40
KANSERL ÇOCUK OKULA G DEB L R M ?
AYFER ELÇ G L*
ÖZT bbi tedavi ve teknolojideki geli melerle birlikte, kanser tan s al p ya ayan çocuk say s her y l artmaktad r. Kanserli çocuklar hastal k ve tedaviye ba*l nörofizyo lojik, psikolojik, bili sel ve sosyal problemlerle kar la maktad rlar. Çocuk okula döndü*ünde ise okula uyum ve akademik performansla ilgili sorunlar ya amaktad r. Bu sorunlar n çözümlenmemesinin uzun süreli olumsuz etkileri olabilir. Bu nedenle kanserli çocu*un okula uyumunu sa*lamak için ailesi, arkada lar , ö*retmeni ve okul yöneticileriyle birlikte bir plan yap lmas önemlidir.
Anahtar Sözcükler: Kanser, çocuk, okul, okul aile
i birli*i, hem irelik
ABSTRACT
Can a Child with Cancer go to School?
More children survive cancer each year due to improvements in medical technology and treatments. Children with cancer face the neuropsychological, psychological, cognitive and social problems because of the illness and its treatments. when the child returns to school, he or she has these issues that inevitably impact school adjustment and performance. Without intervention, these issues may have negative, long-lasting effects. Thus, it is crucial that a comprehensive plan involving the family, peers, the teacher, and the school manager be implemented for the school reintegration process of a child with cancer.
Key Words: Cancer, child school, nursing, school
family collaboration
G R +
Kanser, t p ve tedavideki geli melere ba*l olarak art k ölümcül de*il kronik bir hastal k olarak ele al nmaktad r. Ancak hastal *a ve tedaviye ba*l olarak birçok sorun görülmektedir. Bu sorunlar her ya döneminde farkl l klar göstermektedir. Okul ça* ndaki çocu*un ya am da kanser tan s ile tamamen de*i ebilir.
Okul, çocu*un ya am ndaki ilk toplumsal kurumdur. Çocuk, okula ba lamakla yeni bir ya ama ba lam t r. Ya am nda gerekli olan de*erleri ve bilgileri, topluma uyum sa*lamas için gerekli sosyal becerileri okulda kazan r. Yeti kinlerin güçlü ve söz sahibi oldu*u dünyaya çocuklar n ba ar l bir ekilde uyum yapmas nda ve yak n ili kiler kurmas nda olumlu bir okul deneyiminin etkili oldu*u bilinmektedir (Vance ve Eiser 2002). Kanserli çocuklar hastal k ve tedaviye ba*l olarak okul ya ant s ile ilgili sorunlar ya ayabilir.
Kanserli çocuklar n okul ya ant s nda kar la t klar sorunlara yönelik yap lm çal malar bulunmaktad r. (Eiser ve ark. 2000; Lähteenmäki 2002). Yap lan bir çal mada kanserli çocuklar n okul devams zl * n n di*er kronik hastal * ya da ortopedik
sorunu olan çocuklara göre daha fazla oldu*u görülmü tür (Eiser ve ark. 2002).
Kanser tan s ve tedavisine ba*l olarak geli en ve çocu*un okula gitmesini ya da okul ba ar s n etkileyen sorunlar fiziksel, psikososyal ve bili sel sorunlar olarak grupland r labilir.
Fiziksel Sorunlar:
Kanser ve tedavisine ba*l olarak çocuklarda bulant , kusma, i tahs zl k, ishal, konstipasyon, yorgunluk, a*r gibi fiziksel semptomlar görülmektedir (Berde ve ark. 2002; Collins ve ark. 2002; Woodgate ve ark. 2003). Bu semptomlar çocu*un günlük ya am aktivitelerini sürdürmesini, okula gitmesini ve akademik ba ar s n etkileyebilir. Kanserin bulundu*u bölgeye göre çocuktaki fiziksel sorunlar de*i ebilir. Örne*in kemik tümörü nedeniyle çocu*un ekstremitelerinde amputasyon yap lm sa yürüyemedi*i için okula gidemeyebilir. Di*er taraftan radyoterapi ve kemoterapiye ba*l olarak çocu*un immün sistemi bask lanm t r. Çocu*un infeksiyon hastal klar na yakalanma riski artt * için okula gidemeyebilir (Mayer ve ark. 2005).
41 Ness ve arkada lar (2005) taraf ndan farkl kanser tan s olan 11481 çocuk üzerinde yap lan çal mada, çocuklar n fiziksel performans ve günlük ya am aktiviteleri de*erlendirilmi tir. Kanser tedavisi tamamland ktan 5 y l sonra dahi çocuklar n fiziksel performans nda ve günlük ya am aktivitelerini sürdürmede yetersizlikler ya ad klar belirlenmi tir. Beyin tümörü olan çocuklar s n f arkada lar taraf ndan di*erlerine göre daha yorgun olarak de*erlendirilirken (Vannatta ve ark. 1998a), ba ka bir çal mada kemik ili*i nakli olan çocuklar arkada lar taraf ndan fiziksel olarak daha az becerili bulunmu tur (Vannatta ve ark. 1998b).
Ara t rma sonuçlar na bak ld * nda, kanser ve tedavisine ba*l olarak görülen kas iskelet (skolyoz, kifoz) ve nörolojik sistem bozukluklar n n (parapleji, paraestezi) çocukta fiziksel yetersizliklere neden oldu*u görülmektedir. Hastal *a ba*l fiziksel yetersizlikler ise, çocu*un ba ar l olma ve rekabet etme yetene*ini etkileyebilir. Çocu*un spor faaliyetleri gibi fiziksel beceri gerektiren aktivitelerde akranlar kadar ba ar l olamamas dü ük benlik sayg s ve a a* l k duygusu gibi psikososyal sorunlar n geli mesine de neden olabilir (Patenaude ve Kupst 2005).
Psikososyal Sorunlar:
Kanser tan s çocukta fiziksel sorunlar n yan s ra psikososyal sorunlara da neden olabilir (Barakat ve ark. 2003). Hastal k ve tedaviye ba*l olarak ortaya ç kan saçlar n dökülmesi, kilo kayb , amputasyon gibi ekil bozukluklar çocu*un d görünü ünde de*i ikliklere neden olur (Lähteenmäki ve ark. 2002). Bu durum çocu*un arkada lar taraf ndan kabul edilmesini etkileyebilir. D görünü ü nedeniyle arkada lar n n kendisiyle dalga geçebilece*ini dü ünerek okula gitmek istemeyebilir (McCaffrey 2006; Prevatt ve ark. 2000). Adölesanlar n d görünü ündeki kal c ya da geçici de*i iklikler ya da uzun süredir okulda olamay n n stresi, arkada lar aras nda sosyal statüsünün azalmas na neden olabilir.
Kanser tan s konulduktan sonra genellikle çocu*un arkada çevresinde bir azalma görülebilir. Bunun birçok nedeni olabilir: Çocuk arkada lar n n tepkisinden çekindi*i için arkada lar ile görü mek istemeyebilir. Çok yorgun ya da enfeksiyonlara yakalanma riski oldu*u için sa*l k durumu arkada lar ile görü mesine uygun olmayabilir. Arkada lar hastal k ve tedavi hakk nda yeterince bilgiye sahip olmad klar ndan
çocukla nas l ileti im kuracaklar n bilmedikleri için ileti imlerini koparabilirler. Okul çocuklar ve adölesanlar ya tlar yla olan ili kilerinin bozulmas na kar çok duyarl d rlar. Çocuk okula gidemedi*inde ya da okuldaki arkada lar ile tamamen ileti imini kopard * nda benlik sayg s nda azalma, içe kapanma, sosyal izolasyon görülebilir (Prevatt ve ark. 2000).
Okul çocuklar nda görülen psikosoyal sorunlar belirlemeye yönelik çal malarda çocuklardaki stres düzeyi yüksek bulunmu tur (Erickson ve Steiner 2001; Hobbie ve ark. 2000; Kazak ve ark. 2001; Meeske ve ark. 2001; Schwartz 2006). Çavu o*lu (2001) taraf ndan yap lan çal mada, kanserli çocuklarda sa*l kl ya tlar na göre depresyon oran , Vannatta ve arkada lar (1998a) taraf ndan yap lan çal mada ise sosyal izolasyon yüksek bulunmu tur. Bir ba ka çal mada ise arkada lar kanserli çocuklar n daha az arkada a sahip olduklar n dü ünmektedirler (Vannatta ve ark. 1998b).
Kanserli çocuklarda sa*l kl ya tlar na göre de*erlendirildi*inde herhangi bir psikososyal sorunun olmad * n gösteren ara t rmalar da bulunmaktad r. Bununla ilgili çal malarda çocuklar n uyumlar n n normal oldu*u, davran problemleri olmad * (Noll ve ark. 1993; Noll ve ark. 1997; Radcliffe ve ark. 1996), sosyal bir çocuk olduklar (Noll ve ark. 1999; Wendy 2000), arkada lar taraf ndan kabul edilme, yaln zl k ve benlik sayg s aç s ndan bir fark bulunmad * (Bukowski ve ark.1999; Noll ve ark. 1991) ve di*erlerinden daha fazla depresif olmad klar (Eiser ve ark. 2000) belirlenmi tir.
Kanserli çocuklarda görülen psikososyal sorunlar belirlemeye yönelik yap lan çal malar n ço*unda kontrol kayb , rölaps ve ölüm korkusu, beden imaj nda bozulma, benlik sayg s nda azalma gibi psikososyal sorunlar n fakl düzeylerde ya and * görülmektedir.
Bili/sel Sorunlar:
Kanserli çocuklarda ö*renme güçlü*ü, haf zada zay flama, konu amama gibi baz bili sel sorunlar görülmektedir (Butler ve Mulhern 2005; Patenaude ve Kupst 2005; Vannatta ve ark. 1998a). Bili sel problemlerin birçok nedeni olabilir. Kranial radyasyon ve kemoterapi alan çocuklar n di*er sadece kemoterapi alan ya da sa*l kl ya tlar na göre daha zay f ö*renme ve entelektüel becerilerinin oldu*u ara t rmalarla gösterilmi tir (Fuemmeler ve ark. 2002). 1980’li y llar n ortalar na kadar ALL’li çocuklar n tedavisinde santral
42 sinir sistemini radyasyon kullan lmaktayd . Günümüzde bu tedaviye ba*l baz nörofizyolojik bozukluklar oldu*u saptanm t r. Radyoterapi alan ALL’li çocuklarda ö*renme güçlü*ü, haf zada zay flama, konu amama, akademik ba ar da azalma, görme ve motor fonksiyonlarda azalma gibi bir sorunlar oldu*u belirlenmi tir. Kranial radyasyon alan ALL’li çocuklar n nöroradyolojik çal malar nda beyaz cevherde anormallikler, kalsifikasyonlar ve parankimal atrofiler oldu*u ve akademik ba ar lar n n daha dü ük oldu*u belirlenmi tir (Kingma ve ark. 2000). Beyin tümörü olan özellikle tüm beyine radyasyon alan çocuklarda nörobili sel de*i iklikler oldu*u gösterilmi tir (Vannatta ve ark. 1998a).
Kanserli çocuklardaki bili sel sorunlar n nedeni sadece fizyolojik de*ildir. Çocu*un tedavi, kontrol ya da hastaneye yatma nedeniyle okula devams zl * n n artmas , ö*renme f rsatlar n azalt r ve akademik ba ar s zl *a yol açar (Prevatt ve ark. 2000). Ayn s n f n tekrarlanmas da çocukta yetersizlik, ba ar s zl k ve utanma duygular n n geli mesine neden olabilir (Mayer 2000; Suzuki ve ark. 2003; www.onconurse.com). Vannatta ve arkada lar (1998) taraf ndan yap lan çal mada beyin tümörü olan çocuklar n arkada lar taraf ndan kabul edilme durumlar ve davran lar de*erlendirilmi tir. Ö*retmen ve arkada lar kanserli çocuklar n daha az arkada a sahip olduklar n belirtmi lerdir. Ayr ca bu çocuklar n 10.5, s n ftaki di*er çocuklar n ise 5.4 gün okul devams zl klar n n oldu*u belirlenmi tir (Vannatta ve ark. 1998a). Ö*renme güçlü*ünün çocuk ve adölesanlar n sosyal becerilerini ve uyumlar n büyük ölçüde etkiledi*i gösterilmi tir (Newby ve ark. 2000; Upton ve Eiser 2005). Kranial radyasyon ve intratekal kemoterapi alan 94 ALL’li çocuk ve karde leri ile yap lan çal mada kanserli çocuklar n okul ba ar lar n n karde lerine göre daha dü ük oldu*u belirlenmi tir (Kingma ve ark. 2000). Farkl kanser tan s olan 43 çocuk üzerinde yap lan bir çal mada ise kanserli çocuklar n di*er sa*l kl ya tlar na göre okula devams zl klar n n daha fazla, matematik ve yabanc dil ders notlar n n ise daha dü ük oldu*u belirlenmi tir (Lähteenmäki ve ark. 2002).
Kanserli çocuklarda herhangi bir bili sel sorunun geli medi*ini gösteren ara t rmalar da bulunmaktad r (Brown 1998). Phipps ve arkada lar (2000) taraf ndan kemik ili*i nakli yap lan çocuklar n bili sel ve akademik ba ar lar n n incelendi*i çal mada, nakilden sonraki 1. ve 3. y llarda herhangi bir sorun olmad * belirlenmi tir. 6 ya ve üzerindeki çocuklarda çok dü ük risk oldu*unu,
3 ya n alt ndaki çocuklarda bu riskin biraz daha fazla olabilece*i belirtilmi tir (Phipps ve ark. 2000).
Beyin tümörü olan kanserli çocuklarla yap lan çal malar n ço*unda çocuklar n ö*renmelerini etkileyecek bili sel sorunlar ya ad klar görülmektedir. Ancak bu çal malarda ç kan sonuçlar n farkl ve örneklem gruplar n n küçük olmas nedeniyle daha fazla ara t rma yap lmas önerilmektedir (Fuemmeler ve ark. 2002).
Okula Dönü/
Kanserli çocuk, sa*l k durumu ve tedavisi izin verdi*inde okula dönebilir. Ancak okula dönü çocu*u rahatlatabildi*i gibi s k nt ya da sokabilir. A*r ve ac veren birçok i lemin yap ld * hastaneden ç k p e*lencenin, arkada l * n ve ö*renmenin oldu*u okula dönmek çocuk için her zaman kolay olmayabilir. Çünkü okul günlük ya am n bir parças olarak görülmekte ve okula dönmek çocu*un normal oldu*unun göstergesi olarak de*erlendirilmektedir (Benner ve Marlow 1991). Asl nda “okula gidebilir” mesaj çocuk ve ailesi için “çocu*un bir gelece*i var” anlam na gelmektedir. Di*er yandan okula gitmek çocuk için bir korku haline gelebilir. Çocuk yukar da belirtilen fiziksel, bili sel ve psikososyal sorunlardan dolay okula gitmek istemeyebilir. Bu sorunlar uygun ekilde çözümlenmezse çocukta kendine güvensizlik, benlik sayg s nda azalma görülebilir (www.onconurse.com, Mayer 2005, Suzuki ve ark. 2003).
Okula dönü sadece çocuk için de*il ebeveynler için de stres yaratan bir sorun haline gelebilir. Çünkü kanser hangi ya ta görülürse görülsün sadece bireyi de*il tüm aile üyelerini etkilemektedir (Kazak 2004). Çocu*a kanser tans konulduktan sonra çocu*un birincil fiziksel ve psikososyal destek kayna* olan ebeveynler birçok sorunla ba etmek zorundad r. Annelerin ba etmesi çocu*un ba etmesiyle çok yak ndan ilgilidir (Phipps ve ark. 2006). Ancak annelerin önceli*i çocu*un hayat n n kurtar lmas oldu*u için çocu*un okula dönmesini dü ünmek onlar n önceli*i olmayabilir. Okulu bilgilendirmek ebeveynlerin akl na aylar sonra gelebilir.
Ebeveynler çocuklar n enfeksiyona yakalanma, d görünü ündeki de*i iklerle arkada lar n n alay etmesi, acil bak m gerektiren bir durumun ortaya ç kma olas l * , “çocu*umun zaten az vakti kald bu kalan süresini neden okulda harcas n” gibi nedenlerle okula göndermeyebilir (Prevatt ve ark. 2000). Ayr ca ebeveynler çocuklar n toplumdan uzak tutarak onlar koruduklar n dü ünebilirler. Çünkü kanser hala toplum
43 taraf ndan ölümcül bir hastal k olarak alg lanmaktad r. Ebeveynler çocuklar n n çevresinden duyduklar yla üzülece*ini dü ünerek de okula göndermeyebilirler.
Çocu*un okula dönü ünün planlanmas ve olumlu bir okul ya ant s n n olmas iyi bir ekip çal mas n gerektirir. Bunun için hasta çocuk, ailesi, okul yönetimi, ö*retmeni, arkada lar ve sa*l k personelinin birlikte çal mas ve sürekli ileti im halinde olmas gerekir. Ekibin her üyesinin ayr sorumluluklar vard r ve ekibin her üyesi üzerine dü enleri yaparsa çocu*un hastal * ve bunun getirdi*i sorunlarla ba etmesi kolayla acakt r. Hastane, okul ve aile ile ileti imi sa*layacak ki i sa*l k ekibinde yer alan hastanedeki hem ire, sosyal hizmet uzman ya da okul hem iresi olabilir.
Hem/irenin Yapmas4 Gerekenler;
Çocu*un yeniden okula dönü ünde ve e*itimini sürdürmesinde hem irenin çok önemli rolü vard r. Hem ire sa*l k ekibinin di*er üyeleriyle de i birli*ine giderek hastane, okul ve ebeveynler aras ndaki ileti imi ve koordinasyonu sa*lamal , çocu*un yeniden okula dönü ü için iyi bir plan haz rlamal d r. Çocu*un tan s konulduktan sonra çocu*un hastal * ve hastaneye yat nedeni uygun bir ekilde okula bildirilmelidir. Hem ire okul ve hastane aras nda bilgi al veri ini sürdürmelidir. Okulda ileti im kuraca* ö*retmeni belirlemeli, çocu*un durumu, tedavisi, duygusal durumu, okula tekrar ne zaman dönebilece*i gibi konularda bilgi vermelidir.
Hem ire s n fa gelerek çocu*un arkada lar na ve okul personeline kanser ve kanserin çocuk ve ailesinin ya am n nas l etkiledi*i konusunda bir sunum yapabilir Hem ire ö*rencilerin soru sormas na izin verecek ekilde sunumunu planlamal d r. Ö*retmen ve ö*rencilerin kansere ili kin önyarg s , korkusu ya da yanl bilgilerini belirleyerek, do*ru bilgi edinmelerini sa*lamal d r. E*er hasta adölesan ise s n fa kendileri ile ilgili ne kadar bilgi verilece*ine adölesanlar kendileri karar vermelidir. Hem ire ö*retmenlere onlar n anlayaca* düzeyde bilgileri içeren kanserle ilgili kitaplar getirebilir (Lähteenmäki ve ark. 2002).
Hem irenin okul yöneticileri, ö*retmenler ve çocu*un arkada lar na bilgi verece*i konular aras nda;
• Çocu*un hastal * ve tedavisi
• Çocu*un sa*l k durumu ve bunun çocu*un okula devam n nas l etkiledi*i,
• Çocu*un okula tam gün mü yoksa yar m gün mü devam edebilece*i,
• Okula döndü*ünde çocu*un nas l hissedece*i (yorgun, içe kapanma, agresyon v.s.),
• Fiziksel görünümündeki de*i iklikler (Saçlar dökülebilir, kilo kayb ),
• Peruk ya da apka takmak isteyebilece*i,
• Çocu*un okuldaki beden e*itimi gibi fiziksel güç gerektiren derslere kat labilme durumu,
• Dinlenme ya da teneffüse gereksinimi olabilece*i,
• Çocu*un okula dönü le ilgili duygular ,
• Çocuktan gerçekçi beklentiler içinde olunmas ,
• Çocu*a kar a r koruyucu davranmama,
• Tedavi ve tan ya ba*l çocu*un davran lar ndaki de*i iklikler (kavgac , içe kapanma, sosyal izolasyon v.s.),
• laçlar n çocu*un ö*renmesi ve akademik ba ar üzerine olabilecek etkileri,
• Okulda verilmesi gereken ilaçlar ve sa*l k hizmetleri,
• Aspirin gibi çocu*a ebeveynlerin izni olmadan asla verilmemesi gereken ilaçlar,
• Ekstra yemek, ö*ün, dinlenme, diyet k s tlamas gibi özel durumlar,
• Enfeksiyon hastal klar na ili kin önlemler ,
• Bulant , kusma, ate v.s. gibi belirtiler yönünden dikkat edilmesi gereken belirtiler listesi,
• lgili ki i ve yerlere haber verilmesi gereken acil durumlar yer almaktad r.
Ö*retmenin i inin e*itim oldu*u unutulmamal , t bbi bak m hem ire ve ebeveynler taraf ndan üstlenilmelidir. Hem ire çocuk hakk nda arkada lar na, ö*retmen ve okul yöneticilerine bilgi verirken, ebeveynlerle sürekli ileti im halinde olmal , okulun kurallar n ö*renmeli, çocuk için gerekiyorsa kurallar n ne kadar esneyebilece*ini konu mal d r. E*itimler s n fa yeni gelen ö*renciler olabilece*i için her y l n ba nda tekrarlanmal d r. Hem ire ebeveynlerin okulla ileti imlerini sürdürmeleri konusunda cesaretlendirmeli ve yard mc olmal d r (Mayer ve ark. 2005).
Ebeveynlerin Yapmas4 Gerekenler:
Kanserli çocu*un okul ya ant s n sürdürebilmesi için ebeveynlere de büyük sorumluluk dü mektedir. Ebeveynlerin hem çocukla hem de okul personeli ile iyi bir ileti im kurmas gerekmektedir. Ebeveynler okuldaki
44 yönetici ve ö*retmenlerle sürekli ileti im halinde olmal d r. E*er varsa okulun sekreterinden ya da do*rudan okul müdüründen randevu alarak çocu*un durumunu ve bunun tüm aileyi nas l etkiledi*ini aç klamal d r. Ebeveynler ö*retmenle konu urken onlara güvendi*ini ve çocu*unun iyi bir okul deneyimi ya amas na yard mc olacaklar na inand * n söyleyerek ö*retmenlerle güvene dayal bir ili kiyi ba latabilir. Ebeveynler ö*retmenlere çocuk hasta bile olsa okulun deste*ine gereksinimi oldu*unu söyleyerek “biz birlikteyiz” mesaj vermelidir.
Ebeveynler öncelikle okulda kendilerini destekleyecek ve yard m edecek birisini bularak ileti imi ba latabilir. Bunun için en uygun ki i okul hem iresi olabilir. Ebeveynlerin okulla ileti im kurmas için desteklenmeye, cesaretlendirilmeye gereksinimi olabilir. Hem ire ebeveynlere çocu*un okula dönü ü konusunda sorumluluklar ve bunlar nas l yapabilecekleri
konusunda dan manl k yapmal d r.
(http://childparenting.about.com/library/weekly/aa0920 99.htm ).
Hem/ire ebeveynleri;
• Çocu*un çok çabuk yorabilece*i, bunun bir davran problemi olmay p hastal * ndan kaynakland * ,
• Çocu*un kanser tedavisine ba*l olarak yava ö*renebilece*i, böyle bir durumu fark etti*inde ö*retmenin kendilerine bilgi vermesi,
• Suçiçe*i, k zam k, grip gibi bula c hastal klar n çocuk için çok tehlikeli olabilece*i, haz rlad * bir mektubu di*er çocuklar n ailelerine bilgilendirmek için göndermeleri (http://specialchildren.about. com/od/medicalissues/a/cancerschool.htm ),
• Çocu*un hastal * n n kimsenin sa*l * aç s ndan tehlike yaratmad * ,
• Çocu*un durumunda de*i iklik olursa kendilerine ve sa*l k personeline bildirmeleri gibi konularda okul yöneticilerine, ö*retmen ve arkada lar na bilgi vermeleri için cesaretlendirmelidir.
Hem ire ebeveynlerin çocuklar na yard mc olaca* n dü ündükleri okul kurallar varsa bunlar n de*i tirilmesi ya da yenisinin eklenmesi konusunu okul yöneticileri ile konu malar n sa*layabilir. Ebeveynler çocu*un arkada lar ile ileti imlerini koparmamas için bir foto*raf albümü haz rlayarak çocu*un yaz l ya da sözlü mesajlar n teybe kaydederek s n fla payla abilir.
Ebeveynler ok dönemini atlatt ktan sonra okula dönmesine engel olacak bir sa*l k sorunu olmad * nda
çocu*unu okula dönmesi için cesaretlendirmelidir. Okulda kar la aca* sorunlar ve dikkat etmesi gerekenler konusunda çocuk bilgilendirilmelidir. Hem ire bu konularda ebeveynlere dan manl k etmelidir (Lähteenmäki ve ark. 2002; Mayer ve ark. 2005).
Ö8retmen ve Okul Yöneticilerinin Yapmas4 Gerekenler:
Okul yöneticileri ve ö*retmenlerin aile ve çocuk merkezli bir yakla m izlemeleri çok önemlidir. Okul çal anlar hastal * n çocuk ve aile üzerindeki etkilerine kar duyarl olmal d r. Çocu*un olumlu bir okul deneyiminin onun ya am ndaki öneminin fark nda olarak aile ve sa*l k personeli ile sürekli ileti im halinde olmal d r. Çocu*un okula uyumunu ve ö*renmesini kolayla t rmak için baz kurallarda esnek davranmal d r.
Ö*retmenler sa*l k personeli ve aileden çocu*un hastal * , tedavisi, çocukta görülebilecek sa*l k sorunlar ve bu durumda ne yapmalar gerekti*i, çocu*un psikososyal durumu, çocu*un hastal * hakk ndaki bilgisi, hastal * na uyumu ve ba etme yöntemlerine ili kin kapsaml ve güvenilir bilgileri almal d r. Hem ire özellikle bu konularda ö*retmenlere dan manl k edebilir.
Ö*retmen kanser ve ölüme ili kin kendi duygu ve tutumlar n n fark nda olmal , gerekirse bu konuda sa*l k personelinden destek almal d r. Çocu*a yönelik gerçekçi beklentiler içinde olmal , çok fazla koruyucu davranmamal d r.
leti imi sürdürmek için ö*retmen çocukla s n ftaki arkada lar n n yaz l ve sözlü mesajlar n payla mal d r. Çocu*un sa*l k durumu uygunsa ve çocuk istiyorsa hastanede ziyaret edilmesi sa*lanabilir. Çocuk hastaneden eve dönerken evin çocuk için haz rlanmas na arkada lar destek verebilir. Örne*in evin kap s na “ho geldin” yaz s n s n f arkada lar haz rlayarak as lmas n sa*layabilirler. Ö*retmenin çocuk ve aile ile ileti imi koparmamas çok önemlidir.
Görüldü*ü gibi kanserli çocuklar n okula gitmeleri ve e*itimlerinin sürdürülmesi karma k bir konudur, ancak bu sorun iyi bir ileti im ve planlama ile ba ar l bir ekilde çözümlenebilir. Kanserli çocuklar tedavisi ve sa*l k durumu uygun oldu*unda okula devam edebilirler. Bunun için çocu*un, ebeveynlerin, okul ve sa*l k personelinin sürekli ileti im halinde olmas gerekir. Hastane, okul ve aile ile ileti imi sa*layacak ki i sa*l k ekibinde yer alan hastanedeki hem ire ya da okul hem iresiolabilir.
45
KAYNAKLAR
Barakat LP, Hetzke JD, Foley B ve ark. (2003) Evaluation
of a social-skills training group ntervention with children treated for brain tumors: a pilot study, Journal of Pediatric Psychology, 28(5), 299-307.
Benner AE, Marlow LS (1991) The effect of a workshop on
childhood cancer on students’ knowledge, concerns, and desire to interact with a classmate with cancer. Children’s Health Care, 20(2), 101-107.
Berde C, Billett A, Collins J (2002) Symptom management
in supportive care. In: Pizzo P, Poplack D,(eds). Principles and practice of pediatric oncology, 4th ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins,:1301–1332.
Brown RT, Madan-Swain A, Walco GA ve ark. (1998)
Cognitive and academic late effects among children previously treated for acute lymphocytic leukemia receiving chemotherapy as CNS prophylaxis, J. Pediatr. Psychol, 23: 333-340.
Butler RW, Mulhern RK (2005) Neurocognitive Interventions
for Children and Adolescents Surviving Cancer, J. Pediatr. Psychol,30: 65-78.
Childhood Cancer and School: Fact Sheet www.onconurse.com
Collins J, Devine T, Dick G ve ark. (2002) The
measurement of symptoms in young children with cancer: The validation of the Memorial Symptom Assessment Scale in children aged 7–12. J Pain Symptom Management,23(1):10– 16.
Çavu/o8lu H (2001) Depression in Children with Cancer.
Journal of Pediatric Nursing, 16: (5) :380-384.
Eiser C, Hill JJ, Vance YH (2000) Examining the
psychological consequences of surviving childhood cancer: Systematic review as a research method in pediatric psychology, Journal of Pediatric Psychology, 25(6), 449–460.
Erickson, SJ, Steiner, H (2001) Trauma and personality
correlates in long-term pediatric cancer survivors, Child Psychiatry and Human Development, 31, 195–213.
Fuemmelera BF, , Elkinb TD, Mullinsa LL (2002) Survivors
of childhood brain tumors: Behavioral, emotional, and social adjustment Clinical Psychology Review 22 547–585.
Hobbie WL, Stuber, M, Meeske K ve ark. (2000)
Symptoms of posttraumatic stress in young adult survivors of childhood cancer, Journal of Clinical Oncology, 18, 4060–4066.
Kazak A, Barakat L, Alderfer M ve ark. (2001)
Posttraumatic stress in survivors of childhood cancer and
mothers:development and validation of the mpact of Traumatic Stressors Interview Schedule (ITSIS), Journal of Clinical Psychology in Medical Settings, 8, 307–323.
Kazak AE, Alderfer M, Rourke MT ve ark. (2004)
Posttraumatic stress disorder (PTSD) and posttraumatic stress symptoms (PTSS) in families of adolescent childhood cancer survivors, Journal of Pediatric Psychology, 29, 211–219.
Kingma, A, Rammeloo LAJ, Does-van den Berg A van der ve ark. (2000). Academic career after treatment for acute
lymphoblastic leukaemia, Arch. Dis. Child, 82, 353-357.
Lähteenmäki PM, Huostila J, Hinkka S, Salmi TT (2002)
Childhood cancer patients at school, European Journal of Cancer, 38( 9),1227-1240.
Mayer DK, Parsons SK, Terrin N ve ark. (2005) School
re-entry after a cancer diagnosis: physician attitudes about truth telling and information sharing, Child: Care, Health & Development, 31, 3, 355–363
McCaffrey CN (2006), Major Stressors and Their Effects on
the Well-Being of Children with Cancer Journal of Pediatric Nursing, 21(1) 59-66.
Meeske K A, Ruccione K, Globe DR ve ark. (2001)
Posttraumatic stress, quality of life, and psychological distress in young adult survivors of childhood cancer, Oncology Nursing Forum, 28, 481–489.
Ness KK, Mertens AC, Hudson MM ve ark. (2005)
Limitations On Physical Performance And Daily Activities Among Long-Term Survivors Of Childhood Cancer Annals Of Internal Medicine,143, 639-647.
Newby WL, Brown RT, Pawletko TM ve ark. (2000) Soc al
Sk lls And Psycholog cal Adjustment Of Ch ld And Adolescent Cancer Surv vors. Psycho-Oncology, 9: 113–126.
Noll RB, Gartstein MA, Vannatta K ve ark.(1999) Social,
Emotional, and behavioral functioning of children with cancer, Pediatrics, 103, 71-78.
Noll RB, Stehbens JA, Waskerwitz MJ ve ark. (1997)
Behavioral adjustment and social functioning of long-term survivors of childhood leukemia:parent and teacher reports. Journal of Pediatric Psychology, 22( 6), 827-841.
Noll RB, LeRoy SS, Bukowski WM ve ark. (1991) Peer
relationships and adjustment of children with cancer, journal of Pediatric Psychology, 16, 307-326.
46
Noll, RB, Bukowski WM, Davies WH ve ark. (1993)
Adjustment in the peer system of adolescents with cancer:two-year study, Journal of Pediatric Psychology, 18(3), 351-364.
Noll, RB, Bukowski WM, Rogosch FA ve ark. (1990) Social
interactions between children with cancer and their peers: Teacher ratings, Journal ofPediatric Psychology, 15, 43-56.
Patenaude AF, Kupst MJ (2005) Psychosocial functioning in
pediatric, Journal of Pediatric Psychology, 30, 9–27.
Prevatt F, Heffer RW. Lowe PA. (2000) A review of school
reintegration programs for children with cancer, Journal of School Psychology, 38 (5), 447-467.
Phipps S, Dunavant M, Srivastava DK ve ark. (2000)
Cognitive and academic functioning in survivors of pediatric bone marrow transplantation, Journal of Clinical Oncology, 18,( 5 ):1004-1011
Phipps S, Larson S, Long A ve ark. (2006) Adaptive style
and symptoms of posttraumatic stress in children with cancer and their parents, Journal of Pediatric Psychology 31(3):298– 309.
Preparing the School for Your Child with Cancer.
http://specialchildren.about.com/od/medicalissues/a/cancersch ool.htm
Radcliffe J, Bennett D, Kazak AE ve ark. (1996)
Adjustment in childhood brain tumor survival:child, mother, and teacher report, Journal of Pediatric Psychology, 21(4):529-539.
Schwartz L, Drotar D (2006) Posttraumatic stress and
related impairment in survivors of childhood cancer in early adulthood compared to healthy peers Journal of Pediatric Psychology 31(4) pp. 356–366.
Suzuki LK, Kato PM (2003) Psychosocial support for patients
in pediatric oncology: the nfluences of parents, schools, peers, and technology. Journal of Pediatric Oncology Nursing, 20 (4): 159-174.
The Chronically Ill Child in School.
http://childparenting.about.com/library/weekly/aa092099.htm
Upton P,Eiser C (2005) School experiences after treatment
for a brain tumour child: Care, Health & Development, 32(1): 9–17.
Vance YH, Eiser C (2002) The school experience of the child
with cancer, Child:Care, Health & Development, 28,1,5–19.
Vance YH, E4ser C, Horne B (2004) Parents’ views of the
mpact of childhood brain tumours and treatment on young people’s social and family functioning, Clinical Child Psychology and Psychiatry, 9(2): 271–288;1359–1045
Vannatta K, Gartstein MA, Short A ve ark. (1998) A
controlled study of peer relationships of children surviving brain tumors: teacher, peer, and self ratings. lournal of Pediatric Psychology, 23(5): 279-287.
Vannatta K, Zeller M, Noll Rbve ark. (1998) Social
functioning of children surviving bone marrow transplantation, Journal of Pediatric Psychology, 23(3): 169-178.
Woodgate RL, Degner LF, Yanofsky R (2003) A different
perspective to approaching cancer symptoms in children Journal of Pain and Symptom Management, 26 (3): 800-817.
