YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇENİN ÖĞRETİMİNDE ARA DÜZEYDE
(B1-B2) DİKSİYON EĞİTİMİNİN SESLİ OKUMA ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
NEŞE ÖZKAN
YÜKSEK LİSANS TEZİ
TÜRKÇE EĞİTİMİ ANA BİLİMDALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
i
TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden itibaren altı (6) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN
Adı : Neşe
Soyadı : ÖZKAN
Bölümü : Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı
İmza :
Teslim Tarihi : 30/04/2015
TEZİN
Türkçe Adı : Yabancı Dil Olarak Türkçenin Öğretiminde Ara Düzeyde (B1-B2) Diksiyon Eğitiminin Sesli Okuma Üzerindeki Etkisi
İngilizce Adı : The Effect Of Diction Education In Teaching Turkish As A Foreign Language In Intermadiate Level (B1-B2) On Reading Aloud
ii
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı : Neşe ÖZKAN
iii
JÜRİ ONAY SAYFASI
Neşe ÖZKAN tarafından hazırlanan “Yabancı Dil Olarak Türkçenin Öğretiminde Ara Düzeyde (B1-B2) Diksiyon Eğitiminin Sesli Okuma Üzerindeki Etkisi” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Gazi Üniversitesi Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Danışman: Prof.Dr. Muammer NURLU ……….... Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi
Başkan: Prof. Dr. Ali YAKICI
Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi ………
Üye: Doç.Dr. İhsan KALENDEROĞLU
Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi .………...
Tez Savunma Tarihi: 21/04/2015
Bu tezin Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürü
iv
TEŞEKKÜR
Çalışmalarım sırasında beni yüreklendiren ve her zaman destekleyen, teknik konularda yetersiz kaldığımda daima yardımını esirgemeyen eşim Emrullah ÖZKAN’a, uygulama aşamasında bana yardım eden değerli meslektaşlarım Murat DEMİREKİN ve Murat ALTUĞ’a gönülden teşekkür ederim.
Tezimin hazırlanması sırasında bu alandaki engin bilgileriyle bana ışık tuttuğu, çalışmamın her aşamasında beni desteklediği ve gösterdiği anlayışı için tez danışmanım Sayın Prof. Dr. Muammer NURLU’ya sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
v
YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇENİN ÖĞRETİMİNDE ARA
DÜZEYDE (B1-B2) DİKSİYON EĞİTİMİNİN SESLİ OKUMA
ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
Yüksek Lisans Tezi
Neşe Özkan
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
Mart 2015
ÖZ
Bu araştırmada, yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde ara düzeyde diksiyon eğitiminin sesli okuma üzerindeki etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Aynı zamanda yabancıların Türkçe öğrenirken sergiledikleri sesli okuma hataları belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırmada nitel ve nicel araştırma yöntemlerinin bir arada kullanıldığı karma desen kullanılmıştır. Buna göre nicel araştırma yöntemlerinden müdahaleli araştırma olan deneysel araştırma türü kullanılmıştır. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması yapılmıştır.Araştırmanın evrenini Aksaray Üniversitesi’nde 2013-2014 öğretim yılında öğrenim gören yabancı uyruklu öğrenciler oluşturmaktadır. Örneklem ise Aksaray Üniversitesi’nde Türkçe yeterlilik sınavını geçemeyen ve Türkçe destek dersleri alan yirmi iki öğrenciden oluşmaktadır. Araştırmada amaca ulaşabilmek için uzman görüşü alınarak ‘Sesli Okuma Becerisi Değerlendirme Ölçeği’ geliştirilmiştir. Ölçeğin güvenirliği için değerlendiriciler arası güvenirlik testi uygulanmıştır.Çalışmada on bir kişiden oluşan deney ve on bir kişiden oluşan kontrol grubu bulunmaktadır. Deney grubunda beş Türkmen, altı Arap; kontrol grubunda ise dört Türkmen; yedi Arap denek bulunmaktadır. Çalışmada deneklere ön test olarak Gazi Üniversitesi TÖMER tarafından yayımlanan Yabancılar İçin
vi
Türkçe A2 Temel Düzey kitabında bulunan “Uzun Ömrün Sırları”, son test olarak da yine
Gazi Üniversitesi TÖMER yayınlarından Yabancılar İçin Türkçe B2 Orta Düzey kitabında bulunan “Güzel Sanatlar” metinleri okutulmuş ve ses kayıtları alınmıştır. Kontrol grubuna müfredata uygun Türkçe eğitimi verilirken, deney grubuna bu eğitimin yanında beş hafta süren bir diksiyon eğitimi verilmiştir.Deney ve kontrol gruplarının ses kayıtları araştırmacı tarafından incelenmiş ve sesli okuma hataları belirlenmiştir. Buna göre ses yutumu, gereksiz ses ya da eklerin eklenerek okunması, yanlış ses kullanılması ve benzeterek okuma hata türleri tespit edilmiştir. Çalışma sonunda diksiyon eğitimi alan deney grubunda tüm hata türlerinde kontrol grubuna göre daha fazla ilerleme olduğu görülmüştür.Çalışmada deney ve kontrol guruplarının ses kayıtları ‘Sesli Okuma Becerisi Değerlendirme Ölçeği’ kullanılarak üç değerlendirici tarafından değerlendirilmiştir. Veriler SPSS 20.0 paket programında analiz edilmiştir. Değerlendiriciler arası güvenirlik testi sonucunda değerlendiricilerin verdikleri puanlar arasında anlamlı bir farkın olmadığı görülmüştür. Kontrol grubundaki deneklerin ilk ve son kayıtları arasında sesli okuma becerisi açısından bir farkın olup olmadığı Wilcoxon Testi ile analiz edilmiştir. Buna göre konuşma sesiyle okuma, konuşma hızıyla okuma, sözcükleri doğru ve anlaşılır bir biçimde söyleme, harfleri doğru söyleme, anlamın belirginleşmesine yardımcı olacak nitelikteki tamlama, tümce gibi anlam öbeklerini doğru vurgulama maddelerinde anlamlı bir fark görülürken diğer ölçek maddelerinde ilk ve son kayıt arasında anlamlı bir fark gözlenmemiştir. Deney grubundaki deneklerin ilk ve son kayıtları arasındaki sesli okuma becerisi değişimi yine aynı testle gözlenmiştir. Buna göre konuşma sesiyle okuma ve ses tonunu metnin anlamına ve duygusuna göre ayarlama dışındaki tüm maddelerde anlamlı bir fark olduğu gözlenmiştir. Son olarak deney ve kontrol grupları arasındaki sesli okuma beceri düzeyleri ilk ve son kayıtlar üzerinden karşılaştırılmıştır. Bunun için Mann-Whitney U Testi uygulanmıştır. Yapılan analizler sonucunda diksiyon eğitimi alan deney grubunun sesli okuma becerisinde, bu eğitimi almayan kontrol grubuna göre daha çok artış gözlenmiştir.
Bilim Kodu:
Anahtar Kelimeler: Sesli okuma becerisi, diksiyon, Türkmen, Arap, yabancı dil olarak Türkçenin Öğretimi.
Sayfa Adedi: 232
vii
THE EFFECT OF DICTION EDUCATION IN TEACHING TURKISH
AS A FOREIGN LANGUAGE IN INTERMADIATE LEVEL (B1-B2)
ON READING ALOUD
M.S Thesis
Neşe Özkan
GAZİ UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES
March 2015
ABSTRACT
In this researchit’s aimed to evaluate the effect of diction education in teaching Turkish as a foreign lanhuage in intermediate level (B1-B2) on reading aloud. At the same time it’s aimed to determine the mistakes in reading aloud foreigners do whilw learning Turkish.In the research multible patterns in which both qualitative and quantitative research methods exist together are used. According to this, experimental research type, which is one of interferencal research in quantitive research methods isused. In the research, situation study which is one of qualitative research method is done.The universe of research is composed of the foreign students who have education during 2013-2014 education year. Sample is composed composed of twenty two students who couldn’t pass the Turkish support courses.To reach the target evaluating scale for reading aloud skills was developed. To ensure the reliability of the scale, a reliability test was done among the estimator.In the study experiment and control groups which are composed of eleven people. There are five Turkmens, six Arabicsin experiment group and four Turkmens, sevsen Arabics in control group.In the study as a pre-test a text called “The Secrets of Life” from the book of Turkish for foreigners A2 elementery level published by Gazi University Center of Turkish
viii
Education, as a last test a text called “Fine Arts”from the book of Turkish for foreigners B2 Intermediate level published by Gazi Üniversity Center of Turkish Education is read and recorded. While the control group was educated in Turkish according to the curriculum, the experiment group was given a five week diction course beside this education.The records of control and experiment groups were examined by the researcher and the mistakes made while reading aloud were determined. Sound absorption, reading by using unnecessary sounds and affixes, using wrong sounds, reading by looking at the similarity of the word mistakes were identified. At the end of this task in all the mistakes, it was observed more progress in the experiment group than the control group that has been training both for diction.In this work, speaking records of both experiment and control groups have been assessed by three accessors using the “Scale of Reading Aloud Skill”. The datas are analysed in SPSS packet programme. As a result of reliability test among the estimators it is seen that there isn’t a reasonable difference among the points of the estimators. Whether there is a difference between the first and the last records of the informants in the control group by means of reading aloud skills or not was analised by Wilcoxon Test. According to this test while tehe is a reasonable difference in reading by speaking sound, reading by speaking speed, pronouncing the words correctly and clearly, pronouncing the letters correctly, correctly stressing the meaning phrases like sentence and noun phrase which are helpfull to identify the meaning, in the other scale items a reasonable difference between the first and last records isn’t witnessed. The change in reading aloud skills between the first and the last records of the informants in the experiment group is again witnessed by the same test. It’s observed that there is a reasonable difference in all items except reading by speaking soundand according the tone of voice according to meaning and feeling of the text. Finally, the degrees of reading aloud skills between the experiment and control groups were compared by means of the first and the last records. For this Mann-Whitney U Test was applied. As a result of the analysis it’s seen that reading aloud skills of the experiment group which had the diction education increased much than the skills of the other group which didn’t have the diction education.
Science Code:
Key Words: Voice reading skills, diction, Turkmen, Arab, teaching Turkish as a foreign language.
Page Numbers: 232
ix
İÇİNDEKİLER
TELİF HAKKI VE TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU ……… i
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI ………... ii
JÜRİ ONAY SAYFASI ……… iii
TEŞEKKÜR ………... iv
ÖZ ……… v
ABSTRACT ……….. vii
İÇİNDEKİLER ……….. ix
TABLOLAR LİSTESİ ……… xix
ŞEKİLLER LİSTESİ ……… xxvi
SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ ……….… xxxi
BÖLÜM 1 : GİRİŞ
……….... 11.1. Problem Durumu ………... 2
1.1.1. Dil ……… 2
1.1.2. Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri ……….. 3
1.1.3. Türkçenin Yabancı Dil Olarak Önemi ……… 4
1.1.4. Yabancı Dil Olarak Türkçenin Öğretiminin Tarihçesi ………. 6
1.1.5. Yabancı Dil Olarak Türkçenin Öğretiminde Karşılaşılan Zorluklar ………... 9
x 1.2. Araştırmanın Amacı ……… 12 1.3. Araştırmanın Önemi ……… 12 1.4. Varsayımlar ……….. 12 1.5. Sınırlılıklar ……… 12 1.6. Araştırma Soruları ………... 13 1.7. Tanımlar ………... 13
BÖLÜM 2 : YÖNTEM
……….. 15 2.1. Araştırmanın Modeli ………... 15 2.2. Evren ve Örneklem ……….. 162.3. Veri Toplama Yöntemi ……… 16
2.3.1. Değişkenler ………... 16
2.3.2. Veri Toplama ………... 16
2.3.2.1. Denekler ………... 16
2.3.2.2. Araştırma Araçları ………. 17
2.3.2.3. Diksiyon Eğitimi Çerçevesinde Gerçekleştirilen Veri Toplama Yöntemi ………. 17
2.4. Verilerin Analiz Edilmesi ……… 18
BÖLÜM 3 : BULGULAR
………. 213.1. Nitel Değerlendirmeler ……… 21
3.1.1. Deney Grubunun İlk Kayıtların Değerlendirilmesi ………. 22
3.1.1.1. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Değerlendirmesi ………... 22
3.1.1.1.1. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Ses Yutumu Açısından Değerlendirilmesi …….. 23
xi
3.1.1.1.2. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk
Kayıtlarının Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Açısından Değerlendirilmesi ……….. 24 3.1.1.1.3. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk
Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Açısından
Değerlendirilmesi ……… 26 3.1.1.1.4. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk
Kayıtlarının Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Açısından Değerlendirilmesi ……… 30 3.1.1.2. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının
Değerlendirilmesi ………. 31 3.1.1.2.1. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının Ses Yutumu Açısından Değerlendirilmesi ……… 31 3.1.1.2.2. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Açısından Değerlendirilmesi ……… 33 3.1.1.2.3. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Açısından Değerlendirilmesi …………. 34 3.1.1.2.4. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Açısından
Değerlendirilmesi………. 42 3.1.2. Kontrol Grubunun İlk Kayıtlarının Değerlendirilmesi …………... 43
3.1.2.1. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Değerlendirmesi ………... 43
3.1.2.1.1. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk
Kayıtlarının Ses Yutumu Açısından Değerlendirilmesi …….. 44 3.1.2.1.2. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk
Kayıtlarının Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Açısından Değerlendirilmesi ……….. 45
xii
3.1.2.1.3. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Açısından
Değerlendirilmesi ……… 46 3.1.2.1.4. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk
Kayıtlarının Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Açısından Değerlendirilmesi ……… 51 3.1.2.2. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının Değerlendirilmesi ………... 52
3.1.2.2.1. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin İlk
Kayıtlarının Ses Yutumu Açısından Değerlendirilmesi …….. 52 3.1.2.2.2. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin İlk
Kayıtlarının Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Açısından Değerlendirilmesi ……….. 53 3.1.2.2.3. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin İlk
Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Açısından
Değerlendirilmesi ……… 55 3.1.2.2.4. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin İlk
Kayıtlarının Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Açısından Değerlendirilmesi………. 63 3.1.3. Deney Grubunun Son Kayıtlarının Değerlendirilmesi ……… 64
3.1.3.1. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin Son Kayıtlarının Değerlendirilmesi ………. 65
3.1.3.1.1. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin Son
Kayıtlarının Ses Yutumu Açısından Değerlendirilmesi …….. 65 3.1.3.1.2. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin Son
Kayıtlarının Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Açısından Değerlendirilmesi ……….. 66
xiii
3.1.3.1.3. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin Son Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Açısından
Değerlendirilmesi ……… 67 3.1.3.1.4. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin Son
Kayıtlarının Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Açısından Değerlendirilmesi ……… 72 3.1.3.2. Deney Grubundaki Arap Deneklerin Son Kayıtlarının
Değerlendirilmesi ………. 73 3.1.3.2.1. Deney Grubundaki Arap Deneklerin Son Kayıtlarının Ses Yutumu Açısından Değerlendirilmesi ……… 73 3.1.3.2.2. Deney Grubundaki Arap Deneklerin Son Kayıtlarının Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Açısından Değerlendirilmesi ……… 74 3.1.3.2.3. Deney Grubundaki Arap Deneklerin Son Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Açısından Değerlendirilmesi …………. 75 3.1.3.2.4. Deney Grubundaki Arap Deneklerin Son Kayıtlarının Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Açısından
Değerlendirilmesi ……… 81 3.1.4. Kontrol Grubunun Son Kayıtlarının Değerlendirilmesi …………. 82 3.1.4.1. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin Son Kayıtlarının Değerlendirilmesi ………. 82
3.1.4.1.1. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin Son
Kayıtlarının Ses Yutumu Açısından Değerlendirilmesi …….. 83 3.1.4.1.2. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin Son
Kayıtlarının Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Açısından Değerlendirilmesi ……….. 84 3.1.4.1.3. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin Son
Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Açısından
xiv
3.1.4.1.4. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin Son Kayıtlarının Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Açısından Değerlendirilmesi ……… 89 3.1.4.2. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin Son Kayıtlarının Değerlendirilmesi ………. 90
3.1.4.2.1. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin Son
Kayıtlarının Ses Yutumu Açısından Değerlendirilmesi …….. 90 3.1.4.2.2. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin Son
Kayıtlarının Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Açısından Değerlendirilmesi ……….. 92 3.1.4.2.3. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin Son
Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Açısından
Değerlendirilmesi ……… 93 3.1.4.2.4. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin Son
Kayıtlarının Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Açısından Değerlendirilmesi ……….. 101 3.1.5. İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Karşılaştırılması ……….. 102
3.1.5.1. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Karşılaştırılması ………... 102
3.1.5.1.1. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Ses Yutumu Açısından
Karşılaştırılması ……… 102 3.1.5.1.2. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Gereksiz Ses ya da Eklerin
Eklenerek Okunması Açısından Karşılaştırılması ………… 103 3.1.5.1.3. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Yanlış Ses Kullanımı Açısından Karşılaştırılması ……… 104
xv
3.1.5.1.4. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Sözcüklerin Benzetilerek
Okunması Açısından Karşılaştırılması ………... 105 3.1.5.2. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk ve Son Kayıt
Değerlendirmelerinin Karşılaştırılması ………... 106 3.1.5.2.1. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Ses Yutumu Açısından
Karşılaştırılması ……… 106 3.1.5.2.2. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Açısından Karşılaştırılması ………... 107 3.1.5.2.3. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Yanlış Ses Kullanımı Açısından
Karşılaştırılması ……… 108 3.1.5.2.4. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Açısından Karşılaştırılması ………. 109 3.1.5.3. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Karşılaştırılması ………... 110
3.1.5.3.1. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Ses Yutumu Açısından
Karşılaştırılması ……… 111 3.1.5.3.2. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Gereksiz Ses ya da Eklerin
Eklenerek Okunması Açısından Karşılaştırılması ………… 112 3.1.5.3.3. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Yanlış Ses Kullanımı Açısından Karşılaştırılması ……… 112
xvi
3.1.5.3.4. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Sözcüklerin Benzetilerek
Okunması Açısından Karşılaştırılması ………... 113 3.1.5.4. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Karşılaştırılması ………... 114
3.1.5.4.1. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Ses Yutumu Açısından
Karşılaştırılması ……… 115 3.1.5.4.2. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Gereksiz Ses ya da Eklerin
Eklenerek Okunması Açısından Karşılaştırılması ………… 116 3.1.5.4.3. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Yanlış Ses Kullanımı Açısından Karşılaştırılması ……… 117 3.1.5.4.4. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Sözcüklerin Benzetilerek
Okunması Açısından Karşılaştırılması ………... 118 3.1.6. Deney ve Kontrol Gruplarının Hata Değişim Oranlarının
Karşılaştırılması ……….. 119 3.1.6.1. Deney ve Kontrol Gruplarındaki Türkmen Deneklerin Hata Değişim Oranlarının Karşılaştırılması ………. 119 3.1.6.2. Deney ve Kontrol Gruplarındaki Arap Deneklerin Hata Değişim Oranlarının Karşılaştırılması ………. 120 3.2. Nicel Değerlendirmeler ……….. 120
3.2.1. Değerlendiriciler Arası Güvenirlik Testi Sonuçlarının Analizi ve Yorumlanması ……….. 120 3.2.2. Kontrol Grubunun İlk ve Son Kayıt Değerlerinin Karşılaştırma Yorumları ………. 122
xvii
3.2.3. Deney Grubunun İlk ve Son Kayıt Değerlerinin Karşılaştırma
Yorumları ………. 129
3.2.4. Deney ve Kontrol Gruplarının Karşılaştırılması ……… 136
3.2.4.1. Deney ve Kontrol Gruplarının İlk Kayıt Analizlerinin Sonuçları ………. 136
3.2.4.2. Deney ve Kontrol Gruplarının Son Kayıt Analizlerinin Sonuçları ………. 137
3.2.4.3. Deney ve Kontrol Grubunun İlk Kayıt ve Son Kayıt Analizlerinin Karşılaştırılması ……….. 138
BÖLÜM 4 : SONUÇ ve ÖNERİLER
………. 143 4.1. Sonuç ………... 143 4.2. Öneriler ………... 145 KAYNAKLAR ……… 146 EKLER ……… 149EK 1. Deney Grubuna Verilen Diksiyon Eğitimi ………. 150
EK 2. Sesli Okuma Becerisi Değerlendirme Ölçeği ……… 217
EK 3. İlk Kayıt Kontrol Grubu Sesli Okuma Becerisi Değerlendirme Ölçeği (A Değerlendiricisi) ………... 218
EK 4. İkinci Kayıt Kontrol Grubu Sesli Okuma Becerisi Değerlendirme Ölçeği (A Değerlendiricisi) ………... 219
EK 5. İlk Kayıt Deney Grubu Sesli Okuma Becerisi Değerlendirme Ölçeği (A Değerlendiricisi) ………... 220
EK 6. İkinci Kayıt Deney Grubu Sesli Okuma Becerisi Değerlendirme Ölçeği (A Değerlendiricisi) ………... 221
EK 7. İlk Kayıt Kontrol Grubu Sesli Okuma Becerisi Değerlendirme Ölçeği (B Değerlendiricisi) ………... 222
xviii
EK 8. İkinci Kayıt Kontrol Grubu Sesli Okuma Becerisi Değerlendirme Ölçeği (B
Değerlendiricisi) ………... 223 EK 9. İlk Kayıt Deney Grubu Sesli Okuma Becerisi Değerlendirme Ölçeği (B
Değerlendiricisi) ………... 224 EK 10. İkinci Kayıt Deney Grubu Sesli Okuma Becerisi Değerlendirme Ölçeği (B
Değerlendiricisi) ………... 225 EK 11. İlk Kayıt Kontrol Grubu Sesli Okuma Becerisi Değerlendirme Ölçeği (C
Değerlendiricisi) ………... 226 EK 12. İkinci Kayıt Kontrol Grubu Sesli Okuma Becerisi Değerlendirme Ölçeği (C
Değerlendiricisi) ………... 227 EK 13. İlk Kayıt Deney Grubu Sesli Okuma Becerisi Değerlendirme Ölçeği (C
Değerlendiricisi) ………... 228 EK 14. İkinci Kayıt Deney Grubu Sesli Okuma Becerisi Değerlendirme Ölçeği (C
Değerlendiricisi) ………... 229 EK 15. Aksaray Üniversitesi Türk Dili Bölüm Başkanlığı İzin Belgesi ……….. 230 EK 16. Kontrol ve Deney Gruplarının İlk Kayıt (Öntest) Okuma Parçası ………231 EK 17. Kontrol ve Deney Gruplarının İkinci Kayıt (Sontest) Okuma Parçaları ……….. 232
xix
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. Çalışmaya katılan denekler hakkında bilgiler ……….. 16 Tablo 2. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Ses Yutumu
Hataları ………... 23 Tablo 3. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Hataları ……… 25 Tablo 4. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Hataları ………... 26 Tablo 5. Deney grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımıyla İlgili Sözcüklerin Doğru Biçimleri ………. 27 Tablo 6. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin ı → i Kullanım Hatası ……… 28 Tablo 7. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin n → ñ Kullanım Hatası ……….. 29 Tablo 8. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin ğ →ġ/g Kullanım Hatası ……… 29 Tablo 9. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin l → ł/ļ Kullanım Hatası ……….. 30 Tablo 10. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Sözcüklerin
Benzetilerek Okunması Hataları ……… 30 Tablo 11. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının Ses Yutumu Hataları …. 32 Tablo 12. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Hataları ……… 34
xx
Tablo 13. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Hataları ………... 35 Tablo 14. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımıyla İlgili Sözcüklerin Doğru Biçimleri ………. 36 Tablo 15. Deney Grubundaki Arap Deneklerin ı → i Kullanım Hatası ………. 37 Tablo 16. Deney Grubundaki Arap Deneklerin i → e Kullanım Hatası ……… 38 Tablo 17. Deney Grubundaki Arap Deneklerin e → a Kullanım Hatası ………... 38 Tablo 18. Deney Grubundaki Arap Deneklerin e → i Kullanım Hatası ……… 38 Tablo 19. Deney Grubundaki Arap Deneklerin ü → u/ö Kullanım Hatası ……… 39 Tablo 20. Deney grubundaki Arap deneklerin ö → o Kullanım Hatası ………. 39 Tablo 21. Deney Grubundaki Arap Deneklerin o → u/a Kullanım Hatası ……… 40 Tablo 22. Deney Grubundaki Arap Deneklerin l → ł Kullanım Hatası ………. 40 Tablo 23. Deney Grubundaki Arap Deneklerin p → b Kullanım Hatası ………... 41 Tablo 24. Deney Grubundaki Arap Deneklerin j → c Kullanım Hatası ……… 41 Tablo 25. Deney Grubundaki Arap Deneklerin v → w Kullanım Hatası ……….. 41 Tablo 26. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Hataları ……….. 42 Tablo 27. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Ses Yutumu
Hataları ………... 44 Tablo 28. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Gereksiz Ses ya da Eklenerek Okunması Hataları ……… 45 Tablo 29. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Hataları ………... 46 Tablo 30. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Yanlış Ses
xxi
Tablo 31. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin ı → i Kullanım Hatası ……… 48 Tablo 32. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin i → ı Kullanım Hatası ……… 49 Tablo 33. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin j → c Kullanım Hatası …………... 49 Tablo 34. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin n → ñ Kullanım Hatası ………….. 49 Tablo 35. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin l → ł Kullanım Hatası ……… 50 Tablo 36. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin ğ → g/ġ Kullanım Hatası ………... 50 Tablo 37. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin v → w Kullanım Hatası …………. 50 Tablo 38. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Sözcüklerin
Benzetilerek Okunması Hataları ……… 51 Tablo 39. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının Ses Yutumu Hataları ... 52 Tablo 40. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının Gereksiz Ses ya da
Eklerin Eklenerek Okunması Hataları ……… 54 Tablo 41. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Hataları ………... 55 Tablo 42. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımıyla İlgili Sözcüklerin Doğru Biçimleri ………. 56 Tablo 43. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin ı → i Kullanım Hatası ………... 58 Tablo 44. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin i → e Kullanım Hatası ……….. 59 Tablo 45. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin e → a/ä Kullanım Hatası ……….. 59 Tablo 46. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin e → i Kullanım Hatası ……….. 60 Tablo 47. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin ü → u/ö Kullanım Hatası ……….. 60 Tablo 48. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin ö → o Kullanım Hatası ………. 60 Tablo 49. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin o → u/a Kullanım Hatası ……….. 61 Tablo 50. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin l → ł Kullanım Hatası ………... 61
xxii
Tablo 51. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin p → b Kullanım Hatası ………. 62 Tablo 52. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin j → c Kullanım Hatası ……….. 62 Tablo 53. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin v → w Kullanım Hatası ……… 63 Tablo 54. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin g → c Kullanım Hatası ………. 63 Tablo 55. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Hataları ……….. 63 Tablo 56. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin Son Kayıtlarının Ses Yutumu
Hataları ………... 65 Tablo 57. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin Son Kayıtlarının Gereksiz Ses Ya da Eklerin Eklenerek Okunması Hataları ……… 66 Tablo 58. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin Son Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Hataları ………... 67 Tablo 59. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin Son Kayıtlarının Yanlış Ses
Kullanımıyla İlgili Sözcüklerin Doğru Biçimleri ………... 68 Tablo 60. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin ı → i Kullanım Hatası ……….. 69 Tablo 61. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin ü → u Kullanım Hatası ……… 70 Tablo 62. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin l → ł/ļ Kullanım Hatası ……… 70 Tablo 63. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin v → w Kullanım Hatası …………... 71 Tablo 64. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin n → ñ Kullanım Hatası ……… 71 Tablo 65. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin ğ → ġ/g Kullanım Hatası …………. 71 Tablo 66. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin Son Kayıtlarının Sözcüklerin
Benzetilerek Okunması Hataları ……… 72 Tablo 67. Deney Grubundaki Arap Deneklerin Son Kayıtlarının Ses Yutumu Hataları ... 73 Tablo 68. Deney Grubundaki Arap Deneklerin Son Kayıtlarının Gereksiz Ek ya da Eklerin Eklenerek Okunması Hataları ……… 74
xxiii
Tablo 69. Deney Grubundaki Arap Deneklerin Son Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Hataları ………... 75 Tablo 70. Deney Grubundaki Arap Deneklerin Son Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımıyla İlgili Sözcüklerin Doğru Biçimleri ………. 76 Tablo 71. Deney Grubundaki Arap Deneklerin u → ü Kullanım Hatası ………... 77 Tablo 72. Deney Grubundaki Arap Deneklerin ü → u Kullanım Hatası ………... 78 Tablo 73. Deney Grubundaki Arap Deneklerin o →ı/u Kullanım Hatası ……….. 78 Tablo 74. Deney Grubundaki Arap Deneklerin ö →o Kullanım Hatası ……… 78 Tablo 75. Deney Grubundaki Arap Deneklerin e → a/ä/i Kullanım Hatası ……….. 79 Tablo 76. Deney Grubundaki Arap Deneklerin ı → i Kullanım Hatası ………. 79 Tablo 77. Deney Grubundaki Arap Deneklerin p → b Kullanım Hatası ………... 80 Tablo 78. Deney Grubundaki Arap Deneklerin l → ł/ļ Kullanım Hatası ………... 80 Tablo 79. Deney Grubundaki Arap Deneklerin Son Kayıtlarının Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Hataları ……….. 81 Tablo 80. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin Son Kayıtlarının Ses Yutumu
Hataları ………... 83 Tablo 81. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin Son Kayıtlarının Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Hataları ……… 84 Tablo 82. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin Son Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Hataları ………... 85 Tablo 83. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin Son Kayıtlarının Yanlış Ses
Kullanımıyla İlgili Sözcüklerin Doğru Biçimleri ………... 85 Tablo 84. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin i → ı Kullanım Hatası ……… 87 Tablo 85. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin ı → i Kullanım Hatası ……… 87 Tablo 86. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin ğ →ġ Kullanım Hatası …………... 88
xxiv
Tablo 87. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin l → ł/ļ Kullanım Hatası ………….. 88 Tablo 88. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin v → w Kullanım Hatası …………. 88 Tablo 89. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin c → ç Kullanım Hatası …………... 89 Tablo 90. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin Son Kayıtlarının Sözcüklerin
Benzetilerek Okunması Hataları ……… 89 Tablo 91. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin Son Kayıtlarının Ses Yutumu
Hataları ………... 91 Tablo 92. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin Son Kayıtlarının Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Hataları ……… 92 Tablo 93. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin Son Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Hataları ………... 93 Tablo 94. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin Son Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımıyla İlgili Sözcüklerin Doğru Biçimleri ………. 94 Tablo 95. Kontrol grubundaki Arap deneklerin ı → a Kullanım Hatası ……… 96 Tablo 96. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin e → ä Kullanım Hatası ………. 96 Tablo 97. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin e → i Kullanım Hatası ……….. 97 Tablo 98. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin ü → u Kullanım Hatası ………... 97 Tablo 99. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin ö → o Kullanım Hatası ………... 98 Tablo 100. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin ı → i Kullanım Hatası ………... 98 Tablo 101. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin o → u Kullanım Hatası ………... 99 Tablo 102. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin p → b Kullanım Hatası ………... 99 Tablo 103. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin l → ł Kullanım Hatası ………... 100 Tablo 104. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin Son Kayıtlarının Sözcüklerin
Benzetilerek Okunması Hataları ……….. 101 Tablo 105. Deney ve Kontrol Gruplarındaki Türkmen Deneklerin İlerleme Oranları … 119
xxv
Tablo 106. Deney ve Kontrol Gruplarındaki Arap Deneklerin İlerleme Oranları ……... 120 Tablo 107. Değerlendiricilerin Ön Test Puanlarının Karşılaştırılması ………. 121 Tablo 108. Değerlendiricilerin Son Test Puanlarının Karşılaştırılması ………... 121 Tablo 109. Deney Grubu ve Kontrol Grubu Ön Test-Son Test Ortalamaları ………….. 139
xxvi
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Ses Yutumu Hata
Oranları ………... 24 Şekil 2. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Hata Oranları ………... 25 Şekil 3. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Hata Oranları ……….. 27 Şekil 4: Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Hata Oranları ………. 31 Şekil 5. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının Ses Yutumu Hata
Oranları ………... 33 Şekil 6. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Hata Oranları ………... 34 Şekil 7. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Hata Oranları ………... 37 Şekil 8. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk Kayıtlarının Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Hata Oranları ………. 43 Şekil 9. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Ses Yutumu Hata Oranları ………... 44 Şekil 10. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Hata Oranları ………... 45
xxvii
Şekil 11. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Hata Oranları ……….. 48 Şekil 12. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk Kayıtlarının Sözcüklerin
Benzetilerek Okunması Hata Oranları ………... 51 Şekil 13. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin Ses Yutumu Hata Oranları ………. 53 Şekil 14. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Hata Oranları ………. 54 Şekil 15. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin Yanlış Ses Kullanımı Hata Oranları ….. 58 Şekil 16. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Hata Oranları ………... 64 Şekil 17. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin Ses Yutumu Hata Oranları ………… 66 Şekil 18. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Hata Oranları ………. 67 Şekil 19. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin Yanlış Ses Kullanımı Hata Oranları .. 69 Şekil 20. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Hata Oranları ……….. 72 Şekil 21. Deney Grubundaki Arap Deneklerin Ses Yutumu Hata Oranları ………... 74 Şekil 22. Deney Grubundaki Arap Deneklerin Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek
Okunması Hata Oranları ………. 75 Şekil 23. Deney Grubundaki Arap Deneklerin Yanlış Ses Kullanımı Hata Oranları …… 77 Şekil 24. Deney Grubundaki Arap Deneklerin Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Hata Oranları ………... 82 Şekil 25. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin Ses Yutumu Hata Oranları ……….. 83 Şekil 26. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Hata Oranları ………. 84 Şekil 27. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin Yanlış Ses Kullanımı Hata Oranları .86
xxviii
Şekil 28. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Hata Oranları ……….. 90 Şekil 29. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin Ses Yutumu Hata Oranları ………. 91 Şekil 30. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Hata Oranları ………. 93 Şekil 31. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin Yanlış Ses Kullanımı Hata Oranları ….. 95 Şekil 32. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin Kayıtlarının Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Hata Oranları ………... 101 Şekil 33. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk ve Son Kayıtlarındaki Ses Yutumu Hata Oranları ……… 103 Şekil 34. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk ve Son Kayıtlarındaki Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Hata Oranları ………... 104 Şekil 35. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk ve Son Kayıtlarındaki Yanlış Ses Kullanımı Hata Oranları ………... 105 Şekil 36. Deney Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk ve Son Kayıtlarındaki Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Hata Oranları ………. 106 Şekil 37. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk ve Son Kayıtlarının Ses Yutumu Hata Oranları ………. 107 Şekil 38. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk ve Son Kayıtlarının Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Hata Oranları ………. 108 Şekil 39. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk ve Son Kayıtlarının Yanlış Ses
Kullanımı Hata Oranları ………... 109 Şekil 40. Deney Grubundaki Arap Deneklerin İlk ve Son Kayıtlarının Sözcüklerin
Benzetilerek Okunması Hata Oranları ………. 110 Şekil 41. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk ve Son Kayıtlarının Ses Yutumu Hata Oranları ……… 111 Şekil 42. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk ve Son Kayıtlarının Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Hata Oranları ………... 112
xxix
Şekil 43. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk ve Son Kayıtlarının Yanlış Ses Kullanımı Hata Oranları ………... 113 Şekil 44. Kontrol Grubundaki Türkmen Deneklerin İlk ve Son Kayıtlarının Sözcüklerin Benzetilerek Okunması Hata Oranları ………. 114 Şekil 45. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin İlk ve Son Kayıtlarının Ses Yutumu Hata Oranları ………. 115 Şekil 46. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Gereksiz Ses ya da Eklerin Eklenerek Okunması Hata Oranları ………. 116 Şekil 47. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Yanlış Ses Kullanımı Hata Oranları ………. 117 Şekil 48. Kontrol Grubundaki Arap Deneklerin İlk ve Son Kayıt Değerlendirmelerinin Yanlış Ses Kullanımı Hata Oranları ………. 118 Şekil 49. Kontrol Grubunun Konuşma Sesiyle Okunması Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ……… 123 Şekil 50. Kontrol Grubunun Konuşma Hızıyla Okunması Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ……… 123 Şekil 51. Kontrol Grubunun Sözcüklerin Doğru ve Anlaşılır Bir Biçimde Söylenmesi Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ………. 124 Şekil 52. Kontrol Grubunun Noktalama İşaretlerine Uygun Duraklamalara Yer Verilmesi Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ………. 124 Şekil 53. Kontrol Grubunun Tümcenin Çeşidine Göre Ses Değişikliklerine Yer Verilmesi Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ………. 125 Şekil 54. Kontrol Grubunun Ses Tonunun Metnin Anlamı ve Duygusuna Göre
Ayarlanması Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ………... 126 Şekil 55. Kontrol Grubunun Sesin Yüksekliğinin Dinleyenlerin Rahatça Duyabileceği Biçimde Ayarlanması Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ………. 126 Şekil 56. Kontrol Grubunun Harflerin Doğru Söylenmesi (Harfleri Karşılayan Seslerin Temiz Çıkarılması) Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ……… 127
xxx
Şekil 57. Kontrol Grubunun Anlamın Belirginleşmesinde Yardımcı Olacak Nitelikteki Tamlama, Tümce Gibi Anlam Öbeklerinin Doğru Vurgulanması Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ………... 128 Şekil 58. Kontrol Grubunun Soluğun Tümcelere Göre Ayarlanması Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ………... 128 Şekil 59. Deney Grubunun Konuşma Sesiyle Okunması Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ……… 130 Şekil 60. Kontrol Grubunun Konuşma Hızıyla Okunması Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ……… 130 Şekil 61. Deney Grubunun Sözcüklerin Doğru ve Anlaşılır Bir Biçimde Söylenmesi
Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ………. 131 Şekil 62. Deney Grubunun Noktalama İşaretlerine Uygun Duraklamalara Yer Verilmesi Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ………. 132 Şekil 63. Deney Grubunun Tümcenin Çeşidine Göre Ses Değişikliklerine Yer Verilmesi Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ………. 132 Şekil 64. Deney Grubunun Ses Tonunun Metnin Anlamı ve Duygusuna Göre Ayarlanması Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ………. 133 Şekil 65. Deney Grubunun Sesin Yüksekliğinin Dinleyenlerin Rahatça Duyabileceği Biçimde Ayarlanması Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ………. 134 Şekil 66. Deney Grubunun Harflerin Doğru Söylenmesi (Harfleri Karşılayan Seslerin Temiz Çıkarılması) Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ……… 134 Şekil 67. Deney Grubunun Anlamın Belirginleşmesinde Yardımcı Olacak Nitelikteki Tamlama, Tümce Gibi Anlam Öbeklerinin Doğru Vurgulanması Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ………... 135 Şekil 68. Deney Grubunun Soluğun Tümcelere Göre Ayarlanması Açısından İlk ve Son Kayıtlarının Karşılaştırılması ………... 136 Şekil 69. Deney ve Kontrol Grupları Ön test- Son test Sonuçları ……… 140
xxxi
SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ
ł Türkçede “ leylak, kelebek, günlük” örneklerinde olduğu gibi dil ucunun damağın ön kısmının biraz gerisine dayanmasıyla çıkartılan ses.
ļ Türkçede “almak, alın, tulumba” sözcüklerinde olduğu gibi dil ucunun damağın ön kısmına dayanmasıyla çıkartılan ses.
ñ nazal n.
w Üst dişlerin alt dudağın üstüne dokunarak çıkartılan “v” sesi yerine, üst dişleri alt dudağa değdirmeden, dudakları yaklaştırıp yuvarlayarak çıkartılan ses.
ġ “ğ” ile “g” sesi arasında, gırtlaktan söylenen ses. ä “e” ile “a” arasında söylenen bir ses.
SSCB Sovyet Sosyalist Cum huriyetler Birliği TDK Türk Dil Kurumu
UNESCO Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization).
TİKA Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı TÜRKSOY Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı
1
BÖLÜM 1
GİRİŞ
İnsanoğlu yaradılışının gereği olarak çevresiyle iletişim halindedir. İletişim konuşma, yazı, resim, işaret vb. aracılığıyla sağlanabilir. Günümüzde iletişim aynı dili konuşan toplumun bireyleri arasında olduğu gibi farklı bir dil kullanan toplumların bireyleri arasında da kurulmaktadır. Bunda gelişen teknolojinin kitle iletişim araçları üzerindeki etkisi büyüktür. Gazete ve dergi gibi yazılı ve görsel araçların yanında zaman içerisinde radyo ve televizyon da iletişimdeki yerini almıştır. Adı geçen iletişim araçlarıyla insanlar bulundukları bölgelerin ve hatta ülkelerin dışında yaşananlardan haberdar olmuşlardır. Bunun sonucu olarak yurt dışındaki ülkelere ticaret, sağlık, turizm, eğitim vb. nedenlerle seyahatler yapılmıştır. Bu durum o ülkenin dilini öğrenme gerekliliğini gündeme getirmiştir. Bazı durumlarda da herhangi bir gereklilik olmaksızın, tamamen kişisel ilgi nedeniyle de yabancı dil öğrenilmektedir.
Türkiye; özellikle son yıllarda yaşanan ekonomik gelişme, ham madde açısından zengin doğu ülkeleri ile sanayileşen batı ülkeleri arasında bulunan konumu, genç nüfus varlığı ile potansiyel iş gücü, deniz ve kara ticaretine elverişli konumu, eğitim ve sağlık gibi alanlarda yaşanan gelişmeler vb. nedenlerle tercih edilen ülke olarak görülmektedir.
SSCB’nin dağılmasından sonra bağımsızlığını ilan eden Türk devletleriyle daha yoğun ilişkiler kurulmaya başlanmıştır. Türkiye başlattığı Büyük Öğrenci Projesiyle bu ülkelerden gelen öğrencilere üniversite eğitimi sağlamıştır. Böylelikle Türkler arasında kardeşlik bağlarının geliştirilmesi ve Türkiye Türkçesiyle iletişim kurulması amaçlanmıştır. Türkiye’ye Türk cumhuriuetleri dışında bölge ülkelerinden de üniversite eğitimi için öğrenci gelmektedir. Buraya gelen yabancılarda Türkçeyi öğrenme ihtiyacı
2
doğmaktadır. Türkiye’de özellikle son yıllarda yabancılara Türkçe öğretimi alanında önemli çalışmalar yürütülmektedir.
1.1. Problem Durumu
Dilin insan hayatında çok önemli bir yeri bulunmaktadır. İnsanın beslenmek, barınmak, uyumak gibi temel ihtiyaçlarından biri de iletişim kurmaktır. İnsanoğlu isteklerini belirtmek ve paylaşımda bulunmak için başka bir insanla iletişim kurmaya ihtiyaç duyar. İletişimi sağlayan en önemli unsur dildir. Çok eski çağlarda insanlar önce resimlerle ve işaretlerle anlaşırken zamanla çeşitli sesler çıkararak iletişim kurmuşlardır. Zamanla bu sesler konuşma, ilerleyen zamanlarda da yazı dili oluşmuştur.
Yaşadığı toplumun dilini konuşan ve onunla iletişim içinde olan birey zaman içerisinde eğitim, ticaret, politika, spor ve kültür gibi çeşitli sebeplerle diğer toplumlarla da iletişim kurma ihtiyacı hissedebilir. Türkiye bulunduğu bölgede bahsedilen nedenlerle tercih edilen bir ülke konumundadır, bu nedenle yabancılara Türkçe öğretimi günümüzde daha çok önem kazanmıştır.
Dil öğretimi yalnız dil bilgisi kuralları ve sözcük öğretimi demek değildir. Kurallı ve anlamlı cümlelerin kurulabilmesi sağlam bir sözcük bilgisine, sözcük bilgisi de onları oluşturan ses birimlerinin doğru çıkartılmasına bağlıdır. Bunlar ifadeyi güçlü kılan anlatımların temelini oluşturur. Yabancı öğrencilerin kendi dil özelliklerinden gelen bazı farklı sesletimler görülebilmektedir. Hedef dildeki sesi çıkartamayan ya da yanlış okumalar yapan öğrenci kendini başarısız hissetmekte, o dile karşı olumsuz tutum sergileyebilmektedir. Bu nedenle uygulanacak nitelikli bir diksiyon eğitimi Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenmek isteyenler için oldukça önemlidir.
1.1.1. Dil
Dil konusunda bugüne kadar pek çok tanım yapılmıştır. “İnsanların düşündüklerini ve duyduklarını bildirmek için kelimelerle ve işaretlerle yaptıkları anlaşma, lisan.” (TDK, 1998, s. 586). Türk Dil Kurumu tarafından yapılan tanıma göre insanlar işaret dili ve kelimelerden oluşan konuşma ve yazı diliyle duygu ve düşüncelerini bildirmektedirler.
3
“Dil, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan tabiî bir vasıta, kendisine mahsus kanunları olan ve ancak bu kanunlar çerçevesinde gelişen canlı bir varlık, temeli bilinmeyen zamanlarda atılmış bir gizli antlaşmalar sistemi, seslerden örülmüş içtimaî bir müessesedir.” (Ergin, 2000, s. 3). Muharrem Ergin dilin tanımını yaparken iletişimi sağlamasının yanı sıra kendi içinde kurallarının bulunması, oluşumunun tam olarak ne zaman başladığının bilinmemesi, seslerden oluşması ve toplumu ilgilendirmesi üzerinde durmuştur.
Dil iletişim için en temel ihtiyaçtır. İletişim görevinin yanı sıra aktarımı sağlamak da dilin işlevlerinden biridir. Geçmiş yaşantıların günümüze taşınması sözlü ve yazılı dil aracılığıyla yapılmıştır. Aynı şekilde bugünün geleceğe aktarılması da yine dil ile mümkündür. Görüldüğü gibi dilin ait olduğu toplumun değerlerinin gelecek kuşaklara aktarılmasının sağlanması noktasında önemli bir kültürel işlevi bulunmaktadır.
İnsan ait olduğu toplumun bir parçasıdır. Dünyaya geldiği ilk andan itibaren öncelikle ailesiyle ve yakın çevresiyle iletişim kurar. Zamanla doğup büyüdüğü çevrenin dilini öğrenir, buna “ana dil” denir. Ana dili ile yaşadığı toplumla iletişim kurar.
İnsanlar çeşitli nedenlerle ikinci bir dili öğrenme ihtiyacı duyarlar. Günümüzde ülkeler arasında ticari, ekonomik, bilim, turizm, askerlik, eğitim ve siyasi nedenlerden kaynaklanan ilişkiler artmış ve başka bir toplumun dilini öğrenmek bir ihtiyaçtan çok bir mecburiyet halini almıştır. Bahsedilen sebeplerden dolayı insan ana dili dışında bir dil öğrenir ve buna ikinci dil denir.
1.1.2. Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri
Yeryüzünde milyarlarca insan ve bu insanların birbirleriyle anlaşmasını sağlayan diller bulunmaktadır. Her toplumun kendine ait bir dili vardır. Bünyesinde farklı etnik gruplardan gelen insanların olduğu ülkelerde birden fazla dil bulunmaktadır. Bazı ülkelerin bir bazı ülkelerin de birden fazla resmi dili vardır. Diller ait oldukları milletin adıyla isimlendirilirler: Türkçe, İngilizce, Arapça gibi.
Yeryüzündeki diller arasında Türkçe Ural – Altay dilleri içinde bulunmaktadır. Ural – Altay dilleri eklemeli dillerdir. Adından da anlaşılacağı gibi Ural – Altay dilleri, Ural ve Altay grubu olmak üzere iki kola ayrılır. Ural kolu kendi içinde Fin – Ugur ve Samoyed kolu olmak üzere ikiye ayrılır. Fin – Ugur kolunda Fince, Macarcayı da içine alan Ugurca
4
ve Permce; Samoyed kolunda çeşitli kollarıyla Samoyedce bulunmaktadır. Ural – Altay dillerinin Altay kolunda ise Mançuca, Moğolca ve Türkçe vardır (Ergin,2000, s. 9).
Dünya dilleri birçok kişi tarafından çeşitli şekillerde gruplandırılmıştır. Bu gruplandırmalarda Türkçenin yapı bakımından sondan eklemeli bir dil olduğu konusunda bir fikir birliği bulunmaktadır (Buran, Yüksel Çak,2012, s. 130).
UNESCO’nun 1980 yılında yaptığı tespitlere göre Türkçe dünya dilleri arasında resmi dil sıralamasında dünyada en çok konuşulan beşinci, ana dil sıralamasında üçüncü dildir. Ayrıca yapılan araştırmalara göre günümüzde üç yüz milyonun üzerinde Türkçe konuşan bulunmaktadır. Dünya üzerinde Türkçe konuşulan alanlara bakıldığında Çin’den Avrupa’ya, Afrika’dan Amerika’ya kadar pek çok ülkede Türkçenin öğrenildiği görülmektedir (Güzel & Barın, 2013, s. 11).
1.1.3. Türkçenin Yabancı Dil Olarak Önemi
Türkçenin günümüze kadar varlığını koruyan ilk yazılı eseri Orhun abideleridir. M.Ö. 8. Yüzyılda yazılan bu eser Türkçenin tarihin çok eski dönemlerinden beri konuşulmakta olan köklü bir dil olduğunu göstermektedir. Böylesine derin bir tarihi olan Türkçenin bugün milyonlarca konuşanı bulunmaktadır. Bu kadar kalabalık bir kitle tarafından konuşulmakta olan Türkçe yabancı dil olarak öğrenilme noktasında cazip bulunmaktadır.
Küreselleşen dünyada ülkeler arasında ticari, siyasi, eğitim, askeri vb. alanlarda ilişkiler yoğunluk kazanmıştır. Türkiye ham madde açısından zengin ülkeler ile sanayileşmiş ve ham madde arayışında olan Avrupa ülkeleri arasında bulunmaktadır. Jeopolitik konumu dolayısıyla ülke komşusu olan ya da olmayan bölge ülkeleriyle sıcak temas halindedir. Türkçenin yabancı dil olarak öğrenilmesi Türkiye ile sağlam ilişkilerin devamı için önemlidir.
Türkiye ekonomik büyüme anlamında son yıllarda sesini duyurmaktadır. Birçok Türk firması Avrupa ve Asya ülkelerinde çalışmalarını yürütürken, Avrupa ve Asya ülkelerinden de pek çok firma Türkiye’de yatırım yapmaktadır. Bu firmalar Türkçe konuşan elemana ihtiyaç duymaktadırlar. Türkiye’nin Avrupa birliğine üyeliğinin gündemde olması dolayısıyla da Türkiye ve Türkçe önemli görülmektedir (İşcan, 2011, s. 33).
5
Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi sürecinde önemli dönüm noktalarından biri 16. Yüzyılda başlayan şarkiyatçılıktır. Bu tarihlerde en güçlü dönemlerini yaşayan Osmanlı Devleti dünya üzerinde siyasi, ekonomik ve kültürel bir etki yaratmıştır. Bu sebepten Avrupa’nın doğu kültürüne ilgisi artmış ve oryantalizm akımı ortaya çıkmıştır. Pek çok Avrupa üniversitesinde doğu kültür ve dillerini inceleyen kürsüler oluşturulmuştur. Türk kültürü ve Türkçe de yabancılar tarafından incelenmeye başlamıştır (Güzel ve Barın, 2013, s. 17).
SSCB’nin dağılmasından sonra 1991’de Orta Asya’da bulunan Türk cumhuriyetleri bağımsızlıklarını ilan etmiştir. Türkiye 16 Aralık 1991’de içinde Ermenistan’ın da bulunduğu on beş cumhuriyeti resmen tanımış ve böylelikle Orta Asya ve Kafkaslarda kurulan cumhuriyetleri tanıyan ilk ülke olmuştur (Durmuş, 2013, s. 112). Bu tarihten itibaren gerek tarihi ve kültürel bağların güçlendirilmesi gerekse ekonomik ve ticari alanda ortaklık sağlanması adına Türk cumhuriyetleriyle yoğun ilişkiler kurulmuştur.
Türk soylulara Türkçe öğretimi adına devlet tarafından yürütülen çalışmalar mevcuttur. Bu alanda en önemli çalışmalardan biri Milli Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenene ‘Büyük
Öğrenci Projesi’dir. Bu proje ile Türk ve akraba topluluklardan ülkemize
yükseköğrenimlerini tamamlamak için getirilen öğrencilerin eğitim, ulaşım, konaklama, sağlık ve yaşam gibi ihtiyaçları devlet tarafından karşılanmaktadır. 2010 yılı sonu itibariyle yükseköğrenimlerini Türkiye’de tamamlayan on bine yakın öğrenci bulunmaktadır (Durmuş, 2013, s. 112). Diğer bir çalışma da TİKA tarafından yürütülen ’Türkoloji Türk
Dili ve Kültür Merkezleri Projesi’dir. Proje ile akraba topluluklarla ortak tarihten gelen
kültürel bağların kuvvetlendirilmesi amaçlanmıştır. Ayrıca projenin hedefinde Türk dili öğreniminin yaygınlaştırmak ve bu ülkelerle kurulan sosyal, ekonomik, ticari, kültürel ilişkilerde Türkçe konuşan bir kitle oluşturmak da vardır. Bu amaçla yurt dışındaki üniversitelerde Türkoloji, Türk Dili ve Edebiyatı bölümleri ile Türkçe eğitim merkezleri açılmış ve bu kurumlarda öğretim elemanları görevlendirilmiştir. Bunlar dışında TÜRKSOY’un kültür ve sanat faaliyetleri dışında Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar başkanlığı ve Yunus Emre Enstitüsü; yurt dışında eğitim veren üniversitelerden Hoca Ahmet Yesevi Türk-Kazak Üniversitesi ile Kırgızistan- Türkiye Manas Üniversitesi; Türk Dünyası Araştırma Vakfı çalışmaları bulunmaktadır (Durmuş, 2013, s. 114). Ayrıca
6
Türkçenin yabancılara öğretilmesi için çeşitli üniversiteler bünyesinde aşılan TÖMER’lerde de Türkçe öğretimi yapılmaktadır.
1.1.4. Yabancı Dil Olarak Türkçenin Öğretiminin Tarihçesi
Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminin tarihçesine bakıldığında geçmişinin 11. Yüzyıla dayandığı görülmektedir. Bu alanda ilk yazılı eser Kaşgarlı Mahmud’un Araplara Türkçe öğretmek ve Türkçenin Arapça ve Farsçadan üstün olduğunu anlatmak amacıyla hazırladığı Divanü Lügati‘t Türk adlı eseridir. Kaşgarlı Mahmud 8624 kelimenin yer aldığı eseriyle Araplara kültür, edebiyat ve bilim dili olan Türkçeyi öğretmeyi amaçlamıştır (Karakuş, 2006, s. 16-17). Arapların Türkçeyi rahatlıkla öğrenebilmesi için sözlük Arap alfabesine göre hazırlanmıştır (Barın, 2010, s. 122). Kaşgarlı Mahmud sözlüğü hazırlarken öncelikle bol sayıda örnekler vererek kurala ulaşmayı hedeflemiştir. Örnek metinleri günlük hayattan ve Türk kültürünü yansıtan metinlerden seçmiştir. Ayrıca daha önce öğretilenleri pekiştirmek için tekrarlara yer vermiştir ( Akyüz’den aktaran İşcan, 2012, s. 11-12).
Yabancılara Türkçe öğretiminde hazırlanan bir başka eser “Kıpçak Kitabı” anlamına gelen Codex Cumanicus’tur. Kitap iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm İtalyanca Codex Latinceye göre düzenlenmiştir. Ayrıca Farsça ve Kumanca sözlükle birlikte Kumancaya ait dil bilgisi kuralları da bulunur. İkinci bölüm ise Almanca Codex’tir. Almanca Codex’te Hristiyanlığa dair Türkçe metinler bulunmaktadır (Durmuş, 2013, s. 98). Codex Comanicus Kıpçak Türklerine ve diğer topluluklara Kıpçak Türkçesini öğretmenin yanında Hristiyanlık dinini yaymak için misyonerler tarafından yazılmıştır (Karakuş’tan aktaran Göçer & Moğul, 2011, s. 799).
Bu alandaki diğer bir eser 1312 yılında Nasirüddin Ebu Hayyan tarafından kaleme alınan Kitabü’l-İdrak Li-Lisani’l-Etrak (Türklerin Dilini Anlama Kitabı)’tır. Eserde dil bilgisi bölümü ve alfabetik sıraya göre düzenlenmiş sözlük bölümü olmak üzere iki bölüm bulunmaktadır. Ayrıca verilen kelimeler Kıpçakçaya aittir (Bozkurt, 2005, s. 295-296). El-Kavaninü’l-Külliye Li-Zabti’l Lügati’t-Türkiye (Türk Dilinin Öğrenilmesi İçin Bütün Kurallar) yabancılara Türkçe öğretiminde yazılan bir başka eserdir. Araplara Türkçe
7
öğretmek için yazılmış bir dil bilgisi kitabıdır ve sözlük niteliğinde değildir (Bozkurt’tan aktaran İşcan, 2012, s. 13).
Diğer bir eser Kitabü Bulgatü’l-Müştak –Fi-Lügati’t Türk ve’l Kıfçak (Türk ve Kıpçak Sözcüklerinin Çeşitlerinin Kitabı)’tır. Yazarı Celaleddin Ebu Muhammed Abdullah Türki’dir. Eserde Türkçe kelimelerin karşılıkları Arapça olarak verilmiştir (Barın, 2010, s. 123).
Yabancılara Türkçe öğretmek amacıyla yazılan başka bir eser de İslamiyetin kabulünden sonra Araplara Kıpçak Türkçesini öğretmek amacıyla yazılan Ed-Dürretü’l-Mudiyye
fi’l-Lügati’t Türkiyye’dir (Tiryaki’den aktaran Göçer ve Moğul, 2011, s. 800).
Arapça-Türkçe bir sözlük olan Et- Tuhfetü’z-Zekiyye Fi’l-Lügati’t Türkiye (Yeni ve Arı Türkçenin Sözlüğü) 15. yüzyıl başlarında yazılmıştır (Ercilasun, 2004, s. 391).
Muhakemetü’l Lugateyn 15. yüzyılda Ali Şir Nevai tarafından yazılan Türkçe bir sözlüktür. Türkçe ve Farsçanın karşılaştırıldığı bu eserde Türkçenin Farsçadan daha üstün olduğu ispat edilmeye çalışılmıştır (İşcan, 2012, s. 15). Çağatay döneminde yazılan eserde Farsça ile Türkçenin gramer özellikleri karşılaştırılmıştır. Türkçe sözcüklerle Farsça sözcüklerin anlamları karşılaştırılarak Türkçe sözcüklerin anlamca daha zengin olduğu ve bu sözcüklerin birçok anlama geldiği belirtilmiştir (Biçer, 2012, s. 123). Muhakemetü’l Lugateyn’de ana hatlarıyla karşılıkları tek sözcük olarak Farsçada bulunmayan Türkçe sözcükler ve bunların yan anlamları, kafiye bakımından Türkçenin Farsçadan üstün olduğu, Türkçede bulunan bazı eklerin Farsçada karşılığının bulunmadığı, pekiştirme olayının Farsçada bulunmadığı, Farsçada olmadığı halde Türkçede bulunan işteş ve ettirgen çatı belirtilmiştir (Adıgüzel, 2001, s. 29).
Avrupa ile Osmanlı Devleti arasında kurulan ilişkiler sonucunda Avrupa devletleri Türkçeye önem vermişleridir. Osmanlı Devleti ile ticari ve diplomatik ilişkiler elçilikler aracılığıyla yürütüldüğü için bu elçiliklerde çalışan görevli ve tercümanlar için Türkçe öğrenmek bir zorunluluk olmuştur (Timur Ağıldere, 2010, s. 694). Örneğin tercüman olarak yetiştirilmek amacıyla Osmanlı tebâsından seçilen 9 yaşındaki Ermeni, Rum, Süryani… çocuklara Fransa tarafından İstanbul’da Dil Oğlanları Okulu adıyla bilinen manastırda eğitim veriliyordu. Burada Türkçelerini geliştirmek için verilen derslerin
8
yanında diplomatlık dersleri de öğretilmekteydi. Hem tercümanlık yapan hem de Türk-Fransız ilişkilerini yürüten bu kişilere dil oğlanları adı verilirdi (Nurlu, 2011, s. 11).
Osmanlı Devleti döneminde hem yabancı ülkeler hem de devlet bünyesindeki azınlık halklar resmi dil olması dolayısıyla Türkçeyi öğrenmek istemişlerdir. Ayrıca Osmanlı Devletinin egemen olduğu yerlerde halkın bir arada yaşamaları ve paylaşımda bulunabilmeleri için Türkçeyi öğrenmiş olmaları muhtemeldir (Biçer, 2012, s. 124). Osmanlı Devleti döneminde yabancılara Türkçe öğretimi için hazırlanan yerli ve yabancı kaynaklar şunlardır:
Barker, W. B. (1854). A Practical Grammar of the Turkish Language with Dialogues and Vocabulary, London.
Bıanchı, T. X. (1839). Le Guide de la Conversation en Français et en Turc, Paris. Gürcü, S. (1892). (Ecnebilere Mahsus) Elifbâ-yı Osmanî.
Güzeloğlu, E. (1852). Dialogues Français-Turcs, Précédés d'une Vocabulaire, Constantinople.
Hındoglou, A. (1829). Theoretisch- Practische Turkische Sprachlere, Viyana.
Manissadjiman J. J. (1893). Lehrbuch der Modernen Osmanisches Sprache, Stuttgart. Mihri, M. (1884). Kitabü’t-Tuhfetü’l-Abbasiyetü’l Medreset el Aliyetü’t - Tevfikiye, Mısır.
Ruhi, M. (1893). Conversazione in Lingua Turca Elkaliona, İstanbul. Sinan, J. P. (1854). Abrégé de Grammaire Turque, İstanbul.
Wahrmund, A. (1869). Practisches Handbuchder Osmanische – Turkischen Sprache, Gissen (Doğan ve Hengirmen’den aktaran Biçer, 2012, s. 127).
Türkiye’de yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde kurumsal anlamda hizmet 1984 yılında Ankara Üniversitesi bünyesinde kurulan TÖMER’le başlamıştır. Daha sonraki yıllarda da çeşitli üniversitelerde Türkçe Öğretim Merkezleri kurularak yabancılara Türkçe öğretimine önem verilmiştir. Günümüzde bu alandaki çalışmalar yürüten kurumların başlıcaları aşağıda verilmiştir:
9
Ahmet Yesevi Üniversitesi Hazırlık, Dil Öğretim Merkezi Türk Dili Bölümü, Ankara Üniversitesi Türkçe ve Yabancı Dil Uygulama ve Araştırma Merkezi (Ankara TÖMER), Atatürk Üniversitesi Dil Öğretim Merkezi (DİLMER), Boğaziçi Üniversitesi Dil Merkezi, Dicle Üniversitesi Yabancı Diller Öğretimi Uygulama ve Araştırma Merkezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Dil Eğitimi Araştırma ve Uygulama Merkezi (DEDAM), Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Türkçe Öğretimi Birimi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Uzaktan Türkçe Öğretim Programı, Fatih Üniversitesi Sürekli Eğitim Merkezi (FÜSEM) Temel Düzey Türkçe Eğitimi, Fırat Üniversitesi Dil Eğitim - Öğretim ve Araştırma Merkezi (FÜDEM), Gazi Üniversitesi Türkçe Öğrenim, Araştırma ve Uygulama Merkezi (Gazi TÖMER), Hacettepe Üniversitesi Dil Öğretimi, Uygulama ve Araştırma Merkezi (HÜDİL), İstanbul Üniversitesi Dil Merkezi Türkçe Birimi, Kara Kuvvetleri Komutanlığı Lisan Okulu Türkçe Bölümü, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yabancı Diller Yüksek Okulu Türkiye Türkçesi Öğretimi Koordinatörlüğü, Millî Eğitim Bakanlığı, Süleyman Demirel Üniversitesi Türk Dili Öğretimi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Trakya Üniversitesi Dil Eğitimi ve Öğretimi Uygulama ve Araştırma Merkezi, Türk Dil Kurumu, Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı (TİKA), Yunus Emre Vakfı… (Alyılmaz, 2010, s. 729-730). 2014 yılında kurulan Aksaray Üniversitesi Türkçe Öğretim Merkezi de bu alanda hizmet veren kurumlar içinde yerini almıştır.
1.1.5. Yabancı Dil Olarak Türkçenin Öğretiminde Karşılaşılan Zorluklar Türkçenin yabancılara öğretimine son yıllarda geçmişe oranla daha çok önem verilmiştir. Bu alanda yurt içinde ve yurt dışında çeşitli kurumlar öğretim çalışmalarını yürütmektedir. Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde çeşitli sorunlar bulunmaktadır. Bunlardan ilki öğretim programından kaynaklanan sorunlardır. Candaş Karababa (2009) çalışmasında Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde eğitim veren kurumların ders programlarının öğrencilerin ihtiyaçlarına ve seviyelerine uygun bir şekilde düzenlenmediğini belirtmiştir. Hedef kitlenin yaşı, milliyeti ve Türkçe yeterlik düzeyi ders programlarının hazırlanmasında önem arz etmektedir.
Türkçenin yabancılara öğretiminde karşılaşılan sorunlardan bir diğeri malzeme yetersizliğidir. Öğrencilerde görülen telaffuz bozukluklarının temelinde görsel ve işitsel materyallerin kullanım azlığı bulunmaktadır (Er, Biçer & Bozkırlı, 2012, s. 62). Ders
