Bilinmeyen Bir Kervansaray Tipi (Düğer Kervansarayı)

BİLİNMEYEN BİR KERVANSARAY TİPİ (DÜĞER KERVANSARAYI) H . Baki K U N T E R , I — KERVANSARAYIN ÜZERİN­ DE BULUNDUĞU YOL :

Osmanlı devri yapısı olan Düğer Kervansarayı plâra ve inşaî hususiyet­ leri kadar, üzerinde bulunduğu yol ile de bize yeni bilgiler getirmektedir.

Düğer Kervansarayı Üsküdar - İz­ nik Yenişehir Akbıyık Pazarcık -Bozhöyük - İnönü - Kalburcu - Saka-Düğer - Akören - Çay - Akşehir'den ge­ çen yol üzerindedir. Bu yola yakm; bi­ ri doğusunda diğeri batısında olmak üzere iki .yo\ daha kuzeyden güneye doğru iner. Birincisi; Eskişehir - Se­ yitgazi - Hüsrevpaşa - Bayat..., İkinci­ si:... inönü - Ilıca - Kütahya - Karahi-sar üzerinde üçü de Akşehir'de birle­ şirler.

Seyitgazi'den geçen yol (Halep yo­ lu) ve (Hac yolu) olarak bilinir. Son iki yoldan her ikisi de hem kervan yo­ lu, hem de müteaddit seferlerde ordu yolu olarak kullanılmıştır. Bu bakım­ dan müteaddit arşiv vesikalarında ve muhtelif eserlerde adlan geçen ve bili­ nen yollardır.

Ken'ansarayımızm üzerinde bu-lımduğu yol güzergahmm tesbiti ise, ancak, Başbakanlık Arşivinde bulunan Hicri 986 yılına ait bir tek (menzil kaydı) sayesinde mümkün olabilmiş­ tir.

II — KERVANSARAYIN TAVSt-Fİ :

Düğer Ken-ansarayı iki kısımdan müteşekkildir.

a) Birinci kısım iki katlıdır. Cep­ hesi 29.40, derinliği 13.20 metredir.

b) ikinci kısım birinci kısma biti­ şik olup tek katlıdır. Uzunluğu 27.10, derinliği 13.20 metredir.

Her ikisinin cephe uzunluğu 56.50 metreyi bulmaktadır.

Birinci kısmm dışı ve çatısı taş kaplamadır. İkinci kısmın duvarları moloz taşıdır. Yalnız çatısı taş kapla­ madır.

İçeri girilince zemin katmda taş­ tan yapılmış 4 tane dört köşe direk gö­ rülür. Eşit açıklıklarla doğu-batı isti­ kametinde yer alan bu direklere klâsik yassı tuğladan yapılmış 4 kemer daya­ nır. Ken-ansaraym üst katı bunlann üzerine oturtulmuştur. Zemini toprak, irtifai 6.00 metre olan alt katın seyis­ lere ve tımar görmüş binek hayvanla­ rına mahsus olduğu anlaşılmaktadır. Bu katta pencere yoktur. Bitişikteki ahır kısmmı gözetlemeye yarayan iki mazgal deliği vardır. Bunların mukabi­ linde doğu yönünde de dışarı bakan iki mazgal bulunmaktadır. Bunların yerden yüksekliğine bakılırsa seyisle­ rin tahtadan kerevetler üzerinde yat­ tıklarına hükmolunabilir. Zemin katın­ da üçü kapının sağmda, üçü solunda olmak üzere 6 tane ocak dikkati çek­ mektedir. Vantüasyonu sağlayan bu ocaklar taş duvarm içerisine dolap şekhnde oyulmuştur. Altısı da çatıdan sonra, bacahdır. Aynca duvarlarda se­ vişler için ufak dolap yerleri de var­ dır.

226 H . B A K İ K U N T E R Zemin kattan, giriş kapısmm kar­

şısına isabet eden, taş bir merdivenle birinci katta boydan boya uzanan bir

koridora çıkılmaktadır. Koridoıun yüksekliği 4.000 metredir. Koridorda biri doğuya, beşi kuzeye bakan 6 pen­ çeli vardır. Bunlarm sonradan içerden örülerek mazgala çevrildiği görülmek­ tedir. Bu katta iki köşede, kubbeli bi­ rer büyük oda, bunların iç tarafında tonozlu ve daha küçük birer oda, tam ortada mescit bulunmaktadır. Kubbeli od^ann iç yüksekliği 6.30, tonozlu o-dalann yüksekliği 3.30 metredir. Kubbeli odalarda cepheye bakan birer pencere, birer mazgal mevcuttur. To­ nozlu odalarda da birer pencere ve bi­ rer mazgal vardır. Mescidin penceresi olmayıp mihrabın iki tarafında birer mazgal bulunmaktadır. Kubbeli ve to­ nozlu odaların hiç birinde koridora açılan pencere ve mazgal yoktur. Kori­ dordan birer kapı ile bu odalara giri­ lir. Odaların içerde ayrıca irtibatlan mevcut değildir. Mescit, bir kemerle bağlanmış olup orta yerine kapı konul­ mamış açık bırakılmıştır.

tçi ve dışı moloz taşmdan, iç ta­ raftaki kemerleri tuğladan yapılmış ve çatısı taş kaplanmış olan ikinci kısma gelince: İçeride direkler olmadığmdan burası yekpare geniş bir satıhtır. Yük hayvanlarına ve nakil vasıtalarına mah­ sus büyük bir ahır olduğu anlaşılmak­ tadır. Bu ahrın, yanındaki iki katlı ya­ pı ile dahilen hiç bir irtibatı yoktur. Kapısı tam orta yerdedir, üçü kapınm sağmda; üçü solunda olmak üzere altı tane geniş açıklıklı kemer vardır. Bü­ tün açıklık taşkemerle bağlanmıştır. Bu kemerlerin yiiksekhgi 8.80, ahınn iç temiz açıklığı 10.60 metredir. Bura­ da yene üçü sağda üçü solda olmak üzere duvar içersine altı tane baca ko­ nulmuştur. Bu bacalann çatı üstünden görülen harici kısımları yoktur. 0.80 metre uzunluk ve 0.20 metre genişlik­ te olan bacalar çatiya kadar çıkar, ora-da kalır. Tam bir vantilasyon sağlaya­

cak, asla koku bırakmayacak şekilde yapılmıştır.

/// — BÂNİSÎ VE ÎNŞA. TARİHİ :

Hem (Menzil Binası) hem (Ker­ vansaray) hizmetlerini gördüğü anlaşı­ lan Düğer Kervansaraymı her iki kıs­ mı üzerinde de kitâbe ve tezyinat yok­ tur. Ahır kısmında küçük bir kitabe yeri görülüyorsa da yeri hâlen boştur. Mahallinde bu kervansarayın I I . Mu­ rada aidiyeti söylenmektedir. Yaptı-mız araştırmalarda bânisi ve inşa tari­ hi hakkmda bir vesika ve bilgi elde

edemedik, tnşa tarzına göre Osmanlı Kervansaraylannm orta devirlerine raslayan bir eser olduğunu kabul et­ mek gerekiyor.

IV —DÜĞER KERVANSARAYI­ NIN ÖZELLİKLERİ :

Kervansarayın iki kat oluşu, üst katta çephede pencereler bulunuşu, kubbeli odalarda ısınma ocaklarından başka yemek pişirmek için ayn ocak­ lar ve yıkanma yerleri bulunması. Du­ varların ve çatının taş kaplama tekni ği, büyük ahır kısmmm binadan ayn yapılması ve buraya hariçten başka bir kapı ile girilmesi, her iki kısmın da son derece mükemmel ve iyi gizlenmiş vantilasyon tertibatına malik oluşu, geniş ve yüksek olan ahınn direksiz \ o tek açıklık üzerine kurulmuş olması Düğer Kervansarayımn başlıca özellik lerini teşkil eder.

Düğer Kervansarayında gördüğü­ müz bu hususiyetler çok mühim ve ent-resandır.

Şimdiye kadar görülmemiş olan kervansarayları ve bunlarla ilgili arşi\ vesikalarını da görüp incelemeden Anadolu Kervansarayları ve billıassa bunların plân tipleri hakkında kesiı^ hükümlere varmanın mümkün olma­ dığını ve olamayacağını bize açıkça göstermektedir.

A NEW TYPE OF CARAVANSERAI (THE CARAVANSERAI AT DÜĞER)

1. THE ROAD ON WHICH THE CARAVANSERAI IS LOCATED :

The Düğer Caravanserai was built during the Ottomans, and brings us recent knowledge about, both its plan and structural characteristics, and the road on which it was situated.

The Caravanserai is on the Üs­ küdar İznik Yenişehir Akbiyik -Pazarcık - B o 2 h ö y ü k - İnönü - Kalbur­ cu - Saka - Düğer - Akören - Çay - Ak­ şehir road. Two more roads (Eskişe­ hir - Seyitgazi - Hüsrevpaşa - Bayat, road and İnönü - Ilıca - Kütahya - Ka-rahisar road) run on the north - south direction, one being on the west, and the other being on the east of the first road, and they all three meet at the Akşehir.

The road which passes by Seyit­ gazi is also known as the Hadj Road

or Aleppo road. The two latter roads have been used both for caravans and for army units in various expeditions. Hence theset wo roads are well kno^vn from the archive documents and the warious works.

On the other hand however, the site of the road on which our cara­ vanserai is located could only be de­ termined by means of a «Menzil Kay­ dı» (=Zone of Communication re­ cord) dated 986 H. found in the Arc­ hives of the Prime Ministry.

2. DESCRIPTION OF THE CA­ RAVANSERAI :

The Düğer Caravanserai is compo­ sed of two sections :

a) The first section is of two storeyed, measuring 29.40 meters in depth, and 13.20 meters in width.

I ranslated by ; Emre M A D R A N b The second section which is only one storeyed, adjacent to the first one measuring 27.10 meters in width, and 13.20 meters in depth.

The total length of the caravan­ serai is 56.50 meters. The walls of the first section are of cut stone whereas the ^valls of the other section are of rvibble stone. Both sections have cut stone roof covering.

First section is entered through a covered entrance. This place was used to accomodate the guards. There are large openinges on both sides for ob­

servation and watch.

After the entrance, there are 4 square piers, out of cut stone which support 4 brick arches running on the east-west direction with equal spans. Upper floor of the caravanserai is set on these arches. The first floor is 6 meters high and covered with earth. It is understood that this place was used for hostlers and well trained riding horses. There are no vdndows in this floor, but two holes in the wall to keep watch on the adjoining stable section.

There are two other holes in the east wall looking outside. Judging from the height of these holes, it may be assumed that the hostlers slept on

wooden benchs. On the ground floor, there are three fire places on both sides of the door. These built-in fire places provide ventilation. All of the fireplaces have chinoney stacks on the roof. There are also small nitches in the walls for the hostlers,

A stone straircase in front of the entrance at the ground floor leads up

to a corridor along tibe length oS first floor. This «oridor is 4 fltfcters'l^

Thete âre 6

Mtinâsmm

mtMm^}

one of which faces east and tiie othefs north. It is observed ÜaA Ûıese viln^ dows were later filled widi btick fcom

the inside to be us^^as crenelles. OM the first floor there is Hxs-pjcsyet Mi at' the center/ two:, vaulted toimsim both sides öf i]t; aodi tm. domed xm^

on the comers a#ac6nt tb Hie

ones. Initemai hd^t 0£ the âbıaed röoms U 6.30 m^ES^and tfeat sûfi the smaller rocans is 3 JO. meters. thd rooms with domes 'there;!»İS? ^e

crenelle. The same openiogsiajso?, in the smaUer rooms., The^ş is »0 window in the prayer Toomt hut erendles on both side- t^ş 1PB1|>%. Rooms have no wiadow'^ott^ikg-to the corridor whereas the^ |ia^. diopi^, opening to the corridor. ThjŞ cojp^' are not interconnected. The .jçrayer hali has a big arched opening 6b the cotridpr side. . ' " '

^';Tl^;\vans..<^ a^,ş|Ş)hd'secÖ^k is oif rubble, stohe ^ d the ih^fe^bif arches Î3uüt'wifg h'riclö â^^^

is covered with sWeş.'l5îŞ^^

no column here, a bi|f şî^a6^ .coütfd he obtained; It is/uüâfer^foöd Iji^ jglace^ was A Wge" Stable j,^fer "Mç(

carrying am add cariiages'fTfiis large stable is not conpeqt^ tpj tne main building in any way. Ihe door oİE this stâMe i^ at the centeffShere are t^ree->vide ajxtes on either sides of lie door of which hd^t is 8,80 meters, and the width is 10.60 meters. Here, there are three built-in chim­ neys on both sides of the wall. No chimney stack can be seen from the outside. They have heen built in a manner to provide complete ventila­ tion and not to leave any odor behind.

3. THE DONOR, AND THE

DA-pg^OF CONSTRUCTION :

•^^^^ere is nor inscription neither

ornament on any part of the caravan­ serai wBch served both as zone of communication building and as cara­ vanserai. There is a place for an ins­ cription panel on the stable section, but it is Mnpfy now. Local people

ha-T^^ta*sd that, it might have been

jhaait, during the reign of the Sultan

'^^ Wfe;cöüldn't obtain any document of Motitiitioh about the donor and Öip ^tjeö^ construction.

.ju/'Jtim^i be assumed according to .tftei-s^e of construction that, it was .l;>|iilt;dji#g tlie middle period of the

Ot^oJ&an <caF^vsuiserais.

•«'^ th immACTERISTICS OF THE ÜOĞEE emAVANSERAI :

•jiij I8ie.»main characteristics of the i^uqaY^^^rsyt consist of the fact that

it has two floors; there are windows .OPi^ljie fatsade of the upper floor;

heating i s provided with fire places in ^^eTTopms; there are washing places; ^s^e^'Poat^Dig technique used on the

walls and roof; the stable section has •been btlilt separately, and has a pri-^v&tö^^çaıtrance; well hidden and effi­ cient ventilation is provided for both septions; the wide and high stable has no suj^rts which give chance to have a big space.

• The above characteristics of Dü­ ğer Caravtoserai are important and worthy of interest. It is evident that, no definite result can be obtained on the subject called «Anatohan Caravan­ serais and their plan types» without studying all available documentation about them or without examining the caravanserais which have not been seen so far.

A

t;:

1

El

S Ü S

2 ^

HUŞ

U-1

>

<

K U N T E R

m

I

A — A Kesiti