27 Ocak 1988 Çarşamba(
5
)
42 yıllık diplomat
Şemsettin Arif Mardin,
emekliliğinde Türkiye'de
geçinemeyince, Mısır'a
yerleşmeye karar vermiş.
MARDİN KARRFÇI FR
E m ekli Büyükelçi Şem settin A r if M ardin (solda), kendisinden üç yaş küçük kardeşiI1IHI1IIII1 nnlIULyLLIlıı, Yahya A r if M ardin 'le, Kahire'nin Maadi sem tindeki villasında... Şem settin A r if Bey, Mısır'da eski kiraların artırılm ası yasak olduğundan, oturduğu eve ayda “ 8 bin 500 lir a " ödediğini söylüyor...
Yoksul bir
’S efiri Kebir,
B
eş yüz yıllık geç
mişi olan “M a r
din" Ailesi’nden
gelen Şemsettin A r if
M ardin, D ışişle ri’nde
42 yıl çalışıp emekli
olunca, üç ayda 1800
lira aylık bağlandığım,
geçinemedigini ve Tür
kiye’de evi olmadığın
dan M ısır’da yaşamaya
b aşlad ığın ı söylüyor.
K
ardeşiyle b i r
likte K a h ire ’
nin Maadi sem
tinde oturan 86 yaşın
daki emekli büyükelçi,
M ıs ır ’da ann esin den
kalan bazı işleri idare
ediyor. Ayrıca, T ürk
Dışişleri Bakanlıgı’na
"Türk Emlaki Müşavir
liği" de yapıyor...
L M E K L İ oldu- ■ ı ' I ğum da, elim e M ■ üç ayda 1800 I ’ ı I lira geçiyordu.
S e n e 1968'di. Şim di ise 700 bin lira civarında bir şey. Türkiye'de bir ev sahibi ola m amıştım . Mısır'da annem den kalan bazı m allar vardı, geçinebilm ek için K a h ire’ye yerleştim . İşte, arada bir şurdan burdan para geliyor, geçin iyo ru z..."
Türk Dışişlerine 42 yıl hiz met verip çeşitli büyükelçilik lerd e b u lu n du ktan sonra emekliye ayrılan 86 yaşındaki Şem settin A r if M ardin, K a hire'nin M aa d i semtindeki evinde, Mısır'da yaşamasının nedenini böyle anlatıyordu. Evi tek katlı, küçük bir villay dı, hemen yanındaki iki katlı villada ise kendisinden üç yaş küçük kardeşi Yahya A r if M ardin oturuyordu
Mardinler, geçmişleri !6’ncı Yüzvıl'a kadar uzanan oldukça geniş ye eski bir aile. Türkiye' de ilahivattan müziğe, hukuk tan tarihe kadar birçok tanın mış kişi “ M ardin ” soyadını taşıyor. Ünlü hukuk tarihçisi Ebululâ M ardin , müzisyen A r if Mardin, siyaset bilimcisi Ş e r if Mardin, halkla ilişkiler uzmanı Betül M ardin ve Ka- hire'deki emekli “ sefir i ke b ir " Şem settin A r if Mardin, bu ailenin ünlü üyelerinden ba zıları. M a r d in le r, K an u n i Süleym an döneminden baş layarak yüzyıllarca Mardin ve çevresinin hem siyasi, hem dini yöneticiliğini yapmış, İstan bul'da yüksek görevlerde bu lunmuş. bir bölümü de 19ün- cuYüzyıl'm başında ünlü Ka- valalı M ehm et A li Paşa'yla birlikle Mısır'a gelerek yerleş miş, ama Türkiye'yle ilgilerini hiç kesmemiş. Şem settin A r if Bey'in devimiyle, “ bir ayak la n hep İstanbu l'da" olmuş. Şem settin A r if B ey Bü- yükada'da, şimdi “ B ü yü k K u lü p " olan binada doğmuş. Babası, Osmanlı valilerinden M ardinli M ehm et A r i f E fen di. annesi Leyla Ş erife H a n ım ise M ısır'a K a v a la h M ehm et A li Paşa ile birlikle gelen M ehm et Ş e r if Paşa'tıın torunlarından. M ardinli A r if Efendi, Abdülham it'le anla şamadığından. ailesiyle birlikle İstanbul'dan gizlice ayrılmış, üç yıl Mısır'da, üç yıl da Kor- fu Adası'nda yaşadıktan sonra meşrutiyet ilan edilince İstan bul'a dönmüş. Önce Basra, ar dından Yemen Valisi olmuş, Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Mısır'a yerleşmiş. İstik lal Savaşı'na katılmak için M ı sır’dan ayrılacağı sırada İngi lizlerce “ yoldan çevrilm iş” ve Anadolu'ya gitmesine izin verilmemiş. İşgal kuvvetlerinin bu davranırı, oğlunun devi miyle "kalbine dokunduğun dan” , birkaç gün sonra hayata veda etmiş.
42 Y I L L I K D İP L O M A T ...
1
926 Ocak'ında Türk Dışiş lerin e giren Ş em settin A r if Mardin. 42 vıl süreıı diplomatlığı boyunca dünyanın dört bir yanını dolaşmış. Şili'de yedi yıl kalmış. Sudan'da dört, Beyrut'ta iki, Bükreş'te de beş yıl büyükelçilik yapmış. Mesleğinde ilk önemli görevin, Fran sa'yla Hatay konusunda görüş meler yapan komisyona tayini olduğunu anlatıyor:
“ K om isyon , C en evre'de
Î
alışıyordu. Y ılın 15 gününü sviçre'de, 15 gününü de A n k a ra 'd a g e ç ir ird ik . B izim heyetin başkanı Tevfik Rüş tü Araş, F ra n sızla rın ise D ışişleri H u ku k M ü şa viri Badrauin'di. Badrauin. C e n evre'de yaptığım ız bir top lantıda, Niçin burada lartışı- voruz?' dedi. 'Gelin, hep bera ber Paris'e gidelim, işi orada halletmeye bakalım.' T ren e bindik, P a ris'e g eçtik ama Fransızlar birdenbire değiş ti; ne istedikse reddettiler. Tevfik Rüştü Bey baktı ki iş böyle gitm eyecek, Atatürk'e telefon açtı, olanı biteni an lattı. talim at istedi. Atatürk. 'Siz hemen dönün, ben işi baş ka türlü hallederim.' demiş. T ren e bindiğim izde, bizim ordunun Hatay'a yürüdüğü haberini aldık. Fransızlar is ta sy o n a k a d a r g e ld ile r . ’Gitmeyin, görüşelim, bir hal çaresi buluruz.' dediler am a kesin talim at alm ıştık ve A n ka ra'ya döndük. Bu ara da Fransızlar, Hatay'ı bize iade etm ey i kabul ettiler, birkaç gün sonra yenidenParis'e giderek anlaşmaya vardık.”
K A R Ş I L IK L I Ö D Ü L L E R ... r i E M S E T T İN A r i f B ey bir ^^ y a n d a n mesleğini, bir yan - b J d a n da Mısır'la olan ilişki lerini sürdürür. Bu arada kar deşi Yahya A r if, Kahire'ye yerleşmiş, annelerinden kalan emlaki idare etmeye başlamış tır. Derken beklenmedik bir şev olur ve Mısır lideri Cemal Abdünnasır. Türkiye'yle dip lomatik ilişkileri keşi verir. İliş kilerin venideıı kurulması ise Şem settin A r i f Bey'in kişisel gayretleriyle gerçekleşir;
“ O zam an B eyrut'ta bü- ükelçiydim ve bazı özel iş lerim vardı, birkaç günlü ğüne K ah ire'ye uğram ıştım . Cumhurbaşkanı Yardım cısı Zekeriva Muhittin, eski bir tanıdığım dı. N ezaketen zi yaret ettim . Konuşma sıra sında söz, ilişkilerin kesil m esine geldi, tki Müslüman ülke arasında böyle şeyler ol m am alı.’ g ib i sö zle r s ö y ledim, o da gitm iş, bunları Abdünııasır'a anlatmış.
“ Zekeriva, b irk a ç g ü n sonra beni aradı. 'Nasır. Türkiye'yle ilişkileri yeniden kurmak istiyor, sen aracılık
va-Í
EISENHOWER VE ŞAH R IZA 7LA !
Ü stteki fo- 1 to ğ ra f, A B D Başkanı Eisenhovver'in, bu göreve gelm eden önce, general olarak T ü rk iy e'y i ziyareti sırasında çekilm iş. Protokol y et kilisi ise, Şem settin A r i f M ardin 'm iş (sağda)... İran'ın d ev rik Şahı Rıza Pehlevi, eski eşi K raliçe Sü reyya ile birlikte, 19501i yıllarda Tü rkiye'ye yaptığı ziyaretlerden birinde. Protokol Genel Müdürü Şem settin A r if M ardin'den, ünlü Savarona Y atı'nda bir “ hatıra albüm ü” ahyor (solda)... par mısın?’ dedi. Uçağa a tlayıp A n ka ra'ya gittim . Fe ridun Cemal Bey (E rk in ), Dışişleri B akan ıydı, işi ona anlattım . O da hüküm ete götürdü ve beni görüşm eleri b a ş la tm a k la g ö r e v le n d ir diler. M ısır a döndüm, Zeke- riya Muhittin'le karşılıklı ta n ım a p ro g r a m ın ı d ü z e n ledik, tem aslar yapıldı ve birkaç gün içinde ilişkiler y e n id e n k u ru ld u . Ç a lış m amdan hem Türkiye, hem de M ısır çok memnun kal mış ki, iki taraftan da m ü kâfat aldım . Türkiye 1000 dolar, M ısır da 10 yıl süreyle oturm a izni verdi. Yabancı lara en çok beş yıllık izin verilirken , bana 10 yıl v e r mişlerdi. Şim di her 10 yılda bir bu izni uzatıyorlar...”
1800 L İR A Y L A E M E K L İ O L U N C A
-K
A N U N İ Sultan Sü leym an tarafından “ büyük büyük büyük büyükba basına-" verilen nefis tezhipti bir fermanın altındaki kane pede konuştuğumuz 86 yaşın daki deneyim li diplom ata. “ E m ekli olduktan sonra ni çin Tü rkiye'de kalm adınız da M ısır'a yerleştiniz?” diyesorduğumuzda, iki kelimelik, çok açık bir cevap alıyoruz:
“ G eçinem ediğim için ...” Şem settin A r if M ardin, Mısır’da dalla rahat bir havai sürdüğünü, ‘•diplomatlığı bir yana b ıra k a ra k " rahatça an latıyor:
“ M eslekten 1968'de a y rıl d ım . B i r i n c i d e r e c e d e n e m e k liy d im ve e lim e üç ayda sadece 1800 lira g eç i yordu. şimdi ise 700 bin lira civarında. T ü rkiye'de bir ev sahibi olam am ıştım , 1800 li rayla da geçinem ezdim . M ı sır'da annem den kalan tek tük m allar vardı. G erçi N a sır devrim inden sonra ço ğuna el konulmuştu am a birkaç parça yer duruyordu. Hem m allarla ilgilenir, hem daha rahat bir hayat sü rerim diye düşündüm. K a r deşim de buradaydı, k alk tım , K a h ir e 'y e y erle ş tim . Bu evi, Sudan'a tayin edil diğim zam an kiralam ıştım . H artum 'un 45 derecelik h a vası dokunduğundan rah m etli eşim burada k alıyor du, kirası da yüksek değildi. M ısır'da eski kira ları a r tır m ak yasaktır, hâlâ ayda 20 M ısır Lirası veriyoru m (yak laşık 8 bin 500 lira). Bu arada bizim Dışişleri, bana bura
daki T ü rk m allarıyla ilgili k on u larda m ü şa virlik de verdi. Şimdi her y ıl İstan bul'a gidiyorum . Oğlum Şe rif Mardin, B oğaziçi Ü niver- sitesi'nde profesör. Bazen onda, bazen de başka a k ra baların yanında kalıyorum , birkaç ay geçirdikten sonra yin e buraya, evim e dönü yoru m . A rad a bir şurdan burdan para geliyor, g eçin m eye çalışıyoru z...”
A V C IL IK T A N O T E L C İL İĞ E ...
Y
A H Y A A r i f M ardin ise83 yaşında olmasına rağ men, en çok 65 70 göste riyor. Böyle dinç kalmasını da sürdüğü hareketli hayata bağ lıyor.Yahya A r if B ey; Mısır'da doğmuş, Türkiye'de büyümüş, 1933 yılında annesiyle birlikte Mısır'a dönerek Kahire'ye yer leşmiş. “ O zam an lar M ısır'ın en güzel gü n leriyd i.” diyor. “ Burada yaşayanlar arasın da ayrım yapılm azdı. 'Bu Türk, bu Mısırlı, bu filan memleketten' denmezdi. Öyle ki, 1952'de yapılan atıcılık şampiyonasına katılan Mısır (Dftamı Sa.19, 5u.I oc)
5'İNCİ SAYFADAKİ YAZININ DEVAMI
Yoksul bir Sefir-i Kebir'
M illi T a k ım ı'n m kaptan ı bendim .”
Mısır'a yerleşmesinin nede ni ise ağabeyininkine çok ya kın:
“ Gelen paralar azalıyor, v e k ille r z e n g in le ş iy o r d u . M a lla rım ızın başında du- rakm, kendim iz idare ede lim dedik. A ğabeyim Hari- ciye'deydi, is bana düştü, annem le geldik. 1952'ye ka dar bir sıkıntım ız olmadı am a devrim den hemen son ra arazilerim izin büyük bö lümü devletleştirildi, 1963'te de y a b a n c ıla r ın M ıs ır'd a em lak sahibi olması yasak landı. M allarım ızın çoğunu müsadere ettiler, ö n c e Beni S u vey fd ek i çiftliğim iz eli mizden alındı, arkasından diğerleri...”
59 yaşında, kendi deyimiyle “ beş parasız” kalan Yahya
A r if Mardin, yeniden Türki ye'ye giderek Türkiye Petrolle ri hesabına turistik otel yapıla bilecek arsalar satın alır, Side' de bir otel inşa eder, dokuz yıl idareciliğini yapar ve Enver Sedat'ın Nasır döneminde el konulan bazı mallara tazminat ödemeye başlaması üzerine ikinci kez Mısır'a yerleşir:
“ Servetim izin neredeyse tam am ı elimizden g itti am a bir tek şeyle teselli bulu rum. Ç iftlikteki evim izi terk
ederken yanım ızda çalışan yüzlerce işçinin bizi gözyaş ları içinde yolcu etm esiyle. Yönetim in bütün propagan dasına, 'Yabancılar sizin kanı nızı emiyor' diye gece gündüz haykırmasına rağm en, yap tığ ım ız iy ilik le r i un utm a m ışlardı...”
Y A R IN : B lR Z A M A N L A R I N
SPORCUSU...
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
