (1982)’ ya göre; “İnsanların kendi konaklama yerleri dışında sürekli olarak içinde iş, merak, din, sağlık, spor, dinlenme gibi amaçlarla veya aile ziyareti, kongre, seminerlere katılmak gibi nedenlerle kişisel veya toplu bir şekilde yaptıkları seyahatlerden ve gittikleri yerde 24 saati aşan veya ülkenin konaklama tesislerinden birinde 1 gece konaklamalarından ortaya çıkan hizmet endüstrisi, bir tüketim olayı ve sosyal bir olay” olarak tanımlamaktadır (Kılıç, 2006).
Tanımlar incelendiğinde, bir seyahat ve konaklamanın turizm olayı sayılabilmesi için aşağıda belirtilen öğelerin bulunması gerektiği sonucuna ulaşılmaktadır:
• Seyahatin sürekli oturulan, çalışılan ve günlük gereksinimlerin sağlandığı yer dışında gerçekleşmesi ve bütünüyle tüketici konumunda olunması,
• Yerleşme ve göç biçiminde olmaması,
• Konaklama sırasında turizm isletmelerinin sundukları ürün ve hizmetlerin talep edilmesi,
• Konaklamanın geçici ve en az 24 saat olmasıdır (Hoşcan, 2008).
Farklı tanımları yapılan turizm kavramı beraberinde bu eylemi yerine getirenlerin yani turist ve ziyaretçi kavramlarının da tanımlarının yapılmasını gerektirmektedir.
Dünya Turizm Örgütü (1991)’nün tanımına göre ziyaretçi, sürekli yaşadığı yerden başka bir yere gelir elde etmek amacı dışında herhangi bir nedenle geziye katılan kişidir. Ziyaretçiler; turist ve günübirlikçi olarak iki kategoride incelenmektedir (Kılıç, 2006).
Dünya Turizm Örgütü’nün tanımına göre turist, yaşadığı çevreden bir yılı geçmeyecek bir süre için boş zaman değerlendirmek, arkadaş ve aile ziyaretleri yapmak, spor, sağlık
ziyaretçi ise, ziyaret edilen alanda gelir elde etme amacı taşımayan, 24 saati aşmayan ve konaklama yapmadan ayrılan kişi olarak tanımlanmaktadır (Kılıç, 2006).
Turizm ve Çevre İlişkisi
Turizm ve çevre kavramları birbirleriyle yakın ilişki içerisindedir. Turizm, fiziksel çevrenin çekicilikleri üzerinde önemli bir etkisi vardır ve bu etkilerinin büyük kısmı doğanın sunduğu verilerin sergilenmesi veya sunulması yoluyla gerçekleşmektedir (Kahraman ve Türkay, 2004). Turizm çevresel kaynaklara bağlı olarak gelişim gösterir. Çevresel, doğal ve kültürel özelliklerin her biri turizm için cezbedici bir özelliktir. Bu nedenle turizmde doğanın korunması çok önemlidir. Doğal varlıkların turizm ile aşırı ve dengesiz kullanımı ve peyzajın bozulması, çevrede doğal yaşam düzeyinin de bozulmasına neden olmakta, ekosistemler ortadan kalkmakta ve çevre kirliliği oluşmaktadır (Bayer, 1990). Çevre kalitesi ve turizmin gelişimi karşılıklı etkileşim halinde bulunmaktadır (Yağcı, 2000).
Turizm, çevre üzerinde bir bozulmaya neden olursa, kendi geleceğini de tehlikeye düşürür, çevresel değerlere bir katkı sağlarsa, kendi sürdürülebilirliğini sağlama yönünde önemli katkılar sağlar (Kahraman ve Türkay, 2004). Lickorish ve Jenkins’ (1997)‘e göre; turizmin doğal çevre üzerinde bozulmalara neden olabilecek olumsuz etkileri olduğu gibi, çevresel zenginliğe katkıda bulunacak olumlu etkileri de bulunmaktadır. Turizmin çevre üzerindeki olumlu etkilerini şu şekilde sıralamak mümkündür (Akın, 2006);
• Turizm, tarihi alanların, anıt ve yapıların restorasyonu ya da iyileştirilmesi yönünde itici bir güçtür. Turizm bu yönüyle tarihi öneme sahip alanların korunmasına olumlu yönde katkıda bulunmaktadır. Turizm bu yöreleri çekim öğesi olarak kullanmaktadır (Akın, 2006).
• Turizm eski yapıların yeni kimlikleriyle bugün de yaşamalarını sağlayacak düzenlemeleri öngörmektedir. Eski hanlar, kışlalar, sarnıçlar, kaleler restore
• Turizm çevrenin korunmasına hız verilmesini sağlar. Turizmin para kazandığı en önemli meta çevre olduğundan turizmin hizmetine sunmak amacıyla pek çok ülkede ulusal parklar, koruma alanları, doğal ve tarihi değerler bulunmaktadır (Akın, 2006).
• Turizm çevrenin korunmasına ilişkin önlemlere, planlama ve yönetsel bir boyut eklenmesini sağlar. Çünkü uluslararası turizm talebinin arttırılabilmesi ve bu talebin sürekli kılınabilmesi, çevresel değerlerin varlıklarını sürdürmelerine bağlıdır (Akdoğan ve Kozak, 1996).
• Turizm bulunduğu yörenin altyapı hizmetlerinin süratle yapılmasını sağlaması açısından da çevreye olumlu etki sağladığı söylenebilir (Akın, 2006).
Turizmin çevre üzerindeki olumsuz etkileri şu şekilde özetlenebilir (Akın, 2006).
• Turistik yerleşim doğal çevreyi tahrip etmekte ve fiziksel dengeyi bozmaktadır (Akın, 2006).
• Turizm doğal manzaranın kaybolmasına neden olabilmektedir. Yağma edilen kıyılar, doğaya uymayan anarşik yapılar gibi kıyılardaki konaklama tesisleri, yüzme havuzları, yat limanları, dağ yolları, teleferik, telesiyej vb. tesisler hem doğal görünümü değiştirmekte, hem de tarihi ve arkeolojik değerlerle uyumsuzluk yaratmaktadır (Akın, 2006).
• Turizm, tarihi sit alanlarının maddesel olarak kirlenmesine neden olabilmektedir (Akın, 2006).
• Turistik mal ve hizmetlerin üretim ve tüketimden kalan zararlı artıklar çoğu kez doğayı kirlettiği kadar, kişilerin sağlığı için de tehlike oluşturmaktadır. Altyapısı yeterli olmayan turistik yörelerde yoğunlaşma nedeniyle ortaya çıkan çöplerin toplanamaması, kanalizasyon sularının denize boşaltılması bu tehlikelerin
