GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
YABANCI DİLLER EĞİTİM ANA BİLİM DALI ARAP DİLİ EĞİTİM BİLİM DALI
ARAPÇA VE TÜRKÇEDE İSTİSNA EDATLARI KARŞITSAL ÇÖZÜMLEME
YÜKSEK LİSANS TEZİ
HAZIRLAYAN
HASSAN Z. YONİS
NO: 068162107
DANIŞMAN:
YRD. DOÇ. DR. İBRAHİM ÖZAY
يزﺎﻏ ﺔﻌﻣﺎﺟ
ﺔﻳﻮﺑﺮﺘﻟا مﻮﻠﻌﻟا ﺪﻬﻌﻣ
ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻢﺴﻗ
ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا تاودأ
ﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ
ــ
ﻴآﺮﺘﻟاو ﺔ
ــ
ﺔ
ﺔﻴﻠﺑﺎﻘﺗ ﺔﺳارد
-ﺮﻴﺘﺴﺟﺎﻣ ﺔﻟﺎﺳر داﺪﻋإﺲﻧﻮﻳ ﻞﻨﻳز ﻦﺴﺣ
فاﺮﺷإد
.
يازوأ ﻢﻴهاﺮﺑإ
ةﺮﻘﻧأ -2009ﻢﻳﺪﻘﺘﻟا
ﺔﺘﻣﺎﺻ ﺔﻐﻟ ﺮﻴﻜﻔﺘﻟاو ،ﻖﻃﺎﻧ ﺮﻜﻓ ﺔﻐﻠﻟا . ﺮﻜﻔﻟا ةﺰﺠﻌﻣ ﻲه ﺔﻐﻠﻟاو ىﺮﺒﻜﻟا . ﺔﻳﺮهﻮﺟ ﺔﻤﻴﻗ ﺔﻐﻠﻟ نإ ﻂﺑاور ﻚﻟﺬﺑ ﻢﻴﻘﺘﻓ ﻢﻴهﺎﻔﻤﻟا ﻞﻘﻨﺗو ،رﺎﻜﻓﻷا ﻞﻤﺤﺗ ﻲﺘﻟا ةادﻷا ﺎﻬﻧﺈﻓ ﺔﻣأ ﻞآ ةﺎﻴﺣ ﻲﻓ ىﺮﺒآ ﻦﻴﺑ لﺎﺼﺗﻻا ةﺪﺣاﻮﻟا ﺔﻣﻷا ءﺎﻨﺑأ ﻨﻴﺑ مﺎﺠﺴﻧﻻاو ﻪﺑﺎﺸﺘﻟاو برﺎﻘﺘﻟا ﻢﺘﻳ ﺎﻬﺑو ، ﻢﻬ . ﺎﻬﻴﻓ ﻊﺿﻮﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﻳﻮﻐﻠﻟا ﺐﻟاﻮﻘﻟا نإ يﺮﻜﻔﻟا ﺎﻬﻧﻮﻤﻀﻣ ﻦﻋ ًﺎﻘﻠﻄﻣ ﻞﺼﻔﻨﺗ ﻻ ﻒﻃاﻮﻌﻟاو ﺮﻋﺎﺸﻤﻟا ﺎﻬﻴﻓ غﺎﺼﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﻴﻣﻼﻜﻟا رﻮﺼﻟاو ،رﺎﻜﻓﻷا ﻲﻔﻃﺎﻌﻟاو . ﻬﻧﺎﻴآ ﻲﻤﺤﺗو ﺔﻣﻷا ﻲﻨﺒﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﻴﻓﺎﻘﺜﻟا ﺔﻧﺎﺳﺮﺘﻟا ﻲه ﺔﻐﻠﻟا نإ ﺎ . ﻪﺘﺨﻴﻓ نﺎﻤﻟﻷا فﻮﺴﻠﻴﻓ لﺎﻗ ﺪﻗو ) : ﺔﻐﻠﻟا ﻞﻌﺠﺗ ﺔﻘﻃﺎﻨﻟا ﺔﻣﻷا ﻦﻣ ﻦﻴﻧاﻮﻘﻟ ًﺎﻌﺿﺎﺧ ًﺎﺻاﺮﺘﻣ ًﻼآ ﺎﻬﺑ . ﻢﻟﺎﻋو مﺎﺴﺟﻷا ﻢﻟﺎﻋ ﻦﻴﺑ ﺔﻴﻘﻴﻘﺤﻟا ﺔﻄﺑاﺮﻟا ﺎﻬﻧإ نﺎهذﻷا ( . راﻮﻐﻳﺮﻏ ﻲﺴﻧﺮﻔﻟا ﺐهاﺮﻟا لﻮﻘﻳو ) : ﻒﻇﻮﺘﻟا باﻮﺑأ ﺢﺘﻔﺑ ﻲﻀﻘﻳ ةرﻮﺜﻟا ﻪﺗﺮﻗأ يﺬﻟا ةاوﺎﺴﻤﻟا أﺪﺒﻣ نإ ﻻ صﺎﺨﺷأ ﻰﻟإ ةرادﻹا مﺎﻣز ﻢﻴﻠﺴﺗ ﻦﻜﻟو ،ﻦﻴﻨﻃاﻮﻤﻟا ﻊﻴﻤﺟ مﺎﻣأ ﻰﻟإ يدﺆﻳ ﺔﻴﻣﻮﻘﻟا ﺔﻐﻠﻟا نﻮﻨﺴﺤﻳ ﻰﻠﻋ ﺐﺗﺮﺘﻴﻓ ،ةاوﺎﺴﻤﻟا أﺪﺒﻣ ﻒﻟﺎﺨﻴﻓ ةرادﻹاو ﻢﻜﺤﻟا ﻦﻳدﺎﻴﻣ جرﺎﺧ ءﻻﺆه كﺮﺗ ﺎﻣأو ،ةﺮﻴﺒآ ﺮﻳذﺎﺤﻣ ةرﻮﺜﻟا ﻩﺬه ﺔﻟﺎﺤﻟاو ﺮﺸﻧو ،ﺔﻴﻠﺤﻤﻟا تﺎﺠﻬﻠﻟا ﺔﺑرﺎﺤﻤﺑ ﻚﻟذو ؛ﺔﻳﺪﺟ ﺔﺠﻟﺎﻌﻣ ﺔﻠﻜﺸﻤﻟا ﻩﺬه ﺞﻟﺎﻌﺗ نأ ﺴﻧﺮﻔﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻦﻴﻨﻃاﻮﻤﻟا ﻊﻴﻤﺟ ﻦﻴﺑ ﺔﺤﻴﺼﻔﻟا ﺔﻴ ( . ﺮﻠﺳﻮﻓ لﻮﻘﻳو ) : ضرﻷا ﻰﻠﻋ ﻪَﻨﻃو َمِﺮُﺣ ﻦﻣ يوﺆﻳ ﻲﺣور ﻦﻃو ﺔﻴﻣﻮﻘﻟا ﺔﻐﻠﻟا نإ . ( ﻲﻌﻓاﺮﻟا قدﺎﺻ ﻰﻔﻄﺼﻣ لﻮﻘﻳو ) : ﺔﻣﻷا ﺔﻔﺻ ﺦﻳرﺎﺘﻟاو ،ﺦﻳرﺎﺘﻟا ﺮهﺎﻈﻣ ﻦﻣ ﺮﻬﻈﻣ ﺔﻐﻠﻟا نإ . ﺎﻤﻔﻴآ ﺔﻐﻠﻟا ﺮﻣأ ﺖﺒّﻠﻗ ﺎﻬﺑ ﺔﻣﻷا لﺎﺼﺗاو ﺔﻣﻷا ﺦﻳرﺎﺘﺑ ﺎﻬﻟﺎﺼﺗا ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ﻻ ﻲﺘﻟا ﺔﺘﺑﺎﺜﻟا ﺔﻔﺼﻟا ﺎﻬﺗﺪﺟو ﺎﻬﺨﻳرﺎﺗ ﻦﻣ ﺔﻣﻷا خﻼﺴﻧاو ﺔﻴﺴﻨﺠﻟا لاوﺰﺑ ﻻإ لوﺰﺗ .( ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﺪﻌﺗ ﻦﻣ ﺪﻗأ و ،ضرﻷا ﻪﺟو ﻰﻠﻋ ﺔﻴﺤﻟا تﺎﻐﻠﻟا م ﺮﻤﻋ لﻮﺣ ﻦﻴﺜﺣﺎﺒﻟا ﻦﻴﺑ فﻼﺘﺧا ﻰﻠﻋ ﺔﺋﺎﻤﺘﺳو ﻒﻟأ ﻰﻠﻋ ﺪﻳﺰﻳ ﺎﻣ ﺖﻀﻣأ مﻮﻴﻟا ﺎﻬﻣﺪﺨﺘﺴﻧ ﻲﺘﻟا ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا نأ ﻲﻓ ًﺎﻜﺷ ﺪﺠﻧ ﻻ ؛ﺔﻐﻠﻟا ﻩﺬه ﺪﻗو ،ﺔﻨﺳ ﷲا ﻞّﻔﻜﺗ -ﺎﺤﺒﺳ و ﻪﻧ ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻰﻟﺎﻌﺗ لﺎﻗ ،ﺎﻬﻴﻠﻋ ﻦﻣو ضرﻷا ﷲا ثﺮﻳ ﻰﺘﺣ ﺔﻐﻠﻟا ﻩﺬه ﻆﻔﺤﺑ } ﻦﺤﻧ ﺎﻧإ ﻧ و ﺮآﺬﻟا ﺎﻨﻟﺰ نﻮﻈﻓﺎﺤﻟ ﻪﻟ ﺎﻧإ { و ، ةرﻮﻤﻌﻤﻟا ءﺎﺟرأ ﻢﻈﻌﻣ ﻲﻓ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا تﺮﺸﺘﻧا ﻰﻟوﻷا مﻼﺳﻹا رﻮﺼﻋ ﺬﻣ ﺤﺑ ﺖﻄﺒﺗراو مﻼﺳﻹا ﻪﻐﻠﺑ ﺎﻣ ﺖﻐﻠﺑو و ﺔﺳﺎﻴﺴﻟاو بدﻷاو ﻢﻠﻌﻟا ﺔﻐﻟ ﺖﺤﺒﺻﺄﻓ ﻦﻴﻤﻠﺴﻤﻟا ةﺎﻴ ﻟا ةرﺎﻀﺤ ﻀﻓ ةدﺎﺒﻌﻟاو ﻦﻳﺪﻟا ﺔﻐﻟ ﺎﻬﻧﻮآ ﻦﻋ ًﻼ . ﻢﻳﺮﻜﻟا نﺁﺮﻘﻟا ﻞﻇ ﻲﻓ ﺔﻴﻤﻟﺎﻋ ﺔﻐﻟ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﺖﺤﺿأ ﺪﻘﻓ ةﺮﻴﺜآ دﻼﺒﻟ مﻷا ﺔﻐﻠﻟاو ، . ﺔﻐﻠﻟا ﺔﻴﻤهأ نإ ﺎﻬﻤهأ ؛ةّﺪﻋ ٍحاﻮﻧ ﻦﻣ ﻊﺒﻨﺗ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا : را و ﻲﻣﻼﺳﻹا ﻦﻳﺪﻟﺎﺑ ﻖﻴﺛﻮﻟا ﺎﻬﻃﺎﺒﺗ ﷲا ﻰﻔﻄﺻا ﺪﻘﻓ ،ﻢﻳﺮﻜﻟا نﺁﺮﻘﻟا ﻦﻴﺑ ﻦﻣ ﺔﻐﻠﻟا ﻩﺬه تﺎﻐﻟ و ﻢﻴﻈﻌﻟا ﻪﺑﺎﺘآ ﺔﻐﻟ نﻮﻜﺘﻟ ﻢﻟﺎﻌﻟا ﺔﻤﺗﺎﺨﻟا ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا ﺎﻬﺑ لﺰﻨﺘﻟ } ﺎﻧﺁﺮﻗ ﻩﺎﻨﻟﺰﻧأ ﺎﻧإ ﻌﺗ ﻢﻜﻠﻌﻟ ﺎﻴﺑﺮﻋ نﻮﻠﻘ { و ، ﻤﻋ كرﺪﻧ ﻖﻠﻄﻨﻤﻟا اﺬه ﻦﻣ ﻖ و ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﻦﻴﺑ ﺔﻠﺼﻟا مﻼﺳﻹا . ﻟا ﺔﻴﻤهأ ﻊﺒﻨﺗو و ﻂﺑاوﺮﻟا ىﻮﻗأ ﻦﻣ ﺎﻬﻧأ ﻲﻓ ﺔﻴﺑﺮﻌ ﻢهأ ﻦﻣ ﺔﻐﻠﻟا نأ ﻚﻟذ ،ﻦﻴﻤﻠﺴﻤﻟا ﻦﻴﺑ تﻼﺼﻟا ﻟا تﺎﻣّﻮﻘﻣ تﺎﻌﻤﺘﺠﻤﻟا ﻦﻴﺑ ةﺪﺣﻮ . ﻟا ﺬﻨﻣ ﺔﻣﻷا ﺖﺑأد ﺪﻗو و ﺎﻬﺘﻐﻟ ﻢﻴﻠﻌﺗ ﻰﻠﻋ صﺮﺤﻟا ﻰﻠﻋ مﺪﻘ ﺎهﺮﺸﻧ ﺮﻠﻟ و ﻢﻬﺳﺎﻨﺟأ فﻼﺘﺧا ﻰﻠﻋ ﺎﻬﻴﻓ ﻦﻴﺒﻏا ،ﻢهﺪﺣو بﺮﻌﻟﺎﺑ ﺔﺻﺎﺧ ﺔﻐﻟ ﺪﻌﺗ ﻢﻟ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟﺎﻓ ،ﺖﻟاز ﺎﻣو ﻢﻬﻧاﻮﻟأ ﻲﻓ ﻦﻴﻤﻠﺴﻤﻟا ﻦﻴﻳﻼﻣ ﺎﻬﺒﻠﻄﻳ ﺔﻴﻤﻟﺎﻋ ﺔﻐﻟ ﺖﺤﺿأ ﻞﺑ و ﻢﻬﻨﻳﺪﺑ ﺎﻬﻃﺎﺒﺗرﻻ مﻮﻴﻟا ﻢﻟﺎﻌﻟا ﻹا ﻢﻬﺘﻓﺎﻘﺛ ﺔﻴﻣﻼﺳ .ﻊﻴﻄﺘﺴﻧ ﻲﻜﻟو ،ﺔﻴآﺮﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻰﻠﻋ فﻮﻗﻮﻟا ﺔﻴﻤهأ زﺮﺒﺗ اﺬﻟ ،ﺔﻴآﺮﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ ﺎﻐﻟﺎﺑ اﺮﺛأ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟ نإ ﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﺮﺛأ ﻦﻴﺒﺘﻧ نأ ﻟا ﺔﺳارد ﻦﻣ ﺪﺑﻻ اﺬه ﻎﻟﺎﺒﻟا ﺔﻴﺑ ﺎﻬﺑ ﺮﺛﺄﺘﻤﻟا فﺮﻄ . تادﺮﻔﻤﻟا ﺎﻬﻴﻓ زوﺎﺠﺘﺗ ﺚﻴﺣ ﺮﻳﺪﻘﺗ ﻞﻗأ ﻰﻠﻋ ﺔﺋﺎﻤﻟا ﻲﻓ ﻦﻴﻌﺑرأ ﺔﺒﺴﻧ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا . ،ًﺎﻌﺳاو ﻻﺎﺒﻗإ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻢﻠﻌﺗ ﻰﻠﻋ ﺎﻴآﺮﺗ ﻲﻓ لﺎﺒﻗﻹا أﺪﺑ ﺪﻘﻟ ﺚﻴﺣ ﺮﻓ ﻰﻠﻋ دﺎﻀﻟا ﺔﻐﻟ ﺮﺼﺗ ض ﺎهدﻮﺟو ، ،ةﺮﻘﻧأ ﻲﻓ يزﺎﻏ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻲﻓ ﺎﻤﻴﺳﻻ ،ﺔﻴآﺮﺘﻟا ﺔﻴﻌﻣﺎﺠﻟا طﺎﺳوﻷا ﻲﻓ ﺎﻬﻠﻘﺛ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟ ﻚﻟﺬآو ﻐﻠﻟا ﻦﻴﺑ ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا لﺎﺠﻣ ﻲﻓ نﻮﻜﺗ ﺔﻴﻌﻣﺎﺠﻟا ﺢﻳرﺎﻃﻷاو ﻞﺋﺎﺳﺮﻟا تأﺪﺑ ﺚﻴﺣ ةدﻮﺸﻨﻣ ﺔﻐﻠآ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔ مأ ﺔﻐﻠآ ﺔﻴآﺮﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟاو . لﺎﺠﻣ ﻲﻓ ﺮﺜآأ تﺎﺳارﺪﺑ مﺎﻴﻘﻟا يزﺎﻏ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻲﻓ ﺔﻳﻮﺑﺮﺘﻟا مﻮﻠﻌﻟا ﺪﻬﻌﻣ نﺎﻜﻣﺈﺑو ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻢﻴﻠﻌﺗ نأ ﺎﻤآو ،ﺎﻴآﺮﺗ ﻲﻓ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻢﻴﻠﻌﺗ ﻲﻓ ﺔﻴﺑﺎﺠﻳﻻا ﺎهرﺎﺛﺁ ﺎﻬﻟ ﺎﻤﻟ ،ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا ،ًﺎﺒﺼﺧ ًﻻﺎﺠﻣ ﺪﻌﻳ ﺎﻬﺑ ﻦﻴﻘﻃﺎﻨﻟا ﺮﻴﻐﻟ اﺬه ﻲﻓ ﺔﻟوﺬﺒﻤﻟا دﻮﻬﺠﻟا ﺔﻠﻘﻟو ،ﺐﻧﺎﺟ ﻦﻣ ﺔﻐﻠﻟا ﻰﻠﻋ ﺐﻠﻄﻟا ةﺮﺜﻜﻟ ﺮﺧﺁ ﺐﻧﺎﺟ ﻦﻣ ناﺪﻴﻤﻟا . ﻦﻣو ًﺎﺑﺮﻏ ﺎﺑروأ ﻰﻟإ ًﺎﻗﺮﺷ ﻦﻴﺼﻟا ﻦﻣ ﻢﻬﻨﻃاﻮﻣ ﺪﺘﻤﺗ ماﻮﻗأ ﺔﻐﻟ ﻲه ﺎﻬﺗﺎﺠﻬﻟ ﻞﻜﺑ ﺔﻴآﺮﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻞﺘﺤﺗو ،ًﺎﺑﻮﻨﺟ ﺔﻴﻟﺎﻤﺸﻟا ﻂﺳﻮﺘﻤﻟا ﺮﺤﺒﻟا ﻞﺣاﻮﺳ ﻰﺘﺣو ًﻻﺎﻤﺷ مﺮﻘﻟا دﻼﺑ ﺒﺗﺮﻤﻟا ﺔﻴآﺮﺘﻟا ﻦﻣ ﺔﻌﺑﺎﺴﻟا ﺔ ﻦﻴﺑ ﻢﻟﺎﻌﻟا ﻲﻓ ﺔﻐﻟ فﻻﺁ ﺔﺴﻤﺧ ﻲﻟاﻮﺣ ﻦﻴﺑ ﻦﻣ ًﺎﻣاﺪﺨﺘﺳا ﺮﺜآﻷا تﺎﻐﻠﻟا . ﺎﻨﺜﺤﺑ لوﺎﻨﺘﻳ ) ﺔﻴآﺮﺘﻟاو ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا تاودأ – ﺔﻴﻠﺑﺎﻘﺗ ﺔﺳارد ( ﻰﻟإ ﻩﺎﻨﻤﺴﻗو ﻻا تاودأ ﻢﺛ ﻦﻣو ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ مﺎﻋ ﻪﺟﻮﺑ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ﻲﻓ ﺎﻨﻟوﺎﻨﺗ لﻮﺼﻓ ﺔﺛﻼﺛ ،ءﺎﻨﺜﺘﺳ ﺔﻐﻠﻟا تاودأ ﺾﻌﺑ ﻲﻓ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ﻰﻨﻌﻣ دﻮﺟو ،نوﺮﺧﻵا ﻪﺘﺒﺜﻳ ﻢﻟﺎﻣ تﺎﺒﺛا ﺎﻨﻌﻄﺘﺳا ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﻲﻓو ﻪﺟوأ ﻦﻴﻨﻴﺒﻣ ،ﻦﻴﺘﻐﻠﻟا ﻲﻓ تاودﻷا ﻩﺬه ﻦﻴﺑ ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا ءاﺮﺟﺈﺑ ﺎﻨﻤﻗ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﻲﻓو ،ﺔﻴآﺮﺘﻟا ﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ تاودﻸﻟ ﺎﻨﻤﻴﺴﻘﺗ ﻦﻣ ﻦﻳﺬﺨﺘﻣو ،ﺎﻤﻬﻨﻴﺑ فﻼﺨﻟاو ﻪﺒﺸﻟا ﻲﻓ تاودﻷا ﻢﻴﺴﻘﺘﻟ ًﺎﺳﺎﺳأ ﺔﻴ ﻲﻠﻤﻋ نﻮﻜﻳ نأ ﻮﺟرأو ،ﺚﺤﺒﻟا اﺬه ﻦﻣ ﻮﺟﺮﻤﻟا فﺪﻬﻟا ﺎﻨﻐﻠﺑ ﺪﻗ نﻮﻜﻧ نأ ﻞﻣﺄﻧو ،ﻞﺼﻔﻟا اﺬه ﻲﻓ ﻦﻴﺘﻐﻠﻟا ﻰﻠﻋ ﻲﻨﻌﺠﺷ ﻦﻣ ﻞآ ﻰﻟإ ﻲﻧﺎﻓﺮﻋو يﺮﻜﺷ مﺪﻗأو ،ﻰﻟﺎﻌﺗ ﷲا ﻪﺟﻮﻟ ًﺎﺼﻟﺎﺧ اﺬه يﺄﺑ ﻲﻧﺪﻋﺎﺳو ﺔﺑﺎﺘﻜﻟا ،ﺖﻧﺎآ ةرﻮﺻ ﻰﻟإ ﻲﻧﺎﻨﺣو يﺮﻜﺷ ﻞﻳﺰﺟ مﺪﻗأو ﻦﻳﺬﻟا ياﺪﻟاو ،ﺔﺑﺮﻐﻟا ةراﺮﻣ ﺎﻗاذ ﺺﺧأو رﻮﺘآﺪﻟا ﻲﺜﺤﺑ ﻰﻠﻋ فﺮﺸﻤﻟاﺮﻜﺸﻟﺎﺑ : يازوأ ﻢﻴهاﺮﺑإ يزﺎﻏ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻲﻓ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻢﺴﻗ ةﺬﺗﺎﺳأو ﻳﺬﻟا ﻦ ﺬﺧأ او ﻤﻠﻋو يﺪﻴﺑ ﻲﻧﻮ ﻬﺘﺒﻗﺎﻋ نﻮﻜﺗ نأ ﻞﺟوﺰﻋ يرﺎﺒﻟا لﺄﺳا ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا مﻮﻠﻋ ﻢ ﺔﻨﺠﻟا .
ﺚﺤﺒﻟا ﺺﺨﻠﻣ ﻴآﺮﺘﻟاو ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا تاودأ ﺔ ﺔﻴﻠﺑﺎﻘﺗ ﺔﺳارد – ﺲﻧﻮﻳ ﻞﻨﻳز ﻦﺴﺣ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻢﺴﻗ ،ﺮﻴﺘﺴﺟﺎﻣ فﺮﺸﻤﻟا : د . يازوأ ﻢﻴهاﺮﺑإ نﺎﺴﻴﻧ – 2009 أ ﻠﻜﻟا نأ ﺚﻴﺣ ،ىﺮﺧﻷا تﺎﻐﻠﻟا ﻲﻓ ﺎﻐﻟﺎﺑ اﺮﺛأ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا تﺮﺛ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا تﺎﻤ ﻲﻓ بﻮﻌﺸﻟا تﺎﻐﻟ ﺔﻤﻠﺴﻤﻟا و ﺔﻴآﺮﺘﻟاو ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟا ﺎﻤﻟاو ﺔﻳدروﻷا أ ﺔﻴﻟﺎﻐﻨﺴﻟاو ﺔﻳوﻻ ﺎﻬﺘﺼﺣ تﺬﺧ تﺎﻐﻠﻟا ﻚﻠﺗ تﺎﻤﻠآ ﻦﻴﺑ ﻦﻣ . ﺔﻴﻟﺎﻄﻳﻻاو ﺔﻴﻧﺎﻤﻟﻷا ﻲﻓ ﻢﺛ ﺔﻴﻟﺎﻐﺗﺮﺒﻟاو ﺔﻴﻧﺎﺒﺳﻻا ﻲﻓ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا تﺎﻤﻠﻜﻟاو ﺔﻴﺴﻧﺮﻔﻟاو ﺔﻳﺰﻴﻠﻜﻧﻻاو ةﺮﻓﻮﺘﻣ ﺎﻀﻳأ . ﺔﻴﻧﺎﻳﺮﺴﻟاو ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟﺎﺑ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺖﻘﺘﻟا ﺪﻘﻟ ﺔﻳﺮﺑﺮﺒﻟاو ﺔﻴﻄﺒﻘﻟاو . أ ﺎهﺪﻨﻋ نﺎآو ﺔﻐﻟ ﻲﻬﻓ ،ةﻮﻘﻟا بﺎﺒﺳ ﺎﻨﺒﺑ ﺰﻴﻤﺘﺗو ،نﺁﺮﻘﻟا و ،ﻢﻜﺤﻣ يﻮﻗ ء ﺬﻟ ،ةﺮﻳﺰﻏ ةدﺎﻣ ﻚﻠﻤﺗ ﻧﺎآ ا ﻹ ﺎﻳﻮﻗ ﺎﻌﻓاد ﺖ ﻲﻓ ثﻮﺤﺒﻟا ﻦﻣ ﺮﻴﺜﻜﻟا داﺪﻋ ﺘﺴﻤﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻤﻟﺎﻌﻟا تﺎﻐﻠﻟاو ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻦﻴﺑ ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا لﺎﺠﻣ يﻮﺤﻨﻟاو ﻲﻓﺮﺼﻟاو ﻲﺗﻮﺼﻟا ىﻮ . و ﻞﻨﺗ ﻢﻟ ﻦﻣ ﺎﻬﻈﺣ ﺔﻴآﺮﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻦﻴﺑ ه ،تﺎﻐﻠﻟا ﻩﺬ ﺎﻀﻳأ ﺮﺒﺘﻌﺗو تﺎﻐﻠﻟا ﻊﻣ ﺔﻧرﺎﻘﻣ ﺔﺳارد تﺎﻐﻠﻟا ﻞﻗأ ىﺮﺧﻷا . ﺔﻐﻠﻟاو ةدﻮﺸﻨﻣ ﺔﻐﻠآ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا تاودأ ﻲﻓ ﻩﺎﻨﻣﺪﻗ يﺬﻟا ﺚﺤﺒﻟا اﺬه ﺎﻤﺑرو اﺬه ﻲﻓ ﻞﺻﺎﺤﻟا غاﺮﻔﻟا ﺪﺴﻟ كاﺮﺗﻷا ﻦﻴﺜﺣﺎﺒﻟاو بﺎّﺘﻜﻟا ﻦﻣ ﺮﻴﺜﻜﻟ ﺎﻤﻬﻣ ﺎﻌﻓاد نﻮﻜﻴﺳ ،مأ ﺔﻐﻠآ ﺔﻴآﺮﺘﻟا ناﺪﻴﻤﻟا . لﻮﺼﻓ ﺔﺛﻼﺛ ﻰﻟإ ﺚﺤﺒﻟا ﻢﻴﺴﻘﺗ ﻢﺗ ﺪﻗو : ﻻا ﻰﻨﻌﻣ ﻰﻟإ لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ﻲﻓ ﺎﻨﻗﺮﻄﺗ ةرﻮﺼﺑ ءﺎﻨﺜﺘﺳ ﺔﻴﻓﻼﺨﻟا ءارﻵا ﻦﻴﺒﻨﺠﺘﻣ ،لﺎﻌﻓأو ءﺎﻤﺳأو فوﺮﺣ ﻰﻟإ تاودﻷا ﻢﻴﺴﻘﺗ ﻢﺛ ﻦﻣو ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ ﺔﻣﺎﻋ ﻟا ءيرﺎﻘﻠﻟ ﻢﻬﻔﻟا ﻞﻬﺳ نﻮﻜﻴﻟ ،ﺔﻄﻴﺴﺒﻟا ﺔﻠﺜﻣﻷا ﻰﻠﻋ دﺎﻤﺘﻋﻻاو ،ةﺪﺣاﻮﻟا ﺔﻟﺄﺴﻤﻟا لﻮﺣ ﻲآﺮﺘ . ﻞﺼﻔﻟا ﻲﻓو إ ﺎﻨﻗﺮﻄﺗ ﻲﻧﺎﺜﻟا رﻮﺼﺑ ﺔﻴآﺮﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ ةدﻮﺟﻮﻤﻟا تاودﻷا ﻰﻟ ﺎﻋ ة ﻲآﺮﺘﻟا ﺮﻴﻏ ءيرﺎﻘﻠﻟ نﻮﻜﻴﻟ ،ﺔﻣ ﻹا ﺎﻧﺮﺷأ ﻢﺛ ،ﺔﻴآﺮﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا تاودأ ةءاﺮﻗ ﻲﻓ ضﻮﺨﻳ نأ ﻞﺒﻗ تاودﻷا ﻦﻋ ءﻲﺸﻟا ﺾﻌﺑ مﺎﻤﻟ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ﻰﻨﻌﻣ دﻮﺟو ﺎﻨﺘﺒﺛأ ﻢﺛ ﻦﻣو ،ﺔﻴآﺮﺗ ﻢﺟﺎﻌﻣو ﺐﺘآ ﻲﻓ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ﻰﻨﻌﻣو ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻰﻟإ ﻲﻓ ﻦﻣ ﺾﻌﺑ ارﻵاو رﺎﻜﻓﻷا ﻰﻠﻋ ﻦﻳﺪﻤﺘﻌﻣ ،تاودﻷا ﻩﺬه ﺔﻴﺼﺨﺸﻟا ﺔﻴﻘﻄﻨﻤﻟا ء . ءاﺮﺟﺈﺑ ﺎﻨﻤﻗ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﻲﻓو ﺎﻨﻤﻴﺴﻘﺗ ﻦﻣ ﻦﻳﺬﺨﺘﻣ ﻦﻴﺘﻐﻠﻟا ﻲﻓ تاودﻷا ﻩﺬه ﻦﻴﺑ فﻼﺘﺧﻻاو ﻪﺒﺸﻟا ﻪﺟوأ ﺪﻳﺪﺤﺘﺑ ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا
ﺚﺤﺒﻟا ﺺﺨﻠﻣ ﺔﻴآﺮﺘﻟاو ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا تاودأ ﺔﻴﻠﺑﺎﻘﺗ ﺔﺳارد – ﺲﻧﻮﻳ ﻞﻨﻳز ﻦﺴﺣ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻢﺴﻗ ،ﺮﻴﺘﺴﺟﺎﻣ ﺸﻤﻟا فﺮ : د . يازوأ ﻢﻴهاﺮﺑإ نﺎﺴﻴﻧ – 2009
Arapça diğer dillere birçok etkisi olmuştur. Arapçanın etkisi, Fars, Türk, Ordu, Senegal ve Malay gibi diğer Müslüman milletlerin dillerinde de görülmektedir. Bununla birlikte Avrupa kıtasındaki İtalya, Almanya, İspanya, Fransa, İngiltere ve Portekiz gibi kavimlerin dillerinde de Arapça kelimeleri bulunmaktadır. Ayrıca Kıpti, Berberi ve Süryani dillerinde de bu etki kolyca fark edilmektedir. Arapçanın güçlü ve zengin bir dil olmasının en önemli sebebi Kuran-i Kerim’in dili olmasıdır. Ayrıca dil yapısı açısından da Arapça çok sağlam bir yapıya sahiptir. Bu nedenden ötürü ses bilimi, ses birimi ve gramer yönünden Arapça ve diğer diller arasında kıyaslama çalışmaları yapılmıştır. Ancak maalesef yukarıda belirtilen yönler açısından günümüze kadar Arapça ve Türkçe arasında hiçbir çalışma yapılmamıştır. Yaptığımız bu tez, bu boşluğu doldurmak yönünden diğer yazarlara yol gösterici nitelik taşıyabilir.
Tezimiz üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Arapça da genel olarak istisnanın ne olduğunu anlatıp, edatları; isim halinde, sıfat halinde ve ek halinde edatlar olmak üzere üçe ayırarak inceledik. Konu üzerindeki yazarlar arası çelişkilere değinmeyip, konuyu genel olarak ele aldık. Örneklerimizi Türk okurlar için sadeleştirip, kolay anlaşılır hale getirdik. İkinci bölümde Türk Dilindeki edatları, Arap okuyucuların kolay anlayabilmesi için sade ve genel olarak ele aldık. Ayrıca Türk kaynaklarından faydalanarak Türk Dilindeki istisna anlamını ele aldık. Bu aşamadan sonra Türk kaynaklarında ‘’istisna edatlarının’’ bulunmamasına karşın çalışmalarımızla onların varlığını kendi mantığımıza dayanarak ortaya çıkardık. Üçüncü bölümde Arapça ve Türkçedeki ‘’istisna edatlarının’’ benzerlik ve farklılıkları yönünden karşılaştırdık. Bu karşılaştırmayı yaparken Arapçayı esas aldık. Fakat son bölümde Türk okuyucuların anlaması bakımından zorluklar yaşanabilir. Bu yüzden, bu zorluklara işaret edip nasıl anlamaları gerektiği hakkında tavsiyelerde bulunduk.
ﺚﺤﺒﻟا ﺺﺨﻠﻣ ﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا تاودأ ﺔﻴآﺮﺘﻟاو ﺔ ﺔﻴﻠﺑﺎﻘﺗ ﺔﺳارد – ﺲﻧﻮﻳ ﻞﻨﻳز ﻦﺴﺣ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻢﺴﻗ ،ﺮﻴﺘﺴﺟﺎﻣ فﺮﺸﻤﻟا : د . يازوأ ﻢﻴهاﺮﺑإ نﺎﺴﻴﻧ – 2009
Arabic affected many other languages. The affect of Arabic can be seen in languages of other Islamic nations like Persia, Turk, Urdu, Senegal and Malay. Besides, there are many Arabic words in the languages of European nations like Italy, Germany, Spain, France, England and Portugal. Also, this affect can be easily identified in Coptic, Moor and Assyrian. The most important reason that Arabic is a strong and rich language is the Koran. Also Arabic has a very strong structure from the view of linguistics. Because of that, many studies are done for comparing Arabic with other languages about phonics, voice unit and grammar. But unfortunately no studies are done for comparing Arabic and Turkish until today. This thesis can play a leading role for filling this gap for other authors. Our thesis is composed of three sections. In the first section, we expressed the exceptions in the Arabic language generally and examined the prepositions by separating into three as nouns, adjectives and affixes. We did not touch to conflicts between authors about the subject and handled the subject generally. We simplified our samples for Turkish readers and made them coherent. We handled the prepositions in Turkish language in a simply and general way to make them coherent for Arabic readers in the second section. Also, we used Turkish resources and handled the meaning of exception in Turkish language. After this stage, despite there is not any “exception prepositions” in Turkish resources, we revealed them by referring our logic with our studies. In the third section, we compared “exception prepositions” of Turkish and Arabic languages with regard of their differences and similarities. During this comparison, we based on Arabic. But in the last
section, there can be difficulties for Turkish readers regarding understanding. Thus, we pointed out these difficulties and made suggestions about understanding.
ا
ﺖﺳﺮﻬﻔﻟ
ﻢﻳﺪﻘﺘﻟا ... ... . .. 1 ﺚﺤﺒﻟا ﺺﺨﻠﻣ ... ... 3 ... ... 5 ÖZET 6...ABSTRACT ﺖﺳﺮﻬﻔﻟا ... ... 8 ﺪﻴﻬﻤﺘﻟا ... ... . ... 11 ﻞﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا ... 11 ا لوﻷا ﻞﺼﻔﻟ ) ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا تاودأ ( .... .. ... ... ... 14 ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ﺢﻠﻄﺼﻣ ... 15 1 -ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ﺢﻠﻄﺼﻣ . .... .. ... ... ... 15 2 -ﻨﺜﺘﺳﻻا تاودأ ــ ءﺎ . ... .. ... ... 16 18... ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا فوﺮﺣ-1-2 2 -1 -1 ﻻإ ... .. 18 2 -1 -2 ﺎﺷﺎﺣ ... ... 21 2 -1 -3 ﻼﺧ ... ... . ... ... 22 2 -1 -4 اﺪﻋ ... ... 23 2 -1 -5 ﺎّﻤﻟ ... .. 24 2 -2 -ﻷا ءﺎﻤﺳ ... 25 2 -2 -1 ﺮﻴﻏ ... ... 25 2 -2 -2 ىﻮﺳ ... 28 2 -2 -3 ﺎﻤّﻴﺳﻻ ... ... 31 2 -2 -4 ﻪﻠﺑ ... .. 34 2 -2 -5 ﺪﻴﺑ ... ... 35 2 -3 لﺎﻌﻓﻷا ... 36 2 -3 -1 ﺎﺷﺎﺣ ... ... 36 2 -3 -2 -ﻼﺧ ... . ... 38 2 -3 -3 اﺪﻋ ... ... ... .. 39 2 -3 -4 ﺲﻴﻟ ... .. 40 2 -3 -5 نﻮﻜﻳﻻ ... 42 3 -آرأ ـــ ﻨﺜﺘﺳﻻا نﺎ ــ ءﺎ ... . .. . ... ... ... . ... 43 3 -1 ﻪﻨﻣ ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا ... . ... 43 3 -2 ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ةادأ ... ... . ... 44 3 -3 ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا ... . ... 44 4 -ﻨﺜﺘﺳﻻا طﺎﻤﻧأ ــ ءﺎ .... . ... ... ... . ... 46 4 -1 ﻞﺼﺘﻤﻟا ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ... . ... 46 4 -1 -1 ﺐﺼﻨﻟا بﻮﺟو ... ... . ... 47 4 -1 -2 ﺐﺼﻨﻟا زاﻮﺟ ... . ... 48 4 -2 ﻊﻄﻘﻨﻤﻟا ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ... ... . ... 50 4 -3 غﺮﻔﻤﻟا ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ... . ... 52 ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا ) ﻟا ﻲﻓ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا تاودأ ﺔﻴآﺮﺘﻟا ﺔﻐﻠ ( ... ... ... . ... 57 1 ةادﻷا ... . ... 58 1 -1 ةادﻷا ﻲهﺎﻣ ... . ... 58 2 -ﻷا ﺔﻴآﺮﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ تاود ... ... .. ... . ... 59 2 -1 لﺎﻌﻓﻷا ﻦﻣ ﺔﻘﺘﺸﻣ تاودأ ... . ... 59 2 -2 ءﺎﻤﺳﻷا ﻦﻣ ﺔﻘﺘﺸﻣ تاودأ ... ... . ... 59 2 -3 ﺄﺸﻨﻤﻟاو ﻦﻳﻮﻜﺘﻟا ﺔﻟﻮﻬﺠﻣ تاودأ ... . ... 59 2 -4 ﺪﻴﻠﻘﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻟاد تاودأ ... ... . ... 59 2 -5 ﻞﺻﻷا ﺔﻠﻴﺧد تاودأ ... .. ... 593 -آﺮﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ تاودﻷا ﻒﺋﺎﻇو ﺎﻬﺗﻻﺎﻤﻌﺘﺳاو ﺔﻴ ... .... ... ... ... 60 4 ﻲﻓ تاودﻷا عاﻮﻧأ ﺔﻴآﺮﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟا ... . ... ... 61 4 -1 ﻒﻳﺮﺼﺘﻟا تاودأ ... ... 61 4 -2 لﺎﻌﻔﻧﻻا وأ ءاﺪﻨﻟا تاودأ ... 62 4 -2 -1 -بﺎﻄﺨﻟا وأ ءاﺪﻨﻟا تاودأ ... ... . ... 62 4 -2 -2 مﺎﻬﻔﺘﺳﻻا تاودأ ... 62 4 -2 -3 نﺎﻴﺒﻟا تاودأ ... ... 62 4 -2 -4 ﺔﺑﺎﺟﻻا ﻰﻠﻋ ﺔﻟاد تاودأ ... 63 4 -3 ﻂﺑﺮﻟا تاودأ ... ... 63 4 -3 -1 فﺎﻔﻄﺻﻻاو ﺐﻴﺗﺮﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻟاد تاودأ ... 63 4 -3 -2 -ﻋ ﺔﻟاد تاودأ ﺔﻟدﺎﻌﻤﻟا ﻰﻠ ... 63 4 -3 -3 ﺔﺴﻳﺎﻘﻤﻟا وأ ﺔﻧرﺎﻘﻤﻟا تاودأ ... 64 4 -3 -4 مﻼﻜﻟا ةراﺪﺻ ﺎﻬﻟ تاودأ ... 65 4 -3 -5 مﻼﻜﻟا ﻲﻓ ةراﺪﺼﻟا ﺎﻬﻟ ﺖﺴﻴﻟ تاودأ ... 65 5 -ﻠﻟا ﻲﻓ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا تاودأ ﺔﻴآﺮﺘﻟا ﺔﻐ ... ... ... ... 67 ... . 68 Yalnız -1-5 ... 70 Fakat -2-5 ... ... 71 Ama -3-5 ... 74 Ancak -4-5 ... ... 76 -dan,den başka -5-5 ... 77 Hariç-6-5 ... ... 78 Gayrı -7-5 ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا ) ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا ﺳﻻا تاودأ ﻦﻴﺑ ﺘ ﻠﻟا ﻲﻓ ءﺎﻨﺜ و ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐ ﺔﻴآﺮﺘﻟا ( .. ... .. ... .. 80 1 مﺎﻋ ﻪﺟﻮﺑ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ... ... .... ... ... ... 81 1 -1 ﻪﺒﺸﻟا ﻪﺟوأ ... . ... 81 1 -2 فﻼﺨﻟا ﻪﺟوأ ... . ... ... 83 2 -ﺜﺘﺳﻻا تاودأ ــ ءﺎﻨ ... .. ... . ... . ... 84 84 ... Fakatو ﻻإ 2-1 -2 -1 -1 ﻪﺒﺸﻟا ﻪﺟوأ ... . ... ... ... . ... 84 2 -1 -2 فﻼﺨﻟا ﻪﺟوأ ... ... 85 8 ...7 Yalnız و ىﻮﺳ -2-2 2 -2 -1 ﻪﺒﺸﻟا ﻪﺟوأ ... . ... ... 87 2 -2 -2 فﻼﺨﻟا ﻪﺟوأ ... 88 89... Ama و ﺪﻴﺑ -3-2 2 -3 -1 -ﻪﺒﺸﻟا ﻪﺟوأ ... 89 2 -3 -2 فﻼﺨﻟا ﻪﺟوأ ... 90 90...den-dan başkaو اﺪﻋﺎﻣ-4-2 2 -4 -1 -ﻪﺒﺸﻟا ﻪﺟوأ ... 90 2 -4 -2 فﻼﺨﻟا ﻪﺟوأ ... ... 91 ... .. ... . ... . ... 92 hariçو ﻼﺧ - 5-2 2 -5 -1 ﻪﺒﺸﻟا ﻪﺟوأ ... ... . ... 92 2 -5 -2 فﻼﺨﻟا ﻪﺟوأ ... . ... 92 93...Gayrıو ﺮﻴﻏ -6-2 2 -6 -1 ﻪﺒﺸﻟا ﻪﺟوأ ... . ... 93 2 -6 -2 -فﻼﺨﻟا ﻪﺟوأ ... ... . ... 94 ... . ... 95 Ancak و ﻻإ -7-2 2 -7 -1 ﻪﺒﺸﻟا ﻪﺟوأ ... ... . ... 95 2 -7 -2 فﻼﺨﻟا ﻪﺟوأ ... . ... 95 3 -ﺘﺤﻤﻟا تﺎﺑﻮﻌﺼﻟا ﺔﻠﻤ ... ... .. ... . .... 96 4 -تﺎﺣاﺮﺘﻗﻻا .. ... ... ... 96
ﺔﻤﺗﺎﺨﻟا .. ... ... ... ... ... 98 ﺎﺼﻤﻟا ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا رد ... ... ... .. ... ... ... .. ... ... ... 99 ﺔﻴآﺮﺘﻟا ردﺎﺼﻤﻟا ... ... ... ... 103 ﺖﻧﺮﺘﻧﻻا ردﺎﺼﻣ ... ... ... .... . ... ... 104
ﺪﻴﻬﻤﺘﻟا
ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا
ا تﺎﺳارﺪﻟا نإ ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﺔﻳﻮﻐﻠﻟ ﺮﻴﻏ ﺐﻧﺎﺟ ﻤهﻷا ﻦﻣ ﺮﻴﺴﻳ ﺔﻴ عوﺮﻓ ﻲﻓ ﻲﻘﻴﺒﻄﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻢﻠﻋ . ﺎﻬﻴﻓ فﻼﺘﺧﻻا ﻲﺣاﻮﻧ ﻰﻠﻋ ﻢﻠﻌﻤﻟاو ﺐﻟﺎﻄﻟا ﻒﻘﻳ و ﻦﻴﺑ ﻪﺑﺎﺸﺘﻟا ﻟا ﻦﻴﺘﻐﻠﻟا ﻤ ﻲﻓ ﻦﻴﺘﻣﺪﺨﺘﺴ ﺔﻴﻠﻤﻌﻟا ﺔﻴﻤﻴﻠﻌﺘﻟا : مﻷا ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻨﻋأ فﺪﻬﻟا ﺔﻐﻠﻟاو . ﻤﺑو ﺔﻓﺮﻌ ﻢﻠﻌﻤﻟا ﻦﻜﻤﺘﻳ ﻲﺣاﻮﻨﻟا ﻩﺬه ﺬﺧﺄﻳ نأ ﻦﻣ ﻧ ﺐﻟﺎﻄﻟا ﺪﻴﺑ ﻖﻳﺮﻄﻟا ﻮﺤ ﺔﻐﻠﻟا ﻢﻠﻌﺗ ﻲﻓ ﺢﻴﺤﺼﻟا ﻪﺒﻨﺠﻳو ، ﺘﻟا ﺄﻄﺨﻟا ﻊﺿاﻮﻣ ﻦﻴﺑ ﺮﻴﺒﻌﺘﻟا طﺎﻤﻧأ فﻼﺘﺧا ﻦﻣ ةدﺎﻋ ﺞﺘﻨﺗ ﻲ ﻟا ﻦﻴﺘﻐﻠ . ﺼﺑ ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا رود ﺮﻬﻇ رﻷا ﻲﻓ ﺔﻴﻤﻠﻋ ةرﻮـ ،ﻲﺿﺎﻤﻟا يدﻼﻴﻤﻟا نﺮﻘﻟا ﻦﻣ تﺎﻨﻴﻌﺑ ﻦﻣ نﺎآو مﺎﻋ ﻲﻓ ودﻻو ﺰﻳﺮﻓ ذﺎﺘﺳﻷا ﺔﻴﻤﻴﻠﻌﺘﻟا ﺐﺘﻜﻟا داﺪﻋﻹ ﺔﻳﻮﻐﻠﻟا ةدﺎﻤﻟا رﺎﻴﺘﺧا ﻲﻓ بﻮﻠﺳﻷا اﺬه داور 1945 : " ﺔﺳراﺪﻟا ﺔﻐﻠﻟ ﻞﺛﺎﻤﻣ ﻒﺻﻮﺑ ﺔﻧرﺎﻘﻣ ﺔﺳورﺪﻤﻟا ﺔﻐﻠﻟ ﻲﻤﻠﻋ ﻒﺻو ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻨﺒﻤﻟا ﻚﻠﺗ ﻲه داﻮﻤﻟا ﻞﻀﻓأ ﺔﻴﻠﺻﻷا ." ﻓو مﺎﻋ ﻲ 1957 تﺮﺑور رﻮﺘآﺪﻟا فوﺮﻌﻤﻟا يﻮﻐﻠﻟا ﻪﻌﺿو ﺔﻳﺰﻴﻠﺠﻧﻹﺎﺑ بﺎﺘآ لوأ ﺮﻬﻇ م ﻴﺜﺣﺎﺒﻟا ﺪﺷﺮﻴﻟ ودﻻ ،ﺔﻴﻠﺑﺎﻘﺘﻟا تﺎﺳارﺪﻟا ءاﺮﺟإ ﻰﻟإ ﻦ عﺎﻔﺘﻧﻻا ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا ﺪﺋاﻮﻓ ﻢهأ ﻦﻣ نأ ﺮآذ ﺪﻗو ﻚﻟذ ﻲﻓ لﻮﻘﻴﻓ ﺔﻴﻤﻴﻠﻌﺘﻟا داﻮﻤﻟا داﺪﻋإ لﺎﺠﻣ ﻲﻓ ﻪﺑ ": ﺔﻴﻤﻴﻠﻌﺘﻟا داﻮﻤﻟا داﺪﻋإ ﻲﻓ ءﻲﺷ ﻢهأو ﻘﻣ ﻮه ﺔﻧرﺎ ﻦﻴﺘﻴﻠﺻﻷا ﺔﻓﺎﻘﺜﻟاو ﺔﻐﻠﻟا ) راﺪﻠﻟ س ( ﻦﻴﺘﻴﺒﻨﺟﻷا ﺔﻓﺎﻘﺜﻟاو ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ ، ﻲﺘﻟا تﺎﺒﻘﻌﻟا ﻰﻠﻋ فﺮﻌﺘﻟا ﻞﺟأ ﻦﻣ ﻚﻟذو ﺑﻻ ﺲﻳرﺪﺘﻟا ءﺎﻨﺛأ ﻲﻓ ﺎﻬﻠﻴﻟﺬﺗ ﻦﻣ ﺪ " . داﻮﻤﻟا داﺪﻋﻹ ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا ةروﺮﺿ ﻰﻟإ ةﻮﻋﺪﻟا تدأ ﺪﻗو ﻦﻣ ﻪﺑ نﺎﻬﺘﺴﻳ ﻻ دﺪﻋ ﻰﻟإ ﺔﻴﺒﻨﺟﻷا تﺎﻐﻠﻟا ﺲﻳرﺪﺗو ﺔﻴﻤﻴﻠﻌﺘﻟا ﺎﺳارﺪﻟا ،ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا تﺎﻐﻠﻟا ﻦﻴﺑ ﺔﻴﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ت ﺻﻷا لﺎﺠﻣ ﻲﻓ حﻮﺿﻮﺑ ﺮﻬﻈﺗ ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا ﺪﺋاﻮﻓ نأ ﺪﺠﻧ ﺎﻨﻨﻜﻟو ةدﺎﻌﻠﻟ يﻮﻘﻟا ﺮﺛﻷا ﺮﻬﻈﻳ ﺚﻴﺣ تاﻮ ، ﺎﻬﻤﻴﻠﻌﺗ ﻲﻓ ﺮﺒآأ ًارود ﺮﻴﻜﻔﺘﻟاو كاردﻹا ﺐﻌﻠﻳ ﺚﻴﺣ ىﺮﺧﻷا ﺔﻐﻠﻟا ﺮﺻﺎﻨﻋ ﻲﻓ ﻞﻘﻳ ﺎﻤﻨﻴﺑ . ﻟا تﺎﻨﻴﻌﺒﺴﻟا ﻂﺳاوأ ﻰﺘﺣ تﺮﻤﺘﺳا ﺪﻗو اﺬه ﻦﻴﺑ ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟﺎﺑ ﺎﺑروأ ﻲﻓ ﺔﻄﺳاﻮﻟا تﺎﺳارﺪ ىﺮﺧﻷا ﺔﻴﺑروﻷا تﺎﻐﻠﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣو ﺔﻳﺰﻴﻠﺠﻧﻻا . 1 ةرﻮﺼﻟاو ﺔﻔﻴﻌﻀﻟا ةرﻮﺼﻟاو ﺔﻳﻮﻘﻟا ةرﻮﺼﻟا ﻲهو ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا ﺔﻴﺿﺮﻔﻟ رﻮﺻ ثﻼﺛ تﺮﻬﻇ ﺪﻗو ﻰﻄﺳﻮﻟا . ﻢﻴﻠﻌﺗ ﻲﻓ بﻼﻄﻟا ﺎﻬﻬﺟاﻮﻳ ﻲﺘﻟا تﻼﻜﺸﻤﻟا ﺔﺳارد ﻰﻠﻋ ﺎﻬﻠآ رﻮﺼﻟا ﻩﺬه ﺰآﺮﺗ ﺔﻴﺒﻨﺟﻷا ﺔﻐﻠﻟا ةدﻮﺸﻨﻤﻟا ﺔﻐﻠﻟاو سراﺪﻠﻟ ﺔﻴﻠﺻﻷا ﺔﻐﻠﻟا ﻦﻴﺑ ﻞﺑﺎﻘﺘﻟﺎﺑ ﻚﻟذو . و ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا ﺑأ ﻲﻓ ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا تﺎﻓﻼﺘﺧﻻا ﺰﻴﻴﻤﺗ ﻰﻟإ فﺪﻬﺗ ،ﻦﻴﺘﻐﻠﻟ ﺔﻳﻮﻐﻟ ﺔﺳارد ﻮه ﻩرﻮﺻ ﻂﺴ ،ﺎﻤﻬﻨﻴﺑ ،اﺬه ﻲﻓ ﻞﺻﺄﺘﻣ ﺾﻗﺎﻨﺘﻟا ﻦﻣ ﺪآﺆﻣ عﻮﻧ كﺎﻨه ،ةرﺎﺘﺨﻣ تﻻﺎﺠﻣ ﻲﻓ وأ مﺎﻋ ﻞﻜﺑ أ ﻮهو ﺐﺠﻳ ﻪﻧ ،ﻰﻟوﻷا ﺔﻌﺒﻄﻟا ،دﻮﻌﺳ ﻚﻠﻤﻟا ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻊﺑﺎﻄﻣ ،ءﺎﻄﺧﻷا ﻞﻴﻠﺤﺗو ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا ،ﻦﻴﻣأ ﺪﻤﺤﻣ قﺎﺤﺳإو ،ﻲﻨﻴﺻ ﻞﻴﻋﺎﻤﺳإ 1402 ـه -1982 , 1 ﺔﻣﺪﻘﻤﻟا – ـهو نأ مﻮﻠﻌﻤﻟا ﻦﻣ ﺘﻟا ﻻ ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤ ﺔﻐﻠﺑ ﺔﻐﻟ نرﺎﻘﻳ ﺎﻘﻳ ﺎﻤﻧإو ، ،ىﻮﺘﺴﻤﺑ ىﻮﺘﺴﻣ نر ﺎﻣﺎﻈﻧوأ وأ ،مﺎﻈﻨﺑ ﺔﻠﻴﺼﻔﺑ ﺔﻠﻴﺼﻓ ﺑﺎﻘﺘﻟﺎﻓ ، ﺔﻐﻠﻟا ﻢﻴﻠﻌﺗ ﻲﻓ اﺪﺟ ﻢﻬﻣ ﻲﺗﻮﺼﻟا ﻞ ، و يﻮﺤﻨﻟاو ،ﻲﻓﺮﺼﻟا ﻞﺑﺎﻘﺘﻟا ﻚﻟﺬآ ، ﻦﻴﺑ فﻼﺘﺧﻻا ﻪﺟوأو ﻪﺑﺎﺸﺘﻟا ﻪﺟوأ ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ﻲﻤﺠﻌﻤﻟاو ﺔﻐﻠﻟا ﺔﻐﻠﻟاو مﻷا ﻪﺟوأ ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﺗو، ةدﻮﺸﻨﻤﻟا ﺔﻐﻠﻟ ﻢﻠﻌﺘﻤﻟا ﺎﻬﻬﺟاﻮﻳ ﻲﺘﻟا تﺎﺑﻮﻌﺼﻟا ﺔﻴﻋﻮﺘﻟ تاﺮﺷﺆﻣ ﺎﻬﻧأ ﻰﻠﻋ فﻼﺘﺧﻻا ﺔﻴﻧﺎﺜﻟا ءاﺮﺟإ ﻦﻣ ﻞﺧاﺪﺗ مﻷا ﺔﻐﻠﻟا . ﻳ نذإ ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا و ﺎﺑ ﺺﺘﺨ ﻪﺟوأ ﻲﻓ ﺚﺤﺒﻟ " ﻪﺑﺎﺸﺘﻟا " و " ﺘﺧﻻا فﻼ " ﻰﻟوﻷا ﺔﻐﻠﻟا ﻦﻴﺑ و ﻢﻠﻌﺘﻤﻠﻟ ﺎﻬﻤﻠﻌﺘﻳ ﻲﺘﻟا ﺔﻴﺒﻨﺟﻷا ﺔﻐﻠﻟا . ﻜﻓ ﻊﺒﻨﺗو ﺔﻟﻮﻘﻣ ﻦﻣ ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا ةﺮ : إ ﻴﺒﻨﺟأ ﺔﻐﻠﻟ ﻢﻠﻌﺘﻣ ّيأ ن أﺪﺒﻳ ﻻ ﺔ – ﺔﻘﻴﻘﺤﻟا ﻲﻓ -،غاﺮﻓ ﻦﻣ ه ؛ﺔﻐﻠﻟا ﻩﺬه ﻦﻣ ﺎﻣ ًﺎﺌﻴﺷ فﺮﻌﻳ ﻮهو ﺔﻴﺒﻨﺟﻷا ﺔﻐﻠﻟا ﻩﺬه ﻢﻠﻌﺗ أﺪﺒﻳ ﺎﻤﻧإو ﻲﻓ ﺎﻣ ًﺎﺌﻴﺷ ﻪﺒﺸﻳ ﺎﻣ ﻮه ءﻲﺸﻟا اﺬ ﺔﻟﻮﻬﺴﻟا ﻲﺗﺄﺗ ﻦﻳأ ﻦﻤﻓ ؛ﺎﺒﻌﺻ ﺮﺧﻵا ﺎﻬﻀﻌﺑو ﻼﻬﺳ ﺮهاﻮﻈﻟا ﺾﻌﺑ ﻢﻠﻌﺘﻤﻟا اﺬه ﺪﺠﻳ ﻚﻟﺬﻟ ؛ﻪﺘﻐﻟ ﻢﻠﻌﺗ ﻦﻣ ﻰﻟوﻷا ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻲﻓ ﻮهو ﺔﺑﻮﻌﺼﻟاو ؟ ّنأ ةرﺮﻘﻤﻟا ﻖﺋﺎﻘﺤﻟا ﻦﻣ ،ﺎﻬﻌﻴﻤﺟ تﺎﻐﻠﻟا ﻊﻤﺠﺗ ﺔآﺮﺘﺸﻣ ﺎﻬﺟوأ ﻰﻟإ نﻵا ءﺎﻤﻠﻌﻟا ﻰﻌﺴﻳ ﻲﺘﻟا ﻲهو ﻴﻓ ﺎﻬﺜﺤﺑ فﺮﻌﻳ ﺎﻤ " ﺔﻳﻮﻐﻠﻟا تﺎﻴﻠﻜﻟﺎﺑ ." ﺎﻬﻨﻴﺑ ﺎﻤﻴﻓ ﻒﻠﺘﺨﺗ تﺎﻐﻠﻟا نأ ﺎﻀﻳأ ةرﺮﻘﻤﻟا ﻖﺋﺎﻘﺤﻟا ﻦﻣ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ ﻲﻓو ،ﺔﻤﻠﻜﻟا ﻲﻓو ،تاﻮﺻﻷا ﻲﻓ دﻮﺟﻮﻣ فﻼﺘﺧﻻا ذإ ؛ﺎﻌﻴﻤﺟ ﺔﻳﻮﻐﻠﻟا تﺎﻳﻮﺘﺴﻤﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻨﺒﻟا ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ﻢﺠﻌﻤﻟا ﻲﻓو ،ﺔﻠﻤﺠﻟا . فاﺪهأ ﺔﺛﻼﺛ ﻰﻟإ ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا فﺪﻬﻳو : 1 -أ ﺺﺤﻓ او فﻼﺘﺧﻻا ﻪﺟو ﻐﻠﻟا ﻦﻴﺑ ﻪﺑﺎﺸﺘﻟ ﻦﻴﺘ . 2 -تﻼﻜﺸﻤﻟا ﻩﺬه ﺮﻴﺴﻔﺗ ﺔﻟوﺎﺤﻣو ﺔﻴﺒﻨﺟأ ﺔﻐﻟ ﻢﻴﻠﻌﺗ ﺪﻨﻋ ﺄﺸﻨﺗ ﻲﺘﻟا تﻼﻜﺸﻤﻟﺎﺑ ﺆﺒﻨﺘﻟا . 3 -ﺔﻴﺒﻨﺟﻷا ﺔﻐﻠﻟا ﻢﻴﻠﻌﺘﻟ ﺔﻴﺳارد داﻮﻣ ﺮﻳﻮﻄﺗ ﻲﻓ مﺎﻬﺳﻹا . ﻬﻳ ﺮﺼﺣ ﺪﻌﺑ ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا فﺪ ﻪﺟوأ ﺐﺒﺴﻳ فﻮﺳ ﺎﻤﺑ ﺆﺒﻨﺘﻟا ﻰﻟإ ﻦﻴﺘﻐﻟ ﻦﻴﺑ ﻒﻟﺎﺨﺘﻟاو ﻪﺑﺎﺸﺘﻟا ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﺔﻠﻜﺸﻣ ﻠﻟ ﺐﻟﺎﻄ ﻲﻓوأ ﻢﻬﻔﻟا ﻲﻓ ﻚﻟذ نﺎآ ءاﻮﺳ ادﻷا ء . و ﻪﺑﺎﺸﺘﻟا ﺐﻧاﻮﺟ ﺎﻬﻴﻓ ﺚﺤﺒﻳو ﻦﻴﺑ فﻼﺘﺧﻻا ﻴﻳﻮﻐﻟ ﻦﻴﻣﺎﻈﻧ وأ فﺪﻬﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻲه ﺔﻴﻧﺎﺜﻟا ﺔﻐﻠﻟاو مﻷا ﺔﻐﻠﻟا ﻲه ﻰﻟوﻷا ﺔﻐﻠﻟا ؛ﻦ ﺎﻬﻤﻠﻌﺘﻳ ﻲﺘﻟا ةدﻮﺸﻨﻤﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﺼﻟﺎﺑ ﺆﺒﻨﺘﻟا فﺪﻬﺑ بﻼﻄﻟا تﺎﺑﻮﻌ . ﺐﺟاوو ﺗ ﻲﻓ ﻪﺠﺋﺎﺘﻧ ﻦﻣ ﺪﻴﻔﺘﺴﻳ نأ ﻢﻠﻌﻤﻟا ﻜﻟا ﻒﻴﻟﺄ ﺐﺘ و داﻮﻤﻟا و ﺔﺒﺳﺎﻨﻤﻟا ﺔﻴﻤﻴﻠﻌﺘﻟا ﺧﻻا داﺪﻋإ ﻊﺿوو ﺔﻳﻮﻐﻠﻟا تارﺎﺒﺘ تﺎﺒﻳرﺪﺘﻟا جﻼﻌﻟ ﺔﻣزﻼﻟا ا ﺔﺻﺎﺧ تﻼﻜﺸﻤﻟ ﺎﻣ ﺔﻐﻠﻟاﺮﻴﺛﺄﺘﺑ ﺖﻧﺎآ ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ مﻷا فﺪﻬﻟا .
،ءﺎﻄﺧﻸﻟا ﻞﻴﻠﺤﺗ ﺔﻳﺮﻈﻧ ﺎﻬﻠﺑﺎﻘﻣ تﺮﻬﻇو ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا ﺔﻳﺮﻈﻨﻟ ةﺪﻳﺪﺷ تادﺎﻘﺘﻧا ﺖﻬﺟو ىﺮﻳ ﺚﻴﺣ ﻳ ﻪﻧﺄﺑ ﺔﻳﺮﻈﻨﻟا ﻩﺬه ةﺎﻋد ﻜﻤ ﻖﻳﺮﻃ ﻦﻋ ﻢﻬﻤﻠﻌﺗ ءﺎﻨﺛأ نﻮﺳراﺪﻟا ﺎﻬﻬﺟاﻮﻳ ﻲﺘﻟا تﺎﺑﻮﻌﺼﻟا ﻰﻠﻋ فﺮﻌﺘﻟا ﻦ ﻢﻬﺋﺎﻄﺧأ ﻞﻴﻠﺤﺗ . ﺔﻴﺒﻠﺳ ﺐﻧاﻮﺟو ﺔﻴﺑﺎﺠﻳا ﺐﻧاﻮﺟ ﺔﻳﺮﻈﻧ ﻞﻜﻟ نأ ﻪﻴﻓ ﻚﺷﻻ ﺎﻤﻣو . نأ ﻦﻣ ﻢﻏﺮﻟا ﻰﻠﻋو ﻻ ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا ﺔﻳﺮﻈﻧ تﺎﺑﻮﻌﺼﻟا ﻞآ ﺮﺴﻔﺗ ﻢﻠﻌﻤﻠﻟ ةﺪﻴﻔﻣ ﺎﻬﻧأ ﻻإ ﺔﻴﺒﻨﺟﻷا ﺔﻐﻠﻟا ﻮﻤﻠﻌﺘﻣ ﺎﻬﻬﺟاﻮﻳ ﻲﺘﻟا ﻄﻟاو تارﺎﺒﺘﺧﻷا ﻢﻤﺼﻤﻟو ﺐﻟﺎ . 2 ﻨﻳ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻢﻴﻠﻌﺗ أﺪﺑ ﺪﻘﻟ ﺘ لﻼﺧ ﻦﻣ ﺔﻤﻬﻣ تﺎﻴﻄﻌﻣ لوﺪﻟا ﺾﻌﺑ ﺖﻘﻘﺣ ﺪﻗو ،تﺎﻨﻴﻌﺒﺴﻟا ﻲﻓ ﺮﺸ ﺔﻘﻠﻌﺘﻤﻟا تﺎﺑﻮﻌﺼﻠﻟ لﻮﻠﺣ دﺎﺠﻳا لﻮﺣ تاﺮﻤﺗﺆﻤﻟا تﺪﻘﻋ ﺪﻗو ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻢﻴﻠﻌﺘﻟ ﺪهﺎﻌﻣ ﺢﺘﻓ ﺔﻐﻠﻟا ﻢﻴﻠﻌﺘﺑ ٍزاﻮﺘﻣ ﻞﻜﺸﺑ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﻩﺬه ﻲﻓو ،رﻮﻄﺘﻟا اﺬه ﻊﻣ ﺪﻋ تﺎﻈﺣﻼﻣ ﺖﺿﺮﻋ تاﺮﻤﺗﺆﻤﻟا ﺪﻳ ﻞﻴﻠﺤﺘﻟﺎﺑ ﺔﻘﻠﻌﺘﻣ ة ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا . تﺎﻐﻠﻟاو ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻦﻴﺑ ﺔﻴﻠﺑﺎﻘﺗ تﺎﺳارد ءاﺮﺟﺈﺑ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟ ﻲﻟوﺪﻟا مﻮﻃﺮﺧ ﺪﻬﻌﻣ مﺎﻗ ﺪﻗو مﺎﻋ ﺎﻬﻤﻈﻌﻣ تﺮﺸﻧو ،لﺎﺠﻤﻟا اﺬه ﻲﻓ ةﺪﻳﺪﻋ ﺢﻳرﺎﻃأو ﻞﺋﺎﺳر ﺖﻣﺪﻗو ،ىﺮﺧﻷا 1976 – 1989 . برﺎﻘﻳﺎﻣ تﺪﻋاو 121 ﺋﺎﺳﺮﻟا ﻩﺬه ﻦﻣ تﺎﻐﻠﻟا ﺾﻌﺑو ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻦﻴﺑ ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا لﺎﺠﻣ ﻲﻓ ﻞ ﻩﺬه ﻞآ ﺪﻘﺘﻔﺗ ﺎﻤﻨﻴﺑ ،يﻮﺤﻨﻟاو ﻲﻓﺮﺼﻟاو ﻲﺗﻮﺼﻟا ىﻮﺘﺴﻤﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻴﺑروﻻاو ﺔﻴﻘﻳﺮﻓﻷاو ﺔﻳﻮﻴﺳﻵا ا ﺔﻐﻠﻟا ﻦﻴﺑ ﻲﻠﺑﺎﻘﺗ ﻞﻴﻠﺤﺗ دﻮﺟو ﻰﻟإ تﺎﺳارﺪﻟا ﻻا رﺪﺠﺗو ،ﺔﻴآﺮﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟاو ﺔﻴﺑﺮﻌﻟ نأ ﻰﻟإ ﺎﻀﻳأ ةرﺎﺷ ﺤﺘﻟﺎﺑ ﺔﻘﻠﻌﺘﻤﻟا تﺎﺳارﺪﻟا ،ﺎﻴآﺮﺗ ﻲﻓ اﺪﺟ ﺔﻠﻴﻠﻗ ﻲﻠﺑﺎﻘﺘﻟا ﻞﻴﻠ ﺔﻐﻠﻟا ﻢﻴﻠﻌﺗ ﻰﻟإ دﻮﻌﻳ ﻚﻟذ ﻲﻓ ﺐﺒﺴﻟا ﻞﻌﻟو بدﻷﺎﺑ ﻖﻠﻌﺘﺗ ثﻮﺤﺒﺑ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻢﺴﻗ ﻲﻓ ﺔﻴﺴﻳرﺪﺘﻟا رداﻮﻜﻟا مﺎﻴﻗو ،ﺔﻐﻟ ﻪﻘﻔآ ﺎﻴآﺮﺗ ﻲﻓ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟاو ﺔﻏﻼﺒﻟاو . 3 ،لﺎﺠﻤﻟا اﺬه ﻲﻓ ﺔﺴﻣﺎﺨﻟا ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا ﻲه ﻩﺬهو و رﺎﻴﺘﺧا ﻰﻟإ بﺎﺒﺳﻷا ﻩﺬه ﺖﻋد ﺪﻗ عﻮﺿﻮﻣ ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا ﺐﻧﺎﺠﻟا اﺬه ﻲﻓ ، ﺎﻀﻳأو ﺮﺴﺠﻟا ﺔﺑﺎﺜﻤﺑ ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا نﻮﻜﺘﻟ ﺔﻴآﺮﺘﻟاو ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻦﻴﺑ ﻂﺑاﺮﻟا ﺎﻌﻓاد نﻮﻜﺘﻟ ﻚﻟﺬآو ﻦﻴﺘﻐﻠﻟا ﻦﻴﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا ةﺮﺜﻜﻟ ﻦﻣ ﺮﻴﺜﻜﻟ ﺎﻌﺠﺸﻣ ﺎﻳﻮﻗ ﻢﻬﻠﺋﺎﺳر ﻢﻳﺪﻘﺗ ﻲﻓ ﺔﺒﻠﻄﻟا وأ ناﺪﻴﻤﻟا اﺬه ﻲﻓ ﻢﻬﺤﻳرﺎﻃأ ، ﻟو ﺔﻠﻴﻔﻜﻟا تﺎﺳارﺪﻟا ﻩﺬه ﻦﻣ ﺪﻳﺰﻤﻟا ﺪﻬﺸﺘ ﻟا تاﻮﻨﺴﻟا ﻲﻓ ﺔﻣدﺎﻘ غاﺮﻔﻟا ﺪﺴﺑ ناﺪﻴﻤﻟا اﺬه ﻲﻓ ﻞﺻﺎﺤﻟا ﺎﻴآﺮﺗ ﻲﻓ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻢﻴﻠﻌﺗ ﻰﻠﻋ ﺔﻴﺑﺎﺠﻳا ةرﻮﺼﺑ ﺲﻜﻌﻨﺘﺳ ﺎﻤﻣ ، . 2 -ﺮــﻈﻧأ : ،ﺮﻠﺸﻳا ﷲاﺮﻣأ ) ﺔﻴﺑﺮﻌﻟاو ﺔﻴآﺮﺘﻟا ﻲﻓ ﺔﻳﻮﻐﻠﻟا تاﻮﺻﻷا : ﻴﻠﺑﺎﻘﺗ ﺔﺳارد ﺔ ( ﺪﻠﺠﻣ ،دﻮﻌﺳ ﻚﻠﻤﻟا ﺔﻌﻣﺎﺟ ،دﻮﻌﺳ ﻚﻠﻤﻟا ﺔﻌﻣﺎﺟ ﺔﻠﺠﻣ ، 16 ، 1424 ـه -2004 ص ،م 34 -35
لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا
ﻐﻠﻟا ﻲﻓ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا تاودأ
ـــ
ﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔ
ــــ
ﺔ
1
-ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ﺢﻠﻄﺼﻣ
ﻻا ةﺎﺤﻨﻟا ﺐﺘآ ﻲﻓ ﺎﻤﻬﻣ اًﺰﻴﺣ ﻞﻐﺸﻳ ٌعﻮﺿﻮﻣ ُءﺎﻨﺜﺘﺳ . ءﺎﻬﻘﻔﻟا ﺪﻨﻋ ﻢﻬﻣ ﺚﺤﺒﻣ ﻚﻟﺬآ ﻮهو ﻪﻟ نوﺪﻘﻌﻳ ،ﻦﻴﻴﻟﻮﺻﻻاو ﻻا ﺔﻘﻴﻘﺣ نﺎﻴﺒﻟ ًﻻﻮﺼﻓ ﻢﻬﺒﺘآ ﻲﻓ ﻞهأ ﻪﺒﺘآ ﺎﻤﻣ ﻦﻳﺪﻴﻔﺘﺴﻣ ،ﻪﻣﺎﻜﺣأو ،ءﺎﻨﺜﺘﺳ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا . ﺎﻬﻴﻟإ اﻮﻗﺮﻄﺘﻳ ﻢﻟ ﻞﺋﺎﺴﻣ ﻦﻴﻔﻴﻀﻣو . ﻻا أو ،ﻮﺤﻨﻟا باﻮﺑأ ﺪﺣأ ﻰﻠﻋ ﻢهﺮﻴﻏو ،نﻮﻳﻮﺤﻨﻟا ﻪﻘﻠﻃأ ﺢﻠﻄﺼﻣ ءﺎﻨﺜﺘﺳ ﻹا ﻪﺑ اودار يﺬﻟا جاﺮﺧ ﺑ ﻊﻘﻳ ةادﻷﺎ ) ﻻإ ( وأ ىﺮﺧﻷا تاودﻷا ﻦﻣ ﺎهﺎﻨﻌﻣ ﻲﻓ ءﺎﺟ ﺎﻣ . اﺮﺧﻹﺎﺑ دﻮﺼﻘﻤﻟاو ﺎﻣ جاﺮﺧإ ﻮه ،ﺎﻨه ج ةادﻷا ﺪﻌﺑ ) ﻻإ ( ﻴﻓ ﺎﻬﻠﺒﻗ يﺬﻟا ﻞﺧد ﺎﻤﻣ ﻪ . ﻻا نأ ،مﻼﻜﻟا اﺬه ﻦﻣ داﺮﻤﻟاو ﻤﻟا جاﺮﺧإ ﻮه ءﺎﻨﺜﺘﺳ ﻰﻨﺜﺘﺴ ﻓ ﻞﺧد ﺎﻤﻣ ﻪﻨﻣ ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا ﻪﻴ . ﻒﻳرﺎﻌﺗ كﺎﻨه ﻻا عﻮﺿﻮﻣ ﻲﻓ ةﺎﺤﻨﻟا ﺎهﺮآذ ةﺮﻴﺜآ ﺮﻟا ﺮﺨﻔﻟا ﻩﺮآذ ﺎﻣ ﺎﻬﻨﻣ ،ءﺎﻨﺜﺘﺳ بﺎﺘآ ﻲﻓ يزا ﻼﺋﺎﻗ لﻮﺼﺤﻤﻟا ) : ﻻا ﻪﺴﻔﻨﺑ ﻞﻘﺘﺴﻳ ﻻو ﻪﻈﻔﻠﺑ ﻪﻀﻌﺑ جاﺮﺧﻹ ﻻإ مﻼﻜﻟا ﻲﻓ ﻞﺧﺪﻳ ﻻ ﺎﻣ ءﺎﻨﺜﺘﺳ ( ، 4 لﺎﻗو ﻷا ﺷ ﻲﻧﻮﻤ ) : ـﺑ جاﺮﺧﻹا ﻮه ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا } ﻻإ { ﺎﻤﻟ ﺎﻬﺗاﻮﺧإ ىﺪﺣإ وأ ﻞﺧاﺪﻟا ﺔﻟﺰﻨﻣ ﻻﺰﻨﻣ وا ﻼﺧاد نﺎآ ( ، 5 جاﺮﺧﻹﺎﻓ : ـﺑ ﺲﻨﺟ ) ﻻإ ( ﻩﻮﺤﻧو ﺖﻌﻨﻟﺎﺑ ﺺﻴﺼﺨﺘﻟا جﺮﺨﻳ ﺎﻬﺗاﻮﺧأ ىﺪﺣإ وأ . ،ناﺮﺻﺎﻌﺘﻣ ﺎﻤهو ،ﺮﻤﺣﻷا ﻒﻠﺧو ،ﻪﻳﻮﺒﻴﺳ ﺔﻟﻻﺪﻟا ﻩﺬﻬﺑ ﺢﻠﻄﺼﻤﻟا اﺬه مﺪﺨﺘﺳا ﻦﻣ لوأ ﻟإ نﺎﻴﻤﺘﻨﻳو ﻪﻳﻮﺒﻴﺳ ﺮآذ ﺚﻴﺣ ،ةﺪﺣاو ﺔﺳرﺪﻣ ﻰ ) ﺜﺘﺴﻤﻟا نﻮﻜﻳ ﻻ ٌبﺎﺑ اﺬه إ ﻪﻴﻓ ﻰﻨ ًﺎﺒﺼﻧ ﻻ ﻷ جﺮﺨﻣ ﻪﻧ ﻩﺮﻴﻏ ﻪﻴﻓ ﺖﻠﺧدا ﺎﻤﻣ ( ، 6 ﻻا نأ ﺺﻨﻟا ﻦﻣ ﺢﺿاﻮﻓ ﻪﻴﻓ ﻞﺧد ﺎﻤﻣ ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا جاﺮﺧإ ﻮه ﻪﻳﻮﺒﻴﺳ ﺪﻨﻋ ءﺎﻨﺜﺘﺳ ﻦﻴﻳﻮﺤﻨﻟا ﻦﻣ ﺮﻴﺜآ ﺮﻤﺣﻷا ﻒﻠﺧو ﻪﻳﻮﺒﻴﺳ ﺪﻌﺑ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ﺢﻠﻄﺼﻣ مﺪﺨﺘﺳاو ،ﻪﻨﻣ ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا ﻮهو ،ﻩﺮﻴﻏ ناﺮﻘﻟا ﻲﻧﺎﻌﻣ ﻲﻓ ﺶﻔﺧﻷا ﻢﻬﻨﻣ ﻢﻬﺜﺣﺎﺒﻣو ﻢﻬﺒﺘآ ﻲﻓ ، 7 ﻪﺑاﺮﻋإو نﺁﺮﻘﻟا ﻲﻧﺎﻌﻣ ﻲﻓ جﺎﺟﺰﻟاو ، 8 ﻦﺑاو ا ﻦﻣ ةرﻮﺳ ﻦﻴﺛﻼﺛ باﺮﻋإ ﻲﻓ ﻪﻳﻮﻟﺎﺧ نﺁﺮﻘﻟ ، 9 فوﺮﺤﻟا ﻲﻧﺎﻌﻣ ﻲﻓ ﻲﻧﺎﻣﺮﻟاو ، 10 ﻞآ ،نوﺮﻴﺜآ ﻢهﺮﻴﻏو ﺢﻠﻄﺼﻤﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻲﻓ ﻪﻳﻮﺒﻴﺳ ﻊﻣ يأﺮﻟا اﻮﻘﻓاو ءﻻﺆه . -ﻲﻓاﺮﻘﻟا ﻲﻜﻟﺎﻤﻟا ﺪﻤﺣا ﻦﻳﺪﻟا بﺎﻬﺷ ، ﺔﺨﺴﻧ ،ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا مﺎﻜﺣأ ﻲﻓ ءﺎﻨﻐﺘﺳﻻا ﻢﻗﺮﺑ ﺔﻴﻗاﺮﻌﻟا فﺎﻗوﻻا ﺔﺒﺘﻜﻣ ﻲﻓ ةرﻮﺼﻣ 176 ﺔﻗرﻮﻟا ، 3 ظ . 4 5 -ةﺮهﺎﻘﻟا ،ﻲﻧﻮﻤﺷﻻا حﺮﺷ ﻰﻠﻋ نﺎﺒﺼﻟا ﺔﻴﺷﺎﺣ ،ﻲﻠﻋ ﻦﺑ ﺪﻤﺤﻣ نﺎﺒﺼﻟا -د . ،ت 2 \ 141 ﺮﻈﻧاو ، : ﻲﻨﺠﻟا ،ﷲا ﺪﺒﻋ ﻦﺑ ﻢﺳﺎﻗ ﻦﺑ ﻦﻳﺪﻟارﺪﺑ يداﺮﻤﻟا ﻖﻴﻘﺤﺗ ،ﻲﻧاﺪﻟا : داﺪﻐﺑ ،ﻦﺴﺤﻣ ﻪﻃ – 1976 ص ، 473 ﺠﻤﻟا ،ﻲﻓاﻮﻟا ﻮﺤﻨﻟا ،ﻦﺴﺣ سﺎﺒﻋو ، ط ،ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺪﻠ 3 د ، . ص ،ت 293 . -ﻖﻴﻘﺤﺗ ،بﺎﺘﻜﻟا ،ﺮﺸﺑ ﻦﺑ وﺮﻤﻋ ﻪﻳﻮﺒﻴﺳ : ،نورﺎه مﻼﺴﻟاﺪﺒﻋ ) ةﺮهﺎﻘﻟا -1968 ( ، 2 \ 230 . 6 -ﻖﻴﻘﺤﺗ ،نﺁﺮﻘﻟا ﻲﻧﺎﻌﻣ ،ةﺪﻌﺴﻣ ﻦﺑ ﺪﻴﻌﺳ ﻦﺴﺤﻟا ﻮﺑأ ﺶﻔﺧﻷا : ،ﺪﻤﺤﻟا ﺪﻤﺤﻣ سرﺎﻓ ﺰﺋﺎﻓ ) ﻩارﻮﺘآد ﺔﻟﺎﺳر -ةﺮهﺎﻘﻟا بادا -1977 ( ص ، 267 . 7 -ﺮﺑإ قﺎﺤﺳا ﻮﺑأ جﺎﺟﺰﻟا ﻖﻴﻘﺤﺗ ،ﻪﺑاﺮﻋإو ناﺮﻘﻟا ﻲﻧﺎﻌﻣ ،ﻞﻴﻬﺳ ﻦﺑ يﺮﺴﻟا ﻦﺑ ﻢﻴها : توﺮﻴﺑ ،ﻲﺒﻠﺷ ﻩﺪﺒﻋ ﻞﻴﻠﺠﻟا ﺪﺒﻋ -1973،1 / 303 . 8 -ةﺮهﺎﻘﻟا ،دﻮﻤﺤﻣ ﻢﻴﺣﺮﻟاﺪﺒﻋ ﺢﻴﺤﺼﺗ ،ناﺮﻘﻟا ﻦﻣ ةرﻮﺳ ﻦﻴﺛﻼﺛ باﺮﻋإ ،ﺪﻤﺣا ﻦﺑ ﻦﻴﺴﺤﻟا ﷲاﺪﺒﻋ ﻮﺑا ﻪﻳﻮﻟﺎﺧ ﻦﺑا -1941 ص، 13 . 9 -ﻌﻣ بﺎﺘآ ،يﻮﺤﻨﻟا ﻰﺴﻴﻋ ﻦﺑ ﻲﻠﻋ ﻦﺴﺤﻟا ﻮﺑا ﻲﻧﺎﻣﺮﻟا ﻖﻴﻘﺤﺗ ،فوﺮﺤﻟا ﻲﻧﺎ : ﺮﺼﻣ ،ﻲﺒﻠﺷ ﻞﻴﻋﺎﻤﺳإ حﺎﺘﻔﻟاﺪﺒﻋ -1973 ص، 126 . 10ﻨﻟا ﻦﻋ ﻲﺳﺮﺒﻄﻟا ﻒﻠﺘﺧا ﻰﻨﻌﻤﺑ ﻩﺮﺒﺘﻋا ذإ ،ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ﺢﻠﻄﺼﻣ ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻲﻓ ﻦﻳﺮﺧﻵا ﻦﻴﻳﻮﺤ )ا صﺎﺼﺘﺧﻻ ( لﺎﻗ ﺎﻣﺪﻨﻋ ) : ﻻا ﻰﻨﻌﻣو ﺖﻠﻗ اذﺈﻓ ،ﻩﺮﻴﻏ نود ﺊﺸﻟﺎﺑ ُصﺎﺼﺘﺧﻻا ءﺎﻨﺜﺘﺳ : ﻧءﺎﺟ ﻻإ مﻮﻘﻟا ﻲ ﺠﻤﻟﺎﺑ ﻪﺘﺼﺼﺘﺧا ﺪﻘﻓ ،ٌﺪﻳز ﻻإ ﻲﻧءﺎﺟ ﺎﻣ ﺖﻠﻗ اذإو ،ﺊﺠﻳ ﻢﻟ ﻪﻧﺄﺑ ًاﺪﻳز ﺖﺼﺼﺘﺧا ﺪﻘﻓ ،ًاﺪﻳز ءﻲ اذإو ، ﺖﻠﻗ : د ﺔﻟﺎﺤﻟا ﻩﺬﻬﺑ ﻪﺘﺼﺼﺘﺧا ﺪﻘﻓ ،ًﺎﺒآار ﻻإ ٌﺪﻳز ﻲﻧءﺎﺟ ﺎﻣ ﺎهﺮﻴﻏو دﺪﻌﻟاو ﻲﺸﻤﻟا ﻦﻣ ﺎهﺮﻴﻏ نو ( . 11 ﻣ داﺮﻤﻟاو ﻮه ،ﺎﻨه ﻲﺳﺮﺒﻄﻟا يأﺮﺑ صﺎﺼﺘﺧﻻا ﻦ جاﺮﺧإ ) ﺪﻳز ( ﻓ ﻞﺧد ﺎﻤﻣ ا ﺔﻔﺻ مﻮﻘﻟا ﻪﻴ صﺎﺼﺘﺧ ﺼﻟا ﻦﻣ جﺮﺧ ﻪﻧﻷ ،ﺎﻬﺑ مﻮﻘﻟا ﺎﻬﻴﻠﻋ ﻲﺘﻟا ﺔﻔ . ﻻا ﺪﻋ اﺬﻟو ﺎﺻﺎﺼﺘﺧإ ءﺎﻨﺜﺘﺳ . 12 عﻮﻧ ﺎهﺮﺒﺘﻋا ءﺎﻤﻠﻌﻟا ﻦﻣو ﺮﻳﺪﻘﺗ فوﺬﺤﻣ ﻞﻌﻔﺑ ًﺎﺑﻮﺼﻨﻣ ﺐﺼﻨﻟا ﺔﻟﺎﺣ ﻲﻓ نﻮﻜﻳ ﻪﻧﻷ ،ﻪﺑ لﻮﻌﻔﻤﻟا عاﻮﻧأ ﻦﻣ ﻩ )ا ﻲﻨﺜﺘﺳ ( ﺎﻬﻴﻠﻋ لﺪﺗو ﻻا ﺔﻤﻠآ ءﺎﻨﺜﺘﺳ ، 13 ﻮﺤﻧ : إ َنوﺮﻓﺎﺴﻤﻟا َءﺎﺟ ًاﺪﻴﻌﺳ ﻻ . ﻤﺑ ءﻲﺠﻤﻟا ﻦﻣ ًاﺪﻴﻌﺳ ﻲﻨﺜﺘﺳا ﻰﻨﻌ . ﻮﺤﻧ ﺎﻀﻳأو : ءﺎﺸﻌﻟا ةﻼﺻ ﻻإ تاﻮﻠﺼﻟا ﺖﻴﻠﺻ . ءادﻷا ﻦﻣ ءﺎﺸﻌﻟا ةﻼﺻ ﻲﻨﺜﺘﺳأ ﻰﻨﻌﻤﺑ . ﺮﻌﺗ ﻲﻨﻴﻳﻼﻐﻟا ﻰﻔﻄﺼﻣ ﺮﺻﺎﻌﻤﻟا يﻮﺤﻨﻟا ﺮآذو ﻻا ﺢﻠﻄﺼﻤﻟ ًﺎﻴﻓﻮﺘﺴﻣو ًﻼﻣﺎﺷ ًﺎﻔﻳ ﺳ ﻼﺋﺎﻗ ءﺎﻨﺜﺘ : ) ﻻا ﻣ ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا جاﺮﺧﺈﺑ ،ﻪﻣﻮﻤﻋ ﻦﻣ ﻪﻨﻣ ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا ِﻆﻔﻟ ُفﺮﺻ ُءﺎﻨﺜﺘﺳ ﺑ ﻢﻜﺣ ﺎﻣ ﻪﻟوﺎﻨﺘﻳ ْنأ ﻦ ﻰﻠﻋ ﻪ ﻪﻨﻣ ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا . ﺖﻠﻗ اذﺈﻓ ) : أ ﻦﻇ ،ُمﻮﻘﻟا ءﺎﺟ ءﻲﺠﻤﻟا ﻢﻜﺣ ﻲﻓ ﻢﻬﻌﻣ ٌﻞﺧاد ًاﺪﻟﺎﺧ ن ﻪﺘﻴﻨﺜﺘﺳا اذﺈﻓ ،ًﺎﻀﻳأ ﻆﻔﻟ ﺖﻓﺮﺻ ﺪﻘﻓ ،ﻢﻬﻨﻣ > مﻮﻘﻟا < ﻩداﺮﻓأ ﺪﺣأ ءﺎﻨﺜﺘﺳﺈﺑ ﻪﻣﻮﻤﻋ ﻦﻋ _ ﺪﻟﺎﺧ ﻮهو _ ﻦﻣ ءﻲﺠﻤﻟا ﻢﻜﺣ ﻟا مﻮﻘﻟا ﻰﻠﻋ ﻪﺑ مﻮﻜﺤﻤ . ﻻا نﺎآ ﻚﻟﺬﻟ َﺺﻴﺼﺨﺗ ءﺎﻨﺜﺘﺳ ﺎﻬﻣﻮﻤﻋ ﺺﻴﺼﺨﺗ ﻰﻠﻋ لﺪﻳ ﺎﻣ ﺮآﺬﺑ ٍﺔﻣﺎﻋ ٍﺔﻔﺻ ﻻا تاودأ ﻦﻣ ةادأ ﺔﻄﺳاﻮﺑ ﺎﻬﻟﻮﻤﺷو ءﺎﻨﺜﺘﺳ ( 14 . 2
-ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا تاودأ
ﻻا تاودأ ﻞﺜﻤﺗ ﻷا ﺪﺣأ ءﺎﻨﺜﺘﺳ ﻻا ﺎﻬﻨﻣ نﻮﻜﺘﻳ ﻲﺘﻟا ﺔﺛﻼﺜﻟا نﺎآر ،ءﺎﻨﺜﺘﺳ سﺎﺳﻷا ُدﺎﻤﻌﻟا ﻲﻬﻓ ﺮﺘﻟا نﻮﻜﻳ ﺎﻬﺑو ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ﻰﻨﻌﻣ ﻞﻤﺤﺗ ﺎﻬﻧﻷ ،ﺚﺤﺒﻟا اﺬﻬﻟ ﻨﺜﺘﺳا ﺐﻴآ ﻩدﻮﺟﻮﺑ طﺮﺸﻟا اﺬهو ،ًءﺎ ﻲﻓ 11 -أ ﺦﻴﺸﻟا ﻲﺳﺮﺒﻄﻟا ﻟا جﺎﺤﻟا ﺢﻴﺤﺼﺗ ،ناﺮﻘﻟا ﺮﻴﺴﻔﺗ ﻲﻓ نﺎﻴﺒﻟا ﻊﻤﺠﻣ ،ﻦﺴﺤﻟا ﻦﺑ ﻞﻀﻔﻟا ﻲﻠﻋ ﻮﺑ ،ﻲﺗﻼﺤﻤﻟا ﻲﻟﻮﺳﺮﻟا ﻢﺷﺎه ﺪﻴﺴ توﺮﻴﺑ -1379 ه م ،ـ 1 / 242 . 12 -ﻏﻼﺒﻟاو يﻮﺤﻨﻟا ثاﺮﺘﻟا ﻲﻓ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ،ﻢﻇﺎآ ﻢﻴهاﺮﺑا ﻢﻇﺎآ ،ﻲ ) فاﺮﺷا ،ﺮﻴﺘﺴﺟﺎﻣ ﺔﻟﺎﺳر : أ . د . ﻲﺿﺎﻘﻟا نﺎﻤﻌﻨﻟا ( ، ،ةﺮهﺎﻘﻟا ﺔﻌﻣﺎﺟ ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا بادﻻا ﺔﻴﻠآ 1980 ص ، 6 -7 . .www.dromasad.com-13 -ﺎﺟ ،ﻲﻨﻴﻳﻼﻐﻟا ﻰﻔﻄﺼﻣ ﺦﻴﺸﻟا إ ﺪﻤﺣا ﺔﻌﺟاﺮﻣ ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا سورﺪﻟا ﻊﻣ ،ةﻮهز ﻢﻴهاﺮﺑ ج 3 ﺮﻌﻟا ﺐﺘﻜﻟا راد ، توﺮﻴﺑ ،ﻲﺑ -نﺎﻨﺒﻟ -2005 ص ، 481 . 14
ﺤﻠﻄﺼﻣ تاودﻷا ﻩﺬه ﻰﻠﻋ ﻖﻠﻃأو ـ ﺎﻬﺘﻟﻻد نأ ﻻإ ﻎﻴﺼﻟا ُةدﺪﻌﺘﻣ ٌتﺎـ ـﺣاو ﺻ ﻒﻨﺻو ،ةﺪـ ـــ ﺐﺣﺎـ ﺠﻟا ـ ﺰ ـﻓ ﺔﻴﻟو ﻲ ﻪﺑﺎﺘآ ) ﻧﺎﻘﻟا ـ ﻨﻟا ﻲﻓ نﻮ ـــــ ﻮﺤ ( ﻲﺗﻵﺎآ تاودﻷا ﻩﺬه ) دأ ﻻإ فوﺮﺤﻟا ﻦﻣ ﻪﺗاو ﻦﻣو ، ءﺎﻤﺳﻷا ، ءاﻮَﺳ و ىﻮُﺳ و ىﻮِﺳو ُﺮﻴﻏ . ﺑ نﺎﺘﻧوﺮﻘﻤﻟا ﻼﺧو اﺪﻋو نﻮﻜﻳ ﻻو ﺲﻴﻟ لﺎﻌﻓﻷا ﻦﻣو ـ } ﺎﻣ { ﻦﻣو لﺎﻌﻓﻷا ﻦﻴﺑ ةددﺮﺘﻤﻟا ﻦﻣ نﺎﺘﻳرﺎﻌﻟا ﻼﺧ و اﺪﻋ فوﺮﺤﻟاو } ﺎﻣ { ﺘﺧاو ًﺎﻓﺮﺣ نﻮﻜﻳ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ ﻖﻔﺗأ ﺎﻤﻣو ﻒﻠ أ ﻲﻓ ﻒﻠﺘﺧاو ًﺎﻓﺮﺣ نﻮﻜﻳ ﻪﻧأ ﻲﻓ ﺎﺷﺎﺣ ﻼﻌﻓ نﻮﻜﻳ ﻞه ﻪﻧ . فﺮﺤﻟا عﻮﻤﺠﻣ ﻦﻣو ﻢﺳﻻاو ﺎﻤّﻴﺳﻻ .( 15 ﻲﺗﻵﺎآ ﻢﺴﻘﺗ ﺎﻬﻧأ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا تاودأ دﺪﺻ ﻲﻓ تدرو ﻲﺘﻟا لاﻮﻗﻷا ﻦﻣ ﺺﺨﻠﻧو : -2 -1 -ﻞﻤﺸﺗو ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا فوﺮــــــﺣ : ) ﺎّﻤﻟ ،اﺪﻋ ،ﻼﺧ ،ﺎﺷﺎﺣ ،ﻻإ .( 2 -2 أ ﻞﻤﺸﺗو مﺎﻬﻔﺘﺳﻻا ءﺎــــــﻤﺳ : ) ﺪﻴﺑ ،ﻪﻠﺑ ،ﺎﻤﻴﺳ ﻻ ،ىﻮﺳ ،ﺮﻴﻏ .( 2 -3 -ﻞﻤﺸﺗو ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا لﺎﻌـــــــﻓأ : ) نﻮﻜﻳ ﻻ ،ﺲﻴﻟ ،اﺪﻋ ،ﻼﺧ ،ﺎﺷﺎﺣ .( 15 -ﻖﻴﻘﺤﺗ ،ﻮﺤﻨﻟا ﻲﻓ نﻮﻧﺎﻘﻟا ،يﻮﺤﻨﻟا ﻰﺳﻮﻣ ﻦﺑا ﻰﺴﻴﻋ ﻦﺑا ﻰﺳﻮﻣ ﻮﺑأ مﺎﻣﻹا ﻲﻟوﺰﺠﻟا : ﺪﻤﺤﻣ بﺎهﻮﻟا ﺪﺒﻋ نﺎﺒﻌﺷ ) مﻮﻠﻌﻟا راد ،ﺮﻴﺘﺴﺟﺎﻣ ﺔﻟﺎﺳر – 1973 م ( ص ، 257 .
2 -1
-ﺳﻻا فوﺮـــﺣ
ءﺎﻨﺜﺘ
) ﻤﺣﻻا ﻒﻠﺧو ،ﻪﻳﻮﺒﻴﺳ حﻼﻄﺻا ﻦﻣ ﻮهو ﺢﻠﻄﺼﻣ تاودﻷا ﻰﻠﻋ ﺎﻘﻠﻃا ذإ ،ﺮ ) ﻻا فوﺮﺣ ءﺎﻨﺜﺘﺳ ( ﻲﻓ لﻮﻘﻳ نﺎآ تاودﻷا ﻩﺬه ﻦﻋ ﻪﻣﻼآ ﻲﻓ ﻪﻳﻮﺒﻴﺳ نﺄﺑ ًﺎﻤﻠﻋ ،َءﺎﻤﺳﻷاو َفوﺮﺤﻟا ﺢﻠﻄﺼﻤﻟا اﺬه ﻞﻤﺷ ﺪﻗو ًﺎﻓﺮﺣ ِفﺮﺤﻟا ِﻢﺳﻻا ﻲﻓو ،ًﻼﻌﻓ ِﻞﻌﻔﻟا ﻲﻓو ، ا ًﺎﻤﺳ ﻢﻠﻜﺘﻳ نأ دارأ اذإ ﻪﻨﻜﻟ ، ﺎﻬﻴﻠﻋ ﻖﻠﻃأ ًﺎﻌﻴﻤﺟ ﺎﻬﻨﻋ ﺎﻓوﺮﺣ ( . 16 نأ ﺎﻨﻟ ﺮﻬﻈﻳو ا ﺢﻠﻄﺼﻤﻟا اﺬه ماﺪﺨﺘﺳ ) ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا فوﺮﺣ ( ،نوﺮﻗ ﺔﻌﺑرأ َﺔﻠﻴﻃ ًﺎﻣﺪﺨﺘﺴﻣ ﻞﻇ ﺎآ ﻪﻧأ ﻻإ ةﺮﻬﺷ ُﺮﺜآأ ﺔﻴﻟﺎﺘﻟا نوﺮﻘﻟا ﻲﻓ ن ً رﺬﻧو ، ا عﺎﺷ ذإ ،ﻦﻣﺎﺜﻟا نﺮﻘﻟا ﻲﻓ ﻪﻣاﺪﺨﺘﺳ ا ﺢﻠﻄﺼﻣ ماﺪﺨﺘﺳ ﺢﻠﻄﺼﻣ ﻮه ﺮﺧﺁ ) ﻻا تاودأ ءﺎﻨﺜﺘﺳ ( ه تاودﻷا ﻩﺬهو ﻲ : 2 -1 -1)
ﱠﻻإ
(
ﻦﻣ ٌﺔﺒآﺮﻣ ﱠﻻإ ) ْنإ ( و ) ﻻ ( مﻼﻟا ﻲﻓ نﻮﻨﻟا ِﺖﻤﻏدﺎﻓ ﺖﻔﻔﺧ ﻢﺛ . 17 ﺖﻔﻔﺧ ﺪﻗو ) ﱠنإ ( ﻻا ةﺮﺜﻜﻟ لﺎﻤﻌﺘﺳ ﻏداو ﻊﻣ ﺖﻤ ) ﻻ ( ﺘﺤﺒﺻﺎﻓ ًاﺪﺣاو ًﺎﻓﺮﺣ ﺎ . ﻦﻴﺑ قﺮﻓ كﺎﻨهو ) ﱠﻻإ ( ﻻا ﻲﻓ ﺔﺟﺮﺨﻤﻟا و ءﺎﻨﺜﺘﺳ ) ﱠﻻإ ( ﺔﻤﻏﺪﻤﻟا ﺮﺒﺘﻌﺗ ﻻ ﺔﻴﻧﺎﺜﻟا نأ ﺚﻴﺣ ،ﺔﻴﻓﺎﻨﻟا ﻻ و ﺔﻴﻃﺮﺸﻟا ْنإ ﻦﻣ ا ءﺎﻨﺜﺘﺳ ًا ﻻا ﻰﻨﻌﻣ ﻞﻤﺤﺗ ﻻو ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻘآ ءﺎﻨﺜﺘﺳ : } ٌﺔﻨﺘﻓ ْﻦﻜﺗ ُﻩﻮﻠﻌﻔﺗ ﱠﻻإ ﻷا ﻲﻓ ِضر ٌﺮﻴﺒآ ٌدﺎﺴﻓو { . 18 ﺖﺴﻴﻟ ﺔﻳﻵا ﻩﺬه ﻲﻓ ﱠﻻإ ا ﻩﺮﻳﺪﻘﺗ ،ﻦﻴﻓﺮﺣ ﻦﻣ ﺔﺒآﺮﻣ ﺎﻬﻧﻷ ًاءﺎﻨﺜﺘﺳ ) ﻻ ْنإ ُﻩﻮﻠﻌﻔﺗ ( ،مﻼﻟا ﻲﻓ ﻢﻏﺪﻳ نﻮﻨﻟاو فوﺮﺣ ﻲﻓ ﻢﻏﺪﺗ ﺎﻬﻧﻷ ) ﻣﺮﻳ نﻮﻠ ( ﺖﺤﺒﺻأ ﺖﻤﻏدا ﺎﻤﻠﻓ ، ) ﱠﻻإ ( ﻠﻋ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا فﺮﺣ ةرﻮﺻ ﻰ . و ) ﱠﻻإ ( ﻻا ﻰﻠﻋ لﺪﺗ ﻲﺘﻟا ﻻ ﺪﺣاو فﺮﺣ ءﺎﻨﺜﺘﺳ ﻪﻴﻓ ﺐﻴآﺮﺗ . ﻚﻟﺬآو ) ْنإ ﺎﻣ ﻊﻣ ﺔﻴﻃﺮﺸﻟا ( ﻻا ةادأ ﻒﻟﺎﺨﺗ ءﺎﻨﺜﺘﺳ أ ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ﻷا ن ﻰﻟإ جﺎﺘﺤﺗ ﻰﻟو ﺔﻤﻠﻜﻓ ،طﺮﺸﻟا باﻮﺟو طﺮﺸﻟا ﻞﻌﻓ ) ﻩﻮﻠﻌﻔﺗ ( ﻵا ﻩﺬه ﻲﻓ ﺔﻤﻳﺮﻜﻟا ﺔﻳ ) ﻞﻌﻓ طﺮﺸﻟا ( و ) ْﻦﻜﺗ ( ﺎﻤﻨﻴﺑ ،ﺎﻬﺑاﻮﺟ ) ﱠﻻإ ( نﺄﺸﻟا اﺬه ﻲﻓ ﺎﻬﻔﻟﺎﺨﺗ . ﻷا ﻩﺬه ﺖﻟﺎﻧ ةاد أ ﺔﻧرﺎﻘﻣ ﻦﻴﻳﻮﺤﻨﻟا ﻞﺒﻗ ﻦﻣ ىﻮﺼﻗ ﺔﻴﻤه ىﺮﺧﻷا تاودﻷا ﻊﻣ ﺎهﺮﺒﺘﻋا ﺎﻤﻟ ، ﻻا ﻲﻓ َﻞﺻﻷا ةﺎﺤﻨﻟا ﻷ ﺎﻬﻴﻠﻋ ٌلﻮﻤﺤﻣ ﺎهاﺪﻋ ﺎﻣو ،ءﺎﻨﺜﺘﺳ ﻷاو فﺮﺣ ﻪﻧ ﺎﻤآ ،فوﺮﺤﻠﻟ مﻼﻜﻟا ﻞﻘﻧ ﻲﻓ ُﻞﺻ لﻮﻘﺗ : لﻮﻘﺗ ﻢﺛ ،ٌﺪﻳز مﺎﻗ : ٌﺪﻳز مﺎﻗ ﺎﻣ . ﻪﻠﻘﻨﺘﻓ ) ﺎﻣ ( مﻼﻜﻟا ﻞﻘﻨﻳ ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا فﺮﺣ ﻚﻟﺬآو ،ﻲﻔﻨﻟا ﻰﻟإ ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا ﻰﻟإ ﺮﻴﻜﻨﺘﻟا ﻦﻣ . ﻚﻟﺬﻜﻓ ) ﱠﻻإ ( ﻞﻘﻨﺗ ِصﻮﺼﺨﻟا ﻰﻟإ ِمﻮﻤﻌﻟا ﻦﻣ مﻼﻜﻟا ، 19 ﻤﻟاو ـــ ،ﻪﻨﻣ ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا ﻮه مﻮﻤﻌﻟﺎﺑ داﺮ ،ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا صﻮﺼﺨﻟﺎﺑو ﻰﻨﻌﻣو ﻼﻜﻟا تﺮﻴﻏ ﺎﻬﻧأ اﺬه ٍﺪﺣ ﻦﻣ م إ ﺎﻨﻟﻮﻘآ ،ﺪﺣ ﻰﻟ : ص،ﻲﻏﻼﺒﻟاو يﻮﺤﻨﻟا ثاﺮﺘﻟا ﻲﻓ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ،ﻢﻇﺎآ ﻢﻴهاﺮﺑا ﻢﻇﺎآ 8 . 16 -ﺑأ ﻲﻓاﺮﻴﺴﻟا ،ةﺮهﺎﻘﻟا ﺔﻌﻣﺎﺟ ﺔﺒﺘﻜﻣ ﻲﻓ ،ةرﻮﺼﻣ ﺔﺨﺴﻧ ،ﻪﻳﻮﺒﻴﺳ بﺎﺘآ ﻰﻠﻋ ﻲﻓاﺮﻴﺴﻟا حﺮﺷ ،نﺎﺑزﺮﻤﻟا ﻦﺑ ﷲاﺪﺒﻋ ﻦﺑا ﻦﺴﺤﻟا ﺪﻴﻌﺳ ﻮ 3 / 274 . 17 ﺔﻳﻵا ،لﺎﻔﻧﻻا ةرﻮﺳ 73 . 18 -ةﺮهﺎﻘﻟا ،ﻲﺒﻨﺘﻤﻟا ﺔﺒﺘﻜﻣ ،توﺮﻴﺑ ،ﺐﺘﻜﻟا ﻢﻟﺎﻋ ،ﻞﺼﻔﻤﻟا حﺮﺷ ،ﻲﻠﻋ ﻦﺑ ﺶﻴﻌﻳ ﻦﻳﺪﻟا ﻖﻓﻮﻣ ءﺎﻘﺒﻟا ﻮﺑا ﺶﻴﻌﻳ ﻦﺑا -د ،ت 2 / 80 . 19َردﺎﻏ ﺴﻤﻟا ـــــ ًﺎﻴﻠﻋﻻإ َنوﺮﻓﺎ . ًﺎﻣﻮﻤﻋ نﺎآ مﻼﻜﻟﺎﻓ ﻗ ةادﻷا ﻪﻟﻮﺧد ﻞﺒ ) ﱠﻻإ ( ﻪﻴﻠﻋ ةادﻷا لﻮﺧد ﺪﻌﺑ صﻮﺼﺨﻟا ﻰﻟإ ﺔﻔﻴﻇﻮﻟا تﺮﻴﻐﺗ ﻦﻜﻟو . ﻳأو ﻷ ًﺎﻀ ىﺮﺧﻷا تاودﻷا ﻪﻴﻓ ْﺖﺤﻠﺻ نﺎﻜﻣ ﻞآ ﻲﻓ ﺢﻠﺼﺗ ةادﻷا ﻩﺬه ن . ﻻو فﺬﺣ ﻦﻜﻤﻳ ) ﱠﻻإ ( ﻦﻣ ﻷ ،ﺔﻠﻤﺠﻟا ﻌﺗ ﺎﻬﻧ ،ﺾﻌﺒﺑ ﻪﻀﻌﺑ مﻼﻜﻟا ﻖﻠ لﻮﻘﻧ نأ ﻦﻜﻤﻳ ﻼﻓ : اﺪﻳز ُمﻮﻘﻟا َءﺎﺟ ً. مﺪﻌﻟ ا مﻼﻜﻟا ﻲﻓ ةراﺪﺼﻟا ﺎﻬﻟ ﺲﻴﻟ ﺎﻬﻧأ ﻚﻟذ ﻰﻟا ﻒﺿأ ،ﺾﻌﺒﺑ ﻪﻀﻌﺑ مﻼﻜﻟا طﺎﺒﺗر . ﻻ يأ ﻪﺌﻴﺠﻣ ﻦﻜﻤﻳ مﻼﻜﻟا ﺔﻳاﺪﺑ ﻲﻓ . ﱠنأ ةﺎﺤﻨﻟا ﺮآذ ) ﱠﻻإ ( تاودﻷا ﺮﺜآأ ﺎﻬﻧأو ،ﻲﻔﻴﻇو ﻰﻨﻌﻣ ﺎﻬﻟ ا ﻷ ،ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ﻲﻓ ًﺎﻣاﺪﺨﺘﺳ ﻲﻓ ﺢﻠﺼﺗ ﺎﻬﻧ تاودﻷا ﻦﻣ ﻩﺮﻴﻏ ﻪﻴﻓ ﺢﻠﺼﺗ ﻻ ﻊﺿاﻮﻣ . ﺤﻨﻟا ﻦﻣ ﺪﺠﻧو ﻂﻌﻳ ﻢﻟ ﻦﻣ ﻦﻴﻳﻮ ) ﱠﻻإ ( ﻷا ﻩﺬه ﻰﻔﺘآا ﺎﻤﻧإو ،ﺔﻟﺎﺻ لﺎﻗ نﺎﺑ : فﺮﺣ ﺎﻬﻧأ ا ءﺎﻨﺜﺘﺳ . 20 ﻻا ﻲﻓ ﺎﻬﺘﻟﺎﺻﺄﺑ اﻮﻟﻮﻘﻳ ﻢﻟ ﻦﻴﻳﻮﺤﻨﻟا ءﻻﺆه نأ ﻦﻣ ﻢﻏﺮﻟا ﻰﻠﻋو ﻻإ ءﺎﻨﺜﺘﺳ ﺎﻣ ،ﻢﻬﺒﺘآ ﻲﻓ ًﺔﻴﻤهأ ﺎهﻮﻄﻋأ ﻢﻬﻧأ أ ﻲﻓ ﺎهﻮﻄﻌﻳ ﻢﻟ ﻏ ٍةاد أ ﺖﻧﺎآ ﺪﻘﻓ ،ﺎهﺮﻴ ﻩﺬﻬﺑ ﺎﻬﻠآ ﻢهﺪهاﻮﺷو ﻢﻬﺘﻠﺜﻣ ﻦﻃاﻮﻣ ﻊﻴﻤﺟ ﻲﻓ ﺢﻠﺼﺗ ﺎﻬﻧأ اﻮﻨﻴﺑو ،ﻚﻟذ ﺮﻴﻏ ﻰﻟإ ،ﺎﻬﺑ ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا ﻢﻜﺣو ،ﺎﻬﻴﻧﺎﻌﻣ نﺎﻴﺑ ﻊﻣ ،ةادﻷا ﻻا أ ٍطﺮﺷ نود ءﺎﻨﺜﺘﺳ ﻷا تاودﻷا فﻼﺨﺑ ٍﺪﻴﻗ و ىﺮﺧ . 21 ًاروﺮﺠﻣ وأ ،ًﺎﻋﻮﻓﺮﻣ وأ ،ًﺎﺑﻮﺼﻨﻣ نﻮﻜﻳ نأ ﺎﻣإ ﺎهﺪﻌﺑ ﻢﺳﻻاو ًﺎﻘﺣﻻ ﻞﻴﺼﻔﺘﻟﺎﺑ ﺎﻬﻨﻋ مﻼﻜﻟا ﻲﺗﺄﻴﺳو . ﻻا ﺔﻠﻤﺟو ﻦﻣ نﻮﻜﺘﺗ ءﺎﻨﺜﺘﺳ 1 -) ﻪﻨﻣ ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا :( ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ةادأ ﻞﺒﻗ ﻲﺗﺄﻳ . ﻞﺜﻣ : ًاﺮﻤﻋ ﻻإ ُبﻼﻄﻟا َﺢﺠﻧ . ﺔﻤﻠآ ) بﻼﻄﻟا ( ﻪﻨﻣ ﻰﻨﺜﺘﺴﻣ ﺮﺒﺘﻌﺗ ﺔﻠﻤﺠﻟا ﻩﺬه ﻲﻓ . 2 -ةادﻷا : ﺮﻣ ﺪﻗ ﺎﻘﺑﺎﺳ ﺎهﺮآذ . 3 -ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا : ﻻا ةادأ ﺪﻌﺑ ﻊﻘﻳ يﺬﻟا ﺨﻟاو ءﺎﻨﺜﺘﺳ ــ ﻻو ،ﺔﻠﻤﺠﻟا ﻢﻜﺣ ﻦﻋ جرﺎ ﻦﻣ ًﺎﻀﻌﺑ ﻻإ ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا نﻮﻜﻳ لﻮﻘﻧ نأ ﻦﻜﻤﻳ ﻼﻓ ءﺎﻴﺷأ ﻦﻣ وأ ﻞآ : ) وﺮﻤﻋ ﻻإ ٌﺪﻳز مﺎﻗ ( . 22 ﻞﺑ ) اﺮْﻤَﻋ ﱠﻻإ ُمﻮﻘﻟا مﺎﻗ .( ْﻤَﻋ نﻷ ــــ اﺮ ً ﻞآ ﻦﻣ ٌﺾﻌﺑ ﻘﻟا ﻮهو ــــ مﻮ . ﻲﺗﺄﺗ ﺪﻗو ) ﱠﻻإ ( ﻰﻠﻋ ﺖﻠﺧد ﺪﻗ ،ﻞﻤﺠﻟا ﻲﻓ ) ﺎﺷﺎﺣ ( ﺖﻧﺎآ اذإ ) ﺎﺷﺎﺣ ( ﺮﺟ فﺮﺣ ، 23 ﻮﺤﻧ : اﺪﻳز ﺎﺷﺎﺣ ﱠﻻإ ُمﻮﻘﻟا ﻰﱠﻠﺻ ً. ﺮﺒﺘﻌﺗ ) ﺎﺷﺎﺣ ( ﻹا تاودأ ﻦﻣ ﺲﻴﻟو ﺮﺟ فﺮﺣ ﺔﻠﻤﺠﻟا ﻩﺬه ﻲﻓ ءﺎﻨﺜﺘﺳ . 20 -ﺮﻈﻧأ : ﻖﻴﻘﺤﺗ ،ﻮﺤﻨﻟا ﻲﻓ ﺔﻣﺪﻘﻣ ،ﺮﻤﺣﻻا ﻒﻠﺧ : ﻖﺸﻣد ،ﻲﺧﻮﻨﺘﻟا ﻦﻳﺪﻟاﺰﻋ -1961 ص ، 79 توﺮﻴﺑ ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﻢﻠﻋ ﻲﻓ ﻞﺼﻔﻤﻟا ،يﺮﺸﺨﻣﺰﻟاو ، -د . ﻖﻴﻘﺤﺗ ،بﺮﻘﻤﻟا ،رﻮﻔﺼﻋ ﻦﺑا و ،ت : داﺪﻐﺑ ،يرﻮﺒﺠﻟا ﷲا ﺪﺒﻋ و يراﻮﺠﻟا رﺎﺘﺴﻟﺎﺒﻋ ﺪﻤﺣأ 1971 ، 1 \ 166 . ص ،ﻖﺑﺎﺴﻟا رﺪﺼﻤﻟا ،ﻢﻇﺎآ ﻢﻴهاﺮﺑا ﻢﻇﺎآ 44 . 21 -ﻖﻴﻘﺤﺗ ،ﻮﺤﻨﻟا ﻲﻓ لﻮﺻﻻا ،جاﺮﺴﻟا ﻦﺑا : ﻒﺠﻨﻟا ،ﻲﻠﺘﻔﻟا ﻦﻴﺴﺤﻟاﺪﺒﻋ ط 1973،1 ص ، 343 . 22 -ﺮﻈﻧأ : ﻖﻴﻘﺤﺗ ،ﻚﻟﺎﻣ ﻦﺑا ﺔﻴﻔﻟا ﻰﻟا ﻞﺋﺎﺴﻤﻟا ﺢﺿوا ،مﺎﺸه ﻦﺑا : ،ﺪﻴﺠﻤﻟا ﺪﺒﻋ ﻦﻳﺪﻟا ﻲﺤﻣ ﺪﻤﺤﻣ ) ط 5 توﺮﻴﺑ ، -1966 ( ، 2 / 77 . 23
ةﺎﺤﻨﻟا ُﺾﻌﺑ ﺐهذ ﻰﻟإ ﺎﻬﻴﻓ دﺮﺗ ﻲﺘﻟا ﻲﻧﺎﻌﻤﻟا ﻦﻣ ﱠنأ ) ﱠﻻإ ( ﻻا ﻲﻓ ﻰﻨﻌﻣ ءﺎﻨﺜﺘﺳ ) ﻦﻜﻟ ( ﻴﻔﺗ ﻲﺘﻟا ﺪ ﻻا نﺎآ اذإ ،كارﺪﺘﺳﻹا ﻣ ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا ﺲﻨﺟ ﻦﻣ ﺲﻴﻟ ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا نﻮﻜﻳ نأ يأ ،ًﺎﻌﻄﻘﻨﻣ ءﺎﻨﺜﺘﺳ ﻰﻟإ اورﺎﺷأو ،ﻪﻨ ﺪﻌﺑ ﺎﻣ ﱠنأ ) ﻦﻜﻟ ( ﻮﻜﻳ نأ طﺮﺘﺸﻳ ﻻ وأ ﻞآ ﻦﻣ ًﺎﻀﻌﺑ ن فﻼﺨﺑ ءﺰﺟ ﻦﻣ ) ﱠﻻإ ( ﺾﻌﺑ ﻻإ ﺎﻬﺑ ﻰﻨﺜﺘﺴﻳ ﻻ ﻪﻧﺈﻓ ّﻞآ ﻦﻣ ، 24 اﺬهو ﺎﻨﻧأ ﻲﻨﻌﻳ ﻻ ﻞﻳﺪﺒﺗ ﻊﻴﻄﺘﺴﻧ ﻻ ) ﱠﻻإ ( نﺎﻜﻤﺑ ) ﻦﻜﻟ ( ﻦﻣ ﺎﻬﻠﻳوﺄﺗ ﻊﻴﻄﺘﺴﻧ ﻦﻜﻟو ،ﺔﻠﻤﺠﻟا ﻲﻓ ﺎﻨﻟﻮﻗ ﻮﺤﻧ ﻰﻨﻌﻤﻟا لﻼﺧ : ﺪﻳز ْﻦﻜﻟو ِﷲا ﺪﺒﻋ َمﺎﻗ ﺎﻣ . ﻻ ذإ ﻧ لﻮﻘﻧ نأ ﻊﻴﻄﺘﺴ ) ٌﺪﻳز ﻻإ ﷲا ﺪﺒﻋ َمﺎﻗ ﺎﻣ ( ﻰﻨﻌﻣ ﻞﻤﺤﺗ ﺔﻠﻤﺠﻟا ﻩﺬه ﻲﻓ ﻦﻜﻟ ﻰﻨﻌﻣ ﺎﻤﻧإو ) ﱠﻻإ .( ﺎﻬﻠﻤﺤﺗ ﻲﺘﻟا ﻲﻧﺎﻌﻤﻟا ﻦﻣ ﺎﻀﻳأو ) ﱠﻻإ ( ﻰﻨﻌﻣ ) ىﻮﺳ ( ﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﻲﻓ ﺎﻤآ ﻰﻟﺎ : } ﻚﺑر َءﺎﺷﺎﻣ ﱠﻻإ ُضرﻻاو ُتاﻮﻤﺴﻟا ِﺖﻣاد ﺎﻣ ﺎﻬﻴﻓ َﻦﻳﺪﻟﺎﺧ { . 25 ) ﱠﻻإ ( ﻰﻨﻌﻣ ﺖﻠﻤﺣ ﺔﻳﻵا ﻩﺬه ﻲﻓ ) ىﻮﺳ ( ﻰﻨﻌﻤﺑ ) ﻚﺑر ءﺎﺷ ﺎﻣ ىﻮﺳ ( 26 . ﻞﻤﺤﺗ ﻚﻟﺬآو ) ﱠﻻإ ( ﻰﻨﻌﻣ ) ﺮﻴﻏ ( عﻮﺿﻮﻣ حﺮﺷ ﻲﻓ ﻼﺼﻔﻣ ﺎﻬﻨﻋ مﻼﻜﻟا ﻲﺗﺄﻴﺳو ) ﺮﻴﻏ .( إ ةﺎﺤﻨﻟا ﻦﻣ ٌمﻮﻗ ﺐهذو أ ﻰﻟ ﱠن نﻮﻜﺗ مﻼﻟا ﻰﻨﻌﻤﺑ ) ﱠﻻإ ( ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا نﻮﻜﻳ نأ يأ ،غﺮﻔﻤﻟا ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ﻲﻓ ﻞﺒﻗ ﺎﻣ غﺮﻔﺘﻴﻓ مﻼﻜﻟا ﻦﻣ ًﺎﻓوﺬﺤﻣ ﻪﻨﻣ ) ﱠﻻإ ( ،ﻲﻔﻧ ﻪﺒﺷ وأ ًﺎﻴﻔﻨﻣ ُمﻼﻜﻟا نﻮﻜﻳ نأ ﺐﺠﻳو ،ﺎهﺪﻌﺑ ﺎﻤﻴﻓ ﻞﻤﻌﻠﻟ ﻮﺤﻧ : ﱞﻲﻠﻋ ﱠﻻإ َءﺎﺟ ﺎﻣ ) / ﻊﻓﺮﻟا ﺔﻟﺎﺣ ﻲﻓ .( ًﺎﻴﻠﻋ ﱠﻻإ ُﺖﻳأر ﺎﻣ ) / ﻲﻓ ﺐﺼﻨﻟا ﺔﻟﺎﺣ .( ﱟﻲﻠﻌﺑ ﱠﻻإ ُترﺮﻣ ﺎﻣ ) / ﺮﺠﻟا ﺔﻟﺎﺣ ﻲﻓ .( ةدﺎﻓإ ﻲﻓ ًﺎﻃوﺮﺷ ةﺎﺤﻨﻟا ءﻻﺆه ﺮآذو ) مﻼﻟا ( ﻰﻨﻌﻣ ) ﱠﻻإ ( ﻖﺒﺴﺗ نأ ﻲهو ) مﻼﻟا ( ، ) ْنإ ( ﺪﻴﻔﺗ ﻲﺘﻟا ﻲﻔﻨﻟا . 27 ﻮﺤﻧ : ًاﺪﻳﺰﻟ َﺖﺑﺮﺿ ْنإ ﻚﻟﻮﻗ ﻰﻨﻌﻤآ ) ًاﺪﻳز ﱠﻻإ ُﺖﺑﺮﺿ ﺎﻣ .( ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﻮﺤﻧو : } و ﻦﻴﻘﺳﺎﻔﻟ ﻢهﺮﺜآا ﺎﻧْﺪَﺟَو ْنإ { 28 ﻰﻨﻌﻤﺑ ) ﻦﻴﻘﺳﺎﻓ ﻻإ ﻢهﺮﺜآأ ﺎﻧْﺪَﺟَو ﺎﻣ .( ﻰﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗو : } ﻗ ْﻦِﻣ َﺖﻨآ ْنإ ﻦﻴﻠﻓﺎﻐﻟا َﻦِﻤَﻟ ﻪﻠﺒ { 29 – ﻪﻠﻳوﺄﺗ ) ﻗ ْﻦِﻣ َﺖﻨآ ﺎﻣ ﻦﻴﻠﻓﺎﻐﻟا ﻦﻣ ﱠﻻإ ﻪﻠﺒ .( -ﺮﻈﻧأ : ،ﺔﻓﺮﻌﻤﻟا راد ،ﻊﻣاﻮﺠﻟا ﻊﻤﺟ حﺮﺷ ﻊﻣاﻮﻬﻟا ﻊﻤه ،ﻲﻃﻮﻴﺴﻟا توﺮﻴﺑ -د ،ت 1 / 233 . 24 -. ﺔﻳﻵا ،دﻮه ةرﻮﺳ 107 . 25 ،ﻖﺑﺎﺴﻟا رﺪﺼﻤﻟا ،ﺶﻴﻌﻳ ﻦﺑا 2 \ 80 26 -ﺮﻈﻧأ : ﻖﻴﻘﺤﺗ ،ناﺮﻘﻟا ﻲﻧﺎﻌﻣ ،ءاﺮﻔﻟا : ةﺮهﺎﻘﻟا ،ﻦﻳﺮﺧﺁو رﺎﺠﻨﻟا ﻲﻠﻋ ﺪﻤﺤﻣ -1972 ، 2 / 288 . 27 ﺔﻳﻵا ،فاﺮﻋﻷا ةرﻮﺳ 102 . 28 ﺔﻳﻵا ،ﻒﺳﻮﻳ ةرﻮﺳ 3 . 29
2 -1 -2
ﺣ
ـ
ﺎﺷﺎ
ﺟوأ ﻰﻠﻋ ةادﻷا ﻩﺬﻬﻟ ﺔﻴﻤﺳﺮﻟا ةرﻮﺼﻟا تءﺎﺟ ٍﺔﻔﻠﺘﺨﻣ ٍﻪ ﺎﻬﻨﻣ ةﺪﻳﺪﻋ تﺎﻐﻠﺑو ) ﻰﺷﺎﺣ ( و ) َشﺎﺣ ( و ةرﻮﺼﻘﻤﻟا ﻒﻟﻷا فﺬﺤﺑ ) ﺎَﺸَﺣ ( ﻰﻟوﻻا ﻒﻟﻻا فﺬﺤﺑ ، 30 و ) ﻰَﺸَﺣ ( ةرﻮﺼﻘﻤﻟا ﻒﻟﻷﺎﺑ ، 31 تﺎﻐﻠﻟا ﻩﺬهو ﻻا ﻲﻓ ﺎﻬﺘﻔﻴﻇو ﻦﻣ ﺮﻴﻐﺗ ﻻ ﺎﻬﻴﻓ ءﺎﻨﺜﺘﺳ ، 32 ﺎﻬﻔﻟأ فﺬﺣ زﻮﺠﻳ ﺚﻴﺣ أ ﺎﻬﺗﺎﺒﺛإ و ، 33 ﻮﺤﻧ : } اﺮَﺸَﺑ اﺬه ﺎﻣ ِﷲ َشﺎﺣ { 34 ﻒﻟﻻا فﺬﺤﺑ . و ) ﺣ ِﷲ ﺎﺷﺎ ( ﻒﻟﻻا تﺎﺒﺛﺄﺑ . ﻨﻣو ُةﺎﺤﻨﻟا ﺮآذ ﺮﺒﺘﻌﺗ ةادﻻا ﻩﺬه نأ ﻪﻳﻮﺒﻴﺳ ﻢﻬ ) ًﺎﻓﺮﺣ ( ﺮﺟ فﺮﺣ ﻻإ ﺔﻠﻤﺠﻟا ﻲﻓ ﻲﺗﺄﺗ ﻻو ، 35 ﺚﻴﺣ ﻪﻳﻮﺒﻴﺳ لﺎﻗ ) : ﻨﻜﻟو ،ﻢﺳﺈﺑ ﺲﻴﻠﻓ ﺎﺷﺎﺣ ﺎﻣأو ﺮﺣ ﻪ ﺮﺠﺗ ﺎﻤآ ،ﻩﺪﻌﺑ ﺎﻣ ﺮﺠﻳ ٍﺮﺟ ف } ﻰﺘﺣ { ﻪﻴﻓو ،ﺎهﺪﻌﺑ ﺎﻣ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ﻰﻨﻌﻣ ( . 36 ﻗ ﻪﻳﻮﺒﻴﺳ نأ ﺎﻨه ﻆﺣﻼﻧ ﻪﺒﺷ ﺪ ) ﺣ ﺎﺷﺎ ( ـﺑ ﺎﻬﻠﻤﻋ ﻲﻓ ) ﻰﺘﺣ ( ﻞﻤﻌﻟا ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ةرﺎﺠﻟا ،ﺎﻨه ﻲﻈﻔﻠﻟا ﻞﻤﻌﻟﺎﺑ دﻮﺼﻘﻤﻟاو ،ﻲﻈﻔﻠﻟا ﺎﻬﺑ ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا ﺮﺠﺗ ﺎﻬﻧأ ذإ . لﻮﻘﺘﻓ : ٍﺪﻟﺎﺧ ﺎﺷﺎﺣ َنﻮﻘﺑﺎﺴﺘﻤﻟا َﺾآر . ﺮﺠﺑ ) ٍﺪﻟﺎﺧ ( ﻻا ﻰﻨﻌﻣ ﻞﻤﺤﺗو ﺮﺟ فﺮﺣ ﺎﺷﺎﺣ نﻷ ًاروﺮﺠﻣ نﻮﻜﻳ ﻩﺪﻌﺑ ﻲﺗﺄﻳ يﺬﻟا ﻢﺳﻻاو ءﺎﻨﺜﺘﺳ . ﻮﺤﻧو : ﻢُهَءﻮﺿو َنﻮﻠﺼﻤﻟا َﻦَﺴﺣأ ٍﺪﻳز ﺎﺷﺎﺣ . ﺮﺠﺑ ) ٍﺪﻳز ( روﺮﺠﻣ ﻢﺳأ ﺎﻬﻧﻷ . ﺔﻤﻠآ ) ﺎﺷﺎﺣ ( لﻮﻘﺘﻓ ﻪﻨﻣ ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا ﺔآرﺎﺸﻣ ﻦﻋ ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟا ﻪﻴﻓ ﻩﺰﻨﻳ ﺎﻣ ﻲﻓ ﻞﻤﻌﺘﺴﺗ : ٍ ﻢﻴﻠﺳ ﺎﺷﺎﺣ مﻮﻘﻟا ﻞﺳﺎﻜﺗ . ةادﻷا ) ﺎﺷﺎﺣ ( ﻪﻳﺰﻨﺘﺑ ﺖﻣﺎﻗ ) ﻢﻴﻠﺳ ( ﻞﺳﺎﻜﺘﻟا ﻲﻓ مﻮﻘﻟا ﺔآرﺎﺸﻣ ﻦﻋ . ةﺎﺤﻨﻟا رﺎﺷأ لﻮﺧد ِﺔﻴﻧﺎﻜﻣإ ِمﺪﻋ ﻰﻟإ ) ﺎﻣ ( ﻠﻋ ﺔﻳرﺪﺼﻤﻟا لﺪﻳ يﺬﻟا ﻞﻌﻔﻟﺎﺑ ﻻإ ﻞﺻﻮﺗ ﻻ ﺎﻬﻧﻷ ،ﺎﺷﺎﺣ ﻰ ﻪﻳﻮﺒﻴﺳ لﺎﻗو رﺪﺼﻤﻟا ﻰﻨﻌﻣ ﻰﻠﻋ ) : ﺖﻠﻗ ﻮﻟ : ﻢﻟ َاﺪﻳز ﺎﺷﺎﺣ ﺎﻣ ﻲﻧْﻮَﺗأ ﺎﻣﻼآ ﻦﻜﻳ ( ، 37 ﺎﻬﻧأ ﺪﺠﻧ ﻦﻜﻟو ا ﺾﻌﺑ ﻲﻓ ﺖﻠﺧد ﺮﻋﺎﺸﻟا ِلﻮﻘآ ٌﻞﻴﻠﻗ اﺬهو ،ﺔﻠﺜﻣﻷ ثﺎﻴﻏ ﻦﺑ ثﻮﻏ : ﻣ َسﺎﻨﻟا ٌﺖﻳأر ﺈﻓ ًﺎﺸﻳﺮﻗ ﺎﺷﺎﺣ ﺎ ﻻﺎﻌﻓ ﻢﻬﻠﻀﻓأ ﻦﺤﻧ ﺎﻧ 38 -ﺮﻈﻧأ : ﻟا ﻰﻠﻋ ﺢﻳﺮﺼﺘﻟا حﺮﺷ ،يﺮهزﻻا د ،ةﺮهﺎﻘﻟا ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺐﺘﻜﻟا ﺐﺘﻜﻟا ءﺎﻴﺣا راد ،ﺢﻴﺿﻮﺘ . ،ت 1 / 172 . 30 ،بﺮﻘﻤﻟا ،رﻮﻔﺼﻋ ﻦﺑا 1 \ 172 ةدﺎﻣ ،بﺮﻌﻟا نﺎﺴﻟ ،رﻮﻈﻨﻣ ﻦﺑاو ، ) ﺎﺸﺣ ( ط ،ردﺎﺻ راد ، 1 ،توﺮﻴﺑ ، 1410 ـه -1990 . 31 -ﺮﻈﻧأ : ص ،ﻖﺑﺎﺴﻟا رﺪﺼﻤﻟا ،ﻢﻇﺎآ ﻢﻴهاﺮﺑا ﻢﻇﺎآ 59 . 32 -ﺮﻈﻧا : ،ﻖﺑﺎﺴﻟا رﺪﺼﻤﻟا ،ﻲﻨﻴﻳﻼﻐﻟا ﻰﻔﻄﺼﻣ ص 492 . 33 ﺔﻳﻵا،ﻒﺳﻮﻳ ةرﻮﺳ 31 . 34 35 -ﺮﻈﻧأ : ص ،فوﺮﺤﻟا ﻲﻧﺎﻌﻣ ،ﻲﻧﺎﻣﺮﻟا 118 ﺔﻗرو ،ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا مﺎﻜﺣأ ﻲﻓ ءﺎﻨﻐﺘﺳﻻا ،ﻲﻓاﺮﻘﻟاو ، 7 . ،ﻖﺑﺎﺴﻟا رﺪﺼﻤﻟا ،ﻪﻳﻮﺒﻴﺳ 2 \ 349 . 36 ،ﻪﺴﻔﻧ رﺪﺼﻤﻟا 2 \ 240 . 37 -ﻒﻴﻟﺄﺗ ،ﻞﻴﻘﻋ ﻦﺑا حﺮﺷ ،ﻞﻴﻘﻋ ﻦﺑا : ط ،ﺪﻴﻤﺤﻟا ﺪﺒﻋ ﻦﻳﺪﻟا ﻲﺤﻣ ﺪﻤﺤﻣ 20 اﺮﺘﻟا راد ، ةﺮهﺎﻘﻟا ،ﺮﺸﻨﻠﻟ ث – 1980 ،م 2 \ 240 . 38
ﻤﺟو ﺔﻠ ) ﺎﺷﺎﺣ ﺎﻣ ًﺎﺸﻳﺮﻗ ( ﺖﻠﺧد ) ﺎﻣ ( ﻰﻠﻋ ﺔﻳرﺪﺼﻤﻟا ) ﺎﺷﺎﺣ ( دﺮﺠﺘﺗ نأ ﺮﺜآﻷاو ﻞﻴﻠﻗ ﻚﻟذو . 39 2 -1 -3
