TTK’nın 1016. Maddesinde yer alan navlun yani deniz yoluyla eşya taşıma sözleşmesi kısaca, taraflardan birinin deniz yoluyla eşya taşımayı (taşıyan), diğer tarafın da (taşıtan) bunun karşılığında navlun adı verilen bir ücret
Söz konusu sözleşmenin unsurlarını ise şu şekilde sıralamak mümkündür: 1. Taşımanın deniz yolu ile yapılması gerekmektedir. Nehir ve göllerde yapılan taşımalar
navlun sözleşmesi kapsamı dışında kalır.
2. Taşımanın gemi ile yapılması gerekmektedir.
3. Deniz yolu ile eşya taşıma taahhüdü bulunması gerekmektedir. Deniz yolu ile yapılan
yolcu taşıma sözleşmesi navlun sözleşmesi kapsamında değil, yolcu taşıma sözleşmesi
kapsamındadır.
4. Deniz yolu ile eşya taşımanın navlun karşılığında yapılması gerekmektedir. 5. Taşınacak eşyanın taşıyanın normal gözetim ve korumasına bırakılması
Söz konusu sözleşmenin ilgilileri:
1. Taşıtan: Bir navlun sözleşmesi gereğince, ödeyeceği navlun karşılığında
eşyasının taşınması talebinde bulunan kimsedir.
2. Taşıyan: Bir navlun sözleşmesi gereğince, bir ücret karşılığında deniz yolu
ile eşya taşımayı üstlenen kimsedir.
3. Donatan: Gemisini deniz ticaretinde kullanan kimsedir. Donatan, gemisini
başkasına ve başka faaliyete tahsis etmeyerek deniz yolu ile eşya taşımayı kendisi üstlenmiş ise donatan aynı zamanda taşıyan sıfatını kazanır.
4. Gemi İşletme Müteahhidi: Kendisine ait olmayan bir gemiyi kendi adına
deniz ticaretinde bizzat veya kaptan marifetiyle kullanan kimsedir. Gemi işletme müteahhidi, üçüncü kişilerle olan ilişkilerinde donatan sayılır.
5. Yükleten: Yükleten, taşınacak yükü gemiye getiren veya teslim eden
kimsedir.
6. Gönderilen: Gönderilen, yükü bir varma limanında kendi adına teslim
alma hakkına sahip olan kimsedir.
7. Broker: Bir navlun sözleşmesinin kurulması için tarafları bir araya getiren
TTK'nın 1016. Maddesinde yapılan tarif gereğince, navlun sözleşmeleri iki şekilde düzenlenebilir. Bunlardan ilki çarter sözleşmeleri, ikincisi de
kırkambar sözleşmeleridir.
1. Çarter Sözleşmeleri (Charter Party): Çarter sözleşmeleri, bir geminin
navlun karşılığında tamamının veya bir bölümünün veya belirli bir yerinin deniz seyrüseferi için taşıtana tahsis edilmesini öngören sözleşmelerdir.
Çarter sözleşmelerinde gemi tahsisi taahhüdü ile yük taşıma taahhüdü birlikte yer alır.
Çarter parti sözleşmeleri, sözleşmenin niteliği itibari ile çeşitli şekillerde düzenlenebilir.
A. Bare Boat Çarter Sözleşmesi (Bare Boat Charter): Bare boat çarterda,
geminin çıplak kiralanması söz konusudur. Bir başka ifade ile, gemi
personelsiz olarak belirli bir ücret karşılığında teçhizatı ile birlikte ve belirli bir süre için kiralanır. Kiraya verenin geminin teknik ve ticari 'yönetimi
B. Demişe Çarter Sözleşmesi (Demise Charter): Demişe çarterda, geminin
üzerindeki teknik ve ticari yönetimi çarterere devri söz konusudur. Ancak demişe çarter, bare boat çarterdan farklı olarak geminin personeli ile birlikte devri söz konusu olabilir.
Demişe çarterda donatanın, gemiyi sözleşmede yazılı nitelikte sefere elverişli bir şekilde
çarterere teslimi ile birlikte gemi üzerindeki denetim hakkı, bakım ve onarım borcu sona erer.
Bir başka ifade ile, donatanın gemiyi bütün sözleşme süresince kullanmaya elverişli bir halde bulundurma yükümlülüğü bulunmamaktadır.
C. Zaman Üzerine Çarter Sözleşmesi (Time Charter): Donatan, time
çarterer emrine yalnız gemi ve teçhizatını değil, ayrıca kaptan ve gemi adamlarını belirli bir zaman tahsis eder. Örneğin; iki yıl sure ile.
Zaman üzerine çarter partilerde, gemi üzerindeki sadece ticari yönetimin çarterere devri söz konusudur. Geminin teknik yönetimi donatanın üzerinde kalır. Donatan gemi üzerindeki bu kontrolünü kaptan aracılığı ile yapar.
D. Yolculuk Üzerine Çarter Sözleşmesi (Voyage Charter): Yolculuk
üzerine çarterda, geminin bir veya birkaç yolculuk için tamamen veya kısmen personeli ile birlikte tahsisi söz konusudur. Bu çeşit çarter partilerde, geminin yolculuğunun gecikmesizin başarılı ile tamamlaması donatan açısından en
önemli unsurdur.
Yolculuk üzerine çarter partilerde, geminin hem teknik hem de ticari
yönetimi donatandadır. Bu sebeple, donatanın yolculuk süresince geminin sefere elverişli olmasından dolayı sorumluluğu devam eder. Yükü
ilgilendirenler hariç, yakıt, teçhizat, liman, römorkaj ve pilotaj giderleri donatana aittir.
E. TİP Çarter Partiler: Tip çarter partiler, baltic and international maritime
conference (bimco), general council of british shipping ve chamber of shipping of the U.K gibi kuruluşlar tarafından hazırlanır.
Uygulamada en çok kullanılan formlar;
(i) bare boat çarter alanında, barecon A (kullanılmış gemiler), ve barecon B (yeni inşa
edilen gemiler);
(ii) zaman üzerine çarter- time çarter alanında, baltime, linertime, NYPE (new york
produce exchange), NYPE üzerindeki 1981 değişikliğinden sonar kullanılan, asbatime,
fonasbatime, ıntertanktime, shelltime, esso, texaco (tankerler için);
(iii) yolculuk üzerine çarter- voyage çarter alanında, gencon, asbatank-voy, mobilvoy,
ıntertank-voy (sıvı yakıt taşımaları), grains-voy (hububat taşımaları için), bimchemvoy (kimyasal madde taşımaları) dır.
2. Kırkambar Sözleşmeleri: Kırkambar sözleşmesi, parça ve belirli bir
eşyanın denizde navlun karşılığında gemi ile taşınmasını taahhüt eden
sözleşmedir. Kırkambar sözleşmelerinde, belirli bir gemi için rezervasyon söz konusu olmaksızın işletmece belirlenecek bir gemi ile taşıma yapılır. Bu tür sözleşmelerde bir geminin veya bir bölümünün tahsisi söz konusu değildir.
Kırkambar sözleşmeleri muntazam seferler yapan ve belirli bir tarife uygulayarak bir çok
kişinin yükünü taşıyan gemiler ile yapılır. Donatanlar bu taşımalarda herkes için uygulayacakları genel şartları ilan ederler.
Kırkambar sözleşmelerine uygulamada "liner taşıma" da (düzgün hat
taşımaları) denir. Bu tür taşımalarda uygulanacak şartlar genellikle aynıdır. Taşıma şartlan, taraflar arasında booking note veya recap adı verilen
