FARKLI KESİM AGIRLIKLARINDA
MORKARAMAN
VE
TUJ ERKEK KUZULARININ
BESİ PERFORMANSı
KESİM
VE KARKAS ÖZELLİKLERİ
Ali Rıza AKSOY*
Fattening performance, slaughtering and catcass characteristics of Morkaraman and Tushin ram lambs at different slaughtering weights
Summary: In this reseacrhfaııening performaru:e,feed conversion efficiency, shlaughtering and carcass characteristics of Morkaraman and Tushin race ram lambs at differenı shlaughtering weights were studied.
During this research 28 heads of Morkaraman ram lambs and 26 heads of Tu-shin at 6 monıhs of age were used. The lambs pULto fattening at aboUl a live weight of 30 kg and were fed untilthey reached 40,45,50 and55 kg of live weights. The mean value of daily gains andfeed conversion efficiecny at different shlaughıering weights were established 241 gr ana6.805 for thefirst group, 214 gr and 8.129 for the second group, 190 gr and 7.785 for the third group, 161 gr and 10.336 for the fourth group for the Morkaraman lams; 215 gr and 7.801 for the first group, 208 gr and 8.012 for the second group, 200 gr and 9.040 for the third group, 164 gr and 10.688 for the fourth group for the Tushinlambs, respectively.
Sigificanı differences of carcass measurements, shlaughtering and carcass characteristics ingroups and races were found.
According to feed conversion efficiency, daily gains and tail fat weights, it is founded oUl that it will be proper to s/aughıer Morkaraman and Tushin ram /ambs
at the 40 kg of live weights.
Zusammenfassung: DieMast-und Schlachtleistung sowie den Schlachtwert der mönn/ichen Morkaraman und Tu} Lömmer in der unterschied/ichen Schlachts-gewichte.
Bei dieser Untersuchung wurden die Fuııerverbrauche für die Zunahme des Lebendsgewichts von 1kg, die Mast-und Sch/achleistung sowie den Schlachıwert in
der unterschied/ichen Sch/achtsgewichıen der mönnlichen Lömmer, die zu der Mor-karaman und Tu}-Rasse gehört, durchgefwt.
Für die Untersuchung wurden 28mönn/ich-und sechs Monate alten Morkara-man- und 26 mönnliche und gleichöltigen Tu}-Lömmer zur Verfügung gestanden. Als Ihre Lebendsgewichte ungeföhr 30 kg waren, wurden sie inder Mast begonnen und bis zum 40, 45, 50 und 55 kg gemöstet. Taglich durchschnittliche Lebendsge-wictzunahme und die Futterverbrauche für die Zunahme des Lebendsgevichtes von 1 kg wurde bei der unıerschiedlichen Schlachtgewichıe über die mönnUchen Mor-karaman Lömmer der Reihe nach in der i. Gruppe 241 gr und 6.805, in der II. Gruppe 214 gr und 8.129, in der III. Gruppe 190 gr und 7.785, in der IV. Gruppe 161 gr und 10.336, über die mönnlichen Tu}-Lömmer in der I. Gruppe 216 gr und 7.801, in der II. Gruppe 208 gr und 8.012, in der III. Gruppe 200 gr und 9.040 und auch in der IV. Gruppe 164 gr und 10.688 gerechnet.
Nach der Sch/acht/eistung, der Sch/achtkörpermasse und den Schlachtwerte wurden bedeUlende Unıerschiede zwischen den Gruppen und Rassenfestgesteılt.
• Yard. Doç. Dr. Kaf1cas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı, Kars.
16 Ali Rıza AKSOY
Diese Vntersuchung wurde zu einem Abschluss gebraucht. die mönnlichen Morkaraman-und Tu}-wmmer bei dem 40 kg Lebendsge't'.'icht gemöss der Fuııer-verbrauche für die Zunahme des Lebendsgewicts von 1 kg, töglicher Lebendsge-wichtszunahme und der Feııschwanzgewicte entsprechend der Schlacht zu sein.
Özet: Bu çalışmada Morkararnan ve Tu} ırkı erkek kuzularınfarklı kesim ağır-lıklarında besi performansı. yemden yararlanma, kesim ve karkas özellikleri ince-lenmiştir.
Araştırmada 6aylık yaşta28Morkaraman ve26Tu} erkek kuzu kullanılmıştır. Kuzular yaklaşık 30 kg canlı ağırlılaa besiye alınmış ve 40,45, 50 ve55kg'a kadar beslenmişlerdir. Farklı kesim ağırlıklarında sırasıyla ortalama günlük canlı ağırlık artışı ve yemden yararlanma Morkaramanlarda; 1. grupıa 241 gr ve 6.805, IL. grup-ta2/4 gr ve 8.129, lll. grupta /90 gr ve7.785,JV. grupta 161 gr ve 10.336; Tu}lar-da ise i. grupta 215 gr ve 7.801, II. grupta 208 gr ve 8.012, lll. grupta 200 gr ve 9.040, JV. grupta 164 gr ve 10.688 tespit edilmiştir. Gruplar ve ırklar arasında kar-kas ölçüleri, kesim ve karkar-kas özellikleri bakımından önemli farklılıklar bulunmuş-tur.
Yemden yararlanma, günlük canlı ağırlık artışı ve kuyruk yağı ağırlığına göre Morkaraman ve Tu} erkek kuzuların 40 kg canlı ağırlıkta kesilmelerinin uygun ol-duğu sonucuna varılmıştır.
Giriş
Ülkemizde nüfus artışı ve hayat stand ar-dındaki iyileşmeler sonucu hayvansal ürünlere olan talep her geçen gün büyümektedir. Hay-vansal ürünlerden biri de kırmızı ettir. Türki-ye'de kırmızı etin önemli bir bölümü
koyunlar-dan elde edilmektedir. Kırmızı et tüketimi
içinde koyun eti yaklaşık %40'lık bir yer tut-maktadır (6).
Kars ilinde 6 aylık kuzular satılmakta ise de kesime sevkedilmemektedir. Yetiştiricilere yada toklu besiciliği yapan kişilere satılmakta-dır. Toklular yetiştirciler veya toklu besicileri tarafından kışlatılmakta ve ertesi yıl sonbaharda 20-21 aylık toklu olduklannda kesilmek üzere mezbaha, kombina ve celeplere satılmaktadır. Bu durum yem, barınak, işçilik, aşılama, tedavi gibi masraflan artırmaktadır. Aynca toklukJar 2~ kez mera dönemi elde tutulduklanndan ağır otlatma sebebiyle meralar fazla yıpranmktadır
(ll). Bu sebepler göz önüne. alındığında,
Kars'ta kuzu ve toklulann besiye sokulması so-nucu, meraların daha az yıpranacağı ve daha fazla damızlık koyun yetiştirmede tuunak sure-tiyle besi için daha fazla erkek kuzu sağlanaca-ğı beklenilmektedir.
Çeşitli koyun ırklannda, farklı kesim ağır-Iıklannın besi performansı, kesim ve karkas özeııiklerine etkisini inceleyen bir çok araştır-ma yapılmıştır.
Türkiye'de yapılan böyle bir araştırmada (1), sünen kesilmiş 20 kg ağırlığındaki Dağııç,
Akkaraman ve Kıvırcık erkek kuzular besiye
alınmış ve 30, 35,40,45 ve 50 kg canlı ağırlık-larda besiye son verilerek kesime sevkedilmiş-tir. Kuzulann 20 kg'dan 50 kg'a ulaşma süresi, Dağlıç ırkında 148.2, Akkaraman ırkındü 105.9, Kıvırcık ırkında 120.6 gün, 1 kg canlı ağırlık için tüketilen keşif yem ve kuru yonca, Dağlıç-larda 5.3 ve 2.4 kg, AkkaramanDağlıç-larda 3.7 ve 1.7 kg, Kıvırcıklarda 4.4 ve 2.0 kg olmuştur. Farklı kesim ağırlıklannda kesilen kuzulann karkas özeııikleri arasındaki farklar önemli bulunmuş-tur.
Altı aylık erkek Tuj ve Morkaraman kuzu-larda yapılan bir besi çalışmasında sırasıyle or-talama günlük canlı ağırlık artışı 131 ve 142 gr ve yemden yararlanma (2/3 çayır otu ve 1/3 ke-sif yem) 11.5 ve 11.1 bulunmuştur (ll). Başka bir araştırmada Tuj kuzulan ve Tuj X Merinos
melez kuzulannın sırasıyle ortalama günlük
canlı ağırlık artışlan 240 ve 274 gr yemden ya-rarlanma 7.38 ve 6.45 bulunmuştur. kullanılan yemin 2/3'ü kesif yem l/3'ü kuru çayır otu ol-muştur (8).
Amerika'da 144 erkek melez kuzu üzerin-de yapılan biraraştırmada kuzular 45.4, 54.4, 63.5 ve 72.6 kg besi sonu ağırlığında kesilmiş-lerdir. Canlı ağırlık arttıkça ortalama günlük canlı ağırlık artışı azalmıştır. Canlı ağırlık art-tıkça yemden yararlanma önemli düzeyde azal-mıştır. Canlı ağırlık arttıkça karkas esas alındı-ğında yağsız et %5.7 oranında azalırken, canlı ağırlık temel alındığında yağsız et % 1.2 oranın-da azalmıştır (19).
Irak'ta yapılan bir araştırmada otuz Arap kuzusu 4, 6, 9, 12 ve 15 aylık yaşta kesilmiştir.
Tablo 1 a; Kesif yem karmasının içerdiği besin maddeleri (%)
(Table la. The chemical compisition of concentrate, %).
Kuru Madde Ham Kül Organik Madde Ham Protein Ham Yağ Ham Selüloz N'suz Öz Maddeler KesifYem
Karması
86.39 4.21 82.18 16.27 4.70 8.31 52.90
Tablo 1b: Kesif Yem Karmasırun Yapısı (%) (Table 1b.Ingredient composition of concentrate, %)
Bu araştırma koyun varlı~ımızın 9 milyo-nunu teşkil eden Morkaraman ırkı ile 100 binini teşkil eden Tuj ırkı altı aylık erkek kuzulannın büyüme hızı, yemi de~erlendirme yeteneği ve Yaş gruplan arasında yüzde olarak kesim özel-likleri ve karkas özelözel-liklerinin çoğunda önemli farklar bulunmuş ve araştıncılar 12 aylık yaşta-ki Arap kuzulannın kesimi ile daha genç yada daha yaşlı hayvanlardan daha fazla satılabilir et verdi~i sonucuna varmışlardır (20).
Almanyada yapılan bir araştırmada erken sütten kesilen Alman Etçi X Alman Etçi meri-nosu melez kuzulan 30, 35. 40, 45 ve 50 kg canlı a~ırlı~a kadar besiye alınmıştır. Sırasıyle gruplann ortalama günlük canlı a~ırlık artışlan 304, 276. 269, 260 ve 244 gr bulunmuştur, Araştıncılar bu melez koyun tipinin besisinde 40 kg'dan yukan canlı a~ırlıkta besiye devam edilmemesi gerekti~i sonucuna varmışlardır (9). Farklı yaş ve a~ırlıkta kesilen kuzulann ke-sim ve karkas özellikleri arasında önemli fark-lar bulunmuştur (2, 4).
Danimarkada heryıl yapılan performans testlerinde çok sayıdaki koyun ırkının kuzula-nnda ortalama günlük canlı a~ırlık artışlan 350-450 gr arasında da~ılmış ve yemden yarar-lanma 2.50-4.08 arasında de~işmiştir. Bu per-formans testleri 60 günlük yaştan 120 günlük yaşa kadar yapılmış ve kuzular 40-50 kg kesim a~ırlı~ına ulaşmışlardır (12, 13, 14, 15, 16, 17, 18). Materyal ve Metal 55 kg 4 6 50 kg 8 6 45 kg 8 7 Irk-Grup 40 kg Morkaraman 8 Tuj 7
Tablo 2. Kesim ağırlığı grupları ve bu gruplardaki kesilen kuzu sayıları.
(Tablo 2. Slaughter weight groups and slaughtered lambs mımber in these groups).
Hayvanların yemlenmesi: Her bir kuzuya günlük 300 gr çayır otu ve ağırlınının %3'ü ora-farklı kesim a~ırlıklannda çeşitli kesim ve kar-kas özelliklerini incelemek amacıyle yapılmış-tır.
Kesim ağırlığı gruplan 40. 45, 50 55 kg olarak planlanmıştır. Bu gruplardaki herbir ırk-tan tcsilen kuzu sayılan tablo 2'de gösterilmiş-tir.
Hayvan M~teryali: Bu araştırmanın mater-yalini Kafkas Universitesi Veteriner Fakültesi Çiftli~inde yetiştirilen 27 baş erkek Tuj kuzusu, 22 erkek Morkaraman kuzusu ile Kars Hayvan Borsasından satın alınan 10 erkek Morkararnan kuzusu, yani 59 erkek Tuj ve Morkararnan ku-zusu meydana getirmiştir. Araştırma sırasında genellikle idrar yollan taşlan ve biri de fink se-bebiyle, biri Tuj dördü Morkaraman beş kuzu araştırma dışı kalmıştır. Böylece araştırma 26 Tuj ve 28 Morkaraman erkek kuzu üzerinde ya-pılmıştır. Araştırmaya başlamadan önce parazit-lere karşı mücadele yapılmıştır. Aynca çevrede Antraks salgını olması sebebiyle. araştırmaya başladıktan bir hafta sonra Antraks aş!~ı tüm kuzulara yapılmıştır. Araştırma Kafkas Univer-sitesi Veteriner Fakültesi Çiftliğinde yürütül-müştür.
Yem Materyali: Araştırma sürecince kuzu-lar Haring'in kuzu besisi için bildirdi~ görüşle-re uygun olarak hazırlanan ve kompozisyonu tablo l'de gösterilen kesif yem ve orta kalitede-ki kuru çayırotuyla beslenmişlerdir (10).
Araştırma düzeni: Bir kaç gün yeme alıştır-ma ve geçiş döneminden sonra, 28 Morkararnan ve 26 Tuj erkek kuzu 4, 6. 7 ve 8 başlık gruplar halinde 8 bölmeye konulmuş ve planlanan ke-sim ağırlığına gelene kadar bu bölmelerde tutul-muşlardır. % 18 21 25 10 20 2 2 i 0,8 0.1 0.1 100.0 13.65 2670 Yem Maddeleri Aıpa Yulaf Mısır Kepek
Ay çiçeği tohumu küspesi Melas Et-Kemik unu CaC03 Tuz Vitamin karışımı Mineral karışımı Toplam
Sindirilebilir ham protein (SHP)% Metabolik Enerji (Kcal) Kg'da
18 Ali Rıza AKSOY
Tablo 3: Besinin çeşitli dönemlerinde Morkaraman ve Tuj ırkı erkek kuzuların ortalama cnlı ağırlıklan (Table 3. Average live weights of Morkaraman and Tuj ram lams in different fecdlot periods)
Özellikler. Morkaraman T' F
n x (kg) n x (kg) s
Başlangıç ağırlığı 28 29.7 :tO.88 26 30.9 :t1.15 0.797
14. gün 28 33.3 :tO.90 26 34.4 :t1.21 0.582 42. " 23 38.0 :t1.07 23 39.0 :1:1.27 0.380 70. " 19 41.8 :t1.20 17 41.4 :1:1.67 0.027 98. " 14 43.3 :t1.26 14 44.1 :t1.87 0.112 126. " 8 47.1 :t1.84 5 41.4 :t2.99 2.955 140. " 5 49.1 :1:2.54 2 41.3 :1:2.76 5.104 Beside geçen gün x (gün) x (gün) 40 kg'a kadar 28 51 :1:6.55 26 50 :1:8.11 0.016 45 kg'a kadar 20 84 :t7.85 19 67 :t8.06 2.395 50 kg'a kadar 12 100 :1:8.12 12 85 :t8.65 1.711 55 kg'a kadar 4 132 :!::f:4.52 6 112 :tl1.09 2.000
Tablo 4: Gruplarda günlük canlı ağırlık artışlan (gram) (Tabı e 4. Daily live weight gains in groups)
._,,~~--Özellikler Morkaraman Tuj F
n x n x s
14. gün e kadar 28 263 :i: 20.8 26 250 :i: 24.0 0.048
42. " 23 220 :i: 9.7 23 200 :i: 9.5 2.049 70. " 19 200 :i: 8.8 17 174 :t 8.0 4.533. 98. " 14 164 :t 8.4 14 149 :t 6.4 2.113 126. " 8 153 :t 9.7 5 135 :t 6.3 1.918 140. " 5 127 :t 6.8 2 125 :t 20.7 0.014 30-40 kg arası 28 241 :t 15.7 26 215 :t 14.4 1.431 30-45 kg arası 20 214 :t 15.7 19 208 :t 13.9 0.079 30-50 kg arası 12 190 :t 9.4 12 200 :t 23.5 0.148 30-55 kg arası 6 161 :t 17.7 6 164 :t 21.2 O.oıO • P<O.05
nında kesif yem verilmiştir. Hayvanlann canlı ağırlığına göre de iki haftada bir, günlük verile-cek kesif yem miktan yeniden hesaplanmıştır. Besi esnasında kuzulann önünde devamlı temiz su bulundurulmuştur.
Hayvanlann tartılması: Kuzulann canlı ağırlık artışlan 2 haftada bir yapılan ferdi tartı-larla tespit edilmiştir. Tartılar sabah saat 8.30'da yem verilmeden yapılmıştır. Kuzulann 40, 45, 50 ve 55 kg canlı ağırlığa ulaşması için geçen günler interpolasyon metodu kullanılarak. bu-lunmuştur. Besinin 14., 42., 70., 98 .. 126. ve 140. günlerindeki kuzulann canlı ağırlıklan da interpolasyon metodu ile tespit edilmiştir.
Kesim ve karkas özellikleri: Planlanan besi sonu ağırlıklanna ulaşan kuzular sabah yem ve su verilmeden tartılmışlar ve Et-Balık Kurumu Kars kombinasında kesim öncesi tekrar tartıla-rak. kesilmişlerdir. Böylece kuzulann besi sonu ve kesim öncesi canlı ağırlıklan tespit
edilmiş-tir. Kuzular yüzüldükten sonra, sıcak karkas ağırlıklan tespit edilen sıcak kark.aslar soğuk depoya konmuş ve +4C derecede dinlendirildik-ten sonra soğuk kark.as ağırlıklan tespit edilmiş-tir. Sıcak ve soğuk kark.as ağırlıklan, kesim ön-cesi canlı ağırlıklara bölünerek sıcak ve soğuk randımanlar bulunmuştur. Kesim esnasında ke-simle ilgili özelliklerden deri, baş, ayaklar, kalp-ciğerler, dalak, böbrek, böbrek yağı, mide (dolu, boş), ince ve kalın barsaklann (dolu, boş) ağırlıklan tartılarak tespit edilmiştir. Soğuk kar-kaslar üzerinde yapılan ölçümler ve kark.as par-çalamasında batı ülkelerinde uygulanan metot-lar (5, 10) ile Türkiye et tüketimi şekline göre Akçapınar'ın (1) uyguladığı metot göz önüne alınmıştır. Kesim, karkas özellikleri ve karkas ölçüleri Antürk'ün (3) verdiği bilgilere göre alınmıştır. Karkas özelliklerinden but, kol, bel (meto), sırt (pir.wlalık), kuyruk, gerdan-boyun ve diğerleri ağırlıklan soğuk karkası parçalama sırasında tartılarak tespit edilmiştir. MLD kesit
Tablo 5: Morkaraman ve Tuj ırkı erkek tokluların besinin çeşitli dönemlerinde 1 kg canlı at!rlık artıŞı için yem tüketimi (fable 5. Feed intake ikg of live weight gain of Morkaraman and Tuj ram lambs in dıfferent feedlot periods) Irk Morkaraman Tuj Dönemler 0-14. gün arası 14-42. 42-70. " " 70-98. " " 98-126. " " 126 günden sonra 0-14. gün arası 14-42. 42-70. " " 70-98. " " 98-126. " " 126 günden sonra Kesifyem (kg) 3.393 4.940 6.61 i 13.070 8.036 15.121 3.713 5.425 7.586 12.739 10.532 14.605
Kuru çayır otu (kg) 1.143 1.515 1.749 3.197 1.875 3.296 1.201 1.596 1.961 3.055 2.456 3.000 Ham protein (gr) 649.9 929.4 1220.8 2391.9 1463.1 2733.8 703.8 1015.1 1397.0 2326.2 1917.4 2625.2 Metabolik eneıji (Mcal) 11.224 16.071 21.000 41.042 25.070 46.750 12.193 17.525 24.013 39.892 32.854 44.820 F 55 kg (n=4) 40 kg (n=8)
Tablo 6: Morkaraman kuzuların çeşitli kesim ağırlıklarında kesim özellikleri. (fable 6. Slaughter characteristics of Morkaraman ram lambs at different slaughter weights).
Kesim ağırlıkları 45 kg (n=8) 50 kg (n=8) Özellikler
Besi sonu ağırlığı (kg) Kesim öncesi ağ. (kg) Sıcak karkas ağ. (kg) Soğuk karkas ağ. (kg) Sıcak randıman (%) Soğuk randıman (%) Deri ağırlığı (kg) Baş ağırlığı (kg) Dört ayak ağ. (kg) Dalak ağırlığı (gram) Ahşa ağırlığı (kg)+ Mide (dolu) ağ. (kg)++
(boş) "
Ince barsak (dolu) ağ. (kg) (boş) " " Kalın barsak (dolu) ağ. (kg)
(boş) " " Testis ağırlığı (gram) Iç Yağı ağırlığı (gram)
40.6:tO.47 a 39.8:tO.46 a 20.1 :tO.24 a 19.7:tO.22 a 50.6:tO.82 a 49.5:tO.80 a 4.26:tO.2oo a l.78:tO.133 a 0.90:tO.057 68.1:t8.23 a i .I4:tO .060 5 .25:tO .333 1 .29:tO .092 1.39:tO .13i 0.86:tO.065 1.18:tO.080 0.69:tO.052 300:t i6.4 a 125:t13.4a 44.5:tO.50 b 43.6:tO.48 b 21.8:tO.21 b 21.5:tO.20 b 50.0:tO.55 a 49.3:tO.52 a 4.84:tO.282 b 1.84:tO.102 ab 0.92:tO.030 137.5:t18.29 b 1.21:tO.081 5 .48:tO .192 1.05:tO .057 1.18:tO.103 O.78:tO .042 i.16:tO .068 0.7I:tO.034 3i9:t29.8 a 269:t32.6 b 50.2:tO.55 c 49.1:tO.54 c 25 .6:tO.4 1 c 25.3:tO.41 c 52.1:tO.86 a 5 1.6:tO.8 3 a 5.i6:tO.361 b 1.90:tO.l03 b ı.03:tO.077 137.5:t15.66 b l.l 9:tO .081 4.63:tO.442 i.05:tO.057 1.34:tO .112 0.84:tO.024 1.32:tO.073 0.66:tO.037 394:16.25 b 263:145.0 b 54.0:tO.30 d 52.8:tO.28 d 28.7:tO.95 d 28 .4:tO .94 d 54.4:t1.95 b 53.8:t1.94 b 5.30:tO.248 b 1.83:tO.125 b 0.91:tO.Q43 125 .0:t16.58 b l.l 6:tO .055 4,13:tO.630 1.oo:tO .051 1.25:tO.131 O.80:tO .041 1.24:tO. 10 3 O .73:tO .025 413:t12.5 238:t34.0 b 216.900 ••• 212.500 ••• 121.200 ••• 113.200 ••• 10.000" 9.840 •• 9.874 •• 4.204. 0.910 3.653. 0.323 2.112 0.850 0.922 0.493 0.677 0.236 8.878 5.478 ••• P<D.OOI, •• P<O.OI,. P<0.05, Farklı harf olan gruplar arasındaki fark önemlidir.
+ Ahşa=kalp, karaciğer, akciğer, diyafram ++ Mid=Rumen, retikulum, omasum ve abomasum
alanı 12-13. kostalar arası kesitinden aydınger kağıdına kopyası alındıktan sonra, milimetrik kağıtla ölçülerek tespit edilmiştir. Aynca beden ve karkas ölçülerinden irıcik çevreleri, göğüs çevresi, karkas uzunluklan, gövde derinliği, but uzunluklan, but çevreleri, kol uzunluğu ve çev-resi mezro ve ölçü pergeli ile tespit edilmiştir.
İstatistiki analizler: Gruplara ait istatistiki hesaplamalar ve gruplann ortalama değerleri
arasındaki farklılıklann önemliliği variyans analizi metodu ile inceleruniştir. Farklılığın hangi gruplar arasında olduğunu bulmak için Duncan testi kullanılmıştır (7).
Bulgular
Büyüme: Büyüme özelliklerini incelemek için iki ırkta da ortalama 30 kg besi başı
ağırlık-20 Ali Rıza AKSOY
Tablo 7: Erkek Tuj kuzulannın çetiıli kesim aıırlıklannda kesim özellikleri (fable 7. Slaughter characteristics of. uj ram lam s at different slaughter weights).
Özellikler Kesim ağırlıkları
40 kg (n=7) 45 kg (n=7) 50 kg (n=6) 55 kg (n=6) F
Besi sonu ağırlığı (kg) 39.7:tO.49 a 45.4:tO.76 b 50.1:t053 c 53.8:tOo31 d 2120300 •••. Kesim öncesi ağ. (kg) 38.8:tO.48 a 44.6:tO.74 b 4903:t052 c 52.8:tOo30 d 205.700 ••• Sıcak karkas ağ. (kg) 19.6:tO.41 a 21.6:tO.29 b 25.3:tO.43 c 28.8:tO.36 d 125.800 ••• Soğuk karkas ağ. (kg) 19.2:tO.49 a 21.2:tO.28 b 25.1:tO.41 c 285:tO.36 d 113.200 ••• Sıcak randıman (%) 50.4:t:l.10 ab 48.4:tO.88 a 51.3:tO.73 b 54.4:tO .65 c 12.875 ••
Soğuk randıman (%) 49.6:t:1.15 ab 47.6:tO.81 a 50.8:tO.68 b 535:tO.68 c 12.936 ••
Deri ağırlığı (kg) 3.7:tO.25 a 5.1:tO.28 b 5.7:tO.29 b 5.2:tO.28 b 11.324 ••
Baş ağırlığı (kg) 1.86:tO.14 a 2.16:tO.12 b 2.43:tO.09 c 2.43:tO.1 1 c 15.214 ••
Dört ayak ağ. (kg) O.89:t:O.040 0.90:tO.031 0.94:tO.076 0.93:tO.061 0.680
Dalak ağırlığı (gram) 107.1:t:16.8 i17.1:t:19.63 105.0:t:11.54 i38.o:t:15.48 1.986
Ahşa ağırlığı (kg) + 1.19:t:O.10 1 1.27:tO.086 i.24:tO.071 1.20:tO.0 37 0.283
Mide (dolu) ağ. (kg) ++ 5 .29:t:O.544 5 .69:t:O.752 5.77:tO.433 5.1 o:tO.287 1.650
(boş) " 1.09:t:O.115 i .09:tO.088 1.09:tO.058 1.1O:tO.037 0.210
İnce barsak (dolu) ağ. (kg) 1.40:tO 0322 l.36:tO.ı 46 1.38:tO.2 i5 1.25:tO.ı 15 0.435
(boş) " O.86:t:O.099 0.77:tO.063 O.88:t:O.063 0.79:tO.033 0.398
Kalın barsak (dolu) ağ. (kg) 1.19:t:O.137 1.19:t:O.l24 1.25:t:O.ı16 1.18:tO.ı 06 0.243
(boş) " O.60:tO.044 O.69:t:O.063 0.68:tO.040 0.68:tO.040 0.215
Testis ağırlığı (gram) 329:t:2.14 a 407:t17.0 b 392.:t:15.4 b 392:t803 b 8525 ••
İç yağı ağırlığı (gram) 164:t44.5 a i89:t57.3 a 217:t42.2 a 425:t81.4 b 7.641 ••
••• P<O.OOI••• P<O.OI •• P<O.05, Farklı harf olan gruplar arasındaki fark önemlidir.
+ Ahşa=kalp, karaciğer, akciğer. diyafram ++ Mide=Rumen, retileulum, omasum ve abomasum . Tablo 8: Erkek Morkaraman kuzuların çeşitli kesim ağırlıklannda karkas özellikleri (fable 89: Carcass characteristics of Morkaraman ram lambs at differenl slaughler weights).
_._,._---Özellikler Kesim a~ırlıkları
40 kg (n=8) 45 kg (n=8) O kg (n=8) 55 kg (n=4) F
-"¥-"----Bul ağırlığı (kg) 5.35:t:O.213 a 6.16:tO.053 b 6.93:tO.ııı c 7.48:tO.189 d 80.750 ••• Bel ağırlığı (kg) 1.25:tO.050 a 1.24:tO.037 a 1.50:tO.076 b 1.75:tO.I44 c 26555 ••• Sırt ağırlığı (kg) i .24:t:O.050 a 1.18:tO.016 a i.44:tO.065 b 1.73:tO.189 c 35.270 ••• Kol ağırlığı (kg) 3.14:tO.o62 a 3.19:tO.064 a 3.53:tO.l 18 b 3.85":tO.I44 c 22.645 ••• Gerdan ve boyun ağ. (kg) 3.15:t:O.084 a 3.56:tO.075 b 3.89:tO.l 12 c 4.08:tO.075 c 48.235 ••• Diğerleri ağırlığı (kg) 2.24:tO.086 ab 2.05:tO.076 a 2.38:tO.059 b 2.90:tO .389 c 13.150 ••• Kuyruk ağırlığı (kg) 3.l4:tO.255 a 4.00:tO.192 b 5.44:tO.092 c 6.28:tO.364 d 30.789 ••
Böbrek ağırlığı (gram) 151:t2.3 a 150:t9.5 a 203:t 14.2b 238:t37.5 b 11.776 ••
Böbrek yağı ağ. (gram) 75:t16.4 a 81:t7.4 a 160:t13.1 b 138:t51.5b 4.809 ••
••• P<O.OOI, •• P<O.OI,. P<0.05, Farklı harf olan gruplar arasındaki fark önemlidir.
lanndan 55 kg canlı agırlığa kadar iki haftada bir yapılan tanımlarla tespit edilmiştir. Kuzular-da hesaplanan canlı ağırlıklara ait ortalama de-ğerler ve gruplar arası farklılığın önemini göstc-ren F değerleri tablo 3'de verilmiştir.
Ortalama canlı ağırlıklar bakımından Mor-karaman ve Tuj erkek kuzular arasında önemli bir fark göıülmemi~tir. Erkek kuzulann besi ba-Şı ağırhgı olan 30 kg dan 55 kg canlı ağırlına ne
kadar zamanda ulaştıklan interpolasyon yönte-mi ilc bulunmuş ve istatistiki değerler aynı tab-loda gösterilmiştir.
Günlük canlı agırlık artışlannı bildiren de-gerlcr tablo 4'de verilmiştir. Burada Markara-man ve Tuj ırklan arasında 70. güne kadar olan günlük canlı ağırlık artışlan arasında p<O.05 düzeyinde fark görülmüştür.
Tablo 9: Erkek Tuj kuzuların çe¥tli kesim a!ırlıklarında karkas özellikleri (fable 9. Carcass eharaeteristics of uj ram lam s at different slaughter weights).
Özellikler Kesim alırlıklan
40 kg (n=7) 45 kg (n=7) 50 kg (n=6) 55 kg (n=6) F
But a~Iılı (kg) 5.37:t<:1.128a 6.1 1:t<:I.098b 7.20:t<:I.089 c 7.28:t<:1.180c 70.870 ••• Bel alıriılı (kg) 1.26:t<:1.065a 1.16:t<:1.034a 1.47:t<:1.042b 1.78:t<:1.098c 28.245 ••• Sırt atırlılı (kg) 1.14:t<:1.030a 1.19:t<:1.063a 1.57:t<:1.049b 1.85:t<:1.088c 36.342 ••• Kol atıriılı (kg) 2.99:t<:1.067a 3.29:t<:1.070b 3.52:t<:1.122c 3.85:t<:1.l38 d 23.325 ••• Gerdan ve boyun al. (kg) 2.94:t<:1.089a 3.27:t<:1.075b 3.72:t<:1.174c 4.65:t<:1.178d 49.100 ••• Dilerleri atıriılı (kg) 2.07:t<:1.1LOab 1.91:t<:1.70a 2.3 2:t<:I.117 be 2.62~.101 c 11.760 •• Kuyrnk alırlılı (kg) 3.34:t<:1.363a 4.41:t<:1.182b 5.03:t<:1.476c 6.18:t<:1.571d 29.750 •••
Böbrek aıırlııı (kg) 137:t9.7 a 151:t5.2 ab 208:t20.1 c 175:t i 1.2 be 10.220 ••
Böbrek yaıı aı. (gram) 67:t14.6 81.8.6 83:t23.9 IOh16.7 2.201
••• P<Ü.OO1••• P<O.OI. • P<O.05. Farklı harf olan gruplar arasındaki fark önemlidir.
Tablo 10: Erkek Morkaraman kuzularının çe1itli kesim aıırlıklarında bazı beden ve karkas ölçOleri (fablo 10: Some body and careass measures o Morkaraman ram lambs at different slaughter weights).
Özellikler Kesim a!ırlıkları
40 kg (n=8) 45 kg (n=8) O kg (n=8) 55 kg (n=4) F
on İneik çevresi (cm) 7.5:t<:1.14a 7.6:t<:1.l6a 7.9:t<:1.08a 8.6%0.08 b 7.650 •• Arka İneik çevresi (cm) 8.3%0.09 a 8.4%0.18 a 8.9:t<:1.18 b 9.6%0.13 c 12.260 ••• Göıils çevresi (cm) 76.8:t<:1.45a 80.4:t<:1.78b 82.0:t<:l.63 c 84.8:t<:1.1Od 113.590 ••• Karkas uzunluıu i (cm) 47.6:t<:1.42a 48.9:t<:1.58a 52.4:t<:1.42b 54.3:t<:1.85c 38.5f4 •••
II " 59.6:t<:1.65a 61.8%0.53 b 63.4:t<:1.42c 65.0:t<:l.58 d 19.050 ••• Gövde derinli~ (cm) 26.5:t<:1.19a 27.6%0.26 b 28.4:t<:1.l8 c 30.3:t<:1.48d 54.100 ••• But uzunluıu i (cm) 38.5:t<:1.27a 40.5%0.19 b 40.1:t<:1.52b 43.3:t<:1.63c 232.000 •••
II" 49.0:t<:l.33 a 52.4%0.18 b 51.4:t<:1.26b 54.0%0.71 c 21.1 16 ••• But çevresi i (cm) 40.3:t<:1.25ab 39.8%0.37 a 41.5:t<:1.l9b 41.5:t<:1.50b 4.978 ••
U " 26.6:t<:1.18a 27.6:tO.26 b 28.l:tO.13 b 29 .8:t 1.26 c 20.870." Kol uzunluğu (cm) 20.5:t<:1.33 20.8%0.23 21.1 :t<:I.31 21.1:t<:1.l3 2.200 Kol çevresi (cm) 12.5:t<:1.21 13.1%0.49 13.I:t<:I.20 13.0:t<:l.20 0.505 MLD kesit alanı (em2) 13.6:t<:1.31a 14.4%0.46 b 16.3:t<:1.55b 18.4%0.24 c 34.448 ••• ••• P<O.OOI.•• P<O.Ol .• P<O.05. Farklı harf olan gruplar arasındaki fark önemlidir.
Tablo 1i:Erkek Tuj kuzularının çeşitli kesim aıırlıklarında bazı beden ve karkas ölçilleri (fable i 1. $Ome body and careass measures ofTuj ram lambs at different slaughter weights) .
Özellikler Kesim a!ırlıkları
40 kg (n=8) 45 kg (n:8) O kg (n=8) 55 kg (n=4) F
on İneik çevresi (cm) 7.8:t<:1.15il 7.9%0.20 a 7.9%0.08 a 8.3%0.17 b 4.120 •
Arka İnci k çevresi (cm) 8.6:tO.13 a 8.9:tO.l3 ab 9.0%0.1 3 ab 9.3%0.25 b 9.960 ••• Göıils çevresi (cm) 75.7:tO.92 a 79.9:tO.49 b 82.2:tO.60 c 83.8:t<:1.3i d 95.560 ••• Karkas uzunluıu i (cm) 47.7:t<:1.36a 47.I:t<:I.55 a 48.7:t<:1.49b 52.2:t<:1.75c 32.100 ••• II " 60.9:tO.55 a 61.6:tO.57 ab 62.7:t<:1.33b 64.0%0.73 be 16.320 ••• Gövde derİnliıi (cm) 26.9:tO.34 a 27.3:tO.18 b 28.7:t<:1.21c 29.8:t<:1.31d 49.800 ••• But uzunluıu i (cm) 39.0:t<:l.3i a 38.9:t<:1.34a 39.7:tO.76 a 41.3:t<:1.42b 125.300 •••
II " 49.7:t<:1.42a 50.7%0.57 ab 51.3:t<:1.76b 52.2%0.40 c 17.900 ••• But çevresi i (cm) 40.6:t<:1.78a 40.7:tO.36 a 40.8:t<:1.65a 42.3:t<:1.76b 4.990 ••
" U" 26.9:t<:1.26a 27.6:t<:1.20a 27.3:t<:1.49a 28.7%0.21 b 5.336 •• Kol çevresi (cm) 12.5:tO.15 12.7:t<:1.24 i3.0:t<:l.13 12.9:t<:1.15 0.450 MLD kesit alanı (em2) 14.4:t<:1.44a 14.6:tO.37 a 16.5:t<:1.22b 18.3:t<:1.67c 29.356 ••• ••• P<o.ooı .•• P<O.OI. • P<O.05. Farklı harf olan gruplar arasındaki fark önemlidir.
22
Besleme: Besinin çeşitli dönemlerinde ırk-larda 1 kg canlı ağırlık artışı için tüketilen kesif yem ve kuru çayır otundaki ham protein ve enerji miktarı tablo 5'te gösterilmiştir. Tablo in-celendiğinde 1 kg canlı ağırlık artışı için tüketi-len kesif ve kaba yem miktan ırklarda birbirine yakın bulunmuştur.
Morkararnan ırkında 1 kg canlı ağırlık artı-şı için tüketilen kesif yem ve kuru çayır otu miktan sırasıyle i. grupta 5.258 ve 1.527 kg, II. grupta 6.286 ve 1.843 kg, III. grupta 6.207 ve 1.578 kg, LV. grupta 8.396 ve 1.940 kg; Tuj ır-kında ise i. grupta 5.950 ve 1.851 kg, II. grupta 6.249ve 1.763 kg, III. grupta 7.287 ve 1.753 kg, IV. gupta 8.740 ve 1.948 kg bulunmuştur. Vari-yans analizinde gruplar arasında önemli farklı-lık bulunmuş ve Duncan testinde de i. ile IV. grup ve II. ile IV. grup arasındaki farklar P<0.05 düzeyinde önemli bulunmuştur. Fakat ırklar arasında yemden yararlanma balumından önemli fark bulunmamıştır. Aynca ırklann 1 kg canlı ağırlık artışı için tükettikleri ham protein ve Metabolik eneıji (Mcal) hesaplanmış ve tab-lo 5'te gösterilmiştir.
Kesim ve karkas özellikleri: Bu araştırma ile Türkiye'de yaygın bir ırk olan Morkararnan ırkı ile sınırlı sayıda lokal olarak yetiştirilen Tuj ırkının çeşitli kesim ağırlıklannda besi perfor-mansı yanında kesim ve karkas özellikleri ile il-gili özelliklerde araştınımıştır.
Kesim özellikleri: Araştırmanın planlan-masına uygun olarak her kesim ağırlığında 4, 6, 7 ve 8'er baş olmak üzere 4 kesim ağırlığında (40,45,50 ve 55 kg) her iki ırktan kuzular, yani araştırmadaki 54 kuzu (kuzulann tümü) kesil-miştir. Kesim özelliklerine ait veriler tablo 6 ve Tde gösterilmiştir. Genellikle her iki ırkta da iç organlann ağırlıklan arasında önemli fark bu-lunmamıştır. Kesim özellikleri balumından gruplar arasındaki farklar Duncan testi ile karşı-laştınlmıştır. Aynca baş ağırlığı balumından ırklar arasında p<O.OI düzeyinde önemli fark bulunmuştur. Tuj ırkı kuzulann boynuzlu olma-sı sebebiyle başlan daha ağırdır.
Karkas özellikleri: Kesim sonu sıcak tartıyı takiben +4C derecede 24 saat soğuk depoda dinlendirilen karkasıann soğuk tartısı ve çeşitli ölçümleri yapıldıktan sonra, karkaslar parçala-narak but, kol, sırt, bel, gerdan ve boyun, kuy-ruk, diğerleri (kann kaslan), böbrek ve böbrek yağlan ağırlıklan tartılarak tespit edilmiştir. Er-kek Morkaraman ve Tuj kuzulann karkas özel-liklerine ait istatistiki değerler tablo 8 ve 9'da verilmiştir. Böbrek yağı ağırlığı bakımından farklılık ırklar arasında %5 düzeyinde önemli bulunmuştur. Genelolarak karkas özellikleri
Ali Rıza AKSOY
bakımından gruplar arasında önemli farklılıklar bulunmuştur. Gruplar arasındaki farklar Dun-can testi ile karşılaştınımıştır.
Bazı beden ve karkas öıçüleri: Kesimden önce beden ölçülerinden ön ve arka incik çevre-leri ile göğüs çevresi mezro ile tespit edilmiştir. Karkaslar üzerinde karkas uzunluğu i ve II, gövde derinliği, but uzunluğu i ve II, but çevre-si i ve II, kol uzunluğu, kol çevreçevre-si ve MLD (muskulus longissimus dorsi) kesit alanı ölçüle-ri mezro, ölçü pergeli ve aydınger kağıdı ile tes-pit edilmiştir. Beden ve karkas ölçülerine ait is-tatistiki değerler tablo 10 ve 11'de gösterilmiştir. Genel gruplar arasındaki farklar variyans analizi sonucunda önemli bulunmuş-tur.
Tartışma ve Sonuç
Tablo 4 ve 5'te görüldüğü gibi erkek Mor-karaman ve Tuj kuzulan arasında günlük canlı ağırlık artışı ve yemden yararlanma balumından farklılık pek yoktur. Yalnız 70. güne kadar can-lı ağırcan-lık artışı bakımından gruplar arasında p<0.05 düzeyinde bir farklılık vardır. Tablo 4 ve 5'te görüldüğü gibi kesim ağırlığı arttıkça or-talama günllik canlı ağırlık artışı azaldı, 1 kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem artb. Ke-sim ağırlığı artarken günlük canlı ağırlık arbşı-nın azalması durumu bazı çalışmalarla (1, 19) benzerlik göstermektedir.
Günlük canlı ağırlık artışı ve yemden ya-rarlanma bazı çalışmalardan (1) hafif düşük, ba-zı çalışmalardan (l9) çok düşük, bazı çalışma-lardan (9,
ıı,
13, 14, 15, 16, 17, 18) çok fazla düşük Morkaraman ve Tujlarda yapılan çalış-maya (ll) benzer bulunmuştur.Tablo 6 ve Tda görüldüğü gibi kesim özel-liklerinden randıman, deri ağırlığı baş ağırlığı, testis ağırlığı, iç yağı ağırlığı gruplar arasında istatistiki olarak önemli düzeyde farklılık bu-lunmuştur. baş ağırlığı Tuj ırkında boynuzlu ol-ması sebebiyle Morkaraman ırkından önemli düzeyde fazla bulunmuştur.
Tablo 8 ve 9'de görüldüğü gibi genel ola-rak karkas özelliklerinde gruplar arasında ista-tistiki olarak farklar bulunmuştur. Sadece Tuj ırkının böbrek yağı ağırlığı bakımından gruplar arasında istatistiki olarak farklılık görülmemiş-tir.
Tablo 10 ve 11'de görüldüğü gibi karkas ölçülerinden kol çevresinde her iki ırkta, kol uzunluğunda Morkaramanlarda gruplar arasın-da istatistiki olarak fark bulunmamış, diğer tüm özelliklerde fark bulunmuştur. But ve karkas uzunluğu bakımından ırklar arasında istatistiki
olarak P<OO.l düzeyinde, kol uzunlugu bakı-mından P<0.05 düzeyinde (jnemli fark bulun-muştur. MLD kesit alanının artan kesim agırlı-gıyle beraber artması bazı çalışmalara (1, 19) benzerlik g(jstermektedir.
Sonuç olarak; bu çalışmada Danimarka'da Jensen'in (12, 13, 14, 15, 16, 17, 18) bildirdigi ortalama günlük.. canlı agırlık artışı ve yemden yararlanma düzeyine erişilememiştir. Gelecekte yapılacak çalışmalarda daha yüksek günlük canlı agırıık artışı ve yemden yararlanma hedef-lenmelidir.
Kesim agtrlıgı arttıkça, yemden yararlan-ma ve ortalayararlan-ma günlük canlı agırlık artışının düşmesi, kuyrnk yagı agırhgının artması gözö-nüne alındıgında, süUen kesimden sonra 2-3 ay-lık yaştan itibaren erkek Morkaraman ve Tuj kuzulara 40 kg'a kadar bir besinin uygun oldu-gu sonucuna vanlmıştır.
Teşekkür
Bu çalışmanın yürütülmesinde her türlü destegi veren Kafkas Üniversitesi Veteriner Fa-kültesi dekanı sayın Prof. Dr. Necdet Lelogıu, çalışmada yardımcı olan Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıklan Araş. Gör. İsmail kaya ve yardımcı olan diger memurlara teşekkür ede-rim.
Kaynaklar
1. Akçapınar, H. (1978). Dag/ıç, AkJcaraman. ve Kıvırcık.
/cu-zularıııııı fark./ı kesim agır/ık.larında besi performansı ve kar-kas özelliJcJermin k.ariı/~tırılması. A.Ü. Veteriner Fakültesi (Doçenılik Tezi)
2. Annagel'dyev, E. (1983). Meat production of Sara}a sheep. Anim. Breed. Abstr. 54:3759, 1986.
3. Arıtürk, E. (1983). Genel Zootek.ni. S. 247.249. A.Ü. Vete-riner Fakültesi Yayınlan. Yayın No: 395.
4. Attı, N. and Khaldl, G. (1987). Comparative study of carcass qualily of Barbary and Black. Thibar lambs as afwıc-tion of slaughıer weight. Anim. Breed. Abstr. 56: 6264, 1988.
5. Behrens, H., Doehner, H., Scheelje, R. und Wass. mut, R. (1973). Lehrbuch der Schafzuchı. Verlag Paul Par-ey. Hamburg.
6. OJ7I'. (1991). Vi. Bç Yıllık. Kalkınma Planı ÖIK Raporu.
Hayvancılık. Ankara.
7. Oüzgüneş, O., Kesici T., Kavuncu, O. ve Gürbüz, F. (1987). ArQitırma ve DeNmU! Metodları. A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınlan: 102 I. Ankara.
8. Gelıyı, C., naslan, M., Çaktr, A. ve Ülker, K.
(1984). Kaba yem oranları fark.lı rasyonlarla beslenen Tu}, Mermos, Tu} X MerifWs melezi erkek.tok.luk./arııı besi gücü ve
karkas özellik./eri üzerinde (lraitırmalar. 1. Besi gücü ile ilgi. li özellikler. Deneme ve Uretme tstasyonu. Yayın No: i I. Kan.
9. Göhler, H. (1989). Faltenmg perjormance and carcass eomposition of lambs faııened to different weights.
(Mastleis-tung ıınd Schlachtkörperzusammensetıııng von Mastlammem bei untenchiedlicher Mastendrnasse. Tierzucht: 43, 308.309. LO. Harıng, r.(1975). "Sehafzuchl", Verlag Eugen Ulmer.
Stut-gart.
i i. tlaslan, M. ve Gelıyı, C. (1979). Altı aylık. erkek. Morka.
raman veTu} /cuzularının besi gücü ye bazı karkas özellik./eri üzerine arQitarmalar. Deneme ve Üretme İstasyonu, Yayın No:8, Kan.
12. Jensen, N.E. (1987). Performance testing ofram lambs in
1987. Amm. Breed. Abstr. 58:5934, 1990.
13. Jensen, N.E. (1989). Individual testing of ram Iambs in
1989. Anim. Breed. Abstr. 58:2759,1990.
14. Jensen, N.E. (1989). Performana testing ofram lambs m
1989. Anim. Breed. Abstr. 58: 2760, 1990.
15. Jensen, N.E. (1989). Individual testing of ram lambs in
1989. Anim. Breed. Abstr. 58: 1522, 1990.
16. Jensen, N.E. (1990). Performance testing of ram lambs in 1990. Anim. Breed. Abstr. 58:7317,1990.
17. Jensen, N.E. (1990). Performance testing of ram lams m
1990 Anim. Breed. Abstr. 59: 294, 1991.
18. Jensen, N.E. (1990), Performance testing of ram lambs in
1990. Anim. Breed. Absır. 59:1783,1991.
19. Sents, A.E., Walters, L.E. and Whiteman, J.V.
(1982). Performance and careass eharacteristics of ram lambs slaughtered at differenı weights. J. Anim. Sci., 55:1360.1369.
20. Tahir, M.A.H., AI.Amln, S.K and, Kadim, T.
(1985). Careass eharaeteristies of Arabi ram lambs slaugh-tered al differenı ages. Indian J. Anim. Sci. 55:1099-1 im.
