M İZ A N C I M U R A D
MÜCAHEDE-İ MİLLİYE
G U R B E T VE AVDET D E V İ RL E Rİ
nehir yayınlan: 95 hatıralarla yakın tarih dizisi: 19
ISBN 975-551-108-3
Kapak, dizgi ve iç düzen Anajans 'ta hazırlatıldı. Kapak baskısı, baskı ve cilt içleri
Oğul Matbaacılıkta yaptırıldı.
MİZANCI MURAD
MÜCAHEDE-I MİLLİYE
Gurbet ve Avdet Devirleri
Hazırlayanlar
Sabahattin ÇAĞIN-Faruk GEZGİN
Taşdirek Çeşme Sokak 9/5 Çemberlitaş-İstanbul Tel: 518 04 21 ■ 518 41 35
İçindekiler
GİRİŞ 11
GURBET DEVRİ
Derunî Izdıraplarım 13
Vatanı Terk Etmemin Müstakil Sebepleri 52 Azimetim 72
Gayret Meydanında 86 Mısır'da 106 Mizan (İkiden Biri) 116 Cemiyete Resmen Katılışım 145
Tekrar Paris'te 155 Saint-Germaine'de 163 Cemiyet Başkanlığım 182
İstifam 194 İsviçre'de 203
AVDET DEVRİ
Çıkmaz Sokakta 211 Ahmed Celaleddin Paşa 219
Diğer Yıldız Memurları 224 Hal-i Hazır 228
Ahmed Paşa ile Müzakere 234 Tamiri Müşkül Bir Çocukluk 249
Ümitsiz Bir Tedbir 256 Geri Dönüşüm 272 Diplomatlık Müsabakası 284 Selim Faris Efendi ve Ahmed Rıza Bey 311
ÖNSÖZ
19. ve 20. yüzyıl Türk fikir ve edebiyat dünyasının perde arkasında kalmış isimlerinden biri olan Mizancı Mehmed Murad, çeşitli faaliyetleriyle yaşadığı devri etkilemiş önemli şahsiyetlerdendir.
Çıkarmış olduğu Mizan gazetesi yüzünden "Mizan cı" lakabını alan Mehmed Murad, Mizan i fırsat buldu ğu her yerde (İstanbul, Kahire, Paris, Cenevre ve yine İs tanbul) yayımlayarak önce II. Abdülhamid'e, daha sonra da İttihad ve Terakkiye muhalefet etmiştir. Bu muhalif lik ona hayli pahalıya mal olmuştur: II. Abdülhamid dev rinde mücadelesini sürdürebilmek için yurt dışına kaç mış, sırasıyla Paris, Mısır ve Cenevre'de mücadelesini sürdürmüştür. II. Meşrutiyet in ilanından sonra ise, bu defa İttihad ve Terakki nin hedefidir. Önce bir süre neza ret altına alınır, daha sonra da 31 Mart hadisesini körük leyenler arasında bulunduğu iddia edilerek Rodos'a ka- lebend olarak sürgün edilir.
Mizancı Murad, bu maceralı hayatını kendi adı gibi perde altında kalmış beş hatırat kitabında dile getirmiş tir:
Yayın sırasına göre yayımladığı ilk hatırat kitabı, hazırlamış olduğumuz Mücahede-i Milliye dir. Bu eser, Meşrutiyet in ilanından hemen sonra 1908'de neşredil miştir.
Bu eserde Mizancı Murad ın Düyun-ı Umumiye Komiserliğini bırakıp Paris'e kaçmasından başlayarak tekrar İstanbul'a dönüşüne ve sonraki kısa bir döneme kadar olan hayatı anlatılır. Eser, görüleceği gibi, bir "Mukaddime" ile "Gurbet Devri" ve "Avdet Devri" başlık larını taşıyan iki ana kısımdan ve ayrıca 23 alt bölümden meydana gelmiştir.
Mizancı Murad ın diğer hatırat kitaplarından olan Hürriyet Vadisinde Bir Pençe-i İstibdad (İstanbul: 1908), yazarın Meşrutiyet in ilanından iki ay sonra neza ret altına alınmasını hikâye eder. Burada istibdadı yıkıp yerine hürriyeti getirenlerin "istibdadın pençesi" olarak tavsif edilmeleri dikkate şayandır. İstibdad İçinde Zü ğürdün Tesellisi (İstanbul: 1911) ise Mizancı M u radın 31 Mart hadisesini körükleyenlerden biri olarak suçlanması sonucu Rodos'a sürgün edilmesini anlatır. Meskenet Mazeret Teşkil Eder mi? (İstanbul: 1911) yaza rın çocukluk yıllarından Düyun-ı Umumiye Komiserliği ne gelişine kadar olan zamanı içine alır. Yazarın yayınla dığı son hatırat kitabı olan Tatlı Emeller Acı Hakikatler (İstanbul: 1912) ise, II. Meşrutiyet in ilanından yazarın Rodos sürgününe kadar olan zamanı anlatır.
Mücahede-i Milliye yurt dışına kaçan Jön Türklerin oradaki mücadelelerini ve ruh hallerini yansıtması bakı mından son derece dikkate değer bir eserdir. Hatırat ki taplarının önüne geçilemeyen dezavantajı olan sübjek tiflik, Mizancı M urad’da da -hem de fazlasıyla- görü lüyor. Ancak, devrin olaylarından, mücadelelerinden ve
"perde arkası "ndan bahsetmesi eserin değerini arttırı yor.
Eserde anlatılan en önemli olaylardan biri Mizancı Murad ile Ahmed Rıza Bey arasındaki liderlik
delesidir. Tabiî olarak bu mücadeleyi Mizancı M u radın gözünden ve yorumundan okuyoruz. Burada dik katimizi çeken bir nokta, mukayese yapabilmek için Ah- med Rıza Bey'in Anıları (İstanbul: 1988)'na başvur duğumuzda Ahmed Rıza nın bu konuya hiç temas et mediğini, hatta Mizancı Muradın ya da Mizan gazete sinin adını bile anmamış olduğunu görmemiz oldu.
Mizancı Murad'm hayatı ve eserleri hakkında geniş bilgi edinmek isteyenler Prof. Dr. Birol Emil in doktora tezi Mizancı Murad Bey, Hayatı ve Eserleri adlı eserin den faydalanabilirler.
Eseri yayımlarken -h iç arzu etmediğimiz halde- sı nırlı bir sadeleştirme yapma zarureti duyduk. Metni ori jinal haliyle günümüz neslinin anlaması hayli zor ola caktı. Mücahede-i Milliye 'nin bir edebî eser olmaktan ziyade, bir hatırat olması sebebiyle, yukarıda da belirtti ğimiz gibi sınırlı bir sadeleştirmeyi esas aldık: Tamla malar çözüldü, bugün için anlaşılması zor olan kelimeler sadeleştirildi. Yazarın cümle yapısına mümkün olduğu kadar dokunmamaya çalıştık.
Eserde yer alan yabancı isimler okunuşlarıyla veril miş. Biz bunlardan bulabildiklerimizi orijinal imlalarıy la verdik. Ancak bazı şahıs ve yer adlarını tesbit edeme diğimiz için, aynen metindeki gibi vermek zorunda kal dık. Bunların dışında Türkçe'ye yerleşmiş olan Londra, Lozan ve Cenevre gibi adları genel teamüle uyarak oriji nalleriyle değil, Türkçe'deki yaygın imlalarıyla vermeyi uygun gördük.
Metin içinde (...) şeklinde yer alan boşluklar orijinal metinde de aynen bulunmaktadır ve tamamen yazarın kendi tasarrufudur.
Eserde iki çeşit dipnota rastlanacaktır. Bunlardan
birincisi Mizancı Murad a ait olanlardır. Bunlar (*) işa retiyle gösterilmiş ve dipnotun sonuna (M.M) rumuzu konulmuştur. Bizim yaptığımız açıklama mahiyetinde ki notlar ise rakamlarla gösterilmiştir ve eserin sonunda "Notlar" başlığı altında toplanmıştır.
Mizancı Murad ın bu eserini yayına hazırlamakla bir devrin aydınlatılmasına aracı olmaya çalıştık. Böyle- ce geçmiş ile günümüz arasında kurulmak istenen köp rüye bir tuğla ilave edebilirsek mutluluk duyacağız.
İzmir 1991
10
