Everest My Lord:
Sonsuz’un Gözlerine Bakarken
Metnin İmkânı, Yazınsal
Uzamın Sahneyi Yutuşu, Bir
Hareket Biçimi Olarak Yazı
The Potentıalıty Of The Text
whıle lookıng ın the eye of
ınfınıty, a stage swallowed
by the wrıtıng space, wrıtıng
as a form of actıon
Ozan Utku Akgün*
ÖZETBu çalışmada Sevim Burak’ın Everest My Lord metninin fotografik an ve son-suzluk kavramlarıyla ilişkisi yazınsal uzam üzerinden tartışılmakta, bir sah-ne metni olarak imkanları araştırılmaktadır. Eduardo Cadava’nın Benjamin okumasından destekle, “parıldayış” kavramlaştırmasının, metin içinde açı-lan çeşitli uzamlarda nasıl işlediğine bakılmakta, ardından, yazı’nın kendi-sini mesele edinen metinde Burak’ın yazma edimine dair çeşitli saptamala-ra gidilmekte; metnin teatsaptamala-ral konumu, seçilen bu izlekler üzerinden soruştu-rulmaktadır.
ABSTRACT
In this article Sevim Burak’s Everest My Lord is discussed through concepts such as infinity and photographic moment; potentials and possibilities it offers as a stage text is probed. Starting from Cadava’s interpretation of Benjamin, how conceptualization of “flashes” comes to function in several unfolding spaces is displayed. Furthermore, the article which problematizes writing itself, evaluates Burak’s writing and probes into the theatrical attitude of the play through the themes mentioned above.
* Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Tiyatro Bölümü; Tiyatro Kuramları, Eleştiri ve Dramaturgi, Yükseklisans öğrencisi
62
Yazının Ufuk Çizgisi, Metnin İmkânı Everest My Lord, bu tuhaf, neredey-se “ucube metin”, ne anlatır? Kanımca, bir yazma korkusuyla hareket eder; yazma kor-kusu, bir metnin imkânıyla ilgilidir, met-nin imkânı dediğim şey, yazılabilire işaret eder. Yazar, ufuk çizgisine ulaşamayacağı-nı (ele geçirme de denebilir) bilmesine rağ-men sürekli ufuk çizgisine sıçrar; bir kor-kuyu o korkunun içinden yenme çabasıdır biraz da. Yazının ufuk çizgisi, imkânsız’ın çekim alanını açar, metnin ufku orada-dır, hiç durmadan mümkünün dışına ka-çar, ama “görünmeyenin gösterilmesi arzu-su” olarak, yazarın çabasıyla yazı arasında belirsizce bedenleşir. Ufuk hayaletlerle do-lar, hayaletleşir, zaten yazı ufkunun bir yok-yer olması mümkündür; yazı ulaşamayaca-ğı müphem uzamı kendinden türetmiş, bu imkansızlık uzamına varla yok arası haya-letliğini kendi bedeninden vermiştir. Belir-sizliğiyle baskıcı, bilgisine sahip olunma-yan ama kendini sınırsızca dayatan o çok belirsiz uzamda beliren yazılamayanın göl-geleri yazılabilirin gövdesini yavaşça ört-meye başlar.
Everest My Lord: Bu yazar herkes için de, kimse için de yazılmayan bir kitap yazıyormuş.
Başvekil: Bu ne demek?
Everest My Lord: Bu hiçbir şey değil-miş; o da bunu yazıyormuş! (Burak, 2006: 14)
Bu diyalog, bize hemen her şeyi söy-lüyor; Sevim Burak’ın, Everest My Lord’un Başvekil’e söylediği gibi “Hiçbir şeyi
yaz-maya” çalıştığını anlarız. Oyun kişileri-nin kendilerini işlevsizleştirdikleri andır bu; oyun kişileriyle beraber oyun mekânı da bir bahanedir aslında, hikâye bahane-dir, metnin birileri arasında geçen bir şey-leri anlatıyor gibi görünmesi bundandır: Burak, yazılabilir’den bir an önce geçerek yazılamayan’ın sınırına varmak, esas sa-vaşın bölgesine girmek istemektedir, lemeye devam edemediği o noktada, iler-lemeye devam etmek için çırpınanı hisse-der, onu ilgilendiren tam da bu bastığı yer-den başlayan dilsizliğin dilinin ne şekilde yazı uzamına kayabileceği sorunudur: Ha-yaleti bedenleştirme oyunu burada başlar, orada bir şey vardır, metnin imkânı dediği-miz sınırın ötesinde metne yetersiz olduğu-nu söyleyen bir ağırlık devinmektedir; di-lin, yazarı yarıyolda bıraktığı yerde, yazar, metni öldürecek olan sonsuzluk imasıyla göz göze gelmiş, bu karşılaşma yazarı anla-tılabilir olanı işlevsizleştirerek, anlatılamaz olanın üstüne gitmeyle işe başlamaya itmiş-tir (İşe başlamak diyorum, çünkü tam bu-rada örtük bir umut kımıldar; belki bu ça-banın bir durağında anlatılamaz olanın ışı-yacağı ve metne düşerek onu tamamlaya-cağı umudu.) Yazarın göz göze geldiği son-suzluk, olası yazma biçimlerinin fazlalığın-dan çok, varlığı hissedilen ama ele geçirile-mediğinden bilgisine ulaşılamayan dil ha-yaletinin oradabiryerdeliğinden türemiş zamandışılık duygusunu ima eder.1 “Hiçbir şeyi yazmaya” çalışmak, her şeyi yazama-manın kör noktasında durup, yazılmış ola-nı sıfırlayarak, her şeye doğru bir atlayış de-nemesidir. Biz bunu metindeki parıldayış-larla duyumsarız. O z a n U tk u A k g ü n
63
Bir Parıldayış Biçimi Olarak Yazı ve Fotografik An
Benjamin’de şimşek, der Eduardo Ca-dava, tıpkı fotografi gibi yazma ve kayda ge-çirme (inscription) hareketinin adıdır. (Ca-dava, 2008: 55) Yazı ve fotografik anı tır-manırken ortak bir sözcük dağarını devre-ye sokan Benjamin, şimşek çakımı gibi, an-lık belirişiyle kendini ortaya koyarken yo-koluşunu da içinde taşıyan anlık sıçrama-nın, hakikatle kurduğu zorlu ve uçucu iliş-kiyi açmaya çalışır. Şimşek çakımına maruz kalmak, kesinti pratiğidir. Okurun, le karşı karşıya gelişinin bir anında metin-den yükselen alev, metni parıldayış süresin-ce açığa vurur. Sonrası Cadava’nın da bah-settiği kül görünümüdür.
Hakikat okunabiliyorsa, artık önü-müzde olmayanı bize söyleyen fo-toğraf gibi, yalnızca artık burada ol-mayanın izlerinde okunabilir. (Ca-dava, 2008: 56)
Burak’ın metniyle, fotografik anın şim-şek adlandırması üzerinden bir ilişkiye gi-rilecekse, açık bir bağlam yitimini göze al-mak zorundayız. Benjamin’in kavramı, geçmişe çağırarak tarihe açıldığı anda bu çalışmaya el vermeyi bırakacaktır. Çün-kü Everest My Lord’da parıldayış, bir tür yazı metafiziğinin dolayımında görülmeye başlandığı anda bize bir yazı uzayının öz-gül hareketinin sonsuzluğunu duyurur, pa-rıldayış anının zamansallığı hakkında ko-nuşmak zorlaşır; bağlam yitimi buradadır, buradaki süreksizlik yazıdaki aşkına sıç-ramayla ilgilidir. “Artık burada olmayan”ı, ben, metin bağlamında, okurun denemindeki biranlık kavrama sıçrayışının
yi-timi olarak göreceğim, aynı yiyi-timi, yaza-rın da yaşadığını düşünüyorum. Fotogra-fik anın, ölümle girdiği ilişkinin, fotoğrafın varlığındaki ölüm görüntüsünün, yazarın yazma ediminin içindeki sürekliliği Eve-rest My Lord’da görünür; yazar her hamle-sinde, bir ölümü ardında bırakarak ilerliyor gibidir. Burak, metni büyütmek için düştü-ğü her sözcükle, o sözcüdüştü-ğün ölümünü gö-rünür kılar; aslında ölen örtüşme fikrinin imkânıdır: “Yazmak üzerine yazmak” fikri-ni alıkoyan metin, sözcükler yazıldığı anda, zihindeki temsil fikrinin metin uzamında-ki ölümünü görür ve bu ölümün deneyimi-ni de metne taşır. Her yedeneyimi-ni eklemeyle tem-silden uzaklaşılmakta, ölüm görüntüsü, fo-toğrafla fofo-toğraflanan şey arasındaki ilişki-nin yokluğunu işaret etmektedir. Yazarın ve okurun ortak deneyimi, kanımca, şim-şek çakımıyla bu yokluku fark edip, yitir-mesidir. Temsil, yazar ve okur için yitimin temsil çabası olarak duyumsanmaya baş-lar. Pozlama sırasında yazarın yakalama-ya çalıştığı kesite hayakalama-yaletler, netleştirmeye çalışılanın yanında beliriveren silik gölge-ler, fazlalıklar karışmaya başlar, bu anların arka arkaya eklenmesiyle ortaya çıkan “fo-toğraf”, artık, yazarın çektiğini düşündü-ğü fotoğraf değildir. Everest My Lord’da Bu-rak, sanki, bu fazlanın metindeki ağırlığı-nı fark etmiş, odağın ve netliğin figürleri-ni kazıyarak, metfigürleri-nin temsil çabası yoğun-laştıkça artan gölgelerin peşine düşmüştür. Metin düşüncesinin ve metin yazımının çe-perine yapışık güçleri arkalarından yakla-şıp fotoğraflama çabasıyla, kendi metninin kendine ışımayan gizeminde, hiç değilse gi-zemin ağırlığını görünür kılmak için, yaz-ma deneyimini an an fotoğrafa teslim etme
Ev
er
es
t M
y L
o
r
d
:
B ir H a r ek et B iç im i O la r a k Y a zı64
girişiminde bulunmuştur. Metin, kesinti-lerin sıklığıyla “fotoğraf fazlası”nın korku-sunu görünür kılar; bir süre sonra anlaşı-lır ki metin bu çabanın deneyimini görü-nür kılmaya çalışmaktadır: görügörü-nür olma-yanla uğraşmanın kanlı deneyimini.
Her yazar için yazmak bir arayışı ifade eder. Sevim Burak aradığı şe-yin gerçek olduğunu söylüyor. Onun gerçekle neyi kastettiğine gelince… Kaybedilmiş bir gerçektir bu ger-çek, fakat bulunduğu zaman bulun-muş olmaz, sadece kaybolbulun-muş oldu-ğunun, artık olmadığının altı çizilir. (Güngörmüş, 2003: 19)
Yazarın ve okurun Everest My Lord üzerindeki bu deneyimini metinden alın-tıyla göstermek zordur. Çünkü, metni ön-celeyen, metni kateden, metinden taşan bir aşkınlık olarak yapıtı kavrar; bir par-ça deneyiminden çok, metnin bütünün-den fışkıran duyumsayıştır; yazarını katle-den bir metindir Everest My Lord; Burak, sanki, metni karşısında, okur kadar bilgi fakiridir.
Sanat çevrelerinde bilgi ve kesin-lik arıyorlar. Benimse, yaşamam, ta-nımam, düşünmem, yazmam sanı’ya dayanır. (…) Hikâyelerim, bilgile-rimi aşan bir şeydir. (Güngörmüş, 2003: 11)
Gövdesini gölgesine deviren metinle-rin tümünde olduğu gibi, kendini yorumun sonsuzuna yavaşça bırakmaz, sürekli ve sü-rekli fırlatır: Metindeki kesinti ve tıkanma bunu açığa çıkarır.
*
Blanchot, Yazınsal Uzam isimli çalış-masını Temel Yalnızlık başlığıyla açar: “Ya-zarın görevinin yaşamıyla birlikte bitmesi, bu görevle yaşamanın sonsuzluk mutsuzlu-ğuna kaydığını gizleyen şeydir.” (Blanchot, 2000: 19) Sonsuzluk mutsuzluğuyla anla-tılmak istenen bir metnin inşasındaki ola-sılıklar sonsuzundan başka bir şeyi ima et-mektedir. O yoktur, ama yokluğuyla yaz-ma edimini tehdit eder; yazarı bir gölgeye dönüştürerek metni ele geçirir. Yazarın gö-rünmeyeni göstermekle savaşı, metne bü-tünüyle sahip olamayacağı bilgisinin kabu-lüyle başlar.
Yapıt yalnızdır: Onunla iletişim kurulamadığı, okuyucunun ona ula-madığı anlamına gelmez bu. Ama onu okuyan bu yapıta ait yalnızlığın kesinlemesine katılır, tıpkı onu yaza-nın bu yalnızlık tehlikesiyle karşılaş-ması gibi. (Blanchot, 2000: 18)
Everest My Lord’un en ilgi çekici yanı, yapıtın yazarı bırakıp pervasızca çoğalı-şının çarpıcı bir örneği olmasıdır. Burak, daha metne başlamadan mutsuzlukla göz göze gelmiştir bundandır, metin bir yenil-gi tonu taşır: Yazarın metin fikrinin uza-yını metne girmeden görmesi, bu uzayın tümünü ele geçiremeyeceğinin kabulüyle, uzayın kenarında durup uzaydan parçalı-anlam çalma çabasını başlatır. Bu çaba ke-sintinin ve parıldayışın anlık baş dönme-siyle ilerler. Metin, bir tür uzay çarpma-sının deneyimini metinleştirme uğraşı-na döner: “Yapıtın yazara getirdiği yalnız-lık şunda kendini gösterir: Yazmak şimdi sonu gelmeyen, dur durak bilmeyendir.” (Blanchot, 2000: 21) O z a n U tk u A k g ü n
65
Öteye sıçrama denemesi, ötenin aslın-da “öte” olarak bir yöne sahip olmazlığın-da sürekli denemenin kendisine düşmek-le sonuçlanır; ona bir yön bahsedilmemiş-tir, “hiçbir şeyi yazmak” düşüncesi kendine gizli bir yön belirler, ama “hiçbir şey”, yazı-lamaz; metnin uzamında, metindeki “yazı fikri”nde görünüp kaybolur; okur ile yaza-rın ortak duyumsayışı, gizli bilgisi, örtük anlaşmasıdır. O yazılmaz, metinde duyum-sayış olarak parıldar ve söner. Duyumduyum-sayış bir adlandırma olarak “hiçbir şey”in içine kayar, ama kaydığı anda metinden ve yazar-dan koparak kendi yönsüzlüğüne dönmüş-tür bile; “kül görünümü” buradan başlar. Metinle yazar arasına giren “uğraşla sonu-cun bağıntısızlığı”, okura metnin uzamın-daki sessizliği bağışlar, okur o sessizlikte te-kil yalnızlığını yaşar. Everest My Lord tam da bu sebeple bilinen ama görülmeyen, içi hakkında fikir sahibi olunamayan bir kara deliği andırır. Okuyucu gibi yazar da bilgi-nin kenarında durur ve “dinler”; orada du-ran üç ayrı yalnızlığa - metin, yazar, okur- dair konuşmaya başlamak zorunda hisse-der. Everest My Lord’u bir“ucube”ye çeviren sonsuzun olmayan gözlerini görmüş gibi olma, gözlerine bir süre bakmış gibi olma durumudur; “gibi” mutlaktır. “Yazı” üzeri-ne yazmak, sonsuzla karşılaştığı yerde koz-mik bir baş dönmesini zorunlu kılar.
Yazıyı Yazıdan Sıyırma Çabası Çocuk gibi yazmak, neden? Burak’ın metni çoğu kez “çocukça” bir piyes görü-nümündedir. “3 perde roman”ını kurduğu mekân her yeni oyun kişisiyle ve metnin sürekli değişen odağıyla dağılıp yeniden kurulur. Hyde Park’ı metnine mekân
se-çen Burak, mekânını, yazı uzamıyla birleş-tirmeye, ondan ayrı bir varlık kazanmasını engellemeye çalışır sanki; metindeki Hyde Park, okuyucu için de metnin sayfaları-na yapışık bir mekândır ( Bu metnin aynı zamanda sahne için yazıldığını biliyoruz; sahne için güçlüğünün bir nedeni de bu yapışıklık’tır.) “Çocuk gibi yazmak” öner-mesi, tam olarak mekânın ve mekânda be-liriveren kişilerin kabuk görünümüyle ilgi-lidir. Hiçbir derinliği kaldıramazlar, çün-kü onlar yazının geometrik çırpınışın-dan fırlayan öylesine parçalardır. Bu de-rinlik yoksunluğu, yazının yüzey görünü-münde, yatay uzamda kımıldayan sonsuz-la göz göze gelebilmek için dümdüz bir ze-min yaratma fikriyle iç içedir. Everest My Lord’un, Başvekil’in ve Ladylerin “anlam-sız” diyalogları, “hiçbir şeyi yazmak” fik-rine metnini ikna etmeye çabalayan yaza-rın kendi uğraşıyla girdiği savaşın ilk teza-hürüdür. Çünkü yazar bilir ki, “hiçbir şeyi yazmak” fikrini metin sürekli kusacak ve “bir şeyleri yazdığına” zorla inandıracaktır yazarı. Yazının uzamdaki belirişinin anın-da bir yön çizmesi, Burak’ın metnin bağ-larını fazlasıyla gevşek dokumasına neden olmuştur, yüzeyde gerçekleştirilen bir pra-tik olarak yazı yazmanın gerçek’le ( Me-tin kendisine “Gerçek ne demek?” diye so-rar Everest My Lord’un ağzından; Everest My Lord, kanımca, bir oyun kişisi olarak metne dâhil olan metin’in kendisidir bir yerde) girdiği ilişkinin dokunun sıklığın-da kaybolmasını önlemek içindir. Metni bir çocuk gibi yazması, bağın gevşekliğin-den fırlayacak olan “anlam”a daha çok yer bırakmak için bir eksiltme ve kabuklaştır-ma hamlesidir. Metnin kişilerinden
biri-Ev
er
es
t M
y L
o
r
d
:
B ir H a r ek et B iç im i O la r a k Y a zı66
nin Yazarın Gölgesi olması tam da burada anlamlıdır. Yazar, kendi metninin yabancı-sı olarak yazmaya başlamanın hemen ön-cesinde bir tür ayrışmayla gölgeleşmiştir. Bilir ki, yazımı önceleyen andan itibaren, metin uzamı hayaletlerle dolmaya başla-mıştır, metni gövdesiyle örtmeye niyetle-nen yazar, metnin gölgelerinin altında ka-lacağı bilgisiyle, bir gölge olarak metin-de beliriverenlerin arasında beliriverecek-tir. Kendi yazımı, metnin uzamındaki du-raksız çoğalışın altında kalacak ve zorunlu olarak, eylemle sonuçtaki bağıntısızlıktan gölge olarak fırlayacaktır. Yazarın Gölgesi, “bir avcı resmi” gibidir; yazarın hayaletleri yakalamak için kurduğu düzeneğe bir ha-yalet olarak girmiştir.
Çocuk gibi yazmak, bize, Sevim Burak’ın yazımıyla ilgili başka şeyler de anlatıyor. Burak’ın metinlerinde “annenin dili”nin bir gölge olarak sürekli dolaşımda olduğu bilinir; birçok metninde onun ör-selenen, görmezden gelinen dilinin peşine düşer ve Türkçeyi onun söyleyiş biçimiy-le, farklı bir ses çalışmasıyla kullanır. An-nenin dilini eşelerken ve taşırken anne-yi aramak, yazının içinden bir mevcudiye-ti yoklamaktır. Anne, bir dil olarak Türkçe-nin çocuğudur. Dilin anne dolayımlı “mi-nör kavranış”ı, Burak’a mevcudiyeti dilin içinden görme olanağını vermiştir. Annesi-nin konuşmasındaki ses bilgisini ve duygu-sunu yazınsallaştırmaya çalışan Burak’ın, sesin bedene ait doğrudanlığını “yazının bedeni”nde eşeleme gayretinde çarpıcı bir şey sezilir; Burak, yazının yarattığı dolayı-mı kırmaya çalışır, kaçınılmaz bir biçimde yazınsal düşünen zihni, bedenden uzakla-şıp yazıda dolayıma giren anlamı, bir
mev-cudiyet korkusu olarak yaşar, ve bu mevcu-diyet sorunu Everest My Lord’da anneyi aşar. Bence Burak, bir araç olarak yazıyı kendi yazımından silkelemeye çalışmıştır. Everest My Lord’da karşılaştığımız, sessizce durdu-ğu uzamdan zihni seslendiren yazı’nın ilk deneyimine inerek onu “tuhaflaştırmak”tır. Mevcudiyet sorunu arkeolojik bir yönelim kazanır. Fiil çekimleriyle girdiği takıntı-lı ilişki, “sözcük fotoğrafları”yla, resimler-le, harflerle kesintili bir biçimde kurulan metin, aracı olan yazıdan sıyrılmaya çalı-şır, bu sırada Türkçeyi öğrenme pratiklerini sorunlaştırırır. Yazıyı yazıda yabancılaştır-mak, dil dolayımında kurulan mevcudiyet-lerle hesaplaşmadır. Yazının dille düğüm-lendiği yerde, çocuk gibi yazarak bir doğru-danlık araştırmasına girişmiş, yazının çö-züldüğü yerde, yazıdan kurtulduğu yerde yükselecek “gerçek”in peşine düşmüştür; fotografik anın bildirdiği “anlık içselleştir-me” imkânı bir umut olarak burada da gö-rülür.
Bir Sahne Metni Olarak Everest My Lord
Buraya kadar, okunmak için yazılmış bir metin olarak Everest My Lord’un içinde gezmeye çalıştık, ama metnin aynı zaman-da bir piyes olarak tasarlanması, “3 perde-lik roman” başlığı altına alınması, tiyatroy-la kurduğu ilişkiye, bir tiyatro metni otiyatroy-larak Everest My Lord’un ne dediğine bakmaya zorluyor bizi.
Beliz Güçbilmez, Everest My Lord üze-rine sunumunun başlığını Mimetik Şiir, Di-egetik Tiyatro olarak açar.
O z a n U tk u A k g ü n
67
Bir yazınsal tür olarak şiir, Aristoteles’in Poetika’sından beri ha-reketle taklit etmeye dayanan bir sı-fatla betimlenmiş, hep yazınsallıktan kaçarak kendine bağımsız bir varlık alanı edinmeye çalışan ve görselli-ğiyle yazıyı kovan tiyatronun, bu va-rolma biçiminin altını oyan bir “söz-le betim“söz-leme” i“söz-le eş“söz-lenmesiy“söz-le aynı denklem bir kez daha, bu kez ters-ten vurgulanarak kurulmuş. (Güç-bilmez, yayımlanmamış sunum met-ni )
Mallarmé’nin tiyatrosundan hareket eden sunum, zihinsel sahnelemeyi, sah-nenin fiziksel imkânının önüne çeken mo-dern okuma tiyatrosunun önünü açtığı al-ternatif bir evren olarak, “hem tiyatronun yazılması hem de yazılı tiyatro” üzerine ko-nuşur. Güçbilmez, metnin bir yerden son-ra teatson-ral mimesisi imkânsızlaştıson-rason-rak ku-rulduğunu gösterir. Dilin içinden kendi-ni sıkıştırıp ezmeye başlayan metin, zorun-lu olarak zihinsel sahnenin evrenine çeki-lecektir.
Böyle bakıldığında da bir kez daha Mallarmé’ci bir “düşüncenin kendisini düşünmesi” (ma pensée s’est pensée) ile karşı karşıya olduğu-muzu görebiliriz. (Güçbilmez, yayın-lanmamış sunum metni )
“Teatral mimesis” imkânsızlaştıktan sonra metin, “bir sesin hareketi” izleni-mi vermeye başlar. Ses, her biri bir gölge-beden gibi anlaşılan oyun kişilerinin ( Eve-rest My Lord, LYL…, LY…, L, LYL’nin Er-kek Arkadaşı vb.) üstüne kapanarak, fiil çe-kimleriyle başlayan “dil pratikleri”nin içi-ne gömer onları; oyun kişileri yazınsallaşır. Yazınsallaşma, Everest My Lord’un ayrıca sahne için yazıldığı düşünüldüğünde,
ko-nuşmanın ve sesin doğasıyla karmaşık bir ilişkiye girer, bir eylem olarak dil’in hareke-ti bağlamında her bir oyun kişisi bu hare-ketin bir parçasına dönüşerek, diegetik ti-yatronun mevcudiyetle kurduğu ilişkiyi gö-rünür kılar. Elinor Fuchs, Karakterin Ölü-mü isimli kitabında Derrida’yı yanına ala-rak, yazı/yazınsallık/ses/konuşma/mime-tik uyumsuzluk bağlamlarından hareketle açıldığı tiyatro metafiziğinin argümanları üzerine soruşturmasını Krapp’ın Son Ban-dı üzerinden derinleştirir.
Beckett’in Krapp’ın Son Bandı me-kanik bir araç olan teybi, hem oyun-cunun sahnede sesini ve jestini aynı hizaya getirmesiyle oluşan varlık dokusunu kırmak, hem de teyelsiz “şimdi”si içinde yaşamın varlığının sunulması için kullanır. Ses ile yaz-ma arasındaki tedirgin bir bağlantı olarak teyp, sesi bir ithaf bir yazma olarak sunarken ve geçmişe bakar-ken, bir yandan da yazma problemi-nin kendisiproblemi-nin bir imgesi olarak gös-terilir. (Fuchs, 2003: 102-103) Varlığın şimdi’ye bütünlüklü yığılma-sı dil dolayımında en başta yadyığılma-sınmıştır. Yazının sahne hareketi olarak konuşma-nın içindeki ağırlığı, ve kendini konuşmayı önceleyen bir şey olarak göstermesi, özdeş-lik imasının ortasına çökerek onu yalanlar. Çift başlı bir dolayım olarak imkânsızlaşır, “anlam”.
(…) bize bir etkinlik ve süreç ola-rak tiyatronun, yazma eylemi tara-fından gölgeli bir biçimde çerçeve-lendiğini ve bu çerçevenin de belir-siz bir biçimde tiyatroyu yankıladığı-nı ayankıladığı-nımsatır. (Fuchs, 2003: 105) Ontolojik uyumsuzluk yazınsallık üzerinden açığa çıkarılmıştır. Everest My
Ev
er
es
t M
y L
o
r
d
:
B ir H a r ek et B iç im i O la r a k Y a zı68
Lord’da, yazınsal sesi seslendiren ve me-tin uzamını sahne uzamıyla çarpıştıran yazınsal-gölgeler olarak oyuncu-bedenler, iki uzam arasına aldıkları zamanı patla-tarak, süreksizleştireceklerdir; aşkınlık, burada parıldar. Yazı, sahnesel bir hare-ket biçimine -oyun kişisi aracılığıyla “bo-yutlanarak”- dönüşmeye çalışır. Uyum-suzluk, yazarın sonsuz’la giriştiği sava-şın, sahnenin aşkın’a göndermeyi durdu-ran fiziksel sınırında katlanacak ve metni, imkânsız’ın temsil çabasına dönüştürecek-tir. Metnin, kendi içinde sahne yönergeleri-ni imkânsızlaştırması bu sebepledir; hiçbir sahne hareketi yoktur ki, bahsi geçen yazın-sal sonsuzla örtüşsün ve mimetik bir odak sunsun; sahne ebedi bir sürece açık bırakı-lır. Piyesin romanla melezlendiği yer, metin uzamının sessizliğinin metinde yazılanlar-dan, yani “görünmez”in görünürden daha baskın olduğu hayaletlerin yeridir.
Everest My Lord Çıkmazı’ndan Çıkmaya Çalışırken
“Bedenin en erotik yeri, kıyafetin esnediği yer değil midir?” der Roland Barthes; “(…)erotik olan nokta ara-lıklardır: iki parça arasında (panto-lonla kazak arasında), iki uç arasın-da (yarı açık iliklenmiş bir gömleğin düğmeleri arasında, eldivenle ko-lun arasında) ışıldayan deridir; baş-tan çıkaran şey bu ışıldamadır, ya da daha fazlası: bir belirip bir kaybolma oyunu” (Barthes, 1992: 101)
Bir belirip bir kaybolma… Everest My Lord’un kendini baştan sona kıyafetin es-nek yerine yerleştirdiği düşünülürse, okura, eleştirmene, sahneye koyana ve izleyiciye açtığı derisindeki “ışıltı”dır. Bu ışıltı,
kendi-ni bir yitim estetiği içine yerleştiren yazma çabasının ölümle kurduğu ilişkiden saçılan alevin, külleşme öncesi görüntüsüdür. “An-lam” parıldar ve yiter. Geride yakalama ar-zusunun takıntılı uğraşını bırakır; yazarın kendisi de dâhil yapıtla karşılaşan herkes, bu hayalet oyununa ortak olacaktır.
Barthes’ın yazının ışıltısıyla girdiği iliş-ki, fotoğraf üzerine düşünceleriyle iletişim halindedir. İlgisini çeken fotoğrafların fii-lini “gelivermek” olarak belirler. (Barthes, 1992: 33) Anidenlik’i hapseden bu kulla-nım, hareketinin dolayımı biran için ertele-miş doğrudanlığıyla, fotografik anın “şim-şek çakımı”nı yanına alan içselleştirme pra-tiğini düşündürür; ölümü yani yitimi bera-berinde taşıyan parıldayışın zamanı, oku-ru/izleyiciyi çarpar, ona bir anlam’ın geçici ifşasını bahşeder ve uzaklaşır, ölür. Everest My Lord’un okuru, bu “gelivermek” duru-muyla sık sık karşı karşıya kalacaktır. Yazı, Burak tarafından “fotoğraflanarak”, yani yaşadığı an ölüme teslim edilen bir kesin-tiye tabi tutularak, metinleştirilmiştir. Yazı-nın görüntüsü, onunla karşılaşanı deler ve uzaklaşır. Barthes’ın “punctum”u fotoğraf üzerinden bu delip geçme anını anlatır.
Çünkü punctum aynı zamanda ısı-rık, benek, kesik, küçük deliktir- ve aynı zamanda zarın her bir atılışıdır. Bir fotoğrafın punctum’u beni delen ( ama aynı zamanda beni bereleyen, acı veren) o kazadır. (Barthes, 1992: 42)
Gerçi Barthes fotoğraftaki punctum durumunu, “tek sözcüğün ani bir hareke-tiyle bir tümceyi betimlemeden düşün-ceye kaydırıveren” metinden ayırır (Bart-hes, 1992:45); ama belirli bir duyumsayış
O z a n U tk u A k g ü n
69
odağında yanyana geldikleri açıktır. Delip geçme, metindeki parıldayışta da esastır. Burak’ın sözcük/ harf/ pratik fotoğrafları-nı metnine eklemesi, bu resimsel teyel gi-rişimi, yazıyı yazmaktan ayırarak başka bir aracın içinden göstermeye çalışmasyla dü-şündürücüdür.
Kanımca, Everest My Lord, fotografik anın anidenliği ve yitim temsiliyle ilişkiye giren ve ilişkiden ortaya çıkan “kaza”yı “be-denleştirmeye” çalışan bir piyes/ roman-dır. Sahne kazanın bedenini görünür kıl-maya çabalarken, metin yazının bedenin-den taşıp silikleşen hayaletlere bebedenin-den ver-me gayretindedir. Burak, bilgiyi “bilver-meden bilmek” sezgisine yığan belirsiz deliğin çev-resinde dolaşarak yazmaya çalışır.
KAYNAKÇA
Barthes, Roland, Camera Lucida, Çeviren: Reha Ak-çakaya, Altıkırkbeş Yayınları, 1992. Yazı Üzerine Çeşitlemeler. Metnin Hazzı, Çeviren:
Şule Demirkol, Yapı Kredi Yayınları, 2007. Burak, Sevim, Everest My Lord, Yapı Kredi Yayınları,
2006.
Blanchot, Maurice, Öteye Adım Yok Ötesi, Çeviren: Nami Başer, Ayrıntı Yayınları, 2000. Yazınsal Uzam, Çeviren: Sündüz Öztürk Kasar, Yapı
Kredi Yayınları, 1993.
Cadava, Eudardo, Işık Sözcükleri, Çeviren: Aziz Ufuk Kılıç, Metis Yayınları, 2008.
Fuchs Elinor, Karekterin Ölümü, Çeviren: Beliz Güç-bilmez, Dost Kitabevi Yayınları, 2003. Güçbilmez Beliz, Mimetik Şiir, Diegetik Tiyatro,
ya-yımlanmamış sunum metni, Ankara. Güngörmüş Nilüfer, A’dan Z’ye Sevim Burak, Yapı
Kredi Yayınları, 2003
NOTLAR
1. Buradaki “duygu” vurgusu önemlidir. Maurice Blanchot, Öteye Adım Yok Öte-si iÖte-simli kitabında der ki: “Zaman içeri-sinde gerçekleşmeyen öteye adım, zaman dışına yol almaktadır; ama bu dış, zaman dışılık değildir, zamanın takıldığı bir yer-dir sanki; tüy hafifliğiyle zaman düşmek-te, zamanda yer almasına karşın zamana sığmayan o yere yazı, bizi çekmekte gibi-dir.” (Maurice Blanchot, 2000: 20)
