500 YAŞINDA BİR LİSE
GALATASARAY
Galatasaray Lisesi'nin bahçesinden içeriye girenlerin
dikkatlerini,
ana
binanın
üstündeki
tabeladaki
tarihler çeker. Sağ köşedeki “1481" tarihi okulun asıl
temelinin atıldığı yılı, 1868 ise "Mektebi Sultani'
haline getirildiği yılı belirtir.
Galatasaray Llsesi'nin bahçesindeki “Hamidiye Çeş
mesi" de bugün bir tarih olarak ayakta durmaktadır.
Çeşmenin üzerindeki ilk tarih, olan 1258 Sultan II.
Abdülhamid'in doğduğu 1832 yılını, 1293 tarihi tahta
çıktığı 1877'yi ve tahta çıkışının 25. yılı olan 1902’yi
ortaya koymaktadır. Tarihî çeşme 25. yılda, yani
1902'de yapılmıştır.
Tarihi boyunca seçkin
devlet ve bilim adamı,
hariciyeci, sair, yazar
gazeteci ve sanatçı
yetiştiren
"Galatasaray Lisesi”
yaşam
boyunca
türlü
toplumsal etkinlikler
de sergileyen bir
öğretim kurumu.
P
A D İŞ A H İkinci Beyazıd, 1481 yılında çık tığı bir av guzisi dönüşünde "Gülba- ba” adlı bir ihtiyara rastlamasaydı, belki bugün 500 yıllık tarihi olan Galatasaray Lisesi olm ayacaktı...ikinci Beyazıd, eğitim alanında büyük eserler vermişti. lm arcı, barışsever yapısı, onu eğitim hiz-' metlerine daha çok yöneltiyordu. İstanbul’da köklü bir eğitim kuru luşunun temellerini atmak istiyor du. Güzel bir rastlantı ona bu fır satı verdi. Padişah olduğu y ıl için de bir gün Tophane’ nin üst tarafın daki korularda y ap tığı bir a v gezi sinden dönüşünde “ Gülbaba” adlı bir ihtiyarla karşılaşıp konuşma sıyla yeni bir Saray Okulu’nun da ha kurulması düşüncesi gerçekleş me aşamasına gelmiş oldu.
“GALATA SARAYI”
Bu yıl, 500. kuruluş yıldönümü nü kutlayan Galatasaray Lisesi, bu güne değin çeşitli değişiklikler geçirdi. İstanbul’ un fethinden sonra gerek ikinci Mehmet devrin de ve gerekse oğlu İkinci Be yazıd'ın padişahlığı zamanında Bi zanslIların ve Latinlerin Pera de dikleri Beyoğlu ve G alata kesimi- ninin tümüne o dönemde "G alata” deniliyordu. İşte bu nedenle ikinci Beyazıd'ın şim di okulun bulunduğu yere kurmuş olduğu binaya Galata semtinde bulunduğu için "G alata Sarayı” adı veridi. Bu ad giderek
"Galatasaray” a dönüştü. Okul bu tarihi ilnvanı 1888 yılına kadar taşı dı. Okulun tarihi adı 1868’den sonra bazı değişikliklere uğradı.
G a la ta S a r a y ı'a m k u ru ld u ğu günden 1868 yılm a değin geçirdiği aşamalar dikkati çekici. Kanuni Sultan Süleyman devrinden sonra ihmal edilen okul, ancak 1715’de Damat Ferit A li Paşa tarafından ta mir ettirildi. Daha sonra yanma bir kasır eklenilen kurulmuş, bir saray okulu olarak görev yap tı. Okul, İkinci Mahmut devrinde büyük Tophane yangınında bütünüyle tahrip old u . Yeniden inşaası için Defterdar Hacı Yusuf Efendi g ö rev lendirildi v e bina 1819 yılında ahşap olarak yeniden yapıldı. 1838 yılında “Tıbhane M ekteb i" olarak görev
yapan okul bu haldeyken ikinci kez yandı, 1862'de kâgir olarak tekrar inşaa edildi.
"MEKTEBİ SULTANİ”
B atı u y g a r lığ ın d a n do ğru d a n doğruya yararlanmak maksadıyla 18001ü yılların ortalarında A v ru
pa'ya öğrenci gönderilm eye başlan dı. Ancak, giden öğrencilerin iyi seçilememesi v e hazırlanmamış ol maları gibi nedenlerle bunların bir kısırımdan yararlanılamadı. İçinde 40 öğrencinin öğrenim yap tığı “ P a ris Mektebi Osmanisi” de “ hiçbir yarar sağlamadığı için” kapatıldı.
Bu sıralarda Abdü laziz'in Fran sa’ya gezisini büyük bir fırsat sa yan o zamanın üst düzeydeki devlet ileri gelenleri artık ba tı uygarlığın dan yararlanılmasının kaçınılmaz olduğunu ortaya koydular. O ne denle, A vrupa liselerine eşit v e Fransız okullarının programına u y gun olarak, diploması da A vrupa üniversitelerinde geçerli tutulmak şartiyle, Türkçe ile Fransızca aynı derecede öğretilm ek üzere G alata saray Lisesi’ nin, “ Mektebi Sulta- ni"nin kurulmasına karar verildi. Bu amaçla Babı&li (Başbakanlık) saraya 21 Zilhicce 1868 tarihli bir yazı gönderdi. Saray da bunun üze rine okulun “ tesis fermam ” nı BabI
âli'ye gönderdi v e 1968 yılının eylül ayıtım birinci günü de açılış töreni yapıldı. "M ektebi Sultani” nin ku rucuları arasında o zamanın M illî Eğitim Bakanı (M a a rif Nazmı) olan Saffet Paşa ile Başbakan (Sadra zam) A li Keçecizade Fuat Paşa da vardı. Okulun 1870’de 20 öğret meni, 10 öğretm en yardımcısı ve
502 öğrencisi bulunuyordu.
İLK METEOROLOJİ
RAPORU
Mektebi Sultani’nin ilk müdürü M. de Salve’dir. Kendinden sonra gelen müdürler kısa kısa sürelerle görev yaptılar. Bu arada okul bina sı, A li P a şa n ın vefatından 2 y ıl sonra, 1873’de "M ektebi T ıb b iye” ye v e r ild i. M e k te b i S u lta n i de Tıbbiye’nin bulunduğu Gülhane - deki bir binaya taşındı, 3 y ıl kadar burada kaldıktan sonra tekrar eski binasına döndü. Burada, 1847 yılın da bir "Hukuk M ektebi” bir de “Turuku M eabir” M ülkiye Mühen disi (ponts et Chaussee)
77 ffc v W I
cek bölümler a çıldı. 1871 yılında ö ğ retimde bazı reformlar yapıldı
1876 yılında da Hacı Sava Faşa’ - rım müdürlüğü sırasında doğu fiillerine önem verilm eye başlandı. Ayrıca, Osmanlı Tarihi, genel tarih dersleri içinde daha geniş şekilde okutulmak üzere Fransızca’ya ter cüme edildi, kozm ografya da ders programlan içine alındı. 1880 yılın da Osmanlı tarih derslerinin oku tulmasına karar verilerek A b durrahman Şeref Efendi bu dersle rin öğretm enliğine atandı. A y n ı yıl okulda kurulan bir rasathane ile ilk meteoroloji raporu "K araden iz ile Adalar D eııizinğde ve Venedik Körfezi nde rüzgârın şimalden es mekte olduğu" bildirildi.
ÜCÜNCÜ YANGIN
G a la ta s a ra y ‘ ‘ M e k t e b i Sul- tani” si, ilk orta ve yüksek öğretim i kapsayan bir okuldu. 1912 ile 1923 yıllan arasında okul bir hazırlık, üç ilkokul v e d ö rt orta-lise kısmı ol mak üzere 8 sınıftan oluşuyordu. Abdurrahman Şeref Efendi müdür ken 22 şubat 1907 gacesi okulun ikinci müdürü, saray mütercimle rinden M . Feuillet'in dairesinden çıkan yangında, 111. N ap olyon ta rafından okula hediye edilen kü tüphane, ile müze binanın bütün ahşah kısmı ile birlikte tamamen yandı. Yangından sonra okul bah çesindeki sundurmalar kapatılarak ve civardaki apartmanlarda yerler bulunarak öğrenim e devam edildi. Daha sonra, Beylerbeyi Sarayı'nın Paşa ve Mızıka dairelerinden ve saray bahçesine kurulan baraka lardan yararlanarak derslere devam edildi. Okul, binanın sağlam d u varlarından faydalanılarak I I . A b- dülhamit'in ilgisi ile kısa bir z a manda tamamen kârgir olarak inşa edildi. Bu sırada okula müdür tayin edilen T e v fik Fikret, binada bazı değişiklikler yaparak müze, konfe rans salonu, spor salonu ve kü tüphane gib i bölümleri okula k a zandırdı. Böylece 1906-1908 ders yılı Beylerbeyi'nde geçirilerek 1908-1909 ders yılında öğrenime yeni binada devam edildi. Ancak Fikret'in muhalifleri konferans sa lonu’nun caminin üstüne tesadüf etmesini vesile ederek yaptıkları tenkit v e etkiyle bu bölümün açıl ması 5 yıl gecikti. Salonun 1913 y ı lında açılışında Georges Cour- telipe’nin " L e gendarme sans- p itie " adlı komedisi tem sil edildi. M ekteb i Sultani’de 1924 yılına kadar günde 3 saat Fransızca v e 2 saat Türkçe olarak devam eden ö ğ retim , bu yıldan sonra Fransızca dersler de dahil olmak üzere, diğer lise ders programlarına uyduruldu. 1924-1925 yıllarında Türkçe ve Fransızca sınıflan birleştirilerek son sınıfta edebiyat v e fen ayırım ı yapıldı. 1925-1926 ders yılında dör düncü sınıfta başlayan bir ticaret ve bankacılık bölümü kuruldu. Bu bölüm. 1940-1941 ders yılında ilk kez kaldırıldı. 1954-1955 yılında tekrar kuruldu. 1965-1966 yılında ise, son kez kaldırıldı.
İLK SPOR BAYRAMI
Galata S a rayı’nda ilk spor ku ruluşu 1481 yılında başladı. O
za-manlarm “ zorunlu spor” unu ci rit, ok atm ak, top v e cop oynamak, yay çekmek, kıl torbaya kepez (s iv ri taş) saplamak gibi uğraşılar oluş turuyordu. Beden E ğitim i dersinin ilk kez yerleşm e ve gelişme si 1868— 1872 y ılla r ın d a o l du . îlk kez 1870 yılında Kâğıthane çayırında bir 3por bayramı düzen lendi . Bu bayram daha sonraları bir gelenek halinde devam e tti. B e den E ğitim i öğretmenlerinden Mr. Moiroux öğrencilere yüzme v e kü rek sporlarım öğretti. 1879 yılında okula ilk Türk Beden E ğitim i ö ğ retmeni olarak Faik B e y (Üstünid- man) geldi. A letli Alm an jim nas tiği ve güreş çabaları onunla başla dı. Bir GalatasaraylI olan Selim Sırrı Tercan’ la okulda İsveç jim nastiği ilgi gördü.
GALATASARAY
KULÜBÜ
Tü rkiye'de futbol ilk zamanlar da yalnız K adıköy v e M oda'da otu
ran tngılizler arasında oynanırdı. Bu semtlerde oturan G alatasaray lIlardan bazıları 1899 y ılı ekim ayında kendi aralarında futbol o y namaya başlamışlardı. Ancak, “jurnalciler" tarafından saraya, "B a z ı gençlerin karşılıklı kale ku rup, birbirlerine top a ttıkla rı” ih bar edilince heveslerinden v a zge ç mişlerdi. 1 T eşrin ievvel 1905 günü okulun beşinci sınıfında edebiyat öğretmeni M ehm et A ta Beyin dersi sırasında A li Sami Yen, A sım T e v fik. Emin Bülent, C evdet Kalpakçı, Ahm et Kara başbaşa vererek bir futbol kulübü kurmaya karar v e r diler. 1. numaralı üye A li Salim B e yin anlattığına göre, kulübün renkleri önce kırm ızı-beyazdı. Son ra jurnalcilerden çekinerek "B iri vişneye çalan kırm ızı, diğeri turun cudan iz taşıyan güzel bir sa n ” dan ilk Sarı-Kırm ızılı formalar yapıldı ve ilk kez 6.12.1908 tarihinde "B er- ham" İngiliz savaş gem isi ile y a p ı lan maçta giy ild i. 1905’de kulübün adı "G alatasaray Terbiyei Bedeni
ye Kulübü” , 1908'de “ Galatasaray G en çlik K u lü b ü ” v e n ih a y e t 1948’de “ Galatasaray Spor Kulü bü” oldu.
Folklor ilk kez yine Galatasa ra y ’da ortaya çık tı v e Galatasa raylIlar zeybek kıyafetleriyle " fo lk lor ekipleri "ni oluşturarak gösteri ler düzenlediler.
“ LA COMPARSİTA”
Müzik, G alatasaray’da okulun ilk kuruluşundan beri önemli bir yer işgal e t t i. M ektebi Sultani d ö neminde gerek B atı, gerekse Doğu müziğinde harcanan büyük çaba larla "Galatasaray îz c a z ’ı " haklı bir şöhret sahibi oldu. Bu sıralarda Galatasaray’ın bütün konserleri " L a C om parsita" adlı parçayla başlardı. *
GalatasaraylIların kurduğu sos yal mtiesseselerden başta gelenle rinden birisi de 27 temmuz 1910 ta rihinde Abdurrahman Şeref Efen- doi başkanlığında kurulan " M e k tebi Sultani Talebei Kadimesi Ce- m iy eti’ ’dir. Bu cem iyet 1932 yılın da “ GalatasaraylIlar Cem iyeti” , sonra "G alatasaraylIlar D ern eği" ve nihayet “ GalatasaraylIlar Cem i y e t i” adını alarak günümüze değin devam etti.
Günümüzde Ankara, İzm ir ve Bursa’daki Galatasaray dernekle rinden başka okul ile ilgili diğer ku ruluşlar, Okul A ile B irliği, Okul ve öğrencileri Koruma Derneği, Gala tasaray'da Okuyanlar Yardım laş ma Derneği, Galatasaray Kültür D em eği gibi çeşitli dem eklerin yan ı sıra 7 nisan 1964 tarihinde, A . Ahıska, Suphi Batur, Selalıattin B eyazıt, O. M ü eyyet Binzet, H alil Burnaz, Necdet Çobanlı, M . Orhan Dikmen, S eyfi Doral, Ihsan ipekçi. Şahap Koca topçu, Feridun Kunt, Haluk Renda, Rİefik Selim oğhı, A li Teom an, M ustafa V . Yalm an tara fından “ Galatasaray Lisesi'ni G e liştirme Tesisi (V a k fı)" kuruldu. Galatasaray'ın T ü rk iye’de ön cülüğünü y ap tığı sosyal olaylardan biri d e , okula bağlüık ve dayanışma örn eği, ocağın eski v e yem nesille rim bir araya getirip kaynaştıran " P ila v " geleneği. H er y ıl haziran ayırım ilk pazarı GalatasaraylIlar okullarında ve bulundukları yerler de düzenlenen ünlü " P la v G ü n 'te- rinde yaşlı, genç bir araya gelerek eski günleri yadediyor.
1922 yılına kadar mezunlara d ip lomalar “ Devlet-i A liyye-i Osmani y e ” v e "E m p ire O ttom an” adına verilirken. Kurtuluş Savaşı sıra sına rastlayan 1922-1923 y ılı m e zunlarına "T ü rk iy e Büyük M illet Meclisi H üküm eti” adına, bu ta rihten sonra ise, "T ü rk iy e Cumhu riy e ti” adına verildi.
M evcut bina, ihtiyacı karşılaya maz hale geldiğinden 1930 yılında ilk v e “ ih za ri" kısımlar Orta- k ö y ’deki Şehzade Süleyman Efen di'nin Periye Sarayı'na naklolundu. 1965 yıhndan itibaren okula kız ö ğ renciler de alınmaya başlandı.
Galatasaray Lisesi’nin bugünkü genel görünüşü...
General De Gaulle 25-30 ekim 1968 tarihleri arasında
Fransa Devlet Başkanı olarak Türkiye’yi ziyaret etti.
Ankara’dan İstanbul'a gelen konuk devlet başkanı,
“Mekteb-i Sultani" haline getirildikten sonra 100.
yılını kutlayan Galatasaray Lisesi’ni de ziyaret etti.
Ünlü General yaşlı-genç tüm GalatasaraylIların
coşkun tezahüratları arasında o dönemin Dışişleri
Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil'le birlikte üstü açık
bir otomobille okula geldi.
13
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
