Sendika fikrinin tekâmülü
iH * U »ırada «sendika» g ü n ü n k onusu oldu. Bâzı ta rtış m aların eski fik irle re saplı k a l - i m ak tan ileri geldiği hissi u y a n ı - yor. B undan dolayı sen d ik a k u r u m u ve fik rin in geçirdiği tek âm ü l ü zerin d e d u rm a k istiyoruz.
G eçen sarın ilk y a n sın d a İngil- tered e. daha so n ra F ran sad a «Sen dika» 1ar ııru flararas] gerginliği a rttıra n saldırıcı teşk ilâ tlar idi. «Sendika» denince yainız işçi te ş k ilâ tla rı anlaşılıy o rd u . B u n la r ise p a tro n lara , i? teşk ilâ tların a , d e v lete karşı k o y u y o rlard ı. E llerinde birçok im k â n lar da vardı: a ) B i rik tirile n p aray ı önce y alnız -sigor ta tem in atı o larak k u lla n ırk en , so n rad an sendika m en su p la n m s i lah lan d ırm ak , o n la rı iç h arp lere so k m ak için b ü tçe h a lin e ko y m u ş lard ır; b) B u b ü tçe daha sonra M il letlera rası an laşm aları d o ğ u rm u ş tu r. M illi m en faatleri çiğniyen te h likeye d ü şü ren E n te rn a s y o n a lle r, s ırf p atro n la m ücadele b ah an esiy le ih tilâllere k a p ı açm ışlardır. B u na ulaşm ak için d e e lle rin d e b â zı h azırlık v a sıta ları vard ı: 1) P a sif veya a k tif işsizlik ÎC lıom age); i ) Sabotage: İşini b ırak m a veya m ak in eleri ta h rip etm e şek lin d e k i m ütecaviz d av ran ış; 3) G rev: İşçilerin teşk ilâtlı olarak işlerini b ırak m ala rı ve p a tro n aleyhine h a rek e te geçm eleri.
S en d ik ala rın b u tarzd a saldırıcı faaliy etleri sosyalistler ve k o m ü n istle r tarafın d an a y rı tarzlard a desteklendi. S o sy alistler bu h â d i seleri önliyecek te d b irle r arad ı - lar. B u ya: A. D evlet vasıtasiyle; B. Veya bizzat sen d ik alarla a n la şarak m ü m k ü n d ü . D evlet vasıta- siyle o lan d üzeltm e ve refo rm te şebbüsleri d evlet sosyalizm i, m illî sosyalizm a d lariy le tan ılır. S o sy a lizm e n d ü striy i ve ik tisad i teşeb büsleri m illîleştirm e esasına d a y a n ır. F a k a t b u n u , fe rtle rin h ü r r i y etin i ve m ü lk h a k la rın ı ta n ıy a rak , ted ricî y ap m ak ister. K o lek tivizm ise e n d ü striy i m illileştir - mez. Y alnızca işi m illileştirir, teş k ilâ tla n d ırır. S erm aye fe rd i o la ra k k alır. H ü r teş k ilâ tlarla k u r u lan sosyalizm , İçtim aî refo rm u n m evcut b ü tü n teş ek k ü llerle an - laşm a su re tiy le yapılm ası d em ek tir. B öyle b îr sistem h erh an g i bir cebrî m ü d ah aley e a le y h ta rd ır; h ü r riy etçid ir; d e m o k ra tik tir. Siyasî şekilde teşk ilâ tlan d ığ ı zam an «sos yal dem okrasi», «liberal soşya - lizm» ad ların ı alır. 19 u n c u asır sonlarında bu nevi teşek ü llerin garp m em lek etlerin d e m ü h im ro lü o lm u ştu r.
ısın d a : B u h a r K a z a n ı: 7-8 m e tre lit k ü lh a n lı 12 a tm o sfe r ta z y ik e u a t t e UOOO) kilo b u h a r v e re b ilir, d a n s a tö rlü A lte r n a tö r: 105 k a v e a -
A d a p a z a rı 1836. İs ta n b u l 27 M 13 ■
Y a z a n :
H ilm i Z iy a Ü lk e n
F a k a t g erek dev let sosyalizm i g erek lib e ral sosyalizm , geçen a s ır sonlarında h a ttâ 1918 e k a d ar h âd şeklini alan se n d ik aları tatm in e t m edi. Ç ü n k ü b u n la r sen d ik alara an ca k m em leket içinde hisseleri n isb etin d e h ak v eriy o rlard ı. Zira o zam anki görüşte se n d ik alar y a l nız işçî teşekküTliTİ idi. G ayeler! yalnız p atro n la m ücadele etm ek değil, cem iyete h âkim olm aktı. İste sen d ik aların bu eski te lâ k kisin d en k en d ile rin e m ahsus bir ideoloji doğdu ki, b u da şendi - k a liz m 'd ir. S e n d ik ala rın M illet le r a r a s ı a n la şm asın d an E m e m a s -ytm aller çık tı. E n te rn asy o n aller m illi h u d u tla rı in k â r ettile r. B u n u n en se rt ifadesi kom ünizm in «dünya işçileri birleşiniz» paro - lası idi. S endikalizm o zam anki telâk k iy e göre daim a kom ünizm olm uştu; a ) M illî h u d u tla rın ta nıtm am ası; b» F e rd î m ü lk iy elin m u tlak o lara k k ald ırılm ası; o Bu h a rek e tle re engel olan h e r tü rlü geleneğin yıkılm ası: Din, aile, gelenekçi a h lâ k : d ) P ro le ta ry a d ik ta tö rlü ğ ü ile idare. K om üniz - m in istediği şey y a ln ız p a tro n la rın değil, b ü tü n o rta sınıfların tasfiyesi idi. K om ünizm h ü rriy e t ve dem okrasi d ü şm an ı idi.
K om ünizm i b u hedefe u laştıran ilk a d ım lar geçen asır so n u n u n se n d ik aların d an geldi. «Sendika - lizm» tâ b iri âdeta kom ünizm in birinci m erhalesi gibi görülm iye başlam ıştı. B u n u n la b e rab e r 1918- 1948 tec rü b ele ri sırasın d a b u m â n adaki sendikalizm yav aş yavaş o rtad an k a lk tı. Faşizm v e Nazizm tec rü b ele ri onu k a ld ırm ak gaye siyle em p e ry alist, m ü tecav iz ve h ü rriy e t d ü şm an ı b ir zem ine d a y an d ık la rı için y ık ıld ılar. Yalnız bugün b ü tü n d e m o k ra tik p a rti - ler b u eski «sendikalizm» in ale y h in d ed ir. S en d ik a m efh u m u son 25 senede b ü sb ü tü n değişm iş ol m asına rağ m en , h â lâ k elim en in ta rih î fen a in tib a ı o ndan bazıla rın ın - hak sız y e re - ü r k ü n tü ile
bahsetm esine seb ep o lm ak tad ır. B irinci C ihan H a rb in in n etice leri k ap ita l ile iş a rasın d a k i m ü n aseb etlerd e b ü y ü k değişm eler doğ u rd u (1) işçi h a re k e ti yalnız lib e ral k a p ita list sistem i değil, b ü tü n h ü rriy e t, dem k rasi ve m il let bünyesini te h d it ed en b ir k u v vet h alin i alm ak su re tiy le istih sâl sahasını lü zu m u n d an fazla aştı. H arb in ih tiy açları h ü k ü m e tle ri istih sâle ve ran d ım an a h u su si b ir d ik k a t atfetm iy e m ecb u r etm işti. H ü k ü m e t iş v eren lerle işçiler a ra sın d a k i çatışm ad an kaçınm ıya m ecb u rd u . Ç ü n k ü ran d ım an azal m asının cep h e ü zerin d e doğ ru - dan d o ğruya tes iri v a rd ı. A yrıca işçilerin m ü m k ü n e n b ü y ü k iş randım anı ile h a rb e y ard ım e t - m eleri lâzım dı. B u h a l b ir nevi
h a r p ik tisa d ı doğurdu. S e n d ik a h â lin d e to p lan an işçi te ş k ilâ tla rı h a rb e a it m eseleleri h ü k ü m e tle b irlik te k o n u şu rla rsa daha iyi n e tic e le r elde edileceği anlaşıld ı. H a ttâ sen d ik a b a ş k a n la n m ülıim m ev k ilere g etirildi. S endikalizm ta rih in d e ilk d efa h ü k ü m etler, hat tâ iş v e re n le r se n d ik alara fay d alı b ir fa k tö r gözüyle b a k tılar. Ç ü n k ü teşk ilâtlan m am ış ve id ared en m ah ru m işçi daha kolay dem agog la rın tes iri a b ın d a k a la b iliy o r lard ı. M em leket m ü d afa asın a ' iş tira k eden s e n d ik alar siyasi ik ti d a rla ve p atro n la d o ğ ru d an doğru- ye tem asa m ec b u r o ld u lar. B u s u re tle s e n d ik alar a rtık m em leketin ik tisad i h a y a tın d a yıkıcı b ir u n - s u r değil, k u ru c u b ir u n s u r ol - m ıya b aşlad ılar. 1918 den 1948’e k a d a r b u kelim en in g arp ik tisa d i ve siyasî h ay atın d a oynadığı rol ve m ân a değişti. S e n d ik ala r, is tik lâllerin i m uhafaza e tm e k üzere, d ev letle iş b irliğ i y a p ara k d e v le tin ve m illetin b ir organı h a lin e
g e ld iler.
H a rp ten so n ra F ra n sa d a u m u m i iş k o nfederasyonu ICjG.T.) k u r u l d u . B aşka m em lek etlerd e de b u n u n b e n zerleri v ard ır. B u y en i h a re k e tte p lân lı ik tisad ın , işin ko llek tifleştirilm esi fik rin in ro l le ri oldu. M illileştirm e istek leri 1936-38 arasın d a b ü tü n sın ıfla rın iştira k i ile k o n u şu ld u . C.G.T. n in ik tisad i - siyasî ro lü sen d ik a re - fo rm u n u n en m ü h im neticesidir. İn g iltered e tra d e -u n io n iste ’le r bu y o ld an a y n lm ıv a çalıştılar. E ski fik irle rin m ü d afü eri geri h a re k e ti tem sil ediyor; kom ünizm o n u n za a fla rın d a n fa y d alan m a k için f ı r sat b ek liy o rd u . F a k a t m u v affa k olam adı. F ra n sa d a h ıristiy a n işçi le ri konfed erasy o n u . M ille tle ra ra sı h ıris tiy a n se n d ik aları k o n fed e rasy o n u - bu teşeb b ü slerd en a y rı - yeni g ö rü şü g eliştiren te ş e k k ü lle rd ir. G a y ele rin e erişm ek içi* m eslek tesan ü d ü v e m eslek te ş k ilâ tla rın ı k u v v e tle n d irm ek le işe b aşlad ılar. M eslek teş k ilâ tların ın b irliği sayesinde se n d ik aları k u - ru y o rlard ı. B u a rtık geçen asııd a- k in d e n b ü sb ü tü n başk a b ir şey - di: S e n d ik a la r o rta v e aşağı sı - m fla rd a n h e r b irin in işine ve d e recesine göre a y rı a y rı teşek k ü l ediyordu. O n lara göre Corporation işçilerle p a tro n la r arasın d a iş b ir liğine d ay an m ak ta d ır; ve bu o r ta çağın u sta - ç ırak m ü n aseb e tin d en çok fa rk lıd ır. Ç ü n k ü b u ra d a o nlardan h e r b irin in m u h ta riy e ti, teşk ilâ tı v ard ır. H e r b iri nis- betsizce b ü y ü m ü ş ve g enişlem iştir tş birliği fe rtle r veya aile le r d e ğil. bu b ü y ü k te ş e k k ü lle r a ra sm - d ad ır. Bu esaslı fa rk la rd a n d o la yı, aslâ o rtaçağa d ö n ü şten b a h se dilem ez.
B irleşik A m erik ad a sen d ik a sı - n ıf m ücadelesine d ay an an doc - trin a ire v e te ş k ilâ t d eğildir. S e n dikalizm k a p ita list sistem e v e - ya anonim şirk ete d ah ild ir. A m e rik an iş fed erasy o n u k a lifiy e ol - m ıyan işçilere k arşı m en faatleri - n in m üdafaası için k alifiy e işçi le r tara fın d a n k u ru lm u ş tu r. B u - n u n la b e rab e r o rad a da a srın b a şında, h a ttâ y a k ın sen elere k a d a r eski m ân ad ak i se n d ik a fik rin in m ü d afileri o ld u ve h en ü z m u k a v em et etm e k te d ir. A ncak se n d i kalara girm em iş işçi o k a d a r ç o k tu r ki. bu m ühim b ir hâdise teşkil etm iyor. Şim di asıl m esele b u g ü n k ü g ö rü şü n başarılı n e ticelerin i elde etm esi «ihtilâlci sendikalizm » in iflâsından sonra o ld u ğ u n u gö sterm ek ted ir ki, b u n dan da ay rıca bahsedeceğiz.
(1) P io tr M ohortynski, Le S y n d icalism s depute 1918.
O ğ u z A ra l
BİBAZ SO N K A M JV A - | MAdonmuştum se\ G ÎO ANNECİĞİM B E .' VAN t MAP* AMA
