An analysis of user satisfaction in relation with sense of belonging in high income housing: Atakoy case

(1)

1_{İstanbul Kültür Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, İstanbul} 2_{İstanbul Kültür Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, İstanbul}

Başvuru tarihi: 15 Temmuz 2018 - Kabul tarihi: 31 Ocak 2018 İletişim: Tülin BARUTÇULAR. e-posta: tulinsb@yahoo.com

MEGARON 2019;14(SUPPL. 1):39-52 DOI: 10.14744/MEGARON.2019.95815

Üst Gelir Grubu Konutlarda Kullanıcı Memnuniyetinin

Aidiyet Üzerinden İncelenmesi: Ataköy Örneği

An Analysis of User Satisfaction in Relation with Sense of

Belonging in High Income Housing: Ataköy Case

Tülin BARUTÇULAR,1 _{Neslihan DOSTOĞLU}2

Konut kullanıcıları için konut seçimi ve memnuniyeti en önemli yaşamsal faktörlerden biridir. İstanbul Ataköy yerleşimi birçok bakımdan konut memnuniyetinin üst düzeyde olduğu semtlerden biridir. Alanda önceki yıllarda memnuniyet üzerine çeşitli çalışmalar yapılmış olmakla birlikte zaman içinde yeni binalarla genişleyen bu alan hala araştırmacılar için öğretici bir önemdedir. Araştırmada, Ataköy’de 2006 yılında teslim edilen ve on iki yıldır kullanılan “Ataköy Konakları” ile 2016’da teslim edilen ve iki yıldır kullanılan “Yalı Ataköy” siteleri üzerinden, yeni veriler elde edilmesi hedeflenmiştir. Ataköy’de memnuniyet ve yere aidiyet birbiri içine geçmiş kavramlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Komşuluk önem verilen bir değer olarak ortaya çıkarken, yerleşim kararlarını da etkilemektedir. Bu açıdan bölge özellikli bir bölgedir. Araştırmada fenomenolojik bir yaklaşım benimsenmiş; derinlemesine görüşmelerle kullanıcıların yanıtları doğrudan alınarak mahalle, komşuluk, memnuniyet ve yere aidiyet kavramları yorumlanmıştır.

Anahtar sözcükler: Aidiyet; Ataköy-İstanbul; kullanıcı memnuniyeti.

Housing choice and satisfaction are among the most important factors for users in housing areas. Istanbul Ataköy is one of the areas where housing satisfaction is at the highest level in many respects. This area, which has expanded over time with new buildings, is still very instructive for researchers, although various studies on satisfaction have been carried out in the past. In this study, the aim is to obtain new data by means of Ataköy Konakları, which was completed in 2006 and has been in use for twelve years, and Yalı Ataköy which was completed in 2016 and has been in use for two years. Satisfaction and sense of belonging in Ataköy are intertwined concepts. While Neighborliness is seen as a value that is important, it also affects settlement decisions. In this respect, Ataköy is a very special region. A phenomenological approach has been adopted in the research and by means of in-depth interviews, taking the answers of the users directly, the concepts of neighborhood, neighborliness, satisfaction and belonging have been interpreted.

Keywords: Sense of belonging; Ataköy-İstanbul; user satisfaction. ÖZ

(2)

Giriş

Mevcut anlamına her dönem yeni içerikler katılarak ev-rilen konut; en bilinen tanımıyla “başını sokacak bir dam” olmaktan öte günümüzde “ev”, “teknolojik bir ürün”, “maddi/manevi varlığını sergileme alanı”, “içinde yaşanı-lan yer” gibi farklı ifadelerle tanımyaşanı-lanmakta ve başarabi-lenler için ise “yuva” olarak görülmektedir. Bu çalışmada insan yaşamının büyük bölümünün geçtiği bu mekânın kul-lanımı, yani “ev”in kullanıcının ihtiyaçlarını ne ölçüde karşı-ladığı ve memnun ettiği, kullanıcı tarafından ne kadar yuva haline getirilebildiği, “memnuniyet” ve “aidiyet” konuları üzerinden ele alınmıştır.

Türkiye’de konuta ve konut politikalarına yaklaşım 20. yüzyılın ortalarından itibaren beraberinde apartmanlaş-mayı, gecekondulaşapartmanlaş-mayı, düzensiz kentleşmeyi ve bunlara bağlı olarak 20. yüzyılın sonlarında mekânsal ve sosyal ay-rışma ile birlikte kapalı siteleri gündeme getirmiştir. İstan-bul, öncelikle göçe bağlı önlenemez nüfus artışıyla, alanı

giderek sınırlarını zorlayan bir kent haline gelmiştir.1₁₉₉₉

depreminden sonra kentin banliyölerinde, kendine güven-li konut arayışında olan üst gegüven-lir grubu kullanıcısı sonraki yıllarda, çocukların okulu, işe ulaşım, akrabalarla görüşme gibi nedenlerle merkezden uzaklaşmanın zorlukları ile baş başa kalınca şehrin merkezine dönmenin yollarını aramaya başlamıştır. Ancak, plansız kentleşmenin getirdiği yoğun-luk, merkezde yapılaşmaya müsait arsaların yetersizliği, sektördeki konut üreticisini ve karar verici mekanizmaları yeni alternatifler aramak zorunda bırakmıştır. Kent dışında yeni konut alanları ve kent içinde belli bölgelerde kentsel dönüşüm farklı çözüm yolları olarak gündeme gelirken, imar mevzuatındaki değişikliklerle daha önce başka amaç-larla kullanılan alanların yapılaşmaya açılması bir diğer çözüm yolu olmuştur. Bu çalışma son gruba örnek olarak verilebilecek Ataköy bölgesindeki iki kapalı konut projesi (Ataköy Konakları ve Yalı Ataköy) üzerine memnuniyet ve aidiyet kavramları bağlamında bir değerlendirmedir. Üst gelir grubu için Ataköy’deki iki yerleşim bölgesinde üreti-len çağdaş konutların kullanıcının ihtiyaçlarını ne ölçüde karşıladığı, kullanıcı memnuniyetinin, konuta ve çevreye duyulan aidiyetin anlamının sorgulanması bu çalışmanın başlıca amacıdır.

Konut, Memnuniyet ve Aidiyet

Konut çevrelerinin değerlendirilmesinde bir kriter ola-rak kabul edilen kullanıcı memnuniyeti, bir başka benzer tanımla tatmin, çok kapsamlı bir konudur. İnsanın ihtiyaç-ları ve beklentileri karşılandığı durumlarda memnuniyet-ten söz edilebilmekte ve konutla birebir ilişkide olan kul-lanıcının gereksinimleri tespit edilebildiği ölçüde kullanıcı memnuniyetini anlamak mümkün olabilmektedir. İnsan gereksinimleri bir zorunluluk ve gereklilik olarak

kullanıcı-nın kişisel, sonu gelmeyen nitelik ve nicelikteki amaçlarını tanımlayan istekten farklıdır. Mutfak tezgâhının standart yüksekliği ve buzdolabı, fırın gibi cihazlar gereksinim, ancak

mutfaktaki bir oturma köşesi veya ikinci buzdolabı istektir.2

Bu konuda yapılan birçok araştırmada memnuniyet

fark-lı bakış açılarıyla değerlendirilmektedir. Eyüce,3

memnuni-yeti fiziksel kullanıcı gereksinimleri (mekân, sağlık, fiziksel çevre şartları ve güvenlik olmak üzere) ve psiko-sosyal kullanıcı gereksinimleri (gizlilikle ilgili, davranışsal, estetik

ve toplumsal) olarak iki başlıkta inceler. Gür ve Dostoğlu4

ise, Bursa’da yapılan bir çalışmada memnuniyet kriterleri-ni; sosyal donatılar ve açık alanlar, çevresel nitelikler, ko-nutun fiziksel özellikleri, erişilebilirlik ve ulaşım, güvenlik, konutun iklimsel kontrolü ve komşuluk ilişkileri olarak be-lirlemişlerdir. Memnuniyet, nesnenin ölçüsünün değişken olması nedeniyle, kişiye, zamana, sosyal ölçülere ve bek-lentilere göre değişkenlik göstermektedir.

Kullanıcı memnuniyetini oluşturan bir diğer önemli et-ken, kalite olarak öne çıkmaktadır. Konutun fiziksel yapı kalitesinin yanı sıra çevresel faktörler, sosyo-kültürel pro-fil, konutun kullanım sürecine bağlı olarak kullanım süresi, kullanıcı için büyük önem taşımaktadır. Süreye, kullanıcıya göre değişen başlıklar incelendiği zaman, memnuniyetin çok kapsamlı ve karmaşık bir kavram olduğu görülmekte-dir. Konutta kullanıcının tatminini hazırlayan ve tercihlerini etkileyen birçok parametre zaman zaman iç içe geçmek-tedir.

İnsanın en temel ihtiyaçlarından biri olan aidiyet ise

bağ-lanma duygusudur. Cücenoğlu’na5_{göre insanın ihtiyaçları,}

başarı, sosyal kabul, bağımsızlık, bağımlılık, açgözlülük, güçlü olma, uyma, belirginlik, yardım etme, düzenlilik ve saygı gösterme olarak sıralanmaktadır. Ona göre bu gerek-sinimler kültürden kültüre farklılık göstermektedir. Bir ör-nek verilirse Türk kültüründe insanlarla uyum içinde olma önemliyken, Amerikan kültüründe kendi kendine yetme ve bağımsızlık ihtiyacı ön plana çıkar.

Tanyeli,6_{aidiyeti, kişinin hangi toplumsal ve kültürel}

bü-tüne ait olduğunu, kuşku duymadan bilme hali olarak ta-nımlar. Ait olma duygusu, gönüllülük zemininde yükselen güven ihtiyacını karşılamaya yönelik bir güç ortaklığında, ait olan ve ait olunan arasındaki karşılıklı sorumluluk al-mayı harekete geçiren bir duygudur. Aidiyet, her ne kadar bireysel seçimlere dayansa da, bireyin bağlılık ve sadakat ilişkileri geliştirebileceği bir grupla özdeşleşme tecrübesi-dir ve dolayısıyla tek başına yaşanan bir tecrübe değiltecrübesi-dir. Üstelik aidiyet duygusu sosyal ve kültürel etkileşimlerin

sonucuna bağlı olarak güçlenip zayıflayabilir.7_{Bir diğer}

an-latımla, bireyin bir kişiye, kuruma, gruba, topluma, kültüre,

kimliğe ve bir alan veya mekâna aidiyetinden söz edilebilir.8

40 CİLT VOL. 14 - EK SUPPL. 1 8_{Duru, 2018.} 7_{Alptekin, 2011.} 6_{Tanyeli, 2009. [www.bisav.org.tr]} 5_{Cücenoğlu, 2002.} 4_{Gür ve Dostoğlu, 2010.} 3_{Eyüce, 1991.} 2_{Ertürk, 1976.} 1_{Çoban, 2012.}

(3)

İnsan-çevre ilişkilerine ait gözlem ve çalışmalar, insanın yaşadığı mekânları kişiselleştirme ve kendileme eğilimin-de olduğu konusunda birleşmektedir. Kişinin, kendini bir mekâna ait hissetmesi duygusal, fonksiyonel ya da kav-ramsal bir bağ ile gerçekleşebilmektedir. Kullanıcı, kendi için anlamı ve değeri olan mekânlar ile duygusal bağ, be-lirli bir aktiviteyi takip etmek için ise fonksiyonel bir bağ

kurmaktadır.9_{Çevre psikolojisi, coğrafya, mimarlık, tasarım}

ve planlama gibi birçok farklı disiplin tarafından çalışılan “yere bağlılık” konusu, insanın mekânla kurduğu ilişkinin sorgulanması ve içinde yaşadığı çevreyle tıpkı diğer insan-larla veya nesnelerle kurduğu biçimde özgün bir ilişki

kur-duğunun anlaşılması açısından büyük bir öneme sahiptir.10

İnsanların mekânla olan ilişkilerini veya mekâna bağ-lılıklarını ifade eden ve anlamsal farklılıkları konusunda sözbirliğine varılamamış pek çok kavram vardır. “Topluluk Bağlılığı”, “Yere Bağlılık”, “Yer Kimliği”, “Yer Bağımlılığı” ve “Yer Duygusu” bunlardan bazılarıdır. Farklı ölçeklerde-ki mekânlara bağlılığın anlaşılmasına imkân tanıyacak bu çeşitliliğe rağmen, çevre psikolojisi alanında yere bağlılıkla ilgili yapılan araştırmaların büyük bir çoğunluğu orta ölçek-li bir kentsel mekân olan mahalleyi ele almaktadır. Çok az bir kısmı evi ve sadece birkaçı da kent ve kentten daha

bü-yük ölçekli mekânları ele almıştır.11_{Dolayısıyla literatürde}

aynı araştırmada farklı boyutlardaki mekânlara ilişkin bağ-lılıkları anlamaya çalışan araştırma sayısı oldukça azdır ve bu konuda yapılan araştırmalara bakıldığında, Hidalgo ve Hernandez’in (2001) ev, mahalle ve kente bağlılık

düzeyle-rini karşılaştırdıkları çalışmaları öne çıkmaktadır.12

Yere ve topluluğa bağlılık, bireyin sosyal ilişkileri içeri-sinde köklenmektedir ve birçok insan, topluluk bağlılıkları içerisindeki sürekliliğe ihtiyaç duymaktadır. Bu anlamda bir yerde yaşama süresi arttıkça, o yere olan bağlılık ve o

yer-deki topluluğa aidiyet hissi artmaktadır.13

Özetlenecek olursa, memnuniyet, aidiyet ve yere bağlı-lık konuları incelendiğinde, bu kavramların birbirleriyle iliş-kili olduğu gözlenmektedir. Kullanıcı konut ve çevresinde geçirdiği süreye bağlı olarak sosyal ve fiziksel çevre ile ilişki kurmakta ve sahiplenmektedir. Yer aidiyeti, insanın bulun-duğu çevreye bağlanmasıdır. Beklentilerin karşılandığı, ya-şam standartlarından hoşnut olunan bir çevrede, geçirilen süreyle birlikte memnuniyetin arttığı görülmektedir. Kom-şuluk, çevreyle kurulan ilişkiler, eğitim, sosyal konum gibi unsurlar, yere bağlılığı desteklemekte, kişileri birleştirmek-tedir. Yakın olma, paylaşma insanlar için önemlidir. Sözü edilen bu özelliklerden ötürü, kişi bulunduğu ve kendini ait hissettiği ortamda, kabul görmektedir. Araştırma konusu olan çevrenin özellikleri ile kullanıcı profili bu tespitlerin gözlemlenmesine olanak vermiştir.

Önemli bir çalışma alanı olan konutu ve evrimleşmesi-ni çeşitli açılardan inceleyen çok sayıda yayın

bulunmak-tadır.14,15,16,17_{Bu yayınlar yapım tekniği, malzeme ve diğer}

teknik boyutlardan, kullanıma dair değişimlere, alansal çalışmalara, mülk yönetimine kadar çeşitlenen çalışmaları

içermektedir.18_{Yapılan bu araştırmaların önemli bir}

bölü-mü de kullanıcı memnuniyeti19_{ve sosyal-psikolojik}

değiş-kenler üzerinedir.20_{Bu araştırma da kullanıcıyı, tercihlerini/}

seçimlerini, kullanım sonrası değerlendirmelerini, özetle tercihleri sonucundaki memnuniyetini, aidiyet üzerinden odağa alan bir saha çalışmasını içermektedir.

Bu amaçla incelenmek üzere seçilen bölge olan Ataköy yerleşimi, 1950’lerde ilk yapıldığı günden bu yana konutun

evrimini, dönemsel değişimlerini,21_{kullanıcı profilini, yapı}

kalitesi ve özelliklerini bir laboratuvar açıklığı ile oldukça iyi bir şekilde yansıtan bir yerleşim alanı olarak ayrıcalıklı bir konuma sahiptir. Önceki çeşitli çalışmalarda çok farklı boyutlarıyla incelenen Ataköy yerleşiminde 2000’li yıllarda gerçekleştirilen iki önemli konut alanında çalışılarak Ataköy üzerindeki araştırmaların bir ölçüde devamının sağlanması ve veri birikimi hedeflenmiştir. Çalışmada konutta “tercih nedenleri”, “kullanıcı memnuniyeti” ve “aidiyet” kavram-larının “üst gelir grubu” kullanıcıları için önemi ve anlamı ortaya konmaktadır. Tüm alanıyla bir çeşit kapalı konut böl-gesi olan bu geniş yerleşimde on iki yıllık bir geçmişi olan “Ataköy Konakları” ve iki yıllık bir geçmişi olan “Yalı Ata-köy Projesi” konu alınmıştır. AtaAta-köy Konakları daha önce

yerleşim ve enerji etkinliği bakımından araştırılmış22_ancak

konut kullanımına ve memnuniyete ilişkin bir çalışma ya-pılmadığı saptanmıştır. On iki yıllık bir süre bu çalışmanın yapılması için yeterli bir süre olarak düşünülebilir. Öte yan-dan, iki yıllık bir kullanımın söz konusu olduğu konut alanı ise hiç çalışılmamış olup, konut tercih nedenleri hakkında önemli bilgi vereceği düşünülmüştür. Her iki bölgede de konutların içine girilerek ve yüz yüze görüşme yapılarak gerçekleştirilmiş bir araştırma bulunmamaktadır.

Aidiyet kavramının özellikle vurgulanmasının nedeni araştırmanın Ataköy yerleşiminde yer almasıyla ilgilidir. Ataköy tercih edilen ve bir kez oturulduktan sonra vazge-çilemediği ifade edilen sosyal/mekânsal kendine özgü bir

çevredir. Bu çevre ile aileler bütünleşmektedir.23

Çalışma-da, bu açıklamaların, paylaşımların, söylencelerin anlamı üzerinde durulacak ve Ataköy’de hissedilen aidiyet üzeri-ne görüşmeler aracılığıyla okumalar yapılacaktır. Burada

söz edilen yere aidiyettir.24_{Yer (Ataköy) bir gruba (üst gelir}

grubuna) referans verirken, aidiyet kavramı da sosyal bir boyut kazanmaktadır. 14_{Güzer, 2002.} 15_{Bilgin, 1994.} 16_{Arslan, 2014} 17_{Yüksel, Gür ve Yıldız, 2016.} 18_{Tekeli, 2012.} 19_{Kellekçi ve Berköz, 2006.} 20_{Cihan ve Dinçer, 2018.} 21_{Esin ve Özsoy, 1993.} 22_{Çalışkan, 2011.} 23_{Ağat, 1989.}

24_{Göregenli, Karakuş, Kösten ve}

Umuroğlu, 2014. s. 73-85.

9_{Solak, 2017.} 10_{Göregenli, 2010.} 11_{Hidalgo ve Hernandez, 2001.} 13_{Göregenli vd., 2014.} 13_{Göregenli vd., 2014.}

(4)

Çalışmanın Temel Yaklaşımı

Çalışma fenomenolojik bir yaklaşımla ele alınmıştır. Fe-nomenolojik yaklaşımın kökeni Edmund Husserl’e

daya-nır.25_{Bireyin (burada ailenin) davranışlarını (tercih}

neden-lerini ve memnuniyetini) anlayabilmek için onun kendine özgü algılayışını ve yaşantısını bilmemiz gerekir. Fenome-nolojik yaklaşım, araştırmacının doğrudan sürecin içinde yer aldığı bir araştırma sürecine gönderme yapar. Araştır-macının araştırılan obje/süje ile arasına mesafe koymasını ve araştırılan nesnenin/objenin/süje davranışını etkileme-mesini öneren bilimsel yaklaşımdan farklı olarak; bu yak-laşım araştırmacının bizzat araştırma sürecini değiştirdiği,

oluşturduğu varsayımına dayanır.26_{Araştırmacı bu bölgede}

uzun sayılabilecek sürelerde çalışmış olduğundan, incele-nen konutlara ve ailelere daha kolay erişebilmiştir.

Çalışmada seçilen metodolojinin gereği olarak, nitel yöntemler kullanılmıştır. Standart anket tekniği yerine alanda gerçekleştirilecek ve gözlemlerle desteklenecek bir görüşme modelinin daha fazla veri üreteceği ana fik-rinden hareket edilerek, kullanıcı ile yüz yüze görüşme yapılmasına karar verilmiş, araştırmada değerlendirile-cek olası verilerin ana başlıkları tespit edilerek hazırlanan “Görüşme Formu” kullanıcılarla yapılan tüm görüşmeler-de kullanılmıştır. Üst gelir gruplarının yaşadığı Yalı Ataköy ve Ataköy Konakları’nda çalışma yapılarak, toplam otuz iki konut kullanıcısı ile yüz yüze görüşülmüştür. Sözü ge-çen her iki proje de güvenliği olan, en az beş yüz ailenin yaşadığı, sosyal alanları kendi içinde çözülmüş, üst gelir gruplarına yönelik anahtar teslimi projelerdir. Bunlardan ilkinde konutlar kullanıcının mekânı kullanmaya yönelik işleyiş, malzeme, renk vd. fikirleri alınmadan teslim edil-mekte, diğerinde seçenekler arasından mutfak, banyo ve diğer mekânlarda kullanılan malzeme ile renk seçimi yapı-labilmektedir.

Çalışmanın Hipotezleri

Araştırma öncesinde yapılan en önemli tespit, Ataköy’ün planlanması, geçirdiği aşamalar, gelişimi ve kuruluşundan günümüze oluşan kullanıcı profilinin artan bir toplumsal/ ekonomik değer olarak “Ataköylülük” aidiyetini oluşturdu-ğu yönünde olmuştur. Araştırmanın aidiyet bağlamında hi-potezleri, üst gelir grubunda kullanıcı memnuniyetini sağ-layan en önemli faktörlerden birinin “Ataköylülük” olması, Ataköy’de aidiyet ve yer değiştirmenin Ataköy içinde veya yakın çevresinden (Yeşilköy, Yeşilyurt, Florya) Ataköy’e ta-şınarak gerçekleşmesi ve Ataköy üst gelir grubu konut kul-lanıcısının konut değişikliğini Ataköy içinde kalarak gerçek-leştirmesidir.

Çalışmanın yer seçimi ve konut tercihi bağlamındaki hipotezleri ise farklı bir konuya işaret etmektedir. Ataköy tercih edilen ve bir kez oturulduktan sonra

vazgeçilemedi-ği ifade edilen sosyal/mekânsal kendine özgü bir çevredir. Bu çevre ile aileler bütünleşmektedir. Ön çalışmalar gös-termiştir ki, Ataköylülerde komşuluk önemlidir. Aile birliği ve komşuluk, komşuların önemli yer değişikliği kararların-da birlikte hareket etmesi gibi memnuniyete ilişkin önemli ipuçları vermektedir. Bu durum diğer memnuniyet araştır-malarında bu anlamıyla ortaya konmamıştır. Ataköy Konak-ları projesi, on iki yıllık kullanım süresiyle bu çalışma için yeterli süreyi sağlamaktadır. Henüz iki yıllık kullanım süresi olan Yalı Ataköy araştırması, memnuniyet verilerini elde etmek için erken bir aşamadadır. Bu alanın başlıca tercih nedenleri, Ataköy’de olmak, manzara, yeni binaya/konuta taşınmak olarak tanımlanabilir.

Ataköy Bölgesinin Değerlendirilmesi İstanbul Ölçeğinde Konumu ve İdari Yapısı

Ataköy İstanbul’un Avrupa yakasında, Bakırköy ilçesi-nin sınırları içinde bulunmaktadır. Kuzeyde E-5 kara yolu ile Bahçelievler’den ayrılan, güneyde Marmara Denizi’ne kadar dayanan Ataköy bölgesi, doğuda Bakırköy’e komşu olup, batıda ise Ayamama Deresi ile Yeşilköy’den ayrılmak-tadır (Şekil 1 ve 2).

Türkiye’de uygulanmış ilk uydu kent projelerinden biri olan Ataköy, Emlak Bankası’nın bir projesi olarak 1950’li yıllarda faaliyete geçmiştir. Topkapı, Aksaray gibi merkez-lere yakınlığı, deniz kenarında bir sahil şeridine sahip ol-ması, zengin ağaç ve bitki örtüsü ile park ve yeşil alanlara

Türkiye standartlarının üstünde yer ayrılması,27

çevresin-de alışveriş merkezlerinin, çevresin-devlet ve özel hastanelerin bu-lunması, Ataköy Marina-Yat Limanı, deniz otobüsü (İDO) ve Atatürk Havalimanı’na yakın olması gibi nedenlerle İstanbul’un önemli konut yerleşim alanlarından biri duru-mundadır.

Ataköy içinde bulunduğumuz dönemde dört muhtarlık tarafından yönetilmektedir*. Bunlar Ataköy 1. Kısım Ma-hallesi, Ataköy 2-5-6. Kısım MaMa-hallesi, Ataköy 3-4-11. Kısım Mahallesi ve Ataköy 7-8-9-10. Kısım Mahallesi’dir.

Ataköy’ün Tarihçesi

Emlak Kredi Bankası Demokrat Parti döneminde, 1945’ler-den sonra ortaya çıkan toplu konut yapımıyla yeni kentler kurma eğilimi doğrultusunda, İstanbul’da Türkiye’nin ilk bü-yük toplu konut projesi için Baruthane arazisini Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu’ndan satın almıştır. Projede büyük bir kısmı bataklık olan 377 hektarlık bir alanda, 60 bin

nüfus-42 CİLT VOL. 14 - EK SUPPL. 1

25_{https://www.iep.utm.edu/husserl/[Erişim Tarihi 1 Nisan 2018]}

27

http://www.haberturk.com/ekonomi/emlak/haber/1112353-kentsel-donusum-ile-birlikte-atakoyun-son-durumu [Erişim Tarihi 15 Nisan 2018] * Ataköy’ün kuruluş aşamasında, Ataköy’ün bölümleri “Kısım” olarak

adlan-dırılmaktadır (Ataköy 5. Kısım gibi). Ancak birçok kaynakta “Mahalle” olarak da anılmaktadır. Bu çalışmada, Ataköy’ün planlama ve uygulama aşamala-rında “Kısım” kelimesi tercih edilmiştir. Son dönemde kısım/mahallelerin birleştirilme aşamasından sonra, Bakırköy Belediyesi’nin web sayfasında, resmi tarif olarak her iki tanımın birlikte kullanıldığı görülmektedir. (2-5-6. Kısım Mahallesi gibi).

(5)

lu bir yerleşim hedeflenmiştir.28_{Konut alanının planları 1956}

yılında düzenlenen bir yarışmayla elde edilmek istenmiş, an-cak netice alınamamış, jüri beğenilen projelerin bir sentezini

oluşturmayı önermiştir.29_{Daha sonra kentsel planlama ve}

mi-mari tasarım projelerini hazırlamak üzere, Ertuğrul Menteşe yönetiminde “Baruthane Proje Bürosu” oluşturulmuştur.

Genel yerleşim planı, projeler ve sahilde 50 hektar-lık turistik bölge, Şehir Plancı - Mimar İtalyan Prof. Luigi Piccinato’nun danışmanlığında Y. Mimar Ertuğrul Mente-şe, Y. Mimar Eyüp Kömürcüoğlu ve Y. Mimar Muhteşem Giray’ın da aralarında bulunduğu Baruthane Proje

Büro-su tarafından hazırlanmıştır.30_{Temel atma törenini devrin}

Başbakanı Adnan Menderes’in yaptığı Baruthane yerleşi-mine isim bulmak için 1956 yılında açılan bir yarışma

sonu-cunda31_{bu yeni kentsel alana ‘Ataköy’ adı verilmiştir.}32

Böl-ge sahildeki plaj, turistik ve sosyal tesisler, eğitim alanları, spor tesisleri, çarşıları ve yeşil alanlarıyla, 10 kısım olarak planlanmış, ancak 1987 yılında yapılan kısmi bir plan tadi-latıyla kısım sayısı 11’e çıkarılmıştır.

Yaklaşık 20 hektarlık alanı kapsayan 1. Kısım’ın yapımı 1957–1962 yılları arasında tamamlanmıştır. Üst gelir gru-bu için tasarlanan Ataköy 1. Kısım yerleşimi Türkiye’deki modern mimarlık örneklerindendir. Büyük metrekareli, konutun çalışanları için de mekânlar barındıran bu konut tipleri yerden kolonlar üzerinde yükseltilmiş Le Corbusier binalarını andıran konut bloklarıdır. 1. Kısım’da 662 konut bulunmaktadır. Toplam konut taban alanı 143.592 metre kare, toplam konut alanı ise 756.000 metre karedir.

Yapımına 1959 yılında başlanıp, 1964 yılında tamam-lanan ve 18 hektarlık alana sahip olan 2. Kısım’da 852 daire bulunmaktadır. 2. Kısım için, 85 ile 140 metrekare arasında daha küçük alanlı konutlar projelendirilmiş, bu nedenle daha fazla ilgi görmüştür. Merkezinde tek katlı dükkânlardan oluşan bir çarşı ve ilkokul bulunmaktadır. Bu dönemde 1960 yılındaki darbe sonucunda Demokrat Parti

hükümeti devrilmiştir.33

İlk etaptan sonra başlayan Ataköy 3-4. Kısım konutları, 1. Kısım’dan farklı olarak, sosyal konut ihtiyacına uygun ola-rak planlanmış, daha küçük alanlı, sıra bloklar biçiminde-dir. Mekân büyüklüğü ve yapı kalitesi değerlendirildiğinde

buradaki konutlar sosyal konut olarak tanımlanabilir.34₄₇

hektarlık alan üzerinde yer alan 3. ve 4. kısımların yapımı 1963 yılında başlamış, 1974’te tamamlanmıştır. 3. Kısım’ı 4. Kısım’dan ayıran kesin bir doğal sınır olmadığı için, 3. ve 4. Kısım beraber anılmaktadır. Bu iki kısımda toplam 2630

ko-nut yer almaktadır.35_{1., 2. ve 3-4. Kısım inşaatının yapımını}

Emlak Bankası’nın iştiraki olan Timlo şirketi üstlenmiştir. 35 hektarlık bir alanı kaplayan 5. Kısım, yerleşimin mer-kezi konumundadır ve 2993 konut içermektedir. Yapımına yine Timlo üstleniciliğinde 1976 yılında başlanan 5. Kısım inşaatı, ilerleyen yıllarda 1980 askeri darbesi öncesinde oluşan olumsuz siyasi ve ekonomik etkiler nedeniyle kesin-tiye uğramış, 1983’te tamamlanmıştır. 5. Kısım’a konutların

yanı sıra büyük bir çarşı ve iki ilkokul yapılmıştır.36

1957–1983 yılları arasında ilk beş kısmın yapımları ta-mamlanmıştır. Ataköy’ün gelişimine 6. Kısım yerine 9-10. Kısım ile devam edilmiş, 6. Kısım’ın diğer bölümlerin ta-mamlanmasından sonra denize yakın, daha prestijli bir

Şekil 1. İstanbul’da Bakırköy ilçesinde Ataköy’ün konumu. http://

www.wikiwand.com/tr/Bak%C4%B1rk%C3%B6y [Erişim Tarihi 22 Ha-ziran 2018].

Şekil 2. Ataköy bölgesinin sınırları. https://www.haritatr.com/

atakoy-haritasi-e719 [Erişim Tarihi 20 Nisan 2018].

30

http://dergi.mo.org.tr/dergi-ler/2/232/3211.pdf [Erişim Tarihi 12 Nisan 2018]

31_{Ağat, 1989.} 32_{Yöney. 2018.}

33

http://dergi.mo.org.tr/dergi-ler/2/232/3204.pdf [Erişim Tarihi 1

28_{http://www.imo.org.tr/resimler/}

ekutuphane/pdf/28.pdf [Erişim Ta-rihi 1 Nisan 2018] 29_{Yöney, 2018.} Nisan 2018] 34_{Esin ve Özsoy, 1993.} 35_{Aktulga, 2016.} 36

http://dergi.mo.org.tr/dergi-ler/4/313/4451.pdf [Erişim Tarihi 30 Mart 2018]

30

http://dergi.mo.org.tr/dergi-ler/2/232/3211.pdf [Erişim Tarihi 12 Nisan 2018]

(6)

44 CİLT VOL. 14 - EK SUPPL. 1

mahalle olarak yapılması öngörülmüştür.37_{9-10. Kısım}

Ataköy’e ayrılan arazinin kuzey batısında E-5 karayolu sını-rına yerleştirilmiş olup, 3100 konuttan oluşmaktadır. Yapı-mına 1985 yılında başlanıp, 1988 yılında tamamlanmıştır. Bu dönemde yüklenici firma Timlo devreden çıkarılmış, tüm projeler Mesa, Kutlutaş ve Sutek firmalarına yaptırıl-mıştır. Blokların yapımında tünel kalıp ve prefabrike inşaat sistemleri kullanıldığından yapım süreci kısalmıştır.

1987 yılında kısmi bir plan tadilatı yapılarak, Siyavuş Paşa Deresi yanında yer alan eğitim tesisleri alanı konut alanına dönüştürülerek kısım sayısı 11’e çıkarılmıştır. 4348 konuttan oluşan 7-8. ve 11. kısımların yapımına 1989 yı-lında başlanmış, 1991 yıyı-lında tamamlanmıştır. 7-8. Kısım, Mesa ve Sutek firmalarına yaptırılmış, 2. etap ihalesine 11. Kısım da dahil edilerek Mesa ve 3M firmasına verilmiştir.

Böylelikle Ataköy’de Emlak Bankası tarafından yaptırı-lan konutlar tamamyaptırı-lanmıştır. 2001 yılında Emlak Bankası tasfiye edilmiş, 6. Kısım arazisi ile tüm sahil şeridi ve

ban-kanın mülkiyetindeki diğer bazı arsalar TOKİ’ye geçmiştir.38

Bu dönemde İstanbul’un çeşitli bölgelerinde olduğu gibi Ataköy’de de kapalı sitelerin yapımına başlandığı görül-mektedir. Bunun ilk örnekleri Ataköy’de Novus ve Ataköy Konakları projeleridir. Ataköy kısımlarının yapım yılı aralığı ve toplam konut sayılarını gösteren özet, Tablo 1’de görül-mektedir.

2000’li yıllara gelindiğinde, konut politikalarına bağlı ola-rak Kıyı Mevzuatında yapılan düzenleme ve değişikliklerle sahil şeridinde, kuzeyde Sahil Yolu (Rauf Orbay Caddesi), doğuda Marina, batıda ise Ayamama Deresi arasında kalan

alanın imara açılmasıyla,39_{bu bölgede “Yalı Ataköy”}

projesi-nin yanı sıra bir otel ve başka bir karma proje (konut ve otel) ile yapılaşmanın başladığı görülmektedir (Şekil 3). Tarihi Baruthane binasının bulunduğu ve kamuoyu gündeminde tartışma konusu olan alan, yasal düzenlemelerle yeniden

projelendirilerek, 2018 yılı Kasım ayında “Baruthane Millet

Bahçesi” olarak halkın kullanımına açılmıştır40_{(Şekil 3).}

Alan Çalışması

Ataköy Bölgesinde Çalışma Yapılan Konut Alanlarının Analizi

Çalışma bölgesi Ataköy’de gerçekleştirilen ve 2006’da teslim edilen Ataköy Konakları ile sahilde Galleria alışveriş merkezinin yanında, 2016 yılında teslim edilen Yalı Ataköy siteleri olarak belirlenmiştir (Şekil 4). Şekil 5a ve b’de kıyı bölgesinden genel fotoğraflar verilmiştir. 2008 ve 2018 yıl-larında çekilen bu fotoğraflarda Ataköy Konakları ve sahil şeridindeki yapılaşma izlenmektedir.

Tablo 1. Ataköy yerleşimindeki mahallerin yapım yılı aralığı

ve toplam konut sayıları

Ataköy tarihçesi Yapım Yılı Aralığı Konut Sayısı

1. Kısım 1957–1962 662 2. Kısım 1959–1964 852 3–4. Kısım 1963–1974 2630 5. Kısım 1976–1983 2993 9–10. Kısım 1985–1988 3100 7–8–11. Kısım 1989–1991 4348 6. Kısım (Ataköy Konakları) 2004–2007 952 Yalı Ataköy Projesi 2013–2016 583 ünite*

*Karma bir proje olup apart ünite olarak geçmektedir.

37_{Aktulga, 2016.} 38_{Aktulga, 2016.} 39_{Akay, 2018.} 40_{http://ibbtube.istanbul/baruthane-millet-bahcesi-acildi/}

Şekil 3. Ataköy sahilindeki yapılaşma (2018).

Şekil 4. Alan çalışması (Ataköy Konakları ve Yalı Ataköy)

(7)

Ataköy Konakları Projesi

Ataköy Konakları, Ataköy’de 214 dönüm (açık spor alan-ların yerel yönetimden kiralanmasıyla) alan üzerine ya-pılaşmış, toplam 58 adet altı ve yedi katlı bloktan oluşan bir sitedir. Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ) ve Delta İnşaat’ın birlikte yürüttüğü bir “hasılat paylaşımı” modeli olup, 2004-2007 yılları arasında tamamlanmıştır (Şekil 6a ve b). Ataköy Konakları, HH Sarı Mimarlık, Mimar Hüseyin

Sarı ve proje ekibi tarafından projelendirilmiştir.41_Alanın

doğusunda siteye komşu bir de alışveriş merkezi (A Plus alışveriş merkezi) bulunmaktadır.

Toplam 952 adet konuttan oluşan sitede, A, B, C ve D olarak isimlendirilmiş farklı büyüklükte dört ayrı plan tipi mevcuttur. Bloklar aynı plan tipindeki dairelerden oluştu-ğu için, bu harflerle anılmaktadır. En yüksek metrekareye sahip A ve B tipleri (Şekil 7 ve 8), dört oda-salon (4+1) olarak tasarlanmış olup birbirine yakın büyüklüktedir. Altı kattan oluşan A ve B bloklarda her katta aynı plan tipinde

iki daire bulunmaktadır. Vaziyet planında Sahil Yolu’na en yakın ve deniz gören cephelerde A ve B bloklar, kuzey yö-nüne yakın bölümde C bloklar, Ayamama Deresi yönünde sıralanmış D bloklar yer almaktadır. Altı katlı olan C blok-larda her katta iki farklı tipte dört daire, yedi kattan oluşan D bloklarda ise her katta aynı tipte dört daire mevcuttur (Şekil 9–11).

41_{https://www.kelesoglu.com/TR/projeler/konutlar/atakoy-konaklari}

[Eri-şim Tarihi 26 Mayıs 2018]

Şekil 5. (a) Ataköy sahili 2008, (b) Ataköy sahili 2018 (https://odatv.com/atakoy-sahili-katarkoy-olacak-0505151200.html [Erişim Tarihi 31 Mart

2018]).

Şekil 6. (a) Ataköy Konakları, vaziyet planı (2008), (b) Ataköy Konakları, Güney – Batı yönünden görünüş (2008)

(http://ozenliforum.com/archi-ve/index.php/thread-2746.html [Erişim Tarihi 31 Mart 2018]).

(a)

(b)

Şekil 7. Ataköy Konakları, (a) A tipi kat planı, (b) A tipi görünüş

(Ça-lışkan, 2011).

A BLOK NORMAL KAT PLANI A BLOK

ÖN CEPHE

(8)

Sitede, içinde site yönetiminin de bulunduğu, açık - kapalı havuzlar ile hamam, sauna, kafe gibi hizmet mekânlarından oluşan bir sosyal tesis binası

bulunmakta-dır. Bunun yanı sıra site sınırları içindeki farklı alanlarda, açık yüzme havuzu, tenis kortları, çocuk oyun ve dinlenme alanları ile süs havuzları yer almaktadır. Bahçe düzenleme-sine çok önem verilmekte, bu konu ile ilgili sitenin içinde bulunan bir birim hizmet vermektedir. Yapılaşma alanı ve bahçenin altında bulunan ve bloklardan birbirine geçme imkânı sağlayan iki bodrum katında, kapalı otopark alanları ve depolar bulunmaktadır. Her daire sahibine kapalı oto-park katında iki araçlık otooto-park yeri ve yaklaşık beş metre-kare büyüklüğünde bir depo verilmektedir.

Yalı Ataköy Projesi

“Yalı Ataköy” projesi, Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ), Özyazıcı İnşaat ve Karadeniz Örme ortaklığından oluşan bir hasılat paylaşımı projesidir. Arazi, kuzey yönün-de Rauf Orbay Cadyönün-desi olarak bilinen Sahil Yolu ile güneyyönün-de 450 metreye varan deniz cephesi ile sınırlanmıştır. Batı yö-nünde tarihi eser kapsamında korunan Baruthane Binası, doğusunda da bir kavşakla ayrılmış olan Galleria alışveriş merkezi bulunmaktadır (Şekil 12a ve b). Yalı Ataköy proje-sinde 2013 yılında inşaat ile satış birlikte ilerlemiş, “toprak-tan satış / maketten satış” yöntemi benimsenmiştir. 2016 yılı başında teslim edilmeye başlayan sitede aynı yıl yaşam başlamıştır. Mimari proje ve kontrolörlük, Alpar Mimarlık

/ Y. Mimar Tahsin Alpar ve grubu tarafından yapılmıştır.42

Yalı Ataköy’ün yerleştiği alanın büyüklüğü 73 dönüme yakın olup, sınırları içinde bulunan Anıtlar Kurulu tescilli 25 adet künyesi bulunan anıt ağaç ve 260’a yakın daha küçük ağaç korunmuştur. Siteye biri Galleria, diğeri Sahil Yolu üze-rinden olmak üzere iki güvenlik girişinden ulaşılmaktadır.

Proje deniz kenarında tamamı deniz gören dört blok (A ve B bloklar, toplam 320 ünite) ile sahil yolu kenarında ko-numlanan ve ilk beş katı ticari, sonraki on üç katı daha kü-çük metrekareye sahip ünitelerden oluşan beşinci bloktan (C blok) oluşmaktadır. A ve B tipi bloklar zemin ve 18 kat, 19. kat ise dubleks olarak düşünülmüş, C blok ise zemin ve 18 kat olarak planlanmıştır. C blokta bulunan ticari ünitelerle birlikte sitede toplam 583 bağımsız bölüm bulunmaktadır.

Alan olarak en büyük ünitelerden oluşan A bloklarda, her katta üçer daire bulunmakta ve bu dairelerin tamamı salon ve beş odadan oluşmaktadır. Büyüklükleri 305-317 metrekare arasındadır (Şekil 13). B bloklar her katta beş daire olarak tasarlanmıştır. Her katta iki adet beş oda-bir salon ünite (5+1), iki adet farklı büyüklükte plana sahip üç oda-bir salon ünite (3+1) ve bir adet de iki oda-bir salon ünite (2+1) bulunmaktadır. Büyüklükleri 180 ile 300 metre kare arasında değişmektedir (Şekil 14).

Yerleşimdeki beşinci bina olan C blok ise Sahil Yolu üze-rinde yer alan karma bir bloktur. Giriş katta yedi adet dük-kan, sonraki dört katta 56 adet ofis, ortası teraslı farklı bir plan olarak tasarlanmış olan 5. katta da sekiz ofis

bulun-CİLT VOL. 14 - EK SUPPL. 1 B BLOK NORMAL KAT PLANI B2 BLOK

ÖN CEPHE

Şekil 8. Ataköy Konakları, (a) B tipi kat planı, (b) B tipi görünüş

(Çalış-kan, 2011).

(a) (b)

Şekil 9. Ataköy Konakları, C tipi kat planı (Çalışkan, 2011).

Şekil 10. Ataköy Konakları, C tipi görünüş (Çalışkan, 2011).

Şekil 11. Ataköy Konakları, (a) D tipi kat planı, (b) D tipi görünüş

(Ça-lışkan, 2011).

C BLOKÖN CEPHE

D BLOKÖN CEPHE

C BLOK NORMAL KAT PLANI

D BLOK NORMAL KAT PLANI

(a) (b)

42_{http://www.yaliatakoy.com ve katalog. [Erişim Tarihi 30 Mart 2018]}

(9)

maktadır. 5. kattan sonra iki kule olarak yükselen katlarda, alan olarak küçük (1+1) ve (2+1) apart üniteler yer almak-tadır (Şekil 15).

İnşaat yapılan arazide blokların ve bahçenin altı iki bod-rum kat (C Blok’ta eğimden dolayı üç kat) olarak planlan-mış, bu alanlar otopark ve depo alanları olarak ayrılmış-tır. Bu katlarda yönetim ve teknik odaların yanı sıra sosyal tesisin kapalı havuz, duş alma ve sauna bölümleri de bu-lunmaktadır. Ayrıca A ve B bloklarda her dairenin depoları bulunmaktadır.

Alan Çalışması Sürecindeki Görüşmelerin Değerlendirilmesi

Araştırma için seçilen her iki konut projesinde, Ataköy Konakları’nda bulunan farklı dört konut tipinden dörder aile ile (toplam 16 görüşme), Yalı Ataköy’de ise farklı sekiz

plan tipinden ikişer aile ile (toplam 16 görüşme) görüşme yapılmıştır. Araştırmacı tarafından gerçekleştirilen, toplam 1,5-3 saat arasında süren bu buluşmalarda, açık uçlu ancak yapılandırılmış formattaki sorulara sadık kalınarak, konut-ların içinde ve aile üyelerinden biri veya ikisi ile yüz yüze derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Her iki konut alanın-da alanın-da önceden hazırlanan aynı “Görüşme Formu” kullanıl-mıştır. Formda şu tip sorular yer almıştır:

“Kullanıcı Bilgileri” bölümünde aile yapısını anlamaya yönelik, toplam kişi ve çocuk sayısı, eğitim, çalışma alanı,

Şekil 13. Yalı Ataköy, A Blok normal kat planı (Alpar Mimarlık, 2018).

A BLOK NORMAL KAT PLANI

C BLOK NORMAL KAT PLANI B BLOK NORMAL KAT PLANI

Şekil 14. Yalı Ataköy, B Blok normal kat planı (Alpar Mimarlık, 2018).

Şekil 15. Yalı Ataköy C Blok normal kat planı (Alpar Mimarlık, 2018). Şekil 12. (a) Yalı Ataköy, vaziyet planı, (b) Yalı Ataköy, Güney–Batı

gö-rünüşü (Katalog, 2018).

(a)

(10)

gelir düzeyi (üst gelir grubu: konut birimi aidatı, konut de-korasyonu ve yaşam biçimi baz alınmıştır) hakkındaki soru-larla görüşülen kullanıcıların profili oluşturulmuştur.

Memnuniyeti ölçmeye yönelik sorularla, ortak kullanım ve hizmet alanları, otopark, depo ve ulaşım imkânları ile konutun işleyişine ve fiziksel özelliklerine yönelik farklı alanlardaki sorularla memnuniyet sorgulanmıştır.

Aidiyet ölçmeye yönelik sorularla ise, yeni konuta taşın-ma ve satın altaşın-ma nedenleri, eski ve yeni konutun özellikleri (plan, büyüklük vb. gibi), yeni çevreye uyum, komşuluk iliş-kileri araştırılarak aidiyet irdelenmiştir.

Beklentiler bölümünde; memnuniyet veren ve eksikliği hissedilen hususlar hakkında bilgi edinmeye yönelik soru-lar sorulmuştur.

Kullanıcı Bilgileri

Ataköy Konakları Kullanıcı Bilgileri

Dört farklı daire tipinde yaşayan dörder aile ile görüşüle-rek toplamda 16 konutta görüşme yapılmıştır. 1-4 bireyden oluşan aileler bir veya iki çocukludur. Altı aile ise tek kişi-den oluşmaktadır. Ailelerde yaş grubu, üç aile dışında, 50 yaş üzerindedir. Aile reisleri kendi işinin sahibi, yönetici ve serbest meslek sahibi (5/16 doktor) olup, 14/16’sı üniversi-te mezunudur. Eşlerin 8/16’sı üniversiüniversi-te mezunudur ancak 12/16’sı çalışmamaktadır. Tüm ailelerin gelir seviyeleri

yük-sek olup, üst gelir grubu alım gücündedirler.43

Yalı Ataköy Kullanıcı Bilgileri

Görüşülen 16 konutta biri hariç çocuklu ya da çocuksuz çiftlerden oluşan aileler yaşamaktadır. Bir konutta ise anne ve kızı beraber hayatlarını sürdürmektedir. Aile bireylerinin sayısı 2-6 arasındadır. Aileler, iki aile dışında 40 ve üzeri yaş grubundadır. Aile reisleri genellikle kendi işinin sahibi (sa-nayici, tekstilci vd.), yönetici ve serbest meslek sahibi olup 12/16’sı üniversite mezunudur. Eşlerin 8/16’sı üniversite mezunudur, ancak 11/16’sı çalışmamaktadır. Tüm ailelerin gelir seviyeleri yüksek olup, üst gelir grubu alım gücünde-dirler (TÜİK üst gelir grubu verileri)

Memnuniyet

Ataköy Konakları’nda Memnuniyet

Sosyal tesis, spor ve çocuk oyun alanları ile bahçeler çok beğenilmekte, memnuniyet unsurları olarak ortaya çık-maktadır. Depo ve otoparklar yeterli bulunçık-maktadır. Tek-nolojik olanaklar ve servis sistemleri de yeterli ve uygun bulunmaktadır. Klimalardan duyulan hoşnutsuzluğa, klima değişimi ile çözüm bulunduğu görülmüştür. Yönetim ve servis hizmetlerinden ve servis personelinin davranışların-dan memnun olunduğu ifade edilmiştir.

Plan şeması ve mekân büyüklükleri uygun bulunmak-ta, değişikliğe gerek duyulmadığı görülmektedir. Mutfak

ve banyonun büyük olması tercih nedenleri arasındadır. Banyo ve mutfak donatıları ile genel malzeme seçimlerin-de söz sahibi olunmasının, satın almada etkili olduğu ifaseçimlerin-de edilmiştir. En fazla eleştiri konusu, bir ardiye ve/veya çama-şır odasının planda düşünülmemiş olmasıdır. Bu ihtiyacın, oldukça büyük metrekaredeki genel banyonun metreka-resinden alınarak oluşturulan bir ardiye/çamaşır odası ile çözüldüğü görülmektedir.

Yalı Ataköy’de Memnuniyet

Sosyal tesis küçük, yeşil alanlar ve peyzaj geliştirilebilir bulunmaktadır. Depo ve otopark alanları çok beğenilmek-te olup, beğenilmek-tercih nedenleri arasındadır. Spor alanları, kapalı havuz, sauna, mescit yeterli bulunmaktadır. Konutun plan şeması, işleyişi, olanakları ve servis sistemleri genel olarak yeterli ve uygun görülmektedir. Konutun dış cephesini çev-releyen, salon önünde büyüyerek geniş oturma alanı sunan balkonlar ve tüm odalardan dışarı çıkma imkânı sağlayan sürgülü cam kapılar ve cephe en beğenilen mimari unsur-lar arasındadır. Akıllı ev sistemi, yerden ısıtma, mutfakta doğal gaz bulunması gibi olanaklardan çok memnun olun-duğu ifade edilmiştir. Yönetim ve servis hizmetleri, servis personelinin davranışları yeterli ve yerinde görülmektedir.

Teslim aşamasında zaman sıkışmasından dolayı yaşanan işçilik problemlerinin sıkıntı yarattığı ifade edilmiştir. En faz-la dile getirilen eleştiri konusu, “anahtar teslim proje” ofaz-la- ola-rak görülmektedir. Her şey seçilmiş ve tamamlanmış olaola-rak teslim edildiğinden, konutun kişiselleştirilmesinde katkıla-rının bulunmayışı, dekorasyon ve malzeme konusunda söz haklarının bulunmaması önemli bir değişiklik isteği sebebi olarak ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle dekorasyona yönelik malzemelerde (zemin ve duvar kaplama, kapı vb.) ve mut-fak-banyolarda değişiklik yapıldığı gözlemlenmiştir.

Plan şemasının deniz manzarasına yönelik kurgulanma-sı ve cephelerin yerden tavana kadar cam ve cam sürgülü kapılar olması sebebiyle mimari, fonksiyonel değişikliğe teknik olarak fazla imkân tanımamaktadır. Büyük metre-kareye sahip plan tipleri olan dublekslerde ve (5+1)’lerde, cepheye dokunmadan ihtiyaca yönelik olarak iç mekânda değişiklik yapıldığı saptanmıştır (oda birleştirme, kapı yeri değiştirme, banyo tadilatları ve zemin kaplama gibi).

Aidiyet

Ataköy Konakları’nda Aidiyet

Kullanıcıların öncelikle Ataköy’de ve güvenlikli bir sitede oturmak için bu siteyi tercih ettikleri gözlemlenmiştir. Teslim edildiği dönemde güney cephesinin deniz manzaralı olması, plan tipleri ve büyüklüğü seçimlerinde önemli etken olmuş-tur. Ataköy’de bu ölçekte güvenlik ve sosyal imkân sağlayan yeni bir site olma avantajı, bir diğer unsur olarak ortaya çık-maktadır. Taşındıkları evler çoğunlukla Ataköy ve çevresin-dedir. Ailenin ve yakınlarının bu lokasyonda yaşaması, işleri-ne yakınlık, okul gibi işleri-nedenler sıkça dile getirilmiştir.

43_{http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist [Erişim Tarihi 15}

(11)

Yalı Ataköy’de Aidiyet

Kullanıcıların büyük bir kısmı yeni ev seçiminde, aynı bölgedeki bir evden bu siteye geldiklerini, Ataköy’de yeni bir konut sitesinde oturmak istediklerini, bu bölgeden ayrıl-mak istemediklerini ifade etmişlerdir. Manzara ve büyüklük en sık dile getirilen taşınma nedeni olarak görülmektedir. Yeni evin aile yapılarına uygun olduğu, site avantajlarının (özellikle güvenlik, otopark, sosyal tesis) taşınma neden-lerinde önemli etken olduğu dile getirilmiştir. Diğer tercih nedenleri ailelere, arkadaşlara, dostlara yakınlık, bildikleri çevrede olma isteği olarak gözlemlenmiştir.

Beklentiler

Gerçekleştirilen görüşmelerden her iki konut alanında da benzer bulgular elde edilmiştir. Önem derecesine göre en fazla memnuniyet veren üç konu (Lokasyon/Ataköy - Manzara - Site yaşamı) temel seçim ölçütleri olarak sıra-lanmıştır. Tablo 2’de her iki projedeki memnuniyet verileri görülmektedir.

Eksiklik hissedilen konular küçük ölçekli konular olarak gözlemlenmiştir. Genel anlamda memnuniyet

vurgulan-mıştır. Ataköy Konakları’nda geçen süre çözümlerini de beraberinde getirmiş, Yalı Ataköy’de ise zaman faktörü-nün eksikliklerin giderilmesinde etken olacağı öngörül-müştür.

Tablo verileri doğrultusunda, aşağıda görülen görselleş-tirilmiş dilim diyagramlarında yeşil renkle gösterilen yüzde-ler kullanıcının memnuniyet ile ilgili birinci sıradaki düşün-celerini yansıtmaktadır. Pembe renk, diğer memnuniyet unsurlarını içinde barındırdığı için “dolaylı memnuniyet” olarak tanımlanmıştır.

Yalı Ataköy ve Ataköy Konakları Memnuniyet Faktörleri - Görselleştirilmiş Diyagramlar

Lokasyon her iki konut alanında birinci sırada yer almak-tadır (Şekil 16). Ataköy’de konut hareketliliği, semt içinde, yeni yapılan konut alanına taşınma şeklinde gerçekleşmek-tedir. Her iki sitede de tercih ve taşınma nedeni olarak ilk sırada “Lokasyon” (yani Ataköy) vurgulanmıştır.

Şekil 17’de Yalı Ataköy’de manzara %87.50 oran ile ikinci sırada yer alırken, Ataköy Konakları’nda manzara konusun-daki memnuniyet oranı %25 olarak görülmektedir. Sitenin

Tablo 2. Yalı Ataköy ve Ataköy Konakları Memnuniyet faktörleri

YALI ATAKÖY PROJESİ

MEMNUNİYET (n=16) f % DOLAYLI MEMNUNİYET

Lokasyon (Yalı Ataköy) 93,75 6,25

Manzara (Yalı Ataköy) 87,5 12,5

Site Avantajı (Yalı Ataköy) 75 25

Bahçe (Yeşil Alan) (Yalı Ataköy) 43,75 56,25

Komşuluk (Yalı Ataköy) 56,25 43,75

Aile Birlikteliği (Yalı Ataköy) 43,75 56,25

ATAKÖYKONAKLARI

MEMNUNİYET (n=16) f % DOLAYLI MEMNUNİYET

Lokasyon (Ataköy Konakları) 93,75 6,25

Manzara (Ataköy Konakları) 25 75

Site Avantajı (Ataköy Konakları) 87,50 12,5

Bahçe (Yeşil Alan) (Ataköy Konakları) 100 0

Komşuluk (Ataköy Konakları) 56,25 43,75

Aile Birlikteliği (Ataköy Konakları) 56,25 43,75

Şekil 16. Yalı Ataköy ve Ataköy Konakları, Lokasyon.

LOKASYON (YALI ATAKÖY)

6,25 _6,25

93,75 93,75

MEMNUNİYET (n=16) f % DOLAYLI MEMNUNİYET MEMNUNİYET (n=16) f % DOLAYLI MEMNUNİYET

(12)

Şekil 17. Yalı Ataköy ve Ataköy Konakları, Manzara.

MANZARA (YALI ATAKÖY)

87,5

12,5

25

75

MANZARA (ATAKÖY KONAKLARI)

Şekil 18. Yalı Ataköy ve Ataköy Konakları, Site avantajları.

SİTE AVANTAJI (YALI ATAKÖY)

75 87,50

12,5 25

SİTE AVANTAJI (ATAKÖY KONAKLARI)

Şekil 20. Yalı Ataköy ve Ataköy Konakları, Komşuluk.

KOMŞULUK (YALI ATAKÖY)

56,25 56,25

43,75 43,75

MEMNUNİYET DOLAYLI MEMNUNİYET MEMNUNİYET DOLAYLI MEMNUNİYET

KOMŞULUK (ATAKÖY KONAKLARI)

Şekil 21. Yalı Ataköy ve Ataköy Konakları, Aile birlikteliği.

AİLE BİRLİKTELİĞİ (YALI ATAKÖY)

56,25

56,25 43,75

43,75

AİLE BİRLİKTELİĞİ (ATAKÖY KONAKLARI)

Şekil 19. Yalı Ataköy ve Ataköy Konakları, Bahçe (yeşil alan).

BAHÇE (YEŞİL ALAN) (YALI ATAKÖY)

56,25

43,75

100

0

MEMNUNİYET (n=16) f % DOLAYLI MEMNUNİYET 1 2

(13)

ilk yerleşim yıllarında sahil şeridi yeşil alan ve az katlı turis-tik tesis iken, 2014 yılında bu alanda yapımı başlayan yeni sitenin çok katlı olması ve manzarayı engellemesi nedeniy-le memnuniyet oranı düşmüştür. Sitede fazla sayıda ainedeniy-le, bu nedenle Yalı Ataköy projesine taşındığını ifade etmiştir (Tablo 2’de renklendirilme ile gösterilmiştir).

Site olma avantajı, memnuniyet sağlayan unsurlarda üçüncü sırada yer almaktadır (Şekil 18). Yalı Ataköy’de 12, Ataköy Konakları’nda ise 14 kullanıcı taşınma nede-nini, ‘güvenlikli sitede yaşama’ olarak belirtmiştir. Ataköy Konakları’nda bu unsurla ilgili oranın daha yüksek olması, iki yıllık kullanım süresine sahip Yalı Ataköy’e göre, yaşamın daha önce başlaması ve geçen süre içinde sitenin işleyişi-nin sağlanmış olması ile açıklanabilir.

Ataköy Konakları’nda memnuniyet düzeyinde en yüksek oran (%100), bahçe olarak görülmüştür (Şekil 19). Hem kullanım süresi on yılı geçmiş olan bir proje olarak, hem de çok özen gösterilmesi nedeniyle bahçe, kullanıcıların en memnun kaldıkları unsur olarak öne çıkmaktadır. Yalı Ataköy ise iki yıllık bir geçmişe sahiptir. Bu nedenle peyzaj çalışmasının sonuçları yeterince alınamamıştır.

Komşuluk her iki konut alanında da %56.25’lik oranla önemli bir bulgu olarak ortaya çıkmaktadır (Şekil 20).

Aileye, arkadaşlara, dostlara yakınlık, tanıdık çevrede olma isteği önemli bir memnuniyet oranı ile desteklen-mekte ve tercih nedeni olarak görüldesteklen-mektedir (Şekil 21). Komşuluk ve arkadaşlık ilişkilerinden ötürü birlikte hareket etme eğilimi de gözlenmiştir.

Sonuçlar ve Değerlendirme

Metodolojik açıdan araştırma değerlendirildiğinde uy-gulanan derinlemesine görüşme tekniği ile 32 konuta gi-rilmiş olması ve doğrudan uzun süreli karşılıklı görüşme-ler yapılması araştırmanın hedeflenen sonuca ulaşmasını sağlamıştır. Bu çalışmada istatistik sonuçlar hedeflenme-diğinden genel kanaatlerin oluşması önemli görülmüştür. Konutlarda yaşam süresi uzadıkça memnuniyet ölçümleri daha gerçekçi sonuçlar verebilir ve karşılaştırmalı anketler-le istatistik sonuçlar elde edianketler-lebilir.

Araştırmanın temel hipotezleri bakımından bulgular yorumlandığında aidiyet bağlamında şu sonuçlara ulaşıl-maktadır. Üst gelir grubunda kullanıcı memnuniyetini sağ-layan en önemli faktörlerden biri “Ataköylülük”tür. Bu du-rum görüşmelerde önemle üzerinde durulan bir tercih ve memnuniyet faktörü olarak ortaya konmuştur. Ataköy’de aidiyet ve yer değiştirme Ataköy içinde veya yakın çevre-sinden (Yeşilköy, Yeşilyurt, Florya) Ataköy’e taşınarak ger-çekleşmektedir. Ataköy üst gelir grubu konut kullanıcısı konut değişikliğini Ataköy içinde kalarak gerçekleştirmek-tedir. Görüşmelerle ortaya çıkan bu sonuç Ataköy’de “yere aidiyet” kavramına gönderme yapmaktadır. Bunun başlıca nedeni yerin taşıdığı ayrıcalıklı özellikleridir.

Çalışmanın memnuniyet bağlamındaki sonuçları ise ma-halle kavramına ve komşuluğun önemine işaret etmekte-dir. Aileye yakınlık ve komşuluk %50 civarındadır. Komşu-lar, Ataköy içinde önemli yer değişikliği kararlarında birlikte hareket etme eğilimi göstermiştir. Yeni binalara geçenler (Yalı Ataköy) yakın komşularını da ikna etmeye çalışmışlar-dır.

Bu çalışmanın sonucunda görüldüğü gibi, memnuniyet kullanım sonrası bir değerlendirme ölçütüdür. Bu nedenle Ataköy Konakları’nda rahatlıkla ölçülebilmiştir. Bu sitede on iki yıl içinde oldukça az değişiklik görülmüş; bunlar da tali değişiklikler şeklinde gerçekleşmiştir. Yerleşimin az katlı olması, yeşil alanlarla bütünleşmesi, aile yapısının mahre-miyet alanlarına önem verilmesi, özel otopark ve depola-ma alanlarının varlığı da memnuniyeti etkileyen faktörler olmuştur.

İki yıllık kullanımı olan Yalı Ataköy’ün başlıca tercih ne-denleri ise Ataköy’de olmak, manzara, yeni binaya/konuta taşınmak olarak tanımlanabilir. Bu konutlardaki memnuni-yet henüz gerçek yaşamı yansıtacak kadar deneyimlenme-diğinden ön memnuniyet olarak algılanmalıdır.

Kaynaklar

Ağat, N. (1989) “Ataköy Toplu Konut Uygulamalarının Değerlen-dirilmesi”, Panel Bildirileri, A. Özsoy, N. Esin, G. Pulat (der-leyenler), “Ataköy’ün Tarihi Gelişimi ve Çağdaşlığın Tartışıl-ması”, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayını, İstanbul, s. 3-8.

Akay, M. Z. (2018) “Beklenen Batı İstanbul Kentsel Dönüşümü-nün Odağı Olarak Bakırköy Alt Merkezi”, Mimar.ist Dergisi, Sayı 61, s. 69-76.

Aktulga, E. (2016) “Ataköy’ün Gelişim Sürecinin Siyasi, Sosyoe-konomik ve Teknolojik Bir Analizi”, Mimar.ist Dergisi, Sayı 2016/3, s. 109-111.

Alptekin, D. (2011) “Toplumsal Aidiyet ve Gençlik: Üniversite Gençliğinin Aidiyeti Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma”, Basıl-mamış Doktora Tezi, T.C. Selçuk Üniversitesi, Konya.

Arslan, H. (2014) “Türkiye’nin Kentleşme Sürecinde Konut Politi-kalarının Evrimi”, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, Akademik Bakış Dergisi, Sayı 40, s. 1-22

Bilgin, İ. (1994) Yapı Üretim Sürecinde Ürün-Süreç İlişkisi, YTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını, İstanbul.

Cihan, M. M. ve Dinçer, M. E. E. (2018) “Sınırlandırılmış Konut Alanları Üzerinden Konut-Kamusal Alan İlişkilerinin Yeniden İrdelenmesi”, Megaron, Cilt 13, Sayı 1, s. 102-116.

Cücenoğlu, D. (2002) İnsan ve Davranışı: Psikolojinin Temel Kav-ramları, Remzi Kitabevi, İstanbul.

Çalışkan, F. Y. (2011) Toplu Konut Yerleşmelerinin Güneş Işınımı Kazancı Açısından Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, İs-tanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi.

Çoban, A. N. (2012) “Cumhuriyetin İlanından Günümüze Konut Politikası”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 67, No. 3, s. 75-108.

Duru, E. (2015) “Genel Aidiyet Ölçeğinin Psikometrik Özellikleri: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”, Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, Sayı 5 (44), s. 37-47

(14)

Ertürk, Z. (1976) “Kullanıcı Konforu Açısından Boyutsal Gereksin-melerin Saptanması İçin Bir Yöntem”, Doktora Tezi, İTÜ Mi-marlık Fakültesi Yayını, İstanbul.

Esin, N. ve Özsoy, A. (1993) Toplu Konutlarda Büyüklük, Değişme ve Esneklik Analizi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Çevre ve Şe-hircilik Uygulama - Araştırma Merkezi, İstanbul.

Eyüce, Ö. (1991) “Toplu Konut; Sorunlar ve Nedenleri, Konut Çevrelerinin Mekânsal Gerekliliklerine Bireyin Tatmini Açısın-dan Psikolojik Bir Yaklaşım”, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.

Göregenli, M. (2010) Çevre Psikolojisinde Temel Konular, İstan-bul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanİstan-bul.

Göregenli, M., Karakuş, P., Kösten, E.Y.Ö. ve Umuroğlu, İ. (2014) “Mahalleye Bağlılık Düzeyinin Kent Kimliği ile İlişkisi İçinde İn-celenmesi”, Türk Psikoloji Dergisi, Sayı 29 (73), 73-85. Gür, M. A. ve Dostoğlu, N. T. (2010) “TOKİ Konutlarında

Kulla-nıcı Memnuniyeti: Fırsatlar ve Sorumluluklar”, Mimarlık, Sayı 355, s. 32-36.

Güzer, C. A. (2002) Konut Üzerine Denemeler, Mimarlar Derneği 1927, Ankara.

Hidalgo, M. C. ve Hernandez, B. (2001) “Place Attachment: Con-ceptual and Empirical Questions” Journal of Environmental Psychology, Sayı 21, s. 273-281.

Kellekçi, Ö. L. ve Berköz, L. (2006) “Konut ve Çevresel Kalite Memnuniyetini Yükselten Faktörler”, İTÜ Dergisi, Cilt 5, Sayı 2, s. 167-178.

Solak, S. G. (2017) “Mekân-Kimlik Etkileşimi: Kavramsal Ve Ku-ramsal Bir Bakış”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 6, Sayı 1. s. 20-22, 26-27.

Tekeli, İ. (2012) Türkiye’de Yaşamda ve Yazında Konutun Öyküsü, 1923-1980. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.

Yöney, N. B. (2018) “Modern Bir Planlama Deneyimi; Ataköy”,

Mimar.ist, Sayı 61, s. 58-68.

Yüksel, Y. D., Gür, E. ve Yıldız, D. (2016) İstanbul’da Konut (Binbir Çeşit), İTÜ Vakfı Yayınları, İstanbul.

İnternet Kaynakları

https://www.bisav.org.tr/tr-tr/Bulten/36/652/turkiye_mimarli-gi_turkiye_de_mimarligi_kimlik_baglaminda_tartismak, [Eri-şim Tarihi 30 Mart 2018]

http://dergi.mo.org.tr/dergiler/4/313/4451.pdf [Erişim Tarihi 25 Nisan 2018]

http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/232/3211.pdf [Erişim Tarihi 12 Nisan 2018] http://www.haberturk.com/ekonomi/emlak/haber/1112353-kentsel-donusum-ile-birlikte-atakoyun-son-durumu [Erişim Tarihi 15 Nisan 2018] http://ibbtube.istanbul/baruthane-millet-bahcesi-acildi/ [Erişim Tarihi 2 Ocak 2019]

https://www.iep.utm.edu/husserl/ [Erişim Tarihi 14 Nisan 2018] http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/28.pdf [Erişim

Tarihi 1 Nisan 2018]

https://www.kelesoglu.com/TR/projeler/konutlar/atakoy-ko-naklari [Erişim Tarihi 26 Mayıs 2018]

https://odatv.com/atakoy-sahili-katarkoy-olacak-0505151200. html [Erişim Tarihi 31 Mart 2018]

http://ozenliforum.com/archive/index.php/thread-2746.html [Erişim Tarihi 31 Mart 2018]

http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist [Erişim Ta-rihi 15 Haziran 2018]

http://www.wikiwand.com/tr/Bak%C4%B1rk%C3%B6y [Erişim Tarihi 22 Haziran 2018]

http://www.yaliatakoy.com [Erişim Tarihi 30 Mart 2018]