Başlık: Sulama Suyu Tuzluluğunun Tınlı Toprakta Profil Tuzluluğuna EtkisiYazar(lar):YURTSEVEN, Engin;ÖZTÜRK, Hasan S.Cilt: 7 Sayı: 3 Sayfa: 001-008 DOI: 10.1501/Tarimbil_0000000639 Yayın Tarihi: 2001 PDF

(1)

<-7

103 r

-

t"'

.9)

kiy

95 Z Z

₁₂₄

2))

1 0)

S

<N'i

, ' a-■ il et I

(2)

Ankara Üniversitesi

Z

İ

RAAT FAKÜLTESI

TARIM BILIMLERI DERGISI

Journal of Agricultural Sciences

Cilt

Say

ı

Volume /

Number

(3)

B

İ

L

İ

MSEL DANI

Ş

MA KURULU*

Numan AKMAN Taner ALAGÖZ Suzan ALTINOK Sevinç ASAL Veysel AYSEL Süreyya BAŞ Ruhi BAŞTUĞ Kazım ÇARMAN Necmettin ÇELIK Ertuğ DOZGONEŞ Bülent EKER Hakkı EMSEN İbrahim ERDAL Muammer ERDEM Hasan FENERCİOĞLU Temel GENÇTAN Irfan GİRGİN Mediha GÜLER Okan GÜNEY Ertan İLTER Abdullah KADAYIFÇI Rıza KANBER

Ankara Üniv. Zir.Fak. Ankara Çukurova Üniv. Zir. Fak. Adana Ankara Üniv. Zir.Fak. Ankara Ankara Üniv. Zi•.Fak. Ankara

Onsekiz Mart Üniv. Fen Ed. Fak.Çanakkale Adnan Menderes Üniv. Zir.Fak. Aydın

Akdeniz Üıilv. Zir. Fak. Antalya

Selçuk Oniv.Zir.Fak. Konya

Uludağ Üniv. Zir. Fak.-Bursa

Karadeniz Tek. Üniv.Den.Bil.Fak.Trabzon Trakya Üniv. Tekirdağ Zir. Fak. Tekirdağ Atatürk Üniv. Zir. Fak. Erzurum

Süleyman Demirel Üniv. Zir. Fak. Isparta Ondokuz Mayıs Üniv. Su Ürün. Fak. Sinop

Çukurova Üniv. Zir. Fak. Adana

Trakya Üniv. Tekirdağ Zir. Fak. Tekirdağ Ankara finiv.Zir. Fak. Ankara

Gazi Oniv.Mesleki Eğt.Fak. Ankara

Çukurova Üniv. Zir. Fak. Adana

Ege Üniv. Zir. Fak. İzmir

Süleyman Demirel Üniv. Tek. Eğt Fak. Isparta

Çukurova Üniv. Zir. Fak. Adana

Mustafa KAPLAN Mehmet. KARA M.Riiştü KARAMAN Birol KAYIŞOĞLU İbrahim IOSMALI Süleyman KODAL Rasim OKURSOY Faruk ÖZGÜVEN Fazh ÖZTÜRK Ismail ÖZTÜR

Yunus PINAR

Şafak POLATS0 Halide SARIOGLU Kadir SEYHAN Süleyman TABAN İlhan TURGUT Aydın URAL Poyraz ÜLGER A.Kadir YAĞCIOĞLU Sait YAŞAR Yahşi YAZICIOĞLU Aydan YILMAZ

Akdeniz Üniv. Zir. Fak. Antalya Selçuk Üniv. Zir. Fak. Konya Gaziosmanpaşa eniv.Zir.Fak. Tokat Trakya Üniv. Tkirdağ Zir. Fak.-Tekirdağ Ege Üniv. Zir. Fak.İzmir

Ankara Üniv. Zir. Fak. Ankara Uludağ. Üniv. Zir. Fak. Bursa Çukurova lüniv.Zir. Fak. Adana Ankara Üniv. Zir. Fak. Ankara Dokuz Eylül Dnv.Güzel San.Fak. Izmir Ondokuz Mayıs Üniv. Zir. Fak. Samsun Ankara Üniv. Zir. Fak. Ankara Gazi Üniv.Mesleki Egt.Fak. Ankara

Karadeniz Tek.eniv.Den.Bil.Fak. Trabzon Ankara Üniv. Zir. Fak. Ankara

Uludağ Üniv. Zir. Fak. Bursa Ege Üniv. Milh.Fak. İzmir

Trakya Üniv. Tekirdag Zir. Fak. Tekirdağ Ege Üniv. Zir. Fak. İzmir

Ege Üniv.Zir.Fak Izmir

Gazi Oniv.End.San.Egt.Fak. Ankara Ankara Üniv. Zir. Fak. Ankara

*Bu sayıda yaymlanan makaleler için hakemli ine başvurulan öğretim üyeleri, soyadın göre alfabetik olarak sıralamm tır.

Yaz

ış

ma Adresi

Tanm Bilimleri Dergisi*

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Halkla

İ

li

ş

kiler ve Yay

ı

n Ünitesi

06110 D

ış

kap

ı

-ANICARA

E-mail . halklail@agri.ankara.edu.tr

ISSN: 1300-7580

Dizgi ve Bask

ı

: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Halkla

İ

li

ş

kiler ve Yay

ı

n Ünitesi

06110-ANKARA

*) Ocak, nisan, temmuz, ekim aylar

ı

nda yay

ı

nlan

ı

r.

Sahibi

Ankara üniversitesi Ziraat Fakültesi Ad

ı

na

Prof.Dr.Yetkin GÜNGÖR

Dekan

Yay

ı

n Kurulu

Prof.Dr.A. Hamdi ERTA

Ş

Prof.Dr.Nilgün HALLORAN

Prof.Dr. Ramazan ÖZTÜRK

Doç.Dr.M.Fatih SELENAY

Doç.Dr.Nevin AKPINAR

(4)

Tar

ı

m Bilimleri Dergisi 2001 7 (3) 1-155

İ

Ç

İ

NDEK

İ

LER

Sulama Suyu Tuzlulu

ğ

unun T

ı

nl

ı

Toprakta Profil Tuzlulu

ğ

una Etkisi'

Engin YURTSEVEN 2 Hasan S.ÖZTÜRK3

Geliş Tarihi: 03.11.2000

Özet: Bu çalışmada, tınlı topraklarda, farklı tuzlulukta ve Ca/Mg oranlarındaki sulama sularının toprak profil

tuzluluğunun değişimine olan etkileri incelenmiştir. Bu amaçla tarla denemeleri, 4 farklı tuzluluk (kontrol-1.3, 3, 4.5 ve 6

dS/m) ve iki değişik Ca/Mg oranı (3:1 ve 1:3) içeren sulama suları ile patlıcan ekili parsellerde yürütülmüştür.

Denemeler, 3 tekrarlamalı olarak tesadüf bloklarında faktöriyel düzende 24 parselde 1988 ve 1999 yıllarında

tamamlanmıştır. Toprak profil tuzluluğu değişimleri 0-90 cm profil için incelenmiştir. Bütün parsellerde her iki yıl da

tuzluluklar artmıştır. Tuzluluğun yüksek olduğu konularda bu artma daha da yüksek olmuştur. Aynı zamanda toprak

luzluluğundaki artışlar 0-40 cm profilde daha yüksek düzeylerdedir. Buna karşın ilk yıl sonuçlarına göre, 60-90 cm

profilde profıltuzluluğundaki değişim oldukça azdır.

Anahtar Kelimeler: tuzluluk, profil tuzluluğu, Ca/Mg oranı, tınlı toprak

The Effect of Irrigation Water Salinity on Loamy Soil Profile Salinity

Abstract: In this field study, the effect of different irigation water salinity and two Ca/Mg ratio of applied water on

soil profile salinity changes were studied. Experiments were carried out in 24 parcels contained 4 salinities (controI - 1.3, 3, 4.5 and 6 dS/m) and two Ca/Mg ratios of water (3:1 and 1:3) with tree replications in randomized block with factorial design in 1998 and 1999. The changes of salinity through soil profile were investigated in between 0-90 cm depth in both year. Soil salinities increased in all experimental parcels in both year. The increaments were higher in which applied irrigation water salinity esere greater. The changes of profile salinity were higher in 40 cm soil profile, and in 0-20 cm profile was the higest. There have not been observed any significant changes at the end of the experiment in the deph of 60-90 cm.

Key Words: salinity, profile salinity, Ca/Mg ratio, loamy soil

Giriş

Kurak ve yarı-kurak alanlarda sulu tarımın önemli bir

sorunu olan toprak tuzlulaşması ve tuzluluğun dağılımı

konularındaki çalışmalar tüm dünyada yoğunlaşmıştır.

Sulamada tuzluluk yönetiminde bugün en önemli

konulardan birisi, zaman boyutunda su kaynaklarımızın

kalitelerinin sürekli kötüleşmesi sonucunda, hangi

düzeydeki tuzluluğa izin verilebilir ve bu tür bir tuzluluk

düzeyinde hangi yönetim önlemlerinin alınması gerekir

sorusuna cevap aramaktır.

Torpağa çeşitli kaynaklardan iletilen ve toprakta

biriken tuzlar, çözelti ozmotik basıncının artmasına

neden olur. Ozmotik basıncın artması ise bitkinin

topraktan suyu almasını zorlaştırır. Bu koşulda bitkiler

topraktan yeterli miktarda suyu alamadıklarından, bitki

yapraklarının sararması ve vejetatif gelişmenin azalması

gibi kuraklık etkisine benzer görünümler ortaya çıkacaktır

(Ayyıldız 1983). Çözelti tuzluluğunun artması ile bitki

yaprak nem potansiyellerinde ve yaprak alanlarında

değişmeler beklenmelidir. Sonuçta yetiştirilen bitkinin

duyarlılığına bağlı olarak toprak tuzluluğunun artması ile

belirli bir noktadan sonra verimde kararl ı bir azalma

olacaktır (Maas ve Hoffman 1977).

Sulanan alanlarda, toprak tuzluluğunun artmasında

etkili olan faktörlerden en önemlisi sulama suyunun

tuzluluğudur. Profılde biriktirilen tuzların çok büyük bir

bölümü, yüksek ve tuzlu bir taban suyu sorunu olmayan

alanlarda, sulama suyu ile iletilen tuzlardır. Bitki kullanımı

ve evaporasyon ile tuzların çok küçük bir bölümü

eksilmektedir. Kalan büyük çoğunluk, yıkama ile alandan

uzaklaştırılmadığı sürece, profil tuzluluğunun artmasına

neden olacaktır.

Babcock ve ark. (1968), Frenkel ve ark. (1978), Zartman ve Gichuru (1984), Yurtseven (1989), Yurtseven ve Güngör (1990), Güngör ve ark. (1992), Sönmez

ve Yurtseven (1995) de yapılan çalışmalarda, sulama

suyu tuzluluğuna bağlı olarak toprak profil tuzluluklarındaki

değişmeler incelenmiştir. Sonuçların tümünde, profil

1 Bu makale, Ankara Üniv. Araştırma Fonu tarafından desteklenen 98-11-13-03 nolu proje kapsamında yapılan çalışmaların bir

bölümünü içermektedir 3

Ankara Üniv, Ziraat Fak. Toprak Bölümü-Ankara 2

(7)

2 TARIM BILIMLERI DERGISI 2001, Cilt 7, Sayı 3

tuzluluklarının sulama suyu tuzluluğu ile ilişkili olarak artma gösterdiği, ve bu artmanın sonuçta ele alınan çeşitli test bitkilerinin verim ve kalitelerinde azalma oluşturduğu belirtilmiştir. Bunun yanında, +2 değerlikli katyonlardan Ca ve Mg'un toprak fiziksel özellikleri üzerine benzer etki yapmaları beklenir, ancak doğada miktar olarak Ca iyonları daha fazla bulunmaktadır. Bu nedenle de farklı

miktarlardaki Ca ve Mg iyonları nın toprak profil tuzluluğuna yapacakları etkilerin araştırılması gerekir.

Bu çalışmada, farklı sulama suyu tuzlulukları ile farklı Ca/Mg oranı değerinin, toprak profil tuzluluğunun değişimine olan etkileri, patlıcan ekili deneme parsellerinde, tarla denemeleri şeklinde araştırı

►

mıştır.

Materyal ve Yöntem

Bu çalışmada, sulama suyu tuzluluğu ve suyun Ca/Mg oranındaki değişmelerin tınlı toprakta profil tuzluluğunun değişimine olan etkilerinin ortaya konabilmesi amacıyla, A.Ü. Ziraat fakültesi Bahçe Bitkileri deneme ve üretim bahçesinde 2 yıl süreyle 1998 ve 1999 yıllarında tarla denemeleri kurulmuştur. Çalışmada test bitkisi olarak Ankara koşullarında yetiştirilebilir bir çeşit olan Aydın Siyahı çeşidi patlıcan (Solanum melongena, L.) kullanılmıştır. Deneme alanı toprakları tın ve killi-tın bünyelidir. Analiz sonuçları Çizelge 1'de verilmiştir.

Çalışmada 4 tuzluluk (kontrol-1.3, 3, 4.5 ve 6 dS/m) ve 2 Ca/Mg oranı (01=3:1 ve 02=1:3) konusu tesadüf bloklarında faktöriyel düzende incelenmiştir. Denemelerde tekrarlama sayısı 3 olarak alınmış ve deneme, boyutları

3.5x2.5 m olan, toplam 24 adet parselde yürütülmüştür. Bitki sıra arası 0.70 m, sıra üzeri 0.50 m olarak alınmıştır.

Istenen tuzluluk düzeylerinde sulama sularının hazırlanabilmesi ve parsellere verilebilmesi amacıyla, her parsel başına 225 I hacimli bidonlar yerleştirilmiştir. Bidonların alt kısımlarına yerleştirilen bir yana yardımıyla sular, bitki sıra aralarına açılan yüzlek karıklara verilerek, sulamalar yapılmıştır. Hacmi belli kaplarda istenen tuzlulukta sulama sularının hazırlanabilmesi amacıyla bir BASIC yazılımından yararlanılmıştır (Yurtseven, 1989). Denemeler sırasında toprak nem içerikleri, periyodik olarak alınan örneklerde gravimetrik olarak belirlenmiştir. Yine vejetasyon periyodu içerisinde, her iki yıl da, alınan örneklerden toprak profil tuzluluğunun değişimi izlenmiştir. Çalışmada amaç, aynı alanın profil tuzluluğundaki değişimlerin incelenmesi olduğundan, tuzluluklar toprak örneklerinin 1:2.5'lik çözeltilerinde belirlenmiştir (yan Hoorn ve van Alpen, 1988). Çözelti tuzluluk analizleri (YSI 3200 model) elektriksel iletkenlik cihazı ile yapılmıştır.

Suların tuzluluk düzeylerinin oluşturulmasında NaCI, CaCl2 ve MgSO4 tuzlan kullanılmıştır. Çalışmada yalnızca tuzluluk etkileri araştırıldığından, suların SAR değerleri, kontrol konusu suyu SAR değeri olan 2 (me/I)1/2 olarak korunmuştur. Denemelerde kullanılan sulama sularının tuzluluk (EC,) değerleri Çizelge 2'de verilmiştir.

Bitki etkili kök derinliği 0.60 m olarak alındığından, sulamalar 0.60 m toprak derinliği için, bu derinlikteki kullanılabilir nemin %50'si tüketildiğinde yapılmıştır.

Bulgular ve Tartışma

Denemeler süresince her iki yıl için, konulara göre

uygulanan sulama suyu miktarları Çizelge 3'de verilmiştir. Uygulanan sulama suyu miktarları, tuzluluğun yüksek olduğu konularda daha az olmuştur. Bu, çözelti ortamında yaratılan yüksek ozmotik basınç etlisiyle bitkinin daha az su kullanmasının sonucudur. Bu sonuçlar Yurtseven (1989) ve Sönmez ve Yurtseven (1995)'de verilen sonuçlarla uyuşmaktadır.

Çalışmanın ilk yılında elde edilen sulama suyu gereksinimleri incelendiğinde, tüm konular için 02

konularında uygulanan sulama suyu miktarları yaklaşık

%4 kadar daha az olmuştur. İkinci yıl sonuçlarına

bakıldığında, sulama suyu miktarları arasındaki ilişki ilk yıl

ile çok benzerdir ve yine 02 konularında sulama suyu

miktarları yaklaşık ortalama %5 daha az olmuştur.

Toprak profil tuzluluklarının belirlenebilmesi için, vejetasyon dönemi süresince periyodik örneklemelerle, toprak tuzlulukları (ECe) belirlenmiştir. Elde edilen sonuçlar Çizelge 4' de verilmiştir.

Bu değerler incelendiğinde, her iki yıl için de, tüm konular için tuzlulukların vejetasyon dönemi süresince sürekli olarak arttığı görülmektedir. Bu durum, sulama suları ile profıle taşınan ve burada biriken tuzların sonucudur (Yurtseven ve Güngör 1990, Sönmez ve Yurtsever, 1995). Çalışmada hiçbir konuya yıkama suyu uygulanmadığından, tuzluluk

►

arda vejetasyon periyodu içerisinde, sürekli bir artma görülmektedir. Bu artman ın düzeyi, tuzluluğun daha yüksek olduğu konularda, profile iletilen tuzların fazlalığı nedeniyle daha da fazla olmuştur.

Çalışmanın ilk yılı olan 1998 de elde edilen sonuçlara göre, tuzluluğun 0-20 cm profildeki artış miktarı T4 düzeyinde, 02 konusunda 0.1'e göre daha fazladır. Bu değerler 02 konusunda 1.064 dS/m iken, Oı konusunda 0.949 dS/m olarak elde edilmiştir. Bu profil derinliğinde T3

düzeyinde ise artış hemen hemen aynı olup, Oı'de bir miktar fazla gözükmektedir. Tl ve T2 düzeyindeki dalgalanmalar ise benzerdir.

Profil derinliğinin 20-40 cm olduğu durumda ise, 02

konusunda T4 düzeyindeki artış, diğer tuzluluk düzeylerinden belirgin biçimde farklıdır. Oı konusunda ise bu derinlikte, T3 ve T4 arasında bu düzeyde bir farklılık görülmemektedir. Derinliğin 40-60 cm olduğu profilde, tuzluluktaki değişimler 20-40 cm derinlikteki durum ile çok benzerdir. Derinliğin 60-90 cm olduğu profildeki tuzluluk artış düzeyleri en azdır ve konular arasında çok belirgin bir farklılık görülmemektedir. Çalışmanın ilk yılına ilişkin tuzluluk profılleri Şekil 1 ve 2'de gösterilmiştir.

Çalışmanın ikinci yılından elde edilen tuzluluk verileri incelendiğinde, bir önceki yılda olduğu gibi, tüm konular için profil tuzluluklarının arttığı görülmektedir. Toprağın 0-90 cm profılinde tüm derinlikler için, daha tuzlu konularda daha fazla olmak üzere, tuzluluk değerlerinin tümü artma göstermiştir.

(8)

YURTSEVEN, E. ve H. S. ÖZTÜRK, "Sulama suyu tuzluluğunun tınlı toprakta profıl tuzluluğuna etkisi" 3

Çizelge 1. Deneme topraklarının bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri

Derinlik cm pH EC, dS/m Tarla kap. % Devamlı solma yüz., % Hacim ağırlığı g/cm Kum % Silt

ok Kil _% Bünye Kireç _%

1998 0-20 8.40 0.105 36.1 18.6 1.34 35 40 25 L 5.33 20-40 8.30 0.083 33.1 17.7 1.49 39 36 25 L 4.94 40-60 8.25 0.106 28.9 15.8 1.58 37 31 32 CL 5.15 1999 0-20 8.82 0.125 33.9 17.5 1.28 34 38 28 L 5.26 20-40 8.54 0.110 29.8 14.7 1.45 37 36 27 L 5.90 40-60 . 8.27 0.128 24.2 13.8 1.51 38 33 29 CL 5.72

Çizelge 2. Sulama sularının toplam tuzluluk değerleri (EC,, dS/m)

1998 1999 01 T1 1.318 02 T1 2.127 01 T1 1.250 02 T 1 2.111 T2 3.173 T2 3.041 T2 2.965 T2 2.943 T3 4.335 T3 4.412 T3 4.383 T3 4.442 T4 5.996 T4 6.152 T4 5.825 T4 5.900

Çizelge 3. Denemelerde uygulanan sulama suyu miktarları (litre)

1998 1999 O i Tl 4978 02 T, 4776 01 Tl 5003 02 Tı 4868 T2 4911 T2 4580 T2 4774 T2 4518 T3 4799 T3 4695 T3 4656 T3 4206 T4 4528 T4 4408 T4 4290 T4 4133

Çizelge 4. Çalışmada elde edilen toprak tuzluluk değerleri (dS/m)

1998 1999 Konu Derinlik cm Başlangıç 06.08.1998 20.08.1998 27.08.1998 07.09.1998 Derinlik cm Başlangıç 15.07.1999 28.07.1999 19.08.1999 T1 01 0-20 0,105 0,217 0,567 0,328 0,277 0-30 0,125 0,345 0,297 0,326 20-40 0,083 0,253 0,425 0,286 0,248 30-60 0,112 0,303 0,264 0,286 40-60 0,106 0,221 0,218 0,248 0,231 60-90 0,130 0,298 0,229 0,271 60-90 0,110 0,207 0,218 0,225 0,219 T201 0-20 0,105 0,486 0,896 0,530 0,632 0-30 0,125 0,583 0,599 0,693 20-40 0,083 0,288 0,448 0,333 0,359 30-60 0,112 0,399 0,474 0,535 40-60 0,106 0,256 0,313 0,287 0,304 60-90 0,130 0,336 0,356 0,405 60-90 0,110 0,201 0,260 0,205 0,232 T301 0-20 0,105 0,576 0,567 0,802 0,859 0-30 0,125 0,665 0,750 0,820 20-40 0,083 0,266 0,296 0,659 0,568 30-60 0,112 0,489 0,537 0,596 40-60 0,106 0,244 0,269 0,441 0,391 60-90 0,130 0,391 0,441 0,467 60-90 0,110 0,197 0,191 0,294 0,268 T401 0-20 0,105 0,681 0,788 0,913 0,949 0-30 0,125 0,723 0,743 0,957 20-40 0,083 0,456 0,619 0,564 0,525 30-60 0,112 0,635 0,562 0,719 40-60 0,106 0,322 0,403 0,436 0,364 60-90 0,130 0,463 0,433 0,591 0-90 0,110 0,248 0,224 0,275 0,267 Tı02 0-20 0,105 0,359 0,240 0,401 0,389 0-30 0,125 0,428 0,489 0,500 20-40 0,083 0,260 0,275 0,345 0,292 30-60 0,112 0,335 0,378 0,423 40-60 0,106 0,222 0,226 0,271 0,250 60-90 0,130 0,315 0,289 0,396 60-90 0,110 0,193 0,260 0,250 0,220 T202 0-20 0,105 0,555 0,424 0,530 0,552 0-30 0,125 0,563 0,587 0,618 20-40 0,083 0,357 0,280 0,333 0,364 30-60 0,112 0,428 0,406 0,513 40-60 0,106 0,245 0,256 0,287 0,283 60-90 0,130 0,379 0,363 0,443 60-90 0,110 0,201 0,204 0,205 0,255 T302 0-20 0,105 0,533 0,558 0,575 0,600 0-30 0,125 0,589 0,645 0,897 20-40 0,083 0,236 0,274 0,417 0,424 30-60 0,112 0,464 0,500 0,589 40-60 0,106 0,217 0,312 0,276 0,253 60-90 0,130 0,367 0,392 0,513 60-90 0,110 0,196 0,276 0,208 0,232 T402 0-20 0,105 0,603 0,689 0,971 1,064 0-30 0,125 0,764 0,798 1,048 20-40 0,083 0,520 0,572 0,610 0,698 30-60 0,112 0,493 0,553 0,858 40-60 0,106 0,467 0,484 0,481 0,485 60-90 0,130 0,455 0,478 0,657 60-90 0,110 0,273 0,256 0,327 0,338

(9)

TARIM BILIMLERI DERGISI 2001, Cilt 7, Sayı 3 4 0-20 em (Ca/Mg=3:1) 1998 :000 900 - 800 - 700 - 1 600 - 500 - t.* 400 - . 300 - 200 - 1°' ... --=- = -- . =--="-- = 5 -_. ---. ...,,, 4, =--şffl. 1 1CGTT 2 MT 3 MIT 4 Rffirl« B a şlang ıç 06,08.1998 20,08.19913 27.08,1998 07.09,1998 Tarih 20-40 cm (C:1/410=3:1) 1998 700 600 - 500 - 400 - Ii. 35o - 200 -, 'a cı - —. -= =— =.----, =-... 6. #'. _{—.__.}_— AS ' ....---_— , .4, •..,: o T 1 OT 1 IIIIT 3 OT 4 Başlangıç 06.051.1958 20.05,1998 27,06,1596 07.09.1991 Tarih 40-60 cm (Ca/M9 4.3: 1 ) 1998 500 450 -, 400 - 350 - 1 :: o . : g 200 - ıso 100 50 -_=--"-_ ...---- n' = : ---=---- .45.1 ---=--- =---- =---- --__ —=— GUT 7 CIT 2 MT 3 =t 4 , Başlangıç 06,08.1966 20.09,199e 27,06,1955 07.09,1560 Tarih 60-90 cm (C4/14643:1) 1998 350 300 - 250 - '. _....- -- ---- 29 o - so - =ffl =-=--- -==--- =-- M 4 -- CBT I CIT 2 M T 4 .. _— __ __ — — ---=_ --'-- —,-- 3 .4 .11606,i 06.08.1696 20.00.1996 27,08.1995 07,09,1599 T •rlh

(10)

YURTSEVEN, E. ve H. S. ÖZTÜRK, "Sulama suyu tuzluluğunun tınlı toprakta profil tuzluluğuna etkisi" 5 0-20 cm (Ca//4 g=1:3) 1998 1200 1000 800 1 e 600 iıl 400 200 Mi GT 2 eaT 1 83T 4 ••22:H. Başlangıç . 06,09.1998 20,08,1998 27,08,1998 O .09,1999 Tarih 20-40 cm (Ca/Mg«1:3) 1998 OOO 700 600 500 '42› 400 - ı" non 200 )00 n el Mİ _.- .= [DT 1 OT 1 I NIT 3 I GT 4. ■Al 7:7.ffl :eri ',” #,..0 eaşıangıç 06,08.1998 20,08.1998 27.08.1998 07,09,1998 Tarih 600 40-60 cm (Ca/Mg=1:3) 1998 -- 500 F son • L 200 40e .--- =,,,-. =---'-- ---_ ---:: ._-_.._-...— --= . _-• ----

—=,_

.‘ _... . - ... - C3T 1 C1T 1 INT 3 aşT 4

.sva

n

9 92181,0, 06,08,1998 20 08.1990 7 08.1998 01,09, 1998 T arlh 60-90 cm (Ca/MO..1:3) 1998 400 350 - 300 - 250 - % 200 - 100 - 50 11•11 ..---=_-- --L.---j--- --.. M-' 122 T ı eMIT1 1 E .‹ ıs_ .. ,i <• • _./..› _

:-=

.‹ . Başlangıç 06,08,1999 20,09,1998 27,08,1998 07,09,1998 1. lıflh

(11)

30-60 cm (Ca/Mg=3:1) 1999 0.330 0.700 0,800 0,502 O 400 0,330 0.200 O 100 0.000 Başlangıç 5.071999 9,01,t999 9 08 1999 Tarih 60-90 cm (Ca/Mg=3:1) 1999 O 700 0,00 0,500 O ano yı 0,300 0.200 0,100 0,030 Başlangıç 15,01,1999 T • rlh IZZT CIT IIET 3 WIT4 19 09.1999

6 TARIM BİLİMLERİ DERGISI 2001, Cilt 7, Sayı 3

Profılin 0-60 cm katmanı için, bir başka deyişle kök bölgesi içerisinde, 02 konularındaki artışlar Oı konularına oranla bir miktar daha yüksek olmuştur. Örneğin 0-30 cm profılde 01 konusu için T4 düzeyindeki en son tuzluluk değeri 0.957 dS/m iken, aynı değer 02 konusunda 1.048 dS/m olarak elde edilmiştir.

Benzer şekilde 30-60 cm profıl için de Oı konusunda

T4 düzeyinde elde edilen en son tuzluluk değeri 0.719 dS/m iken, aynı değer 02 konusunda 0.858 dS/m olmuştur. Yine bu derinlik için de T4 düzeyindeki artışlar en

fazladır. Tl düzeyindeki artışlar ise oldukça düşük olmuştur.

Profılin 60-90 cm derinliği için, tuzluluklardaki artışlar, diğer derinliklere göre en düşük olmuştur. Bunun nedeni, sulamaların 0-60 cm profıl derinliği için yapılmış olmasıdır. Ancak yinede bu derinliklerde görülen artışların kaynağı, sulama verimliliğinin %100 olarak korunamaması

nedeniyle oluşan sızma hacmidir.

Çalışmanın ikinci yılı için toprak profil tuzluluğundaki değişimler Şekil 3 ve 4'de verilmiştir.

(12)

60-90 cm (Ca/Mg=1:3) 1999 0,700 0.600 0.500 - A0 400 - ii ki. 0.300 - 0,200 0,100 0.000 B9şlongıç 15 O 999 28,07,1999 19.08,1999 fr2-1T-1— 0T2 IIT3 E1T4 83şlang.ç 15,07,1999 28,07.1999 9.08,1999 0-30 cm (Ca/Mg=1:3) 1999 1,200 1.000 - 0.800

5

_{0.800 -} ııi* 0,400 - 0.200 0.000 MIT 1 MT 2 1E73 1:1T 4 T 8,111 30-60 cm (Ca/Mg=1:3) 1999 mTl 0T2 •T3 121T4 1.000 0.900 0.800 0.700 E 0.600 0.500 0.400 0.300 0,200 0.100 0.000 Başlangıç - 9.07 1999 19,08,1999 Tarih Tarih

YURTSEVEN, E. ve H. S. ÖZTÜRK, "Sulama suyu tuzluluğunun tınlı toprakta profil tuzluluğuna etkisi"

Şekil 4. İkinci yıl (1999) 02 konusu için toprak profil tuzluluklarının değişimi

Sonuç

Bu çalışmada ele alınan bütün konular için profil tuzluluklarında artma görülmüştür. Bu artmanın düzeyi, sulama suyu tuzluluğuria bağlı olarak değişmiştir ve tuzluluğun yüksek olduğu konularda artışlar daha yüksek olarak belirlenmiştir.

Bunun yanında, her iki yıl sonuçlarında da tuzluluk düzeylerine göre incelendiğinde, profil tuzluluğundaki artışlar 02 konularında, Oı konularına göre bir miktar daha fazla olmuştur. Bu da bize, toprağa iletilen Mg tuzlarının Ca++ tuzlarından daha fazla olması durumunda, profılde çökelme oluşturduğunu ve bitki tarafından daha az oranda tüketilebildiğini göstermektedir.

(13)

8 TARIM BILIMLERI DERGISI 2001, Cilt 7, Sayı 3

Kaynaklar

Anonymous, 1954. Diagnosis and Improvement of Saline and Alkali Soils. L.A. Richards (Ed.) U.S. Dept. of Agric., Agriculture Handbook No.60, Washington DC.

Ayyıldız, M., 1983. Sulama Suyu Kalitesi ve Tuzluluk Problemleri.

A.Ü.Ziraat Fakültesi Yayınları 879, Ders Kitabı 244, Ankara.

Babcock, K. L, R. M. Carlson, R. K. Schulz ve R. Overstreet, 1968. Toprak özelliklerinde sulama suyu terkibinin tesiri

üzerinde bir araştırma. (Çev.M.Ayyıldız) A.Ü.Ziraat

Fakültesi Yıllığı 18:150-163.

Frenkel, H., A. Hadas and W. A Jury, 1978. The effect of salt precipitation and high sodium concentrations on soil hydraulic conductivity and water retention. Water Resour.Res. 14:217-222.

Güngör, Y. A. Z. Erözel, Y. E. Yıldırım ve A. Öztürk, 1992.

Yıkama suyu kalitesinin toprak kolonunda oluşturduğu iyon

değişimlerinin belirlenmesi. A.Ü.Ziraat Fakültesi yayınları

1242/683.

Maas, E. V. and G. J. Hoffman, 1977. Crop salt tolerance current assessment. J.Irrig. and Drain Div., ASCE, 103:115-134, 1977.

Sönmez, B. ve E. Yurtseven, 1995. Değişik tuzluluk ve SAR

değerlerine sahip suların toprak tuzluluğu ile domates

bitkisinin gelişimine ve verimine olan etkileri. Köy Hiz. Gn.

Md., Toprak ve Gübre Araşt. Enst. Md. yayınları,

202/R-119, Ankara.

Yurtseven, E., 1989. Değişik kalitedeki sulama sularının soya

fasülyesi verimine etkisi. (Doktora) A.Ü.Fen Bilimleri

Enstitüsü (Basılmamaış).

Yurtseven, E. ve Y. Güngör, 1990. Değişik tuzluluk düzeylerindeki

sulama sularının toprak tuzlulaşmasına etkisi. Doğa Tr.J. of

Agriculture and Forestry, 14:555-561.

Zartman, R. E. and M. Gichuru, 1984. Saline irrigation water: Effects on soil chemical and physical properties. Sol' Sci. 138:417-422.