ﻲﻧﺎ ﻟا مﻼ ﻟا ﻔﺗ ﻲﻓ ﻲﻧﺎﻣﻷا ﺔ ﺎﻏ
ﻲﻧار ﻼ ﻠﻟ
)
ﻣـ
ﯾآ
ــ
ﺔ
98
-252
ﻲﻓ
ﻘ ﻟا ةر ﺳ
ــ
ة(
د
ﺳار
ـــ
ﺗو ﺔ
ـﻘــ
ـــ
–
دا ﻋإ
ﻟﺎ ﻟا
ﺣ ﻔﻌﺟ ر ﻫ
ﻲﻧﺎ ﻟﺎ ﻟا
فﺮﺸﻤﻟا
أ
.
د.
ﺎـﻗآ ﻲﻠﻋ
ﺔﻟﺎﺳ ﻟا ﻩ ﻫ ﻣ ﻗ
ﺔﺟرد تﺎ ﻠ ﻟ ﻻﺎ ﺳا
)
ﺟﺎ ﻟا
(
ﻔ ﻟا
ﺗ ﻲﻓ
ﻠﻌﻟا ﻟا ةدﺎ ﻋ
ﻲ
ﺔﻠﺟد ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻲﻓ ﺎ ﻠﻌﻟا تﺎﺳار ﻟاو
رﺎـﯾد
ــ
ﺗ ــ
ـ
ــﺎ
2019
ﻲﻧﺎ ﻟا مﻼ ﻟا ﻔﺗ ﻲﻓ ﻲﻧﺎﻣﻷا ﺔ ﺎﻏ
ﻲﻧار ﻼ ﻠﻟ
)
ﺔ آ ﻣ
98
-252
ﻲﻓ
ة ﻘ ﻟا ةر ﺳ
(
د
ﺳار
ـــ
ﺗو ﺔ
ـﻘــ
ـــ
–
دا ﻋإ
ﻟﺎ ﻟا
ﻲﻧﺎ ﻟﺎ ﻟا ﺣ ﻔﻌﺟ ر ﻫ
فﺮﺸﻤﻟا
أ.
د
.
ﺎـﻗآ ﻲﻠﻋ
ﺔﺟرد تﺎ ﻠ ﻟ ﻻﺎ ﺳا ﺔﻟﺎﺳ ﻟا ﻩ ﻫ ﻣ ﻗ
)
ﺟﺎ ﻟا
(
ﻔ ﻟا
ﺗ ﻲﻓ
ﺔﻠﺟد ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻲﻓ ﺎ ﻠﻌﻟا تﺎﺳار ﻟاو ﻲ ﻠﻌﻟا ﻟا ةدﺎ ﻋ
ﺎـ ـ ـﺗ ــ ـ ـرﺎـﯾد
2019
ج
T .C.
Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı
Tefsir Bilim Dalı
Yüksek Lisans
GÂYETU’L-EMÂNÎ FÎ TEFSÎRİ'L-KELÂMİ’R-RABBÂNÎ Lİ
MOLLÂ GÜRÂNÎ
(Bakara suresi 98-252 Ayetleri)
-Tahkîk ve İnceleme-
Hindren Jaafar Hamad
16908007
Tez Danışmanı
Prof. Dr. Ali AKAY
د
Dicle
Üniversitesi
Lisansüstü
Eğitim-Öğretim
ve
Sınav
Yönetmeliğine göre hazırlamış olduğum “Gâyetu’l-Emânî Fî
Tefsîri'l-Kelâmi’r-Rabbânî Li Mollâ Gürânî(Bakara suresi
98-252 Ayetleri)”
adlı tezin tamamen kendi çalışmam olduğunu ve her alıntıya kaynak
gösterdiğimi ve tez yazım kılavuzuna uygun olarak hazırladığımı taahhüt
eder, tezimin kâğıt ve elektronik kopyalarının Dicle Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü arşivlerinde aşağıda belirttiğim koşullarda saklanmasına
izin verdiğimi onaylarım. Lisansüstü Eğitim-Öğretim yönetmeliğinin ilgili
maddeleri uyarınca gereğinin yapılmasını arz ederim.
Tezimin/Projemin tamamı her yerden erişime açılabilir.
Tezim/Projemin sadece Dicle Üniversitesi yerleşkelerinden
erişime açılabilir.
Tezimin/Projemin yıl süreyle erişime açılmasını istemiyorum. Bu
sürenin sonunda uzatma için başvuruda bulunmadığım takdirde,
tezimin/projemin tamamı her yerden erişime açılabilir.
.../.../2019
ه
و
ﻬ ﻟا ا ﻫ ﻫُأ
ﻰﻟإ ﻊﺿا ﻟا
:
ﻲ ﺣو ِّﺳ
)
ﷴ
(
ﷺ
.
ﻟﺎﻌﻟا
ﻞ ﻠ ﻟا
ﺳإ ﺑ ﺣأ ﺦ ﻟا ﻔ ﻟا ﺣﺎﺻو
ﻞ ﻋﺎ
ﻲﻧار ﻟا
ﷲ ﻪ ﺣر
.
ﻲﻣأو ﻲﺑأ
ﯾ ﻬ ﻟا
ﱠر ﯾ ّﻟاو ،
ًا ﺧ ﻬزﺎﺟو ﻬ ﺣرا ﻬﻠﻟا ،ﺎ ﻫ ﻌ ﻲﻧ
.
أ
ﻞﺿﺎﻔﻟا ﻲﻓ ﻣو ذﺎ ﺳ
ر ﻟا
)
ﻗآ ﻲﻠﻋ
ـﺎ
(.
ﺔ ﻠ ِ ﻟو ﺔﻟﺎﺳ ﻟا ﻩ ﻫ ِمﺎ ﺗإ ﻰﻠﻋ ﻲﻧَﻋﺎﺳ ﻣ ِّﻞﻛ
.
ما ﻟا ﻲﺋﻼﻣزو ،ءﻼ ﻔﻟا ﻲﺗ ﺗﺎﺳأ ﻊ ﺟ
...
ز
أﺗ
م ﻘ
ﯾ ﻘ ﻟاو
ﻟا ﻞ ﺟﺄ
ﻣ ﻰﻟإ
ر ﻟا ذﺎ ﺳﻷا ﻞﺿﺎﻔﻟا ﻲﻓ
)
ﺎﻗآ ﻲﻠﻋ
(
ﺔ ﻠ ﻋ
ﺔﻌ ﻟا
)
تﺎ ﻬﻟﻹا
(
ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻲﻓ
)
ﺔﻠﺟد
(
و ،
ّﻟا
،ﺔﻟﺎﺳ ﻟا ﻩ ﻫ ﻰﻠﻋ ﻪﻓا ﺷﺈ ُ ﻓ ﺗ
و
ﻲﻧ ﺷرأ
ﺑ
ل َو ﺔ ﻘﻟا ﻪﺗﺎ ﺻ
ًا ا ﻬﺟ
،ﻲﻌﻣ
ﻠﻌﻟاو ﺔرادﻹا ﻪﻠﻏﺎ ﻣ ة ﻣ ﻏ ﻟا ﻰﻠﻋ ﻟذ ﻞ
ﺔ.
ﻛ
ﺎ
أﺗ
م ﻘ
ﻲﺗ ﺗﺎﺳأ ﻰﻟإ ﯾ ﻘ ﻟاو
ﻟﺎ
ّﻼﺟﻷا
ّﻟا ء
ّ ﻔﺗ ﯾ
ّﻲﻠﻋ ا ﻠ
ﺔ ﻟا ﻲﻓ ﻲ ر ﺑ
ﺔ ﻬ ﻟا
،
و
ﻟ ﻞ ﻟا ﻟﺎ ﻪﺟ ﺗأ
ِمﺎ ﺗإ ﻰﻠﻋ ﻲﻧَﻋﺎﺳ ﻣ ّﻞ
ﻩ ﻫ
ﺔﻟﺎﺳ ﻟ
ًﺎﻣﺎ ﺧو ،
ﻰﻟﺎﻌﺗ ﷲ ُلﺄﺳأ
َكرﺎ ﯾ نأ
ﺎًﻌ ﺟ ﻬ ﻓ
،
ّﻋ ﷲ ﻫا ﺟ
ءا ﻟا ﺧ ﻲ
،
ﺟأ ﻊ ﻻ َﷲ ﱠنﺈﻓ
ﻟا
.
ﺣﺎ ﻟا
-ـﯾ ـ ﻬ ـﻟا ـﺑا
ج
TAAHHÜTNAME
...
...
د
ﺔﺤﻔﺻ
ءﺎﲰأ
ءﺎﻀﻋأ
ﺔﻨﳉ
ﺔﺸﻗﺎﻨﳌا
ﻢﻬﺒﺗرو
...
...
ه
ءاﺪــﻫﻹا
...
...
...
و
ﺮﻜـﺸﻟا
ﺮـﻳﺪﻘـﺘﻟاو
...
...
. ز
س ـﻬﻓ
تﺎ
ﻟا
...
...
ج
ﺺﺨﻠﳌا
ﺔﻐﻠﻟ
ﺔﻴﻛﱰﻟا
...
...
٢
ﺺﺨﻠﳌا
ﺔﻐﻠﻟ
ﺔﻳﺰﻴﻠﳒﻹا
.
...
...
٣
ﺔﻣﺪﻘﳌا
...
...
...
٤
ﺔﻤﺋﺎﻗ
زﻮﻣﺮﻟا
تارﺎﺼﺘﺧﻹاو
...
...
١٠
ﻞﺼﻔﻟا
لوﻷا
:
ةﺎﻴﺣ
ﱐارﻮﻜﻟا
ﺔﻴﻋﺎﻤﺘﺟﻹا
ﺔّﻴﻤﻠﻌﻟاو
.
...
١١
ﺚﺤﺒﳌا
لوﻷا
:
ﻪﺗﺎﻴﺣ
ﺔﻴﺼﺨﺸﻟا
...
...
١١
ﺐﻠﻄﳌا
لوﻷا
:
،ﻪﲰإ
،ﻪﺒﺴﻧو
ﻩﺪﻟﻮﻣو
.
...
...
١١
ﺎﻣأو
ﻪ ﻘﻟ
:
...
...
.
١٢
ﺐﻠﻄﳌا
ﱐﺎﺜﻟا
:
ﻪﺗﺎﻔﺻ
ﺔﻴﻘﻠَﳋا
ﺔﻴﻘﻠُﳋاو
ﻪﺗدﺎﺒﻋو
.
...
..
١٤
ﺐﻠﻄﳌا
ﺚﻟﺎﺜﻟا
:
ﻪﺒﻠﻃ
ﻢﻠﻌﻠﻟ
ﻪﺗﻼﺣرو
ﺔﻴﻤﻠﻌﻟا
.
...
....
١٦
ﺐﻠﻄﳌا
ﻊﺑاﺮﻟا
:
ﺢﻨﳌا
ﺪﻌﺑ
ﻦﶈا
:
...
...
١٨
ﺐﻠﻄﳌا
ﺲﻣﺎﳋا
:
ﻪﺧﻮﻴﺷ
:
...
...
١٩
ﺐﻠﻄﳌا
سدﺎﺴﻟا
:
ﻪﺑﻼﻃ
ﻪﺗﺬﻣﻼﺗو
.
...
...
٢٦
ﺚﺤﺒﳌا
ﱐﺎﺜﻟا
:
ﻩدﻮﻬﺟ
ﺔﻴﻤﻠﻌﻟا
ﻩﲑﺴﻔﺗو
)
ﺔﻳﺎﻏ
ﱐﺎﻣﻷا
.(
...
٣١
ﺐﻠﻄﳌا
لوﻷا
:
ﻪﻔﺋﺎﻇو
ﺐﺻﺎﻨﳌاو
ﱵـّﻟا
ﺎﻫﻻﻮﺗ
:
...
..
٣١
ﺐﻠﻄﳌا
ﱐﺎﺜﻟا
:
ﻪﺘﻧﺎﻜﻣ
ﺔﻴﻤﻠﻌﻟا
ءﺎﻨﺛو
ءﺎﻤﻠﻌﻟا
ﻪﻴﻠﻋ
:
...
٣٧
ﺐﻠﻄﳌا
ﺚﻟﺎﺜﻟا
:
،ﻪﺗﺪﻴﻘﻋ
ﻪﺒﻫﺬﻣو
ﻲﻬﻘﻔﻟا
.
...
...
٣٨
ﻠ ﻟا
ﻊ ا ﻟا
:
ﻩرﺎﺛآ
ﺔ ﻠﻌﻟا
ﻩ ﻔﺗو
)
ﺔ ﺎﻏ
ﻲﻧﺎﻣﻷا
.(
...
٣٩
د
ﺐﻠﻄﳌا
ﺲﻣﺎﳋا
:
ﻩ ﺎﺻو
ﻪﺗﺎﻓوو
.
...
...
٤٦
ﻞﺼﻔﻟا
ﱐﺎﺜﻟا
:
ﻖﻴﻘﲢ
ﺺﻧ
))
ﺔﻳﺎﻏ
ﱐﺎﻣﻷا
((
...
...
٤٨
ﺔﲤﺎﳋا
ﺞﺋﺎﺘﻨﻟاو
...
...
٢١٢
تﺎﻴﺻﻮﺘﻟا
...
...
...
٢١٤
ﺔﻤﺋﺎﻗ
ردﺎﺼﳌا
ﻊﺟاﺮﳌاو
...
...
٢١٥
١
ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ ﺺﺨﻠﻤﻟا
ﺗ ﺔﺳار ﻟا ﻩ ﻫ ﻲﻓ
ﺗ
ﻘ
١٥٤
ﺳﺎ ة ﻘ ﻟا ةر ﺳ ﻣ ﺔ آ
)
ﺔ ﺎﻏ
ﻲﻧﺎ ﻟا مﻼ ﻟا ﻔﺗ ﻲﻓ ﻲﻧﺎﻣﻷا
ﻼ ﻠﻟ
ﻲﻧار ﻛ
،
ﻣ
ﺔ آ
٩٨
-٢٥٢
ة ﻘ ﻟا ةر ﺳ ﻲﻓ
-ﻘ ﺗو ﺔﺳارد
-.(
ﻌ و
ﻼ ﻟا
ﻲﻧار
-ﷲ ﻪ ﺣر
-ز ﺑأ ﻣ
ءﺎ ﻠﻌﻟا
ﻫ ﻬﺷأو
ﺔ ﻧﺎ ﻌﻟا ﺔﻓﻼ ﻟا ة ﻓ ﻲﻓ
ﻣ ّﻠﻘﺗ ﺣ ؛
مﻼﺳﻹا ﺦ ﺷ
،ﻪ ﻣز ﻲﻓ
و
نﺎ
م ﻘ ﻟا ﻲﻓ زرﺎ رود ﻪﻟ
ﻟﺎ
ﻟا م ﻠﻌ
ﻋ
ﻩ ﻋ ﻲﻓ ﺔ
و ،
ﺔﺻﺎﺧ
ﻓ
ﻟﺎ ﻣ ﻲ
ﻲ
ﯾ ﻟاو ﻔ ﻟا
ﻟا
،
ﻟا
ﺎ ﻫ ﻣو
ﺗ
ﻫ ﺔ ّﻫأ ﻬ
ﻩ
ﺔﺳار ﻟا
.
وأ
ﺷ
ﺎ
تر
ﻰﻟإ ﺔﺳار ﻟا
د ﻬﺟ
ﻟا
ﻲﻧار ﻼ
ﻲﻓ
إ
ﻬﺎ
ﻟا نآ ﻘﻟا ﻲﻧﺎﻌﻣ ر
و
ﻩ ﺻﺎﻘﻣ نﺎ
ﺔ ﺳﺎﺳﻷا
،
ﺎ ﻛ
ﺑ
ا
ﻋ
ﺎد
ﻩ
ﺔ او ﻟاو ﺔ ار ﻟا ﻲ ﻬ ﻣ ﻰﻠﻋ
ﻩ ﻔﺗ ﻲﻓ
،نآ ﻘﻟا تﺎ ﻵ
ﺣ
ﻊ ﺟ
ﻟا
ﻲﻧار ﻼ
ﻩ ﻔﺗ ﻲﻓ
ﺑ
ر ﺛﺄ ﻟﺎ ﻔ ﻟا
)
ﻲﻠﻘ ﻟا
(
أ ﻟﺎ ﻔ ﻟا و
)
ﻠﻘﻌﻟا
ﻲ
(
،
ﻋﺎﻓ
ﻔﺗ ﻰﻠﻋ ﻩ ﻔﺗ ﻲﻓ
نآ ﻘﻟﺎ نآ ﻘﻟا
ﻌ ﺎ ﻟاو ﺔ ﺎ ﻟا لا ﻗﺄ و ﺔﻔ ﻟا ﺔ ﻟا ﯾدﺎﺣﻷﺎ و
،
و
ﻟا ﺑ ﻰ ﻋا
آءا ﻘ
ﻲﻓ ﻋا ﺎ ﺎﻬﻬ ﺟ ﺗو ت
و ،ﺔ ﻧآ ﻘﻟا تﺎ ﻵا ﻣ ﺔ
ﻟا ﺔ ﻬﻘﻔﻟا ﻞﺋﺎ ﻟا ﻰﻟإ رﺎﺷأو ﺔ ﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻰﻠﻋ ﻩ ﻔﺗ
ذ
ءارآ
ﻣ ﻞ
ﻲ ﻫ ﻣ
ا
ﻟاو ﺔ ﻔ ﻟ
ﺔ ﻌﻓﺎ
نﺎ و
ﺎﻣ ﺎ ﻟﺎﻏ
ﻲﻔ
دأو ﺔ ﺋﻷا لا ﻗأ د
ﺧآ ﻰﻠﻋ ٍل ﻗ ِﺢ ﺟ ﺗ نود ﻣ ﻬ ﻟ
،
و
با ﻠﻟ ب ﻗأ ﻩا ﯾ ﺎﻣ ﺢﺟ ﯾ نﺎ نﺎ ﺣﻷا ﻌ ﻲﻓ
ـﻬ ﻣ
ﺎ،
و
ﻌ ﻟا ﻋ ﻪﻠ ﻟذ ﻲﻓ ًاد ﻣ
ﻞﻫأ ءارآ
ءا ﻫﻷا
.
ﻣ ﺔﺳار ﻟا ﻩ ﻫ ن ﺗ
ﺔﻣ ﻘﻣ
و
ﻠ ﻓ
:
ﺞﻬ ﻟاو ﺎﻬ ﻫأو ﺔﺳار ﻟا ﻩ ﻫ ع ﺿ ﻣ ﺎﻬ ﻓ
ﻓ ﺔﻣ ﻘ ﻟا ﺎﻣأ
ﻩ ﻫ ﻘ ﺗ ﻲﻓ ﻪ ﻌ ﺗا ّﻟا
ﺔ
ﻟا
.
ﻲﻓو
لوﻷا ﻞ ﻔﻟا
:
ﻗ
ﺑ
ﺔﺳار
ﺎ ﺣ
ة
ﻲﻧار ﻼ ﻟا
ﺔ
ﻟا
ﺷو
ﻪ
ﻣو ﺔ ﻠﻌﻟا
ا
ﻔﻗ
ﻪ
ﻪ ﻼ و ﻪ ﺳر ﻣو
و
ﻟا ﻩرﺎﺛآ
ﻠﻌ
ﺔ.
ﻲﻧﺎ ﻟا ﻞ ﻔﻟا
:
ﻗ
ﻘ ﻟا
،
ﺎﻬ ﻠﻋ ﻠﻌ ﻟاو ﺔ ﯾ ﻟا ﺔ ﺋﻼﻣﻹا ﺔﻘ ﻟﺎ ﺎﻬ ﺑﺎ و ﺔ
ﻟا ﺦ ﺑ ﻪ ﻓ ﻗ
أو
ت ﺷ
ﺔ ﺷﺎ ﻟا ﻲﻓ ﺦ ﻟا ﺑ تﺎﻓﻼ ﺧﻻا ﻰﻟإ
،
ﺟ ﺧو
ﯾدﺎﺣﻷاو تﺎ ﻵا
ةدرا ﻟا
ﻟا ﻲﻓ
،
ﺿوأو
ﻟا
تﺎ ﻠ
ﻟا
ﻏو ﺔ ﻐ
ﻟا
ﺔ ﺿا
،
و
ﺟ ﺗ
ءﺎ ﻠﻌﻠﻟ
تﺎ
ﻟاو
ةدرا ﻟا
ﻟا ﻲﻓ
،
و
ﻩدرا ﻣ ﺑ
ﻋا
ّﻟا ﻩردﺎ ﻣو
ـ
ﺎﻬ ﻠﻋ ﻌ نﺎ ﻲ
ﻲﻓ
ﻩ ﻔﺗ
.
٢
ﺔﯿﻛﺮﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ ﺺﺨﻠﻤﻟا
ÖZET
Bu çalışmada, Osmanlı döneminin önemli alim ve müfessirlerden biri olan
ve aynı zamanda Şeyhülislamlık görevinde bulunan Molla Gürani'nin
Gâyetu’l-Emânî fî Tefsîri’l-Kelâmi’r-Rabbânî isimli tefsirinin Bakara suresinin
98-252
ayetlerinin tahkiki yapılmıştır. Çalışmada Mollâ Gürânî’nin Kur’ân’ın
manalarının ortaya çıkmasında göstermiş olduğu çaba ve gayrete dikkat
çekilmiş, onun orijinal fikirleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Mollâ Gürânî
tefsirinde rivayet ve dirayet metodunu beraber kullanmıştır. Fıkıhla ilgili
konularda hem Hanefî hem de Şafiî mezhebinin görüşlerini zikretmiş, bazen
tercihini belirtmiş bazen de imamların görüşlerini ve delillerini zikretmekle
yetinmiştir.
Bu çalışma iki bölümden oluşmuştur. Birinci bölümde Mollâ Gürânî’nin
hayatı, şahsiyeti, ilmî kişiliği ve konumu, hocaları, öğrencileri ve eserleri
üzerinde durulmuştur. Çalışmada takip edilen metod ortaya konulmaya
çalışılmıştır. İkinci bölümtahkik kısmına ayrılmıştır. Tahkik yapılırken nüshalar
arasındaki farklara dipnotta işaret edilmiştir. Metinde geçen ayet ve hadisler
çıkarılmıştır. Kapalı ve garip gelen kelimeler açıklanmıştır. Yine metinde geçen
alim ve şahsiyetlerin biyografileri dipnotta verilmiştir. Tefsirin kaynakları ortaya
konulmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Mollâ Gürânî, Gâyetu’l-Emânî, Tefsîr, Tahkîk,
Bakara suresi.
٣
ﺺﺨﻠﻤﻟا
ﺠﻧﻹا ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ
ﺔﯾﺰﯿﻠ
.
ABSTRACT
In that research I meantioned the verses
98-252 in sura of Bakara by using the
(Tafsir kalemay Rabbani) of mulla Gorani.he's one of the important scholars and
commentators of the Ottoman period and who also served as Sheikhulislam,
were examined.
In this research , So The Mulla Goran's efforts and emergence of the meanings of
the Qur'an were pointed out and his original ideas were tried to be put forward.
Mulla Gurani used the narration and acumen method together in his
commentary.
He mentioned the views of both the Hanafi and Shafi'i sects on fiqh issues,
sometimes stated his preference and sometimes contented with the views and
proofs of the imams. That research consists two chapters.
So In the first chapter contains the life, personality, scientific personality and
position of Mulla Gorani and his teachers and his students and his works are
discussed.
So The method followed in this study was tried to be put forward. The second
chapter is divided into the investigation part. The differences between the copies
are indicated in the footnote.
The verses and hadiths in the text have been meantioned and strange words are
explained.
Biographies of scholars and personalities are given in the footnote.
The sources of tafsir have been tried to be put forward. Key Words: Mulla
Gorani Gayetu’l-Emani, Tafsîr, Tahkik, Bakara surah.
٤
ﺔﻣﺪﻘﻤﻟا
نﺎ ﺎ ﻟ ﻠﻋ ﻔ ﻟا ف ﺷأ م ﻠﻌﻟا ّﻠﺟأو ،ﺎﻬ ﺎﻬﻌﺳوأو ،ﺔﻓ ﻌﻣ و ﻧﺎ ﺎّﻟ ﺔﺟﺎﺣ ﺔﻣﻷا ﻪ ﻟإ ،ﺔﺳﺎﻣ ةدﺎﻌ ﻟ ﺳ ﻫ ذإ ﺎ ّﻠﻌﻟ ﻟا نآ ﻘﻟا ﻣ تﺎ آ ﻔﺗ ل ﺣ رو ﺗ ﺟﺎ ﻟا ﻲﻓ ﻲ ﻟﺎﺳر ن ﺗ نأ ﯾأر لﺂ ﻟاو لﺎ ﻟا ﻲﻓ ﻬﻟا ﺣأ حﻼﺻو ﻟا ﺔ ﻋا ﻟا ﻪ ﻌ ّ ﻧ نأو ﻪ ﻬﺑ َ ﻬﻧ نأ و ،ﺔ ﻧﺎ ﻧﻹﺎ ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔ ﺣ ﻟاو ﻟاو ل ﻌﻟا ﻰﻟإ ﻧ نأ ﺎ ّﻠﻌﻟ ﺞﻬ ﻲﻓ نآ ﻘﻟا ﺞﻬﻧ ﻟاو ﻔﻟا ك ﻠ ﻟاو ر ةﺎ ﻟا تﻻﺎ ﻣ ﻊ ﺟو ، ﻘ ﺗ ﻰ ﺣ ن ﻟﺎ و ﻰﻟﺎﻌﺗ ﺎ نﺎ ﻧﻹا ﺔﻗﻼﻋ .
ﻟا ع ﺿ ﻣ
:
ﺎ ﻟﺎ ﻟ
ﻪﻠﻫأو نآ ﻘﻟا ﻲﻓ ﻲّﻣ ًﺎ ﺣ نآ ﻘﻟا ﻔﺗ ﻲﻓ ﺔ ﺎ ﻠﻟ ﻐﺻ ﻣ ق ﺗأ
،
ﻲ ﻣ ﻛأ نأ ﻌ و
ﻲﻓ
ﺟﺎ ﻟا ﺔﺳار ﺑ ﻞﺟو ﻋ ﷲ
ﺔﻌ ﻟا ﺔ ﻠ
)
تﺎ ﻬﻟﻹا
(
رﺎ ﺑ ﺔﻠﺟد ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻲﻓ
،
ت ﺳا
ذﺎ ﺳأ
ﻌﻟا
و
ﻲﻓ ﻣ
ر ﻟا
ﺟﺎ ﻟا ﻲﻓ
)
ﺎﻗآ ﻲﻠﻋ
(
ﻋ
ا
ﺔﻌ ﻟا ﺔ ﻠ ﻟ
ﻘ ﺑ ّﻲﻠﻋ رﺎﺷﺄﻓ
ﻣ ًﺎ ﻗ
ﯽﻧار ﻼ ﻟا ﻔﺗ
-ﷲ ﻪ ﺣر
-ـــﺑ ﯽ ﻟا
)
ﺎﻏ
ﻲﻧار ﻼ ﻠﻟ ﻲﻧﺎ ﻟا مﻼ ﻟا ﻔﺗ ﻲﻓ ﻲﻧﺎﻣﻷا ﺔ
(
ﺔ آ ﻣ
٩٨
ﺔ آ ﻰﻟإ
٢٥٢
ة ﻘ ﻟا ةر ﺳ ﻲﻓ
،
ﻔ ﻟا ةﺎ ﺣ ﻋ ﺔﺳارد ﻊﻣ
ﷲ ﻪ ﺣر
-.
ﻫأ
ﻟا ﺔ
:
ﻰﻠ ﺗ
ﺔ ﻫأ
ا ﻫ
ﻟا
ﻲﻓ
ة ﻋ
ﻧا ﺟ
:
أ
ﯾ ﻫ ذإ
ﻔ ﻟا ﻠﻋ ﺔ ﻫأ
،ﻰﻟﺎﻌﺗ ﷲ مﻼ ﻠﻌ
و
س ﻗأو ف ﺷأ ﻣ ﷲ مﻼ لﺎﻐ ﺷﻹا
لﺎ ﻋﻷا
.
ب
-
ا ﻌ ﺣ ، ﻔ ﻟا ا ﻫ ﻒﻟ ﻣ ﺔ ﻫأ
ﻲﻧار ﻼ ﻟ
ﷲ ﻪ ﺣر
ﺔ ﻣﻼﺳﻹا ﺔﻣُﻷا مﻼﻋأ ﻣ ًﺎ َﻠَﻋ
،
ﻰﻠﻋ ﻠ ﺗ
ﻬﺷأ
ﻋ ءﺎ ﻠﻋ
و ﻩ
ﻪ ﻠﻋ ا ﺛأ
ﻰّﺷ م ﻠﻋ ﻲﻓ ﻩوزﺎﺟأو
ﻘﻓ ،
ﻊ ﺟ
ﷲ ﻪ ﺣر
ﻲ ﻓ ﺑ
ﺎﻬ ﻓ ﻒﻟأو ،تاءا ﻘﻟاو ﻟاو ل ﺻﻷﺎ م ﻠﻌﻟاو ن ﻔﻟا فﺎ ﺻأ ﻣ ﺎ ﻫ ﻏو ﯾ ﻟاو ﻔ ﻟا
٥
ﻓو ،قﻼ ﻹا ﻰﻠﻋ ﯾ ﻟا
ﻫأ رﺎ ﻟا ﺢ ﺻ ح ﻓ
ﻣ ﻏ ﻟا ﻰﻠﻋو ، ﻟا نآ ﻘﻟا
نﺎ ذإ ﻪﺗ ﻬﺷ
ﻟ ًاذﺎ ﺳأو ،ﺔ ﻧﺎ ﻌﻟا ﺔﻟوّﻟا ﻲﻓ ﻊ ا ﻟا مﻼﺳﻹا ﺦ ﺷ
ﻠ
نﺎ ﻠ
ﻲﻧﺎ ﻌﻟا
ﺢﺗﺎﻔﻟا ﷴ
-ﷲ ﻪ ﺣر
-ﺗ نأ ﻻإ
ا ﻫ ﺎ ﻣ ﯾ ﻰﻟإ ر ﻟا ﯾ ﻟ ﻩ ﻔ
ﻗو ،
ﻒ ﻟﺄﺗ ﻣ غ ﻓ
ﻩ ﻔﺗ
ا ﻫ
ﻲﻓ
ﻟا
ﻟﺎ
ﺔ ﺳ ، ﺟر ﻣ
)
٨٦٧
ه
/
١٤٦٣
م(
) ١ (.
ج
ا ﻫ ﯾ
ﺑ ﻪﻌ ﻔ ﻟا
ﻔﺗ
ﻠﻟ ﻞ ﻟا را ﻧأ و
ﻣ ﻠﻟ فﺎ ﻟا
وﺎ
ّ ﯾ ﺎ ،
ﺔ ﻠﻌﻟا ﻩدا ﻣ ع ﺑ
.
د
نآ ﻘﻟﺎ نآ ﻘﻟا ﻔ ﺑ ﻒﻟ ﻟا ﺔ ﺎ ﻋ ت ﻬ ﻘﻓ ،ر ﺛﺄ ﻟﺎ ﻔ ﻟاو أ ﻟﺎ ﻔ ﻟا ﺑ ﻪﻌ ﺟ
ﺢﺿاو ﻞ ﺔ ﻟا ﯾدﺎﺣﻷا ﻰﻠﻋ ﻩدﺎ ﻋاو
.
ه
-
ﻪ ﯾﺎ ﻋ
ﺎﻟ
ﻏﻼ ﻟا ﻧا
ﺔ
ﺔ ﻐﻠﻟاو ﺔ ﻟاو
.
و
ﻪ ﯾﺎ ﻋ
ﻪ ﺟ ﺑ
ﻟا نا ﻘﻟا ﻲﻓ ﻌﻟاو ﻊ ﻟا تاءا ﻘﻟا
.
و
ﻟا
ف ﻬ
ﻣ
ا ﻘ ﺗو ﺔﻟﺎﺳ ﻟا ﻩ ﻫ ﺔ ﺎ
ﻌ ﺔ
ﻟ
ﻞ ﻧ
ﻰﻟﺎﻌﺗ ﷲ ﻣ ﺟﻷا
ﻰﻠﻋ ل
ﻟاو
ﺟﺎ ﻟا ةدﺎﻬﺷ
ﺎ ﻠﻌﻟا تﺎﺳار ﻟا ﻲﻓ
ﻫ
ﺎ ﻟ ك ﺗ ﻘﻓ ،ءﺎ ﻌﻟا ﺎ ﻓﻼﺳأ د ﻬﺟ ﻰﻠﻋ ء ﻟا ﻠ ﺗ
ﺎﻧءﺎ ﻠﻋ
ﻰﻣا ﻘﻟا
-ﷲ ﻬ ﺣر
-تﺎ
ﻟا ﻣ فﻻﻵا
،
لا ﺗ ﻻ ﺎﻬﻧأ ﻻإ ﻠﻌﻟا ﻧ ﻞﺋﺎﺳو ر ﺗ ﻣ ﻏ ﻟا ﻰﻠﻋو
،ا ﻫ ﺎ ﻣ ﯾ ﻰ ﺣ ةر ﻣ ﻻو ﺔﻟاو ﻣ ﻏ
و
ا ﻫ
ّﻣ ﻠ ﯾ
ﺎ
ﻬﺟ
د
ةرﺎ ﺟ ًا
ﻟا ثا ﻟا ا ﻫ ءﺎ ﺣﻹ
ﻧﺎ ﻓ ، ﻌ
ﺔ ﺎ ﺔﻟﺎﺳ ﻟا ﻩ ﻫ
ءﺎ ﺣإ
ﻟ
ﺗ ﻣ ﻐﺻ ء
زا ﺑو ﻲﺿﺎ ﻟا ﺎ ﺛا
م ﺣ ﻟا ﻫو ﻞﺿﺎﻓﻷا ﺎﻧءﺎ ﻠﻋ ﺣأ د ﻬﺟ
ﻲﻧار ﻼ ﻟا
ﻟ
ﻩ ﻔﺗ ﻣ ﻠﻌﻟا بﻼ و سﺎ ﻟا ﻊﻔ
،
ﻰﻠﻋ ﻬﻟو ﻲﻟ ًﺎﻧ ﻋ ن ﻟو
ﻰﻟﺎﻌﺗ ﷲ بﺎ ﻬﻓ
.
أو
ﻣ ًﺎ
ﻲﻓا ﻫأ
ﻌﺗ ﻘ ﻟا ا ﻫ ﻣ
ﺎ ﻟﺎﻋ
ﻣﻼﺳﻹا
زرﺎ ﻟﺎﻋو ﻒﻟ در ﻟاو ﻲ
ﻼ ﻟا ﻫو
ﻲﻧار ﻛ
ﻪ ﺣر
ﷲ
-ﻣآ ﻪﻣ ﻠﻌ ﺎ ﻌﻔﻧو ﻰﻟﺎﻌﺗ
) ٢ (.١) ( ﺔﻃﻮﻄﺨﳌا ﺮﺧآ ﰲ ﻚﻟذ ﱃإ ﲑﺸﻳ . ٢) ( ﰲﺮﺸﻣ ﱐدﺎﻓأ ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا اﺬﻫ ﺔﺸﻗﺎﻨﻣ ﻞﺒﻗ – ًاﲑﺧ ﷲ ﻩاﺰﺟ -ﻪﻴﻠﻋ لﻮﺼﳊا ﱄ ﺮﺴﻴﺘﻳ ﱂ ﻦﻜﻟ ،طﻮﻄﺨﳌا اﺬﻫ ﺮﺸﻧ ﰎ ﺪﻗ ﻪﻧ .
٦
و
أ ﻣ
ﻫ
ا
ﺔﻟﺎﺳ ﻟا ﻩ ﻫ ﺔ ﺎ ﻲﻓ ﻲﻓ
ا ﻫ ﻧ ﻲﻓ ﺔ ﻫﺎ ﻟا
ﺎ ﯾ ﯾأ ﺑ ّﻟا
ﻟا
لا ﯾ ﻻ ﻟاو
ﻰﻟإ
ع ﻣ ﻏ نﻵا
.
ﻲﺗﻵا ﻧ ﻰﻠﻋ ﺔ
ﻟا ﻩ ﻫ ﻘ ﺗ ﻲﻓ ﻲ ﻬ ﻣ نﺎ و
:
ا
ةد ﺟ ﻟا ﺦ َُﻧ ﺔﺛﻼﺛ ﻰﻠﻋ ﺔ
ﻟا ﻩ ﻫ ﻘ ﺗ ﻲﻓ ت ﻋ
ﺎ ﯾ ﯾأ ﺑ
ﺛ ،
ﺦ ﻟا ﺑ ﺔﻠﺑﺎﻘﻣ ﺟأ
و ثﻼ ﻟا
ﻬ ﻗأو ﻬﻣ ﻗأ ﻗ ﻟاو ةءا ﻘﻟا ﻌ ت ﺧا
ﻰﻟإ
ﺔ ﻧ ﻬﻠ ﻛأو ﻔ ﻟا
؛
ﻬﻧﻷ
ﺎ
ﺧ ﻣ ﺗ ﻟ
،ﻞﺻﻷا ﺎﻬ ﻠﻌ ﻓ ،ﻒﻟ ﻟا
ﻲﻫو
:
ﺔ ﻧ نأ
)
ﺎﺷﺎ دﺎﻣاد
(
ﻗر ﺗ ﺦ ﻟا م ﻗأ
:)
١٤٦
(
و
ﺎﻬ
)
ﺑ ﻫا ﺑإ
ﻞ ﻠﺧ ﺑ ﺣأ
(
-ﷲ ﻪ ﺣر
-ﻒﻟ ﻟا ﻣز ﻲﻓ
ﺔ ﺳ ﻲﻓ ﻟذو
)
٨٨٤
ه
/
١٤٨١
م(
،ﺎﻫؤﺎ ﺧأ ﺢ ﺻو
ّﻠﻋو
ﻪ ﻔ ﺑ ﺎﻬ ﻣا ﻫ ﻰﻠﻋ
-ﷲ ﻪ ﺣر
ﺎﻬﻟ ت ﻣرو ﻞﺻﻷا ﺔ
ﻪ ﻠﻋ ت ﻋا ﻟ ﻟو ،
)
وأ ﻞﺻﻷا ﺔ ﻧ
لاد
(
ت ﻣرو ،
ف ﺣ ﺔ ﻧﺎ ﻟا ﺔ ﻠﻟ
)
ءﺎﺣ
(
ﺔ ﻧ ﻲﻫو
ﺎﺷﺎ ُ ُﺣ
ﺔ ﻧ
ﻗ ﺑ ﺎﻬﻟ
)
١٤
(،
ﺎﻬ و
)
ّ ﻟا
ﻲﻠﻋ
(
ﺔ ﺳ ﻲﻓ
)
١١٦٤
ه
/
١٧٥١
م(
ﻗ ﺑ ﺔ ﻟﺎ ﻟا ﺔ ﻟاو ،
:)
١٦٢
(
ﻲﻫ
):
ﻓا د ﻣ جﺎ ﻟ
(،
ﺎﻬﻟ ت ﻣر
)
ﻟا
(
ﺎﻬ و
)
ﺢﻟﺎﺻ جﺎ ﻟا
(
ﺔ ﺳ ﻲﻓ
)
١١٦٤
ه
/
١٧٥١
م(
،
ّﻣ
قو ﻔﻟا ﻣ ﻬ ﺑ ﺎﻣ ًﺎ
عﺎ
ﻟا ر ﻗ
.
ﻲﺗﻵﺎ ﻟذ ﻲﻓ ﻲ ﻬ ﻣ نﺎ و
:
١
.
أ
ﻲﻫو ﻟا ﻲﻓ ﻞﺻﻷا ةرﺎ ﻋ ّ ﺛ
:)
ﺎﺷﺎ دﺎﻣا ﻟ
(
إ ﺔ ﺿاو ﻏ ةرﺎ ﻌﻟا ﻧﺎ اذإ ّﻻإ
ﺦ ﻟا ﻰﻠﻋ ت ﻋ
ﺧﻷا
،
ﻲﻟ ﻘ ﺔ ﺷﺎ ﻟا ﻲﻓ ﻟذ ﻰﻟإ ﺷأو
:)
ﺔ ﻧ ﻲﻓ ﻘﺳ
)د
(
ﻲﻓ
ﻟاو ﻞﺻﻷا ﻲﻓ ا ﻫ وأ
)
،ح
م(
،
ﻌﻣ ﺑ ﺎﻬﺗ ﺣو
ﻓ
]
[...
ّﻧو ،
ﻣﺎﻬﻟا ﻲﻓ ﻟذ ﻰﻠﻋ ﻬ
.
٢
.
ﺔ
ﻟا ﺦ ﺑ ﻗ
فرﺎﻌ ﻟا ﺔ ﯾ ﻟا ﺔ ﺋﻼﻣﻹا ق ﻟﺎ ﻪ
ﻓ ،
ﺗو ﻗ ﺗ ةءا ﻗ ﻪﺗأ ﻗو
ﺎﻬ ﻠﻋ
تﺎ ﻠ ﻟا ﻞ ﺗ ﻊﻣ ﺎ ﻧﺎﻣز ﻲﻓ
تﺎ ﻶﻟ ﻗ ﻟا ﺔﻣﻼﻋ ﺎﻬﻟ ﻌﺿوو ،ﺔ ﺋﻼﻣإ ﻋا ﻗ ﺣ
.
٣
.
ﻟا ﻲﺋﻼﻣﻹا ﺳ ﻟﺎ
ﻟا ﻟا ﻛ
،ﺎ ﻧﺎﻣز ﻲﻓ ﻪ ﻠﻋ فرﺎﻌ ﻟا ﯾ
ﻟﺎﻓ
ﺦ
ﻬﻟا ّﻞّﻬَﺳ
،َة
،ﺎﻬ ﺛأو
ﻞ ﻣ
) :
،ﻞﯾﺎﻗ
ﯾﺎ
،
ﺔ ﺎﻋ
(،
ا ﻫ ﺎﻬ
) :
ﻞﺋﺎﻗ
،
ﺋﺎ
،
ﺔ ﺋﺎﻋ
(
ﻟا ف ﺣو ،
ﺦ
ة ﻬﻟا
٧
نﺎ ﺣﻷا ﻌ ﻒﻟﻷاو
،
ﻞ ﻣ
:)
،ﺔ ﻠﺛ ،ة ﻠ ﻟا
ا ﺟ
(
ا ﻫ ﺎﻬ ،
:)
ء ﺟ ،ﺔﺛﻼﺛ ،ةﻼ ﻟا
.(
٤
.
ﺔ ﻘ ﻟا ﻣ ﻗ ﻟا تﺎﻣﻼﻋ ﻋار
،
نﺎ ﻘ ﻟاو
،
ﺔﻠﺻﺎﻔﻟاو
،
ﺔ ﻘ ﻟا ﺔﻠﺻﺎﻔﻟاو
،
ﺎﻫ ﻏو
،
ﻟا ﻘ ﻧو
ﻠﻟ ﺔﻣ ﺧ ؛تارﺎ ﻌﻟاو ﻞ ﻟا قﺎ ﺳ ﻓو ﻰﻠﻋ
.
٥
.
ﺿ
ﻌ
إ م ﻋو ﻪﺗءا ﻘﻟ ﻼ ﻬ ﺗ ؛ ﻟا تﺎ ﻠ
ﻪﺳﺎ ﻟ
.
٦
.
ﺣ ﻟاو ﻲﺿ ﻟاو ﻲﻠﻌ ﻟا ﺎﻔﻟأ ﻣ ﻘ ﻟاو تادﺎ ﻟا ﻰﻟإ ةرﺎﺷﻹا م ﻋ
.
٧
.
ﻞ ﻌ ﺳا
)
مﻼ ﻟا ﻪ ﻠﻋ
(
و
)
ةﻼ ﻟا ﻪ ﻠﻋ
(
و
)
ﻌﻠﺻ
(
ﺎﻬﻠ ﺎﻬ ﻠﻌﺟ ﺎﻧأو
)
ﷺ
(
ﻠﻟ ﺔﻣ ﺧ
،
ن ﻰ ﺣو
ﺣاو ﺞﻬ ﻣ ﻰﻠﻋ
،
ﻣﺎﻬﻟا ﻲﻓ ا ﻫ ﻰﻟإ ﺷأ ﻟو
.
٨
.
ﻟا ﻟا ﻣ ﺎﻫردﺎ ﻣ ﻣ لا ﻗﻷا ﻘّﺛو
ﺔ ﻘ
، ﻌ ﺳا ﺎﻣ
لا ﻗﻷا ﺛ ﺗ ﻲﻓ ﻲ ﻬ ﻣ نﺎ و
:
ﺎﻬﻠ ﺣأ
سا ﻗأ ﺑ ﺎﻬﻌﺿأ نأ نو و ،ة ﺷﺎ ﻣ ﺎﻫر ﻣ ﻰﻟإ
،
ﺔ ﻠ ﺔﻟﺎﺣﻹا رِّﺻأ ﻟذ ﻌ ﱠﺛ
)ﯾ
.(
٩
.
ﻲﻓ ﻫؤﺎ ﺳأ تدرو ﯾ ﻟا مﻼﻋﻸﻟ ﺟ ﺗ
ﻻ فّﻌ ﻟﺎﻓ ،ر ﻬ ﻟا ﻻإ ، ﻬﻟ ذ لوأ ﻋ ﺔ
ﻟا
ﻠ ﻟﺎ ،ف ﻌ
ﻼ ﻣ ﯾ ﺷا ﻟا ءﺎﻔ
رﺎ ﺧﻻا ةﺎﻋا ﻣ ﻊﻣ ،
.
١٠
.
ﺎﻬ ﻓ ﻊﻗو ﻲ ﻟا تﺎ ﻵا
ﺻو ،ﻒ
ﻟا
ﺎﻬ و ،ﺎﻫر ﺳ ﻰﻟإ ﺔ ﻧآ ﻘﻟا تﺎ ﻵا تو ﻋ
دﺎ ﻟا وأ ﻘ ﻟﺎ تﺎ ﻵا ﻠﺗ ﻟ ﺷأ ﻟو ،ةدﺎ ﻟا وأ ﻘ ﻟا
ﻵا ﻗر نﺎ ﺑ ﻊﻣ ،ة
، ﻣﺎﻬﻟا ﻲﻓ ﺔ
نﺈﻓ
ﺔ ﻵا ﻣ اًء ﺟ ﻒﻟ ﻟا ذ
,
ﻠﻗ
:
ةر ﺳ
:
ﺔ ﻵا ﻣ ،ا ﻛ
:
ا ﻛ
.
١١
.
ﻟا ﻲﻓ ةدرا ﻟا رﺎﺛﻵاو ﯾدﺎﺣﻷا ﺟ ﺧ
ﻰﻟإ ة ﺷﺎ ﻣ ﻪ ﻠﺣأ ،ﻒﻟ ﻟا ﻔﻠﺑ ﯾ ﻟا ت ﺟو نﺈﻓ ،بﺎ
،ﻲﻠﺻﻷا ﻩر ﻣ
ﻗرو ﺔ ﻔ ﻟاو ء ﻟاو بﺎ ﻟاو بﺎ ﻟا ذأو
ﯾ ﻟا
,
ﻟا ﻲﻓ ﺎﻫدورو ﻋ
:
)
رﺎ ﻟا
،
ﻠ ﻣو
(
لﺎﺣ ﻲﻓو ،ﺞ ﻟا ﻲﻓ ﻟ ﺑ ﻔ ﻛا ﺎ ﻫ ﺣأ وأ
ﻟا ﻲﻓ ﯾ ﻟا نﺎ اذإ ،
ﻔﻠﻟﺎ ﻩ ﺟأ ﻟ نو ، ﯾ ﻟا ﻣ نﺄ ﻟا ا ﻫ ﺔ ﺋأ مﻼ ت ذ ﺎ ﻫ ﺣأ وأ ﺎ ﻬ ﻓ ﯾ ﻟا د ﺟو م ﻋ
ﻒﻟ ﻟا ﻩ ذ ﻟا
,
ُ ﻠﻗ
:
نﻼﻓ ﻰ ﻌ ﻟا ا ﻬﺑ ﻩاور
,
ﺎﻬﺗ ذ ﺔ او ﻟا ﻧ ذ لﺎ ﻟا ﻰ ﻗا نو
ﻊﻣ
ﻰﻟإ ﺔﻟﺎﺣﻹا
،ﺎﻫر ﻣ
ﻪ ﻟا ﺷأ رﺎﺛﻵاو ﯾدﺎﺣﻷا ﻣ ﻋأ ﻟ ﺎﻣو
ﻲﻟ ﻘ ﻣﺎﻬﻟا ﻲﻓ
)
ﻪ ﻠﻋ ﻋأ ﻟ
(
،
ﻟا ﻲﻓ ﻪ ﻟﺎﻏ ﻩ ﻔﺗ ﻲﻓ ﯾدﺎﺣﻷاو ًﺎﺛ ﻣ نﺎ ﻔ ﻟا نﻵ ﯾدﺎﺣﻷا ﺣ ذأ ﻻو
.
٨
١٢
.
ذأ
تﺎﻣ ﻠﻌﻣ
بﺎ ﻟا
) :
،ﻒﻟ ﻟا ﺳا
ةﺎﻓ ﻟا
،بﺎ ﻟا ﺳا ،
ﻘ ﻟا
،
ﻊ ﻟا د ﻋ
،
ﻊ ﻟا راد
،
ﻊ ﻟا نﺎ ﻣ
،
ﻊ ﻟا ﺔ ﺳ
(
ﻪﻟ ذ لوأ ﻋ
بﺎ ﻟا ﻰﻟإ ﺷأ ﻟذ ﻌ و
.
١٣
.
ّﺑ
ّﻟا ﺔ ﻐﻟا تﺎ ﻠ ﻟا ﻲﻧﺎﻌﻣ ُ
ِّ ﯾ ﻟ ﻲ
ﻒﻟ ﻟا ﺎﻬ
،
ﺔﻐﻠﻟﺎ ﺔ
ﻟا ﻟا ﻰﻟإ ﻪﻣﻼ ﻠﺣأو
.
١٤
.
ﻬﺋﺎ ﺳأ ةدرا ﻟا نا ﻠ ﻟاو ن ﻟا ﻌ ﺑ ﻗ
ﺎ
ﻟا ﻲﻓ
تﺎ
.
١٥
.
ﻌﺟار
ّﻟا رﺎﻌﺷﻷا
ﻟا ﺎﻫدروأ ﻲ
ﺎﻬ ﺣﺎﺻ ﻰﻟإ ﺎﻬ ﻟﺎﺣﺈ ﻪ ﻧ ﻲﻓ ﻒﻟ
.
١٦
.
بﺎ ﻟا ا ﻫ ﻲﻓ ﺔﻗ ﻔ ﻣ تﺎﻘ ﻠﻌﺗ ﻌﺿو
؛
ًﺎ ﻣﺎﻏ نﺎ اذإ ًﺎﻧﺎ ﺣأ ﻒﻟ ﻟا مﻼ ﻣ دا ﻟا ﺢ ﺿ ﻟ
.
ﻲﺗﻵﺎ ﻘ ﻟا ﻲﻓ ﺎﻬُﺗدروأ ﻲ ﻟا ز ﻣ ﻟا
:
نﺎﻓ ﺧ ﻟا نﺎﺳ ﻘﻟا ـ
﴿
…
﴾
ﺎﻬﻣﺎﻗرأ ة ﻔ ﻟا تﺎ ﻶﻟ ﻌﺿو ﺎ ،ﺔ ﻧآ ﻘﻟا تﺎ ﻶﻟ
.
نﺎ ﻟا نﺎﺳ ﻘﻟا ـ
»
...
«
ةدرا ﻟا رﺎﺛﻵاو ﺔ ﻟا ﯾدﺎﺣﻷ
.
نﺎ ﻓ ﻌ ﻟا ـ
[...]
ﺔ ﻧ ﻣ ﻘ ﻠﻟ
)د
(
ﻞﺻﻷا ﺔ
ﺎﻬﺗ ﻋا ﻲ ﻟا
.
١٧
.
ﺎ ﻟا ﻪ
ﺗ ﺎ ﻟ ﺔ ﻠ ﻔﺗ سرﺎﻬﻓ ﻌﺿو
ب
,
بﺎ ﻟا ﻲﻓ ﺎﻫدورو ﺣ ﺎﻬ ﺗرو
.
ﻗ ﻊ ﺳ ﻪﱠﻧإ حﺎ ﱠﻟاو دا ﱠ ﻟﺎ ﻊ ﻟا ﻰﻠﻋ ﱠ نأ ﻰﻟﺎﻌﺗ ﷲ ﻣ ًﺎ ﺟار ًﺎﻣﺎ ﺧو
ﻣ
.
ﻲﻟﺎﺣ نﺎ ﻟو
ﻼﺋﺎﻗ دد ﯾ
:
ﻼﻬﺳ ﻪ ﻠﻌﺟ ﺎﻣ ﻻإ ﻞﻬﺳ ﻻ ﻬﻠﻟا
.
٩
ﺔ ﺧ و
ﺔﻟﺎﺳ ﻟا
:
ﺔ ﺗﺎﺧو ﻠ ﻓو ﺔﻣ ﻘﻣ ﻣ نّ ﺗ
ﺗ
ﺞﺋﺎ ﻧ
ﺎﻬ ﻘﻋأ ﺛ ﺔﺳار ﻟا ﻩ ﻫ
ﺎ ﺎﺻ ﻟﺎ
ﻲﻟﺎ ﻟا ﻟا ﻰﻠﻋ ﻊﺟا ﻟاو ردﺎ ﻟا ﺔ ﺋﺎﻗو
:
ﺔﻣ ﻘ ﻟا
:
ﺔ ﺧو ،ع ﺿ ﻟا رﺎ ﺧا بﺎ ﺳأو ﺔﺳار ﻟا ﺔ ﻫأ ﺎﻬ ﻓ
ﺎﻬ ﻬ ﻣو ﺔﻟﺎﺳ ﻟا
ﺎﻬﻓا ﻫأو
.
لوﻷا ﻞ ﻔﻟا ﻲﺗﺄ ﻟذ ﻌ ﺛ
:
ا ﻫ ﺎ
ﺧ
ﻞ ﻔﻟا
:
ﻟ
ﻣﻹا ةﺎ
ﻲﻧار ﻟا ﻞ ﻋﺎ ﺳا ﺑ ﺣأ مﺎ
-ﷲ ﻪ ﺣر
-ﻔﺗو ﺔ ﻠﻌﻟا ﻩد ﻬﺟو
ﻲﻧﺎﻣﻷا ﺔ ﺎﻏ ﻩ
.
ﻘ ﺗ ﻲﻧﺎ ﻟا ﻞ ﻔﻟاو
ﻧ
ﺔ
ﻟا
.
ّ ﺎ ﻓ ﺎﻣأ
ﻲ ﻠﻌﻟا ﺞﻬ ﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﻬﺟا ﺧو ﺔﺳار ﻟا ﺔ ﺎ ﻲﻓ ﺔﻌ ﻟا ﺔ ﻬ ﻟا
،
ﻟا نﺎ ﻘﻓ
ﻲﺗﺄ ﺎ اً ﻘﻣ
:
١
.
،ﺔ ﻧآ ﻘﻟا تﺎ ﻵا ﺞ ﺗ
ﻊ ﻟا ﻲ ﻠﻌﻟا ﺞﻬ ﻟا ﺣ ﻰﻠﻋ ﺔ ﻟا ﯾدﺎﺣﻷاو
.
٢
.
بﺎ ﻟا ﻘ ﺗ ﻟ ﻘ ﻟاو ﻲﻠ ﻠ ﻟا ﺞﻬ ﻟا عﺎ ﺗا
.
٣
.
ةدرا ﻟا تﺎ ﻠ
ﻟا رﺎﻌ ﺑ مﺎ ﻘﻟا
.
٤
.
ﻣ ﺔ ﺟ ﺗ
ﻟا ﻲﻓ ةدرا ﻟا نا ﻠ ﻟاو مﻼﻋﻷا ﻫﻷ ة
.
٥
.
ة ﻌ ﻟا ﻟا تﺎﻬﻣأ ﻰﻠﻋ
ﻟا ﻲﻓ دﺎ ﻋﻻا
.
١٠
و زﻮﻣﺮﻟا ﺔﻤﺋﺎﻗ
ا
ﻹ
تارﺎﺼﺘﺧ
إ
ﻼ ﻓ ، ﻣا ﻬﻟا ﻲﻓ ﺔﺻﺎﺧ رﺎ ﺧﻼﻟ ﺔﻟﺎﺳ ﻟا ﻲﻓ تارﺎ ﻌﻟاو ز ﻣ ﻟا ﻌ ﻠ ﻌ ﺳ
:
ت
:
ﻰﻓ ﻟا
.
ـﻫ
:
ﻬﻟا
.
م
:
دﻼ ﻟا
.
:
ﺔﻌ ﻟا
.
ج
:
ﻠ ﻟا
.
ص
:
ﺔﻔ ﻟا
.
د
:
ر ﻟا
.
ﺢﺗ
:
ﻘ ﻟا
.
لﺎ ﻟﺎ د ﻔ ﻟا ﷲ نﺎ ﻓ
با ﻠﻟ ﻓ ﻟا ﷲ
.
١١
لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا
:
ﻹا ﻲﻧارﻮﻜﻟا ةﺎﯿﺣ
ّﯿﻤﻠﻌﻟاو ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟ
ﺔ
.
لوﻷا ﺚﺤﺒﻤﻟا
:
ﺔﯿﺼﺨﺸﻟا ﮫﺗﺎﯿﺣ
لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا
:
إ
هﺪﻟﻮﻣو ،ﮫﺒﺴﻧو ،ﮫﻤﺳ
.
إ
ﻪ ﺳ
:
ﻞ ﻋﺎ ﺳإ ﺑ ﺣأ
) ١ (،
ﺑ
نﺎ ﻋ
) ٢ (ﺑ ،
ﺣأ
) ٣ (ﻲﻧار ﻟا
) ٤ (.
مو ﻟا دﻼ ﻟﺎﻋ
) ٥ (.
،ﻞﺻﻷا د ﻛ
روز ﻬ ﻟا
) ٦ (.
) ١ ( ﻰﻠﻋ ردﺎﺼﳌا إ ﻮﻘﻳ ،ﻪﲰ ﱐﻼﻘﺴﻌﻟا ﺮﺠﺣ ﻦﺑا ل -ﷲ ﻪﲪر : ﻪﲰا )أ ﻒﺳﻮﻳ ﻦﺑ ﺪﲪ ( ﻞﻴﻋﺎﲰإ ﻞﺒﻗ ﻒﺳﻮﻳ . ) ﻘﺴﻌﻠﻟ ،ﺮﻤﻌﻟا ءﺎﻨﺑ ﺮﻤﻐﻟا ءﺎﺒﻧإ ،ﱐﻼ ٤ / ١٥٩ .( و يوﺎﺨﺴﻟا لﺎﻗ – ﷲ ﻪﲪر -): ﺑ ﺪﲪأ ﰲ ﺎﻄﻠﻏ ﻰﻀﻣ ﻪﻧأو ،ﻞﻴﻋﺎﲰإ ﻞﺒﻗ ﻒﺳﻮﻳ ﻪﺒﺴﻧ ﰲ داز ﻦَﻣ ُﺖﻳأر ﻒﺳﻮﻳ نوﺪﺑ نﺎﻤﺜﻋ ﻦﺑ ﻞﻴﻋﺎﲰإ ﻦ . ) ،ﻊﻣﻼﻟا ءﻮﻀﻟا ٢ / ٢٥٢ .( ) ٢ ( ﻛ ﺐﺣﺎﺻ لﺎﻗ بﺎﺘ :) ﺮﺼﻣ ﰲ ﺚﻳﺪﳊا ﺔﺳرﺪﻣ : ص ٣٤١ ( ﺔﻔﻴﻠﺧ دﺎﺷر ﺪﻤﶈ ، . ﺎﺘﻛ ﺐﺣﺎﺻ و ب : ) ص،ﺔﺘﺴﻟا حﺎﺤﺼﻟا ﺮﻛذ ﰱ ﺔﻄﳊا ١٨٣ ( ﺪﻴﺴﻠﻟ ﻳﺪﺻ ﻪﲰا لﺎﻗ ﺎﳘﻼﻛ ،ﻲﺟﻮﻨﻘﻟا ﻦﺴﺣ ﻖ : ) ﷴ ﻦﺑ ﻞﻴﻋﺎﲰإ ﻦﺑ ﺪﲪأ ( نﺎﻤﺜﻋ ﻞﺒﻗ ﷴ . ) ٣ ( ﻘﶈا ﺮﻛذ ﻖ ) يرﺎﳉا ﺮﺛﻮﻜﻟا ( ﻪﲰا ن ،ﺔﻳﺎﻨﻋ وﺰﻋ ﺪﲪأ :) أ ﷴ ﻦﺑ نﺎﻤﺜﻋ ﻦﺑ ﻞﻴﻋﺎﲰإ ﻦﺑ ﺪﲪ ( ﺪﲪأ ﻞﺒﻗ ﷴ ) . ﺮﻈﻨﻳ : ﺔﻣﺪﻘﻣ ﰲ ﱐارﻮﻜﻟا ﺔﲨﺮﺗ ،يرﺎﳉا ﺮﺛﻮﻜﻟا ١ / ٧ .( ) ٤ ( ﲔﻳاﺮﻔﺳأ ىﺮﻗ ىﺪﺣإ ﻲﻫو ،نارﻮﻛ ﱃإ ﺔﺒﺴﻨﻟا ﻩﺬﻫ ،نﻮﻨﻟا ﺎﻫﺮﺧآ ﰲو ءاﺮﻟا ﺢﺘﻓو فﺎﻜﻟا ﻢﻀﺑ ،ﱐاَرﻮُﻜﻟا ). بﺎﺴﻧﻷا ﱐﺎﻌﻤﺴﻠﻟ ١١ / ١٦٧ و ) ﰲ بﺎﺒﻠﻟا ﲑﺛﻷا ﻦﺑﻹ ،بﺎﺴﻧﻷا ﺐﻳﺬ ٣ / ١١٧ .( يﺰﻳﺮﻘﳌا لﺎﻗو " : ةﺪﻳﺪﻋ ﻞﺋﺎﺒﻗ ﻢﻫو ،ﻢﺠﻌﻟا ﻞﺋﺎﺒﻗ ﻦﻣ ﺔﻠﻴﺒﻗ ﻢﻫ : ﺔﻴﻧ ﺬﻫو نارﻮﻛ ﻮﻨﺑ ﺔﻴﻧارﻮﻛ ﺔﻴﻧﺎﺠﻨﺻﺎﺷو ﺔﻳﻮﺘﺸﺑو ﺔﻴﻧاﺮﻬﻣو ﺔﻴﻟوﺰﺑو ﺔﻴﳒﺮﺳو ) "... يﺰﻳﺮﻘﻤﻠﻟ ،ر ﻵاو ﻂﻄﳋا ﺮﻛﺬﺑ رﺎﺒﺘﻋﻻاو ﻆﻋاﻮﳌا : ٣ / ٤٠٥ .( ﰲ ﺔﻠﳏ ﺪﺟﻮﺗ نﻵاو ﱐارﻮﻜﻟا ﻼﳌا ﻢﺳ لﻮﺒﻧﺎﻄﺳأ ) (mulla Gurani ، ﻪﲰ ﻊﻣﺎﺟ ﺎﻬﻴﻓو . ﱃإ ﻪﺘﺒﺴﻧو ) نارﻮﻛ ( ﰲ اﻮﺷﺎﻋ ﺔﻳدﺮﻜﻟا ﻞﺋﺎﺒﻘﻟا ﻦﻣ ةرﻮﻬﺸﻣ ﺔﻤﻴﻈﻋ ﺔﻠﻴﺒﻗ ﻲﻫو ﺔﻘﻄﻨﻣ ﰲ ﻰﻄﺳﻮﻟا نوﺮﻘﻟا ) ،ﺖﺷﺪﻴﻫﺎﻣو ،ﻩﺎﺸﻧﺎﻣﺮﻛو ،ﻚﻨﺗردو ،ﻩو ﲔﻘﻧﺎﺧو ناﻮﻠﺣ تﺎﺒﻀﻫو ( مﺎﻋ ﰲو ،نﺎﺘﺳدرﻮﻛ ﻂﺳو ﰲ مﺎﻋ ﻪﺟﻮﺑو لﺎﻣرﻮﺧو ﺔﺠﺒﻠﺣو روزﺮﻬﺷ ﰲ اﻮﻨﻜﺳو قاﺮﻌﻟا ﱃإ اﻮﻟﺰﻧ ﰒ ،ﺔﻳدﺮﻜﻟا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻦﻣ ﺎﻫﲑﻏو ) ١٦٣٩ م ( ﳊا ﻂﻴﻄﺨﺘﻟ ةﺪﻫﺎﻌﻣ نﻮﻴﻧاﺮﻳﻹاو نﻮﻴﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﻊّﻗو ﺎﻣﺪﻨﻋو ﻢﻬﺘﻤﺻﺎﻋ ﻦﻣ ﺔﻌﺳاو ﺔﻄﻠﺴﺑ ﻢﻬﺘﻘﻄﻨﻣ نﻮﻤﻜﳛ نﻮﻴﻧارﻮﻜﻟا ﺬﺧأ ،ﻢﻬﻨﻴﺑ دوﺪ ) ﻩراﻮﻬﻛ ( ﱄﺎﴰ ﺔﻌﻗاﻮﻟا ) ﺪﻧﺮﻛ ( لﺎﺒﺟ قﺮﺷ بﻮﻨﺟو ) ﻮﳍاد ( ﻲﻫو ، : ﻢﻬﻨﻣ ﲔﻘﻴﻘﶈاو ءﺎﻤﻠﻌﻟا ﻦﻣ ﺔﻠﺟ ﻢﳍو ،ناﺪﻠﺒﻟا ﻩﺬﻫ ﰲ ﺮﺋﺎﺸﻌﻟا ىﻮﻗأو ﻢﻈﻋأ ﻦﻣ ﺔﻤﻴﻈﻋ ةﲑﺸﻋ ) ﺔﻨﺳ ﰱﻮﺘﳌا ﱐارﻮﻜﻟا ﷲ ﺪﺒﻋ ﻦﺑ ﻒﺳﻮﻳ ) : ٧٦٨ ـﻫ( ﺔﻨﺳ ﰱﻮﺘﳌا ﱐارﻮﻜﻟا ﻦﻳﺪﻟا بﺎﻬﺷ ﲔﺴﺣ ﻦﺑ ﻢﻴﻫاﺮﺑإ ﻦﻳﺪﻟا نﺎﻫﺮﺑو ، ) : ١١٠١ ـﻫ ( ﻦﺑ ﺮﻜﺑ ﻮﺑأو ، ﺔﻨﺳ ﰱﻮﺘﳌا ﱐارﻮﻜﻟا ﷲ ﺔﻳاﺪﻫ ) : ١٠١٤ ـﻫ ( ﻖﻘﶈا ﻪﻨﺑاو ،ﺔﻴﻌﻓﺎﺸﻟا تﺎﻘﺒﻃ ﺐﺣﺎﺻ : ﺔﻨﺳ ﰱﻮﺘﳌا ﱘﺮﻜﻟا ﺪﺒﻋ ) : ١٠٥٠ ـﻫ ( ﻢﻫﲑﻏو . ( ﺮﻈﻨﻳ ) : مﻼﻋأ ﲑﺳ ءﻼﺒﻨﻟا : ) ٦ / ٥٠٨ ( و ؛ ) ﻠﺒﻟا ﻢﺠﻌﻣ ﺪ يﻮﻤﳊا تﻮﻗﺎﻴﻠﻟ نا :) ٤ / ٤٨٩ .( و ) ﱐﺎﻌﻤﺴﻠﻟ بﺎﺴﻧﻷا :) ٤٨٩ (. و ) ﻧﻷا ﺐﻳﺬ ﰲ بﺎﺒﻠﻟا ﲑﺛﻷا ﻦﺑﻻ بﺎﺴ يرﺰﳉا ) : ٣ / ١١٧ ( و ؛ ) يوﺎﺨﺴﻠﻟ ﻊﻣﻼﻟا ءﻮﻀﻟا ) : ١١ / ٢٢٤ ( و ؛ ) ﳏ ﻦﺑ ﺪّﻤﶈ سﻮﻣﺎﻘﻟا ﺮﻫاﻮﺟ ﻦﻣ سوﺮﻌﻟا ج يﺪﻴﺑﱠﺰﻟا ،ﲏﻴﺴﳊا ﺪّﻤ ) ت : ١٢٠٥ ه ( ن ،ﲔﻘﻘﶈا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﳎ ﻖﻴﻘﲢ ؛ : راد ﺔﻳاﺪﳍا – ةﺮﻫﺎﻘﻟا : ٣ / ٥٣٢ ( و ؛ ) ،ﻲﻠﻛرﺰﻟا ﻦﻳﺪﻟا ﲑﳋ مﻼﻋﻷا ن : ﲔﻳﻼﻤﻠﻟ ﻢﻠﻌﻟا راد – توﲑﺑ :) ٦ / ٩٧ ( ؛ و) ﻲﺴﻴﻟﺪﺒﻟا نﺎﺧ فﺮﺷ ﲑﻣﻸﻟ ﻪﻣﺎﻨﻓﺮﺷ : ص : ٢١١ ، ٣٨١ ، ٥٣١ ، ٥٣٧ ( و ؛ ) ﻚﺑ ﻲﻛز ﲔﻣأ ﺪﻤﶈ درﻮﻜﻟا ﺦﻳر : ص : ١٢٤ ، ٣٣٤ -٣٣٥ .( ) ٥ ( نﻵا ﺎﻴﻛﺮﺗ ﻲﻫ موﺮﻟا دﻼﺑ . ) ٦ ( ﺎﻫﺎﻨﻌﻣ ﻲﺳرﺎﻓ ﺎﻬﻠﺻأ ﺮﻬﺷو ،كﺎﺤﻀﻟا ﻦﺑ روز ﺎﻫﺎﻨﺑ ﺔﻴﻧﺎﻤﻴﻠﺴﻟا ﰲ ﲔﺑ ﺔﻌﺳاو ﺔﻘﻄﻨﻣ ﻲﻫو روزﺮﻬﺷ ﱃإ ﺔﺒﺴﻧ ) ﺔﻨﻳﺪﳌا ( ءﺎﻀﻗ نﻵاو ،درﻮﻛ ﻢﻬﻠﻛﺎﻬﻠﻫأو ﺔﻴﻧﺎﻤﻴﻠﺴﻟا ﺔﻈﻓﺎﳏ قﺮﺷ ﰲ . ﺮﻈﻨﻳ : ناﺪﻠﺒﻟا ﻢﺠﻌﻣ : ن ،ﷲ ﺪﺒﻋ ﻮﺑأ يﻮﻤﳊا ﷲ ﺪﺒﻋ ﻦﺑ تﻮﻗ : ﰊﺮﻌﻟا ثاﺮﺜﻟا ءﺎﻴﺣإ راد توﲑﺑ – ﺒﻟ س ،نﺎﻨ : ١٣٩٩ ه : ) ٣ / ٤١٥ .( و ) بﺎﺴﻧﻷا : ،ﱐﺎﻌﻤﺴﻟا ﻲﻤﻴﻤﺘﻟا رﻮﺼﻨﻣ ﻦﺑ ﷴ ﻦﺑ ﱘﺮﻜﻟا ﺪﺒﻋ ﺪﻌﺳ ﰊا مﺎﻣﻼﻟ ) ت : ٥٦٢ ه ( ن ، : نﺎﻨﳉا راد – ط ،توﲑﺑ : ١ ، س : ١٤٠٨ ه ): ٣ / ٤٨٨ .(
١٢
ﻲﻧا ﻬﻟا
) ١ (،
ﻟا
) ٢ (،
ﻫﺎﻘﻟا
) ٣ (.
ﻲﻔ ﻟا ﺛ ﻲﻌﻓﺎ ﻟا
) ٤ (.
ﻪ ﻘﻟ ﺎﻣأو
:
ﯾ ﻟا بﺎﻬﺷ ﻫ
) ٥ (.
ﻪ ﺎّﻣأو
:
ﺎﺷأ ﺎﻣ ﺳ ،ﺔ ﻪﻟ ﺗ ﻟ ﻪﻟ ﺟ ﺗ ﻲ ﻟا ردﺎ ﻟﺎﻓ
ن ﻟا ﻒ ﺣﺎﺻ ﻪ ﻟإ ر
،
لﺎﻗ ﺣ
:)
رﺎ ﺧﻷا ﺔ ﺋﻷا ةءا ﻗ ﻋ را ﺳﻷا ﻒ ﻛ
،
ﻲﺑﻷ
ﻲﻧار ﻟا ﻞ ﻋﺎ ﺳإ ﺑ ﺣأ سﺎ ﻌﻟا
(
) ٦ (و ،
ﻟو
ﷲ ﻪ ﺣر
-ﺔ ﺳ
:
)
٨١٣
ـﻫ
/
١٤١٠
م(
) ٧ (ﺔ ﻗ ﻲﻓ
)
ﻠﺣ
(
ﺔﻌ ﺎ ﻟا نار ﻗ ﺣإ ﻲﻫو
ﻟ
رﺎ
ﻲﻓ
ﺎ ﺗ
.
ُروُزَﺮْﻬَﺷ : ،كﺎّﺤﻀﻟا ﻦﺑ روز ﺎﻬﺛﺪﺣأ ،ناﺬﳘو ﻞﺑرإ ﲔﺑ لﺎﺒﳉا ﰲ ﺔﻌﺳاو ةرﻮﻛ ﻲﻫ ﻬﻠﻛ ﻲﺣاﻮﻨﻟا ﻩﺬﻫ ﻞﻫأو داﺮﻛأ ﻢ ) . ﷲﺪﺒﻋ ﻦﺑ تﻮﻗﺎﻴﻠﻟ ،ناﺪﻠﺒﻟا ﻢﺠﻌﻣ ،يﻮﻤﳊا ) ٣ / ٣٧٥ .( ) ١ ( رﺎﻓ دﻼﺒﺑ ﺔﻨﻳﺪﻣ ﻲﻫو ناﺪﳘ وأ ناﺬﳘ ﱃإ ﺔﺒﺴﻧ س . ﺮﻈﻨﻳ ): ناﺪﻠﺒﻟا ﻢﺠﻌﻣ ) : ٥ / ٤٧٢ .( ) ٢ ( ﺰﻳﱪﺗ : كﱰﻟا ﻦﻣ ﻢﻫﺮﺜﻛأو ،سرﺎﻓ دﻼﺑ ﰲ ﺔﻌﻗاﻮﻟا نﺎﺠﻴﺑرذأ نﺪﻣ ﺮﻬﺷأ ﻦﻣ ﻲﻫو . ﺮﻈﻨﻳ : رﺎﻄﻗﻷا ﱪﺧ ﰲ رﺎﻄﻌﳌا ضوﺮﻟا : ﷴ ،يﲑﻤﳊا ﻢﻌﻨﳌا ﺪﺒﻋ ﻦﺑ ت : ن ،سﺎﺒﻋ نﺎﺴﺣا : جاﺮﺴﻟا راد – ط ،توﲑﺑ : ٢ س ، : ١٤٠٢ ه : ص : ١٣٠ . ) ٣ ( ﻦﻣﺰﻟا ﻦﻣ ةﺪﻣ ةﺮﻫﺎﻘﻟا ﰲ شﺎﻋ ﻪﻧﻷ ﻚﻟذ . ﺮﺠﺣ ﻦﺑا لﺎﻗو ) ﺎﻬﲪر ):( ،ﺔﻠﻘﻟا ﺔﻳﺎﻏ ﰲ ﻮﻫو ،ﻢﻠﻋ ﺐﻟﺎﻃ ﲔﻨﺳ ﺮﺸﻋ ﻦﻣ ﺎﻨﻴﻠﻋ مﺪﻗ نﺎﻛ ﱐارﻮﻜﻟا اﺬﻫو ﺾﻌﺑ ّﻰﻠﻋ رادو ،يرﺎﺨﺒﻟا ّﻲﻠﻋ أﺮﻘﻓ حوﺮﺸﻟا ) .( ﺮﺠﺣ ﻦﺑﻻ ﺮﻤﻐﻟا ءﺎﺒﻧإ : ٩ / ١٢٩ -١٣٠ .( ) ٤ ( ﺮﻈﻨﻳ ) : يوﺎﺨﺴﻠﻟ ﻊﻣﻼﻟا ءﻮﻀﻟا : ج : ١٠ / ٢٥٩ ( ﻊﺑﺎﺴﻟا نﺮﻘﻟا ﺪﻌﺑ ﻦﻣ ﻦﺳﺎﺤﲟ ﻊﻟﺎﻄﻟا رﺪﺒﻟاو : ،يﺪﻳﺰﻟا ﱐﺎﻛﻮﺸﻟا ﻲﻠﻋ ﻦﺑ ﷴ ) ت : ١٢٥٠ ه ( ن ، : ﺔﻳاﺪﳍا راد – توﲑﺑ : ج : ١ / ٣٩ ( و ) ﱐﺎﻌﻤﺴﻠﻟ بﺎﺒﻠﻟا : ج : ٣ / ١١٧ ( و ) اﺮﺗ ﰲ ﺮﺛﻷا ﺔﺻﻼﺧ ﺮﺸﻋ يدﺎﳊا نﺮﻘﻟا نﺎﻴﻋأ ﻢﺟ : ﻦﺑا ﷲ ﻞﻀﻓ ﻦﺑ ﲔﻣأ ﷴ ﲑﺛﻷا : ج : ٢ / ٢٧٥ ( و) ﻦﻳﺪﻟاو ﻢﻠﻌﻟا ﺔﻣﺪﺧ ﰲ ؤﺎﻤﻠﻋ : ن ،سرﺪﳌا ﷴ ﻦﺑ ﱘﺮﻜﻟا ﺪﺒﻋ : ﺔﻳﺮﳊا راد – ط ،داﺪﻐﺑ : ١ س ، : ١٤٠٣ ه : ص : ٤١ -٤٢ ، ٦٨ -٧٢ .( ) ٥ ( يوﺎﺨﺴﻟاو يﺰﻳﺮﻘﳌا ﻊﲨو ﻦﻳﺪﻟا فﺮﺸﺑ ﻞﻴﻗو ،ﻦﻳﺪﻟا بﺎﻬﺸﺑ فﺮﻌﻳ نﺎﻛ ) ﲪر ﷲ ﺎﻤﻬ ( ﺪﻟا فﺮﺸﺑ ﺐﻘﻠﻳ ﻪﻧأ اﺮﻛﺬﻓ ﺎﻤﻬﻨﻴﺑ ﻦﻳﺪﻟا بﺎﻬِﺷ ﻲﻋد ﰒ ،ﻦﻳ . ﺮﻈﻨﻳ ): ﻊﺳﺎﺘﻟا نﺮﻘﻟا ﻞﻫﻷ ﻊﻣﻼﻟا ءﻮﻀﻟا : ،يوﺎﺨﺴﻟا ﻦﻳﺪﻟا ﺲﴰ ﻦﲪﺮﻟا ﺪﺒﻋ ﻦﺑ ﺮﻤﻋ ﻦﺑ ﷴ ) ت : ٩٠٢ ه ( ن ، : ةﺎﻴﳊا ﺔﺒﺘﻜﻣ راد – س ،توﲑﺑ : ١٣٥٣ ه : ١ / ٢٤١ .( و ﺐﺣﺎﺻ لﺎﻗ ) ﻦﻳﺮﺴﻔﳌا ﻢﺠﻌﻣ ( ﻪﻟ لﺎﻘﻳو ) : ﻳﺪﻟا فﺮﺷ ﻦ ) .( ﻦﻳﺮﺴﻔﳌا ﻢﺠﻌﻣ ... ، ﺾﻬﻳﻮﻧ لدﺎﻌﻟ ١ / ٣٠ .( ) ٦ ( نﻮﻨﻔﻟاو ﺐﺘﻜﻟا ﻲﻣﺎﺳأ ﻦﻋ نﻮﻨﻈﻟا ﻒﺸﻛ : ﺔﻔﻴﻠﺧ ﻲﺟﺎﺣ ﻢﺳ رﻮﻬﺸﳌا ﲏﻴﻄﻨﻄﺴﻘﻟا ﱯﻠﺟ ﺐﺗﺎﻛ ﷲ ﺪﺒﻋ ﻦﺑ ﻰﻔﻄﺼﻣ ) ت : ١٠٦٧ ـﻫ ( ن ، : راد ﺮﻜﻔﻟا ،ﻖﺸﻣد ١٤٠٢ ه : ص : ١٤٧٦ . ) ٧ ( ﺔﻨﺳ ﰲ ﺪﻟو ﱐارﻮﻜﻟا نأ ﻰﻠﻋ نﻮﺧرﺆﳌاو نﻮﺜﺣﺎﺒﻟا ﻖﻔﺗا لﺎﻗ ) ٨١٣ ه ( ﻞﺑﺎﻘﻣ ـــ ) ١٤١٠ م( لﻮﻘﻳ يﺰﻳﺮﻘﳌا ّﻻإ ، : ﺔﻨﺳ ﰲ ﺪﻟو ﻪﻧأ ) ٨٠٩ ــﻫ ) .( ررد ،يﺰﻳﺮﻘﻤﻠﻟ ةﺪﻳﺮﻔﻟا دﻮﻘﻌﻟا ١ / ٢٥٩ .( ﺔﻨﺳ ﰲ ﺪﻟو ﻪﻧأ ﺢﻴﺤﺼﻟاو ) ٨١٣ ـﻫ ( ﺔﻨﺴﻟا ﻩﺬﻫ ﻪﻟ ﺖﺒﺛأ ﻪﺗﺎﻴﺣ ﻢﺟﺮﺗ ﻦﻣ ﻞﻴﻟﺪﺑ ؛ .
١٣
ذو
ﻲﻋﺎﻘ ﻟا
) ١ (ﻲﻓ ﻟو ﻪﻧأ
)
ءﻻ ﻠﺟ
(
ﺔ
ﻟا نﺎ ﺳدر
) ٢ (قا ﻌﻟا ﻲﻓ
،
ﻟو وأ
ﺔ ﻘ
نار ﻛ
) ٣ (ﻲﻓ
قا ﻌﻟا ﻲﻓ روز ﻬﺷ ﺔﻘ ﻣ
.
) ١ ( ﻲﻋﺎﻘﺒﻟا : ﺎﻬﻨﻣ ،تﺎﻔﻨﺼﻣ ﻪﻟو ﱐﻼﻘﺴﻌﻟا ﺮﺠﺣ ﻦﺑا ﻰﻠﻋ ﺬﻤﻠﺘﺗو ،ﻲﻋﺎﻘﺒﻟا ط ﺮﻟا ﻦﺴﺣ ﻦﺑ ﺮﻤﻋ ﻦﺑ ﻢﻴﻫاﺮﺑإ ﻦﻳﺪﻟا نﺎﻫﺮﺑ ﻮﻫ : ﺐﺳﺎﻨﺗ ﰲ ررﺪﻟا ﻢﻈﻧ ﺔﻨﺳ ﰲﻮﺗو ﺎﻫﲑﻏو ناﺮﻗﻷاو خﻮﻴﺸﻟا ﻢﺟاﱰﺑ نﺎﻣﺰﻟا ناﻮﻨﻋو رﻮﺴﻟاو ت ﻵا ) ٨٥٨ ـﻫ .( ﺮﻈﻨﻳ ) : ﺐﻫذ ﻦﻣ رﺎﺒﺧأ ﰲ ﺐﻫﺬﻟا تارﺬﺷ : ﺪﲪأ ﻦﺑ ﻲﳊا ﺪﺒﻌﻟ يﺮﻜﻌﻟا ﻲﻘﺸﻣﺪﻟا ) ت : ١٠٨٩ ه ( ن ، : ﺔﻴﻤﻠﻌﻟا ﺐﺘﻜﻟا راد – س ،توﲑﺑ : ١٠٨٩ ه : ج : ٧ / ٤٨٦ -٤٨٧ .( ) ٢ ( ﺮﻤﻋ ﺪﻴﺳ م أ ﺔﻌﻗاﻮﻟا ﺖﻧﺎﻛ ﺎﻬﻴﻠﻋو ،ًﻼﻴﻣ نوﺮﺸﻋو ﺔﻌﺒﺳ ﲔﻘﻧﺎﺧ ﱃإ ﺎﻬﻨﻣو ،عورزو ﻞﳔ ﺎ قاﺮﻌﻟا نﺎﺘﺳدرﻮﻜﺑ ةﺮﻣﺎﻋ ةﲑﻐﺻ ﺔﻨﻳﺪﻣ ﻲﻫو ) ( ﻣ ﺎﻬﻴﻓ ﻞﺘﻗ ،حﻮﺘﻔﻟا ﺢﺘﻓ ﻰﻤﺴﻳ ﺎﻬﺤﺘﻓ نﺎﻛو ،سﺮﻔﻟ ًرادإ ﱃ د ﺔﻈﻓﺎﳏ ﱃإ نﻵا ﺔﻌﺑ ﻲﻫو ،ةﺮﺸﻋ ﻊﺴﺗ ﺔﻨﺳ ﻚﻟذو ﻒﻟأ ﺔﺋﺎﻣ ﻢﺟﺎﻋﻷا ﻦ . ﺮﻈﻨﻳ ) : رﺎﻄﻌﳌا ضوﺮﻟا : ص : ١٧٦ .( ) ٣ ( ﺮﻛذ ﻪﺗدﻻو نﺎﻜﻣ ﰲ ﻪﺗﺎﻴﺣ ﻢﺟﺮﺗ ﻦﻣو نﻮﺧرﺆﳌاو نﻮﺜﺣﺎﺒﻟا : ﻞﻴﻗ ": نﺎﺘﺳدرﻮﻜﺑ ﺔﻴﻧﺎﻤﻴﻠﺴﻟا ﺔﻈﻓﺎﳏ ﰲ نارﻮﻛ ﺔﻳﺮﻗ ﰲ ﺪﻟو ،روزﺮﻬﺷ ﺔﻘﻄﻨﻣ ﻦﻣ ﻪﻠﺻأ قاﺮﻌﻟا . ﺎﻨﻟ اﻮﻟﺎﻗ ،ﱐارﻮﻜﻟا دﺎﻔﺣ ﺎﻨﻠﺼﺗاو ": نأ ﰲ ﺪﻟو ﱐارﻮﻜﻟا ) (deştâ gevran ﰲ ﺔﻳﺮﻗ ) (Hiler ﻨﻳﺪﻣ ﻦﻣ ﺐﻳﺮﻗ ًاﺪﺟ ﺔﳝﺪﻗ ﺔﻳﺮﻗ ﻲﻫو ﺔ ) Ergani ( ﺎﻴﻛﱰﺑ ﺮﻜﺑر د ﺔﻈﻓﺎﶈ ﺔﻌﺑ ﺔﻨﻳﺪﳌا ﻩﺬﻫو ، . و ﱃإ ءﺎﻗﺪﺻأ ﺪﺣﺄﺒﻫذ ﺔﻳﺮﻗ ) (Hiler و ﱐارﻮﻜﻟا ﻼﳌا ﻦﻋ ﺎﺌﻴﺷ نﻮﻓﺮﻌﻳ ﻻ ﺎﻬﻠﻫأ . ﻞﻴﻗو " : ﰲ ﺪﻟو ناﺮﻳا ." نارﻮﻛو ﻔﺳأ ىﺮﻗ ىﺪﺣإ ﲔﻳاﺮ . ﺮﻈﻨﻳ ،نﻮﺧرﺆﳌا ﺮﻛذ ﺎﻤﻛ ): ،ﱐﺎﻌﻤﺴﻠﻠﺑﺎﺴﻧﻷا ١١ / ١٦٧ ( و ) ،بﺎﺴﻧﻷا ﺐﻳﺬ ﰲ بﺎﺒﻠﻟا ٣ \ ١١٧ ( . ﺰﻳﱪﺘﻟا ﻦﻣ ﺐﻳﺮﻗ ﺔﻳﺮﻗ ﺪﺟﻮﺗو ،ناﺮﻳإ ﰲ ةﲑﺒﻛ ﺔﻨﻳﺪﻣ ﺰﻳﱪﺘﻟا نأ مﻮﻠﻌﳌا ﻦﻣو ،ﺰﻳﱪﺘﻟا ﺔﻨﻳﺪﻣ ﱃإ ﱐارﻮﻜﻟا نﻮﺒﺴﻨﻳ ﻪﺗﺎﻴﺣ ﻢﺟﺮﺗ ﻦﻣ ﺾﻌﺑو ﻪﻧأ ﻊﻣو ،نارﻮﻛ ﻢﺳ قاﺮﻌﻟا نﺎﺘﺳدرﻮﻛ ﰲ ﺔﻳدرﻮﻜﻟا ةﲑﺸﻌﻟا ﱪﻛأ ﻦﻣ ﻮﻫو ،فﺎﳉا ةﲑﺸﻋ ﻦﻣ ﺔﻠﻴﺒﻗ نارﻮﻜﻟاو ،ﺎﻬﻴﻓ نارﻮﻛ ةﲑﺸﻋ ﺪﺟﻮﺗ ناﺮﻳإ نﺎﺘﺳدﺮﻛ ﰲ ةﲑﺸﻌﻟا ﻩﺬﻫ ﺪﺟﻮﺗو ، ﺎﻀﻳأ . ﲑﺧﻵا ﺢﻴﺤﺼﻟاو . ﻢﻠﻋأ ﷲو . ﻊﻗﻮﻣ ﺮﻈﻨﻳ : ) http//tr.m.wikipedia.org (و ) www.uzlmez.info( . ﺮﻈﻨﻳ : ﺲﴰ ،يوﺎﺨﺴﻟا ﷴ ﲑﳋا ﻮﺑأ ﻦﻳﺪﻟا ﷴ ﻦﺑ ﻦﲪﺮﻟا ﺪﺒﻋ ﻦﺑ ) ٩٠٢ ـﻫ ( ﺮﺷﺎﻨﻟا ،ﻊﺳﺎﺘﻟا نﺮﻘﻟا ﻞﻫﻷ ﻊﻣﻼﻟا ءﻮﻀﻟا ، : ةﺎﻴﳊا ﺔﺒﺘﻜﻣ راد – ،ﺮﺸﻨﻟا ﺔﻨﺳو ،توﲑﺑ ١ / ٢٤١ . ﺪﺒﻋ ،ﻲﻃﻮﻴﺴﻟاو ﻦﻳﺪﻟا لﻼﺟ ،ﺮﻜﺑ ﰊأ ﻦﺑ ﻦﲪﺮﻟا ) ت : ٩١١ ـﻫ ( ﺢﺗ ،نﺎﻴﻋﻷا نﺎﻴﻋأ ﰲ نﺎﻴﻘﻌﻟا ﻢﻈﻧ ، : ﺐﻴﻠﻴﻓ ﺮﺷﺎﻨﻟا ،ﱵﺣ : ﺔﻴﻤﻠﻌﻟا ﺔﺒﺘﻜﳌا -توﲑﺑ ، ،ﺮﺸﻨﻟا ﺔﻨﺳو ١ / ٣٨ . و ْﻩَداَز يﱪﻜﺷﺎﻃ ﻦﻳﺪﻟا مﺎﺼﻋ ﻞﻴﻠﺧ ﻦﺑ ﻰﻔﻄﺼﻣ ﻦﺑ ﺪﲪأ ﲑﳋا ﻮﺑأ ،ةداز يﱪﻜﺷﺎﻃ ) ت : ٩٦٨ ـﻫ ( ءﺎﻤﻠﻋ ﰲ ﺔﻴﻧﺎﻤﻌﻨﻟا ﻖﺋﺎﻘﺸﻟا ، ﺮﺷﺎﻨﻟا ،ﺔﻴﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﻟوﺪﻟا : ﰊﺮﻌﻟا بﺎﺘﻜﻟا راد -،ﺮﺸﻨﻟا ﺔﻨﺳ نوﺪﺑ ،توﲑﺑ ١ / ٥٠ . يﺰﻐﻟا يراﺪﻟا ﻲﻤﻴﻤﺘﻟا ردﺎﻘﻟا ﺪﺒﻋ ﻦﺑ ﻦﻳﺪﻟا ﻲﻘﺗ ،يﺰﻐﻟاو ) ت : ١٠١٠ ـﻫ ( ،ﺔﻴﻔﻨﳊا ﻢﺟاﺮﺗ ﰲ ﺔﻴﻨﺴﻟا تﺎﻘﺒﻄﻟا ١ / ٨٢ . ﷴ ﻦﺑ ﻲﻠﻋ ﻦﺑ ﷴ ،ﱐﺎﻛﻮﺸﻟاو ﷲ ﺪﺒﻋ ﻦﺑ ﲏﻤﻴﻟا ﱐﺎﻛﻮﺸﻟا ) ت : ١٢٥٠ ـﻫ ( ﻦﻣ ﻦﺳﺎﺤﲟ ﻊﻟﺎﻄﻟا رﺪﺒﻟا ﺮﺷﺎﻨﻟا ،ﻊﺑﺎﺴﻟا نﺮﻘﻟا ﺪﻌﺑ : ﺔﻓﺮﻌﳌا راد – ،توﲑﺑ ١ / ٣٩ . و ﲑﺧ ،ﻲﻠﻛرﺰﻟا ﻲﻠﻋ ﻦﺑ ﷴ ﻦﺑ دﻮﻤﳏ ﻦﺑ ﻦﻳﺪﻟا ) ت ١٣٩٦ ـﻫ ( ط ،مﻼﻋﻷا ، ١٥ ﺮﺷﺎﻨﻟا ، : راد ﻠﻌﻟا ،ﺮﺸﻨﻟا ﺔﻨﺳ ، ﲔﻳﻼﻤﻠﻟ ﻢ ٢٠٠٢ ، ١ / ٩٧ . ١ .
١٤
ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا
:
ﮫﺗﺎﻔﺻ
ﺔﯿﻘﻠ ُﺨﻟاو ﺔﯿﻘﻠ َﺨﻟا
ﮫﺗدﺎﺒﻋو
.
بﺎﻬﺷ نﺎﻛ
ﻲﻧار ﻟا ﯾ ﻟا
-ﷲ ﻪ ﺣر
ﻲﻓ ًﺎ ﺻ ،ﺎﻬﻐ نﺎ و ،ﺔ ﻠﻟا ًﻼ ًﺎ ﻬﻣ ًﻼﺟر
ﺋﻻ ﺔﻣ ﻟ ﷲ ﻲﻓ ﻩ ﺧﺄﺗ ﻻ ، ﻟا
) ١ (ز ﻟاو نﺎ ﻠ ﻟا ﺎ نﺎ و ،
ﻠ نﺎ ﻠ ﻟا ﻲﻘﻟ اذو ،ﺎ ﻬ ﺳﺎ
ﻩﺎﻋد اذإ ّﻻإ نﺎ ﻠ ﻟا ﻰﻟإ ﻫ ﯾ ﻻو ،ﻩ ﯾ ﻞّﻘ ﻻو ﻪ ﻓﺎ و ،ﻪﻟ ﻲ ﯾ ﻻو ﻲﻋ ﻟا مﻼّﻟا ﻪ ﻠﻋ
) ٢ (.
ﻪ ﻠﻋ ﺎﻬﺑ ما ﻗﻹا ﻲﻓ ﻠﻘﻟا ﻗ ،ﺢﺗﺎﻔﻟا ﷴ نﺎ ﻠ ﻟا ﻪﻣو ﻟ ﺔ
ﻟا نﺎ و
) ٣ (.
ﻻ ،ﺎ ﻧ ﻟا ﻲﻓ ًا ﻫاز ًﺎﻋ ﻗ نﺎ ﻪﻧأ ﻪﺗﺎﻔﺻ ﻣو
ءﺎﺿرإ ﻪّﻫ نﺎ ﺎ ﻧو ،ﺎﻬﻠﻫأ ﻋ ﺔﻟ ﻟاو ﺎﻬﻓ ﺷ ﯾ
ﻧﺎ ﻣ اذ ﻪﻠﻌﺟ ﺎـﻣ ا ﻫو ،ﻪ ﻟإ ﻰﻌ ﺗ ﺻﺎ ﻟا ﻞﺑ ، ﺻﺎ ﻟا ءارو ﻪﺗﺎ ﺣ ل
ﯾ ﻟ ﻫو ،ﻰﻟﺎﻌﺗ ﷲ
ﺔ
ﷴ نﺎ ﻠ ﻟا ﻠﺟ ﺎ ﻟو ،مﺎ ﻟا ﻋ
،ﻞ ﻘ ﻠﻓ ةراز ﻟا ﻪ ﻠﻋ ض ﻋ ﻪ ﺑأ ةﺎﻓو ﻌ ﻠ ﻟا ﺳ ﻰﻠﻋ حﺎ ﻔﻟا
ﻪﻟ لﺎﻗو
:
ﻣ نإ
ز ﻟا نﺎ اذو ، ﻣﻷا ﺧآ ةراز ﻟا ا ﻟﺎ ﻟ ﻧ ﻣ ﺎ ﻧإ ﻫ ﻏو ﻌﻟاو ماّ ﻟا ﻣ ـﺑﺎ
ﻠﺳ ﻣأ ﻞ ﻓ ﻋ ﻬ ﻠﻗ ﻓ ﻧا ﻫ ﻏ ﻣ
) ٤ (.
أ ﻪﻟﺎ ﺧ ﻣ نﺎ و
ًﺎ
-ﷲ ﻪ ﺣر
ﻰﻠﻋ نﺎ ﻪﻧأ ّﻻإ ،ﺔﻌ ﻓ ﻟا ﺔ ﻠﻌﻟا ﺔﻟ ﻟا ﻣ ﻏ ﻟا ﻰﻠﻋ ﻊﺿا ﻟا
ﻟذ لﺎ ﻣ ، ﻟﺎﻌﻟا ءﺎ ﻠﻌﻟا تﺎ ﺳ ﻣ ﺔ ﺳ ﻩ ﻫو ،ﻊﺿا ﻟا ﻣ ة ﺔﺟرد
:
ﯾ ﻪﻟ ﻞ ﻗ
إ ﺦ ﻟا نأ ًﺎﻣ
ﺑ
ءﺎﻓ ﻟا
) ٥ (و ﺧ ّﻼ ﻟا رو ﯾ ،
) ١ (لﺎﻘﻓ
:
)
،ًﺎ ﻟﺎﻋ نو ﻲﻧو ،ﻪﺗرﺎز ﺗ ﻞﻣﺎﻋ ﻟﺎﻋ و ﺧ ّﻼ ﻟا نإ
) ١ ( ﻪﻟﻮﻘﻟ ﺎﻋﺎﺒﺗإ ﱃﺎﻌﺗ ﲔﻨﻣﺆﳌا تﺎﻔﺻ ﻦﻣ ﺔﻔﺼﻛو ) : ﻮﱡﺒُِﳛَو ْﻢُﻬﱡـﺒُِﳛ ٍمْﻮَﻘِﺑ ُﱠا ِﰐَْ َفْﻮَﺴَﻓ ِﻪِﻨﻳِد ْﻦَﻋ ْﻢُﻜْﻨِﻣ ﱠﺪَﺗْﺮَـﻳ ْﻦَﻣ اﻮُﻨَﻣَآ َﻦﻳِﺬﱠﻟا ﺎَﻬﱡـﻳَأ َ َﲔِﻨِﻣْﺆُﻤْﻟا ﻰَﻠَﻋ ٍﺔﱠﻟِذَأ ُﻪَﻧ ََﳜ َﻻَو ِﱠا ِﻞﻴِﺒَﺳ ِﰲ َنوُﺪِﻫﺎَُﳚ َﻦﻳِﺮِﻓﺎَﻜْﻟا ﻰَﻠَﻋ ٍةﱠﺰِﻋَأ ٌﻢﻴِﻠَﻋ ٌﻊِﺳاَو ُﱠاَو ُءﺎَﺸَﻳ ْﻦَﻣ ِﻪﻴِﺗْﺆُـﻳ ِﱠا ُﻞْﻀَﻓ َﻚِﻟَذ ٍﻢِﺋ َﻻ َﺔَﻣْﻮَﻟ َنﻮُﻓﺎ ( ةﺪﺋﺎﳌا : ٥٤ ﻪﻟﻮﻘﻟو ، ﷲ ﻰﻠﺻ ــ . ﻪﻴﻠﻋ ــ ﻢﻠﺳو » اﺮﻣ نﺎﻛ ﻮﻟو ﻖﳊا ﻞﻗ « ﻪﻟﻮﻗو ــ ﷺ ــ » ﻚﺴﻔﻧ ﻰﻠﻋ ﻮﻟو ﻖﳊا ﻞﻗ « ﻊﻣﺎﺟ ﻢﻗﺮﺑ ،ﲑﻐﺼﻟا ٣٧٦٩ ). ﻴﺤﺻ ﺚﻳﺪﺣ ﺢ .( ) ٢ ( ﺮﻈﻨﻳ ): ﰲ ﺔﻴﻧﺎﻤﻌﻨﻟا ﻖﺋﺎﻘﺸﻟا ﺔﻴﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﻟوﺪﻟا ءﺎﻤﻠﻋ : ﱪﻜﺷﺎﻄﻟ ي ن ،ﻩداز : ﰊﺮﻌﻟا ﺐﺘﻜﻟا راد – توﲑﺑ – س ،نﺎﻨﺒﻟ : ١٣٩٧ ه : ص : ٥ ( و ) تﺎﻘﺒﻄﻟا ﺔﻴﻔﻨﳊا ﻢﺟاﺮﺗ ﰲ ﺔﻴﻨﺴﻟا : ت ،ﻲﻔﻨﳊا يﺮﺼﳌا يﺰﻐﻟا ﻲﻤﻴﻤﺘﻟا ردﺎﻘﻟا ﺪﺒﻋ ﻦﻳﺪﻟا ﻲﻘﺗ : ن ،ﻮﻠﳊا ﷴ حﺎﺘﻔﻟا ﺪﺒﻋ : ﻲﻋﺎﻓﺮﻟا راد – ةﺮﻫﺎﻘﻟا – ط ،ﺮﺼﻣ : ١ س ، : ١٤٠٣ ه : ج : ١ / ٢٨٣ ( و ) ﻦﻳﺪﻟاو ﻢﻠﻌﻟا ﺔﻣﺪﺧ ﰲ ؤﺎﻤﻠﻋ : ص : ٧١ .( ) ٣ ( ،يﺰﻐﻟا ﺔﻴﻔﻨﳊا ﻢﺟاﺮﺗ ﰲ ﺔﻴﻨﺴﻟا تﺎﻘﺒﻄﻟا ، ١ / ٨٣ . ) ٤ ( ﺮﻈﻨﻳ ) : ﻟا ﻖﺋﺎﻘﺸﻟا ﻩداز ىﱪﻜﺷﺎﻄﻟ ﺔﻴﻧﺎﻤﻌﻨ : ص : ٨٧ -٨٨ . ( و ) يﺰﻐﻠﻟ ﺔﻴﻨﺴﻟا تﺎﻘﺒﻄﻟا : ج : ١ / ٢٨٣ .( ) ٥ ( ﻮﻫ : ﻦﻳﺪﻟا ﺢﻠﺼﻣ ﱂﺎﻌﻟا ﺦﻴﺸﻟا ﰲﻮﺗ ،دﺎﺸﻧﻹاو ﺮﻌﺸﻟا ﰲ ﺔﻏﻼﺑ ﻪﻟ نﺎﻛو ،ﺔﻨﻃﺎﺒﻟاو ةﺮﻫﺎﻈﻟا مﻮﻠﻌﻠﻟ ًﺎﻌﻣﺎﺟ نﺎﻛ ،ءﺎﻓﻮﻟا ﻦﺑ ﲑﻬﺸﻟا ،ﺪﲪأ ﻦﺑ ﻰﻔﻄﺼﻣ ﺔﻨﺳ ) ٨٩٦ ـﻫ .( ﺮﻈﻨﻳ ) : ﺐﻫﺬﻟا تارﺬﺷ : ج : ٧ / ٣٥٩ .(١٥
ﻟ
ﻲﺗرﺎز ﺗ ﻼﻓ ، ﻼ ﻟا
ﻟﺎﺧ ﻲ
(
وأ ـ
ﻟا ﻲﻓ ﻪﻧا ﻗأ ﻣ ﺣأ ﻪ ﻠﻋ ﻞ ِّ ُﻓ اذإ نﺎ و ،
لﺎﻗ ،ءﺎ ﻌﻟا
) :
ﻟا ﻟذ ﻩﺎ ﻋأ ﺎ ﻟ ، ّﻲﻠﻋ ﻞ ﻓ ﻪﻟ ﻟ ﻟو ،ﻪ ﻔﻧ ب ﻋ ﯾ ﻻ ء ﻟا
(
) ٢ (.
ﻟ ﻪﺗﺎﻔﺻ ﻣو
:
نﺎ ﻠ ﻠﻟ ﻪ ﺻﺎ ﻣ
:
ﻠﻋ ما ﻗﻹا ﻲﻓ ﻠﻘﻟا ﻗ ،ﻪﻟ ﺔ
ﻟا
نﺎ ﻘﻓ
،ﻪ
ًﺎ ﺋاد ل ﻘ نﺎ و
:
ﺎ ﺣﻹﺎ ﻠﻌﻓ ،ما ﺣ ﻠﻣو ما ﺣ ﻌ ﻣ نإ
) ٣ (.
؛ةد ﻣ ﺔﻔﺻ ﻩ ﻫو ، ﻬ ﻠﻋ ﺛﺄ ﻟاو ﻬﺣﻼﺻإ ﻞﺟأ ﻣ ﻧﺎ ﻼ ﻠﻟ ﻪﺗروﺎ ﻣ نأ ﻰﻠﻋ ل ﯾ ا ﻫو
ﻪﻟ ﻘ ةرﺎﺷﻹا ﻪ ﻟو ،ءﺎ ﻠﻌﻠﻟ ن
ﯾ ﻻو ، ﻟﺎ ا ﻧﺎ اذإ ًﺎﻣ ﻣ ﻣ ن ﺎ ﻧإ ﻼ ﻟا ﻰﻟإ ن ﻟا نﻷ
ﻌﺗ
ﻰﻟﺎ
:
﴿
ُْﺗ َﻻ ﱠُﺛ َءﺎَِﻟْوأ ْ ِﻣ ِﷲ ِنوُد ْ ِﻣ َُْﻟ ﺎَﻣَو ُرﺎﱠﻟا ُُ ﱠ َََﻓ ا َُﻠَ َﯾِﱠﻟا ﻰَﻟِإ ا َُﻛَْﺗ َﻻَو
َنوُ َ
﴾
) ٤ (ل ﻗو ،
دﺎﻬ ﻟا عا ﻧأ ﻋأ ﺋﺎ ﻟا نﺎ ﻠ ﻟا ﻋ ﻟا
،
ﻌﺳ ﻲﺑأ ﺔ اور ﻣ
ﻟا ﯾ ﻟا ﻲﻓ ﺛ ﺎ
ر ﻟا
»
ْ ِﻣ ﱠنِإ
ِﺋﺎَﺟ ٍنﺎَ ْﻠُﺳ َِْﻋ ٍلَْﻋ َﺔَِﻠَ ِدﺎَﻬِ ْﻟا َِ ْﻋَأ
«
) ٥ (.
ﻪﺗدﺎ ﻋ
ﻪﻧأ
-ﷲ ﻪ ﺣر
،ءﺎ ﻌﻟا ةﻼﺻ ﻌ ﻪ ﻓ ء
ﯾ ،ﻪ ﻟﺎ ﻟ ﻛأ ﻲﻓ نا ﻘﻟا و ،ةدﺎ ﻌﻟا
نﺎ
ﻔﻟا ع ﻠ ﻋ ﻪ و
) ٦ (ﻪﻧأ ﻪﺗ ﻣﻼﺗ ﻌ ﻋ درو ﻗو ،
إ ءﺎ ﻌﻟا ﻰّﻠﺻ ﺎ ﻠﻓ ،ﺔﻠ ﻟ ﻩ ﻋ تﺎ
ةءا ﻘ أ ﺑ
) ١ ( ﻮﻫ : نﺎﻄﻠﺴﻟا ﻩﺎﻀﻘﺘﺳا ،ًﻼﺿﺎﻓ ًﺎﻘﻘﳏ ًﻼﻣﺎﻋ ًﺎﳌﺎﻋ نﺎﻛ ،ﻲﻠﻋ ﻪﺟاﻮﺧ ﻦﺑ ﺰﻣاﺮﻗ ﻦﺑ ﷴ : ﺮﻜﺴﻌﻟ نﺎﺧ ﷴ رﺎﺻ ﰒ ،ﺔﻴﻨﻴﻄﻨﻄﺴﻗ ﺔﻨﻳﺪﲟ ًﺎﻴﺿﺎﻗ رﺎﺻ ﰒ ﺔﻨﺳ ﰲﻮﺗ ،ةﲑﺜﻛ ﲔﻨﺳ ﺎ ًﺎﻴﺘﻔﻣ ) ٨٨٥ ـﻫ ( ﺎﻬﻨﻣ تﺎﻔﻨﺼﻣ ﻪﻟ ، : ﻏو لﻮﻄﳌا ﻲﺷاﻮﺣو ﺢﻳﻮﻠﺘﻟا ﻲﺷاﻮﺣو رﺮﻐﻟا ﻪﺣﺮﺷو ررﺪﻟا ﻞﺋﺎﺳﺮﻟاو ﺐﺘﻜﻟا ﻦﻣ ﻚﻟذ ﲑ . ﺮﻈﻨﻳ : ) ﻲﻠﻛرﺰﻠﻟ مﻼﻋﻷا : ج : ٦ / ٤٠ .( ) ٢ ( ﻳ ﺮﻈﻨ : ﱪﻜﺷﺎﻄﻟ ﺔﻴﻧﺎﻤﻌﻨﻟا ﻖﺋﺎﻘﺸﻟا ي ﻩداز : ص : ٥٤ . ) ٣ ( ﻳ ﺮﻈﻨ : ﱪﻜﺷﺎﻄﻟ ﺔﻴﻧﺎﻤﻌﻨﻟا ﻖﺋﺎﻘﺸﻟا ﻩداز ي : ص : ٥٣ . ) ٤ ( دﻮﻫ ةرﻮﺳ : ١١٣ . ) ٥ ( كﺎﺤﻀﻟا ﻦﺑ ﻰﺳﻮﻣ ﻦﺑ ةرﻮﺳ ﻦﺑ ﻰﺴﻴﻋ ﻦﺑ ﷴ ﻰﺴﻴﻋ ﻮﺑأ ،يﺬﻣﱰﻟا ) ت : ٢٧٩ ـﻫ ( ــﻃ ،يﺬﻣﱰﻟا ﻦﻨﺳ ٢ ﺮﺷﺎﻨﻟا ، : ﰊﺎﺒﻟا ﻰﻔﻄﺼﻣ ﺔﻌﺒﻄﻣو ﺔﺒﺘﻜﻣ ﺔﻛﺮﺷ ﱯﻠﳊا – ،ﺮﺸﻨﻟا ﺔﻨﺳ ،ﺮﺼﻣ ١٣٩٥ ـﻫ -١٩٧٥ م . ﻢﻗﺮﺑ ) ٢١٧٤ ( لﺎﻗو : ﺐﻳﺮﻏ ﻦﺴﺣ ﺚﻳﺪﺣ . ) ٦ ( ﻞﺜﻣ مﻼﻋﻷا ﺔﻤﺋﻷا ﻦﻣ ﲑﺜﻛ ﻦﻋ اﺬﻫ ﻞﺜﻣ يور ﺪﻗو : ﻲﻌﻓﺎﺸﻟاو ﻲﻔﻨﳊا مﺎﻣﻹا ... لاﺆﺳ ﺎﻨﻫ ﺮﻬﻈﻳو : ﺎﳐ اﺬﻫ ﻞﻫ ﱯﻨﻟا نأ ﺖﺒﺛ ﺪﻘﻓ ؟ﻻ مأ ﺔﻨﺴﻠﻟ ﻒﻟ ــ ﷺ لﺎﻗ : » ﻗ ﻦﻣ ْﻪﻘﻔﻳ ﱂ ٍثﻼﺛ ْﻦِﻣ ﱠﻞﻗأ ﰲ َنآﺮﻘﻟا َأﺮ « يﺬﻣﱰﻟا ﻪﺟﺮﺧأ ) ٢٩٤٩ ( لﺎﻗو ) : ﺢﻴﺤﺻ ﻦﺴﺣ ﺚﻳﺪﺣ اﺬﻫ .( لﺎﻗ ،يوﻮﻨﻟا ﻦﻋ ﺮﺠﺣ ﻦﺑا ﻞﻘﻧ : ) ﺘﳜ اﺬﻫ ﻰﻠﻌﻓ ةﻮﻘﻟاو طﺎﺸﻨﻟا ﺐﺴﲝ ﻮﻫ ﺎﳕإو ،ﻚﻟذ ﰲ ﺮﻳﺪﻘﺗ ﻻ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ ءﺎﻤﻠﻌﻟا ﺮﺜﻛأ صﺎﺨﺷﻷاو لاﻮﺣﻷا فﻼﺘﺧ ﻒﻠ ).( ،يرﺎﺒﻟا ﺢﺘﻓ ٩ / ٩٧ .(١٦
