MU÷LA SA÷LIK YÜKSEKOKULU Ö÷RENCùLERùNùN SOSYO-DEMOGRAFùK ÖZELLùKLERùNùN ÖZ-BAKIM GÜÇLERùNE ETKùSùNùN BELùRLENMESù
Hüseyin SÜZEK* shuseyın@mu.edu.tr Oya ÇAKMAK**
ÖZET
Bu araútırma, Mu÷la Sa÷lık Yüksekokulu Ö÷rencilerinin sosyo-demografik özelliklerinin öz-bakım güçlerine etkisini belirlemek amacıyla, araútırma Hemúirelik ve Sa÷lık Memurlu÷u Bölümlerinde okuyan 370 ö÷renci üzerinde yürütülmüútür.
Araûtırma kapsamına alınan öørencilerin %70.55’inin kız, %90’ının anne babalarının saø ve birlikte olduøu belirlendi. Öørencilerin anne ve babalarının büyük çoøunluøunun ilkokul mezunu ve annelerin %84.32’sinin ev hanımı, %34.05’inin babalarının emekli olduøu saptandı. Öørencilerin %36.75’inin ailelerinin aylık gelirlerinin 251-500 milyon TL., öørencilerin %39.20’sinin aylık gelirinin 75-150 milyon TL. olduøu, %47.03 gibi yarıya yakın kısmının aylık gelirini ailesinden ve burslardan karûıladıøı belirlenmiûtir.
Sonuç olarak ö÷rencilerin barındıkları yer, ba÷lı oldukları sosyal güvence kurumları ile öz-bakım gücü puan ortalamaları arasında fark istatistiksel olarak anlamlı bulundu (p<0.05).
Anahtar kelimeler: Öz bakım gücü, öørenci
GùRùú
Öz-bakım, bireylerin içsel ve dıûsal etmenleri etkileyerek kendilerinin bakımı için harekete yada eyleme geçmeleri ûeklinde ortaya çıkarken, öz-bakım gücü bireyin yaûamı, saølıøı ve iyilik durumunu sürdürmek için saølık etkinliklerini baûlatma yada uygulama yeteneøidir. Çocukluktan yaûlılıøa kadar deøiûme ve geliûme gösteren bu yetenek, kendiliøinden öørenme süreci, zihinsel etkinlik, merak, eøitim, denetim ve deneyim yoluyla geliûen bir insani güç yada yetenektir (Pasinlioølu, 1997).
Bireyin öz-bakım gereksinimlerini karûılama biçimi içgüdüsel olmaktan çok, kültürel kökeninden kaynaklanan öørenilmiû bir davranıû ile ilgilidir. Öørenme bir çevrede oluûtuøuna göre, bireyler büyüme ve geliûme düzeyine göre ne yapıp yapmayacaklarını zaman içinde öørenirler. Böylelikle kendi kendilerine bazı sorunların üstesinden gelmede ve eyleme geçmede çeûitli davranıû örnekleri geliûtirirler (Nahçıvan, 1993). Gençlerin öz-bakım etkinliklerini yerine getirme potansiyeli, gizil gücü ya da yeteneklerinin sorgulandıøı, çeûitli etkenlerle iliûkilerinin araûtırıldıøı çalıûmamız Muøla Saølık Yüksekokulu öørencilerinin sosyo-demografik özelliklerinin öz-bakım güçlerine etkisinin belirlenmesi amacıyla yapılmıûtır.
MATERYAL ve METOT
Araútırmada, Mu÷la Sa÷lık Yüksekokulu Ö÷rencilerine, 18 sorulu anket formu ve 35 sorulu öz-bakım gücü ölçe÷i (tüfekçi, 2000) kullanılarak Hemúirelik Bölümü’nde okuyan 261, Sa÷lık Memurlu÷u’nda okuyan 109, toplam 370 ö÷renci üzerinde yürütüldü. Anket 25.12.2002-15.01.2003 tarihleri arasında uygulandı. Araútırma, Kearney ve Fleischer tarafından 1979 yılında geliútirilen ve 1993 yılında da Nahcıvan tarafından Türkiye’de geçerlili÷i ve güvenirlili÷i tespit edilen Öz-Bakım Gücü Ölçe÷i kullanılarak yapılmıútır. Bu ölçek, öz-bakım gücü kavramı ortaya atıldıktan sonra bu konuda geliútirilen ölçeklerin en sık kullanılanıdır. 35 maddeden oluúan bu ölçek, bireylerin öz-bakım eylemleriyle ilgilenme durumlarını, kendilerinin de÷erlendirmeleri üzerine odaklanmıútır. En düúük puan 35, en yüksek puan 140’tır. En yüksek puan öz-bakım gücünün en büyük derecesini gösterir.
Araútırmada elde edilen veriler, veri kodlama ka÷ıdına kodlanarak SPSS 10.0 paket programında yüzdelik, t-testi, varyans analizi ve ileri istatistiksel analiz yöntemi (Tukey testi) kullanılmıútır.
BULGULAR
Araútırmada ankete katılan ö÷rencilerin; %29.45’ini erkek, %70.55’ini kız ö÷rencilerin oluúturdu÷u; ö÷rencilerin %69.19’unun Hemúirelik, %36.81’inin Sa÷lık Memurlu÷u bölümünde okudu÷u belirlendi (Tablo 1).
Tablo 1. Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Ölçe÷inden Aldıkları Puan Ortalamaları.(n=370). Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Ölçe÷ine Aldıkları Puan Ortalamaları
Ölçek Alt ve üst øúaretlenen alt X ± SS n De÷er ve üst de÷er
Toplam 35-140 50-135 96.6 ± 18.2 370 Puanlar
Tablo 2. Cinsiyete Göre Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Puan Ortalamaları (n=370). Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Cinsiyet N % X r SS Kız 261 70.55 96.2 r 18.4 Erkek 109 29.45 97.6 r 18.1 Toplam 370 100.00 96.6 r18.2
Tablo 3. Okudukları Bölüme Göre Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Puan Ortalamaları (n = 370). Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Bölüm N % X r SS Hemúirelik 256 69.19 96.3 r 18.0 Sa÷lık Memurlu÷u 114 36.81 97.3 r 18.6 Toplam 370 100.00 96.6 r18.2 t = 0.46, F = 0.035, p>0.05
Tablo 4. Okudukları Sınıfa Göre Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Puan Ortalamaları (n=370) Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Sınıf n % X r SS 1. Sınıf 78 21.08 95.3 r 19.0 2. Sınıf 109 29.46 97.2 r 17.6 3. Sınıf 93 25.14 97.7 r 17.3 4. Sınıf 90 24.32 96.1 r 19.2 Toplam 370 100.00 96.6 r 18.2
Tablo 5. Mezun Oldukları Okullara Göre Ö÷rencilerin Puan Ortalamaları (n=370). Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü
Mezun Olunan Okul
n % X r SS
Fen lisesi
1 0.27 105.0 r 0.00
Genel lisesi 247 66.76 96.8 r17.9
Endüstri-ticaret meslek lisesi 5 1.35 96.4 r 8.4
Anadolu lisesi 14 3.78 92.6 r18.0
Saølık meslek lisesi 96 25.95 97.4 r18.9
Özel lise 4 1.08 93.7 r26.7
Süper lise 3 0.81 78.0 r14.9
Toplam 370 100.00 96.6 r18.2
Tablo 6. Ailelerinin En Uzun Yaúadı÷ı Yerleúim Birimine Göre Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Puan Ortalamaları (n=370). Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Yerleûim Birimi N % X r SS Köy 34 9.19 92.2 r 19.9 Kasaba-ùlçe 155 41.90 95.4 r 17.9 ùl 178 48.10 98.8 r 17.8 Yurtdıúı 3 0.81 83.6 r 20.1 Toplam 370 100.00 96.6 r 18.2 F=2.284, p>0.05
Tablo 7. Annenin E÷itim Durumu ve Mesle÷ine Göre Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Puan Ortalamaları (n=370).
Tanıtıcı Özellikler Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Annenin E÷itim Durumu
n % X r SS Okur-yazar deøil 31 8.38 93.9 r 17.9 Okur-yazar 29 7.84 96.2 r 19.0 ùlkokul mezunu 216 58.38 96.6 r 17.9 Ortaokul mezunu 26 7.03 96.8 r 19.1 Lise mezunu 49 13.24 97.2 r 19.4 Üniversite/yüksekokul mezunu 19 5.13 100.2 r 16.9 Toplam 370 100.00 96.6 r 18.2 F=0.298, p>0.05 Annenin Mesle÷i n % X r SS Ev hanımı 312 84.32 96.6 r 18.5 Emekli 23 6.22 94.5 r 15.7 Memur 19 5.13 101.0 r 17.8 Serbest meslek 9 2.43 97.8 r 16.5 øúçi 7 1.90 93.5 r 16.9 Toplam 370 100.00 96.6 r 18.2
Tablo 8. Babanın E÷itim Durumu ve Mesle÷ine Göre Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Puan Ortalamaları (n=370).
Tanıtıcı Özellikler Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Babanın E÷itim Durumu
n % X r SS Okur-yazar deøil 2 0.54 118.0 r 24.0 Okur-yazar 9 2.43 86.4 r 16.3 ùlkokul mezunu 167 45.14 96.6 r 17.7 Ortaokul mezunu 54 14.60 92.7 r 18.9 Lise mezunu 75 20.27 97.0 r 18.5 Üniversite/yüksekokul mezunu 63 17.02 100.4 r 17.5 Toplam 370 100.00 96.6 r 18.2 F=2.207, p>0.05 Babanın Mesle÷i n % X r SS Çalıúmıyor 1 0.27 101.0 r 0.0 Emekli 126 34.05 95.2 r 18.0 Memur 64 17.30 99.0 r 17.5 Serbest meslek 122 32.97 97.5 r 18.7 øúçi 57 15.41 95.3 r 18.5 Toplam 370 100.00 96.6 r 18.2 F=0.639, p>0.05
Tablo 9 Ailede Çocuk Sayısı, Ailede Baúka Okuyan Çocuk Sayısı ve Ailenin Genel Durumuna Göre Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Puan Ortalamaları (n=370).
Tanıtıcı Özellikler Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Ailedeki Çocuk Sayısı n % X r SS
Tek 11 2.98 94.0 r 23.0 2-3 233 62.97 97.3 r 18.2 4-5 89 24.05 95.9 r 17.6 6 ve üzeri 37 10.00 95.2 r 18.3 Toplam 370 100.00 96.6 r 18.2 F=0.293, p>0.05
Ailede Baúka Okuyan
Çocuk Sayısı n % X r SS 1 137 37.03 97.8 r 17.5 2 91 24.60 97.2 r 19.5 3 26 7.02 90.9 r 20.9 4 9 2.43 100.7 r 22.2 Yok 107 28.92 25.7 r 16.7 Toplam 370 100.00 96.6 r 18.2 F=0.981, p>0.05
Ailenin Genel Durumu n
% X r SS
Anne-baba sa÷, birlikte 333 90.00 97.0 r 18.3
Anne-baba sa÷, ayrılmıú 14 3.78 93.2 r 14.6
Anne-babadan biri ölmüú 23 6.22 93.6 r 18.2
Toplam 370 100.00 96.6 r 18.2
F=0.636, p>0.05
Tablo 10. Ailelerinin Ortalama Aylık Gelirine Göre Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Ortalamaları (n=370). Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Aylık Gelir n % X r SS 150-250 milyon TL. 79 21.35 94.1 r 20.16 251-500 milyon TL. 136 36.75 96.2 r 17.8 501-750 milyon TL. 82 22.16 97.6 r 18.0
1 milyar TL.üzeri 22 5.94 97.5 r 15.5
Toplam 370 100.00 96.6 r 18.2
F=0.880, p>0.05
Tablo 11. Ö÷rencilerin Okuldaki Ortalama Geliri, Gelirini Nereden Karúıladı÷ı ve Barındı÷ı Yere Göre Öz-Bakım Gücü Puan Ortalamaları (n=370).
Tanıtıcı Özellikler Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Ortalama Gelir N % X r SS 75-150 milyon TL. 145 39.20 95.9 r 18.9 151-250 milyon TL. 134 36.21 96.6 r 17.7 251-350 milyon TL. 52 14.05 94.8 r 18.4 351-500 milyon TL. 29 7.84 101.1 r 16.7 501 milyon TL. ve üzeri 10 2.70 103.7 r 14.9 Toplam 370 100.00 96.6 r 18.2 F=0.981, p>0.05
Gelirini Karúıladı÷ı Yer N % X r SS
Ailemden 153 41.35 97.5 r 18.5
Ailemden ve burslardan 174 47.03 95.2 r 17.9
Kendim çalıûıyorum 42 11.35 99.5 r 18.3
Ailemden, burslardan, kendim çalıûıyorum 1 0.27 97.0 r 00.0
Toplam 370 100.00 96.6 r 18.2
F=0.840, p>0.05
Barındı÷ı Yer N % X r SS
Kiralık ev 220 59.46 96.4 r 18.3
Kredi yurtlar kurumu yurdu* 102 27.58 93.0 r 17.9
Özel öørenci yurdu 4 1.08 106.5 r 14.2
Ailemin yanında* 29 7.83 106.0 r 16.9
Akraba-tanıdık yanında 11 2.97 102.9 r 15.0
Kendi evimde 4 1.08 107.5 r 9.2
Toplam 370 100.00 96.6 r 18.2
*, F=3.213, p<0.05
*Ö÷rencilerin barındı÷ı yer ile öz-bakım gücü puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak fark tespit edildi (p<0.05). øleri analizlerde bu farkın aile yanında kalan ö÷renciler ve yurtta kalan ö÷rencilerden kaynaklandı÷ı görüldü.
Tablo 12. Sosyal Güvence Durumuna Göre Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Puan Ortalamaları (n = 370). Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Sosyal Güvence n % X r SS Var 302 81.62 96.9 r 18.5 Yok 68 18.38 95.3 r 16.8 Toplam 370 100.00 96.6 r 18.2 t = 0.677, p>0.05
Tablo 13. Sosyal Güvence Kurumlarına Göre Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Puan.Ortalamaları (n=370). Ö÷rencilerin Öz-Bakım Gücü Sosyal Güvence n % X r SS Yok 68 18.38 95.2 r 16.9 SSK 119 32.17 94.2 r 19.3 Baø-Kur 50 13.51 98.6 r 18.6 Emekli sandıøı 109 29.46 100.7 r 15.9 Mediko 19 5.13 90.2 r 22.4 Resmi 3 0.81 103.6 r 2.3 TSK 1 0.27 73.0 r 00.0 Banka karûılıyor 1 0.27 61.0 r 00.0 Toplam 370 100.00 96.6 r 18.2 F=0.499, p<0.05
Ö÷rencilerin sosyal güvenceleri ile öz-bakım puan gücü ortalamarı arasında istatiksel olarak fark tespit edildi (p<0.05).
TARTIúMA VE SONUÇ
Çalıûmada; öørencilerin öz-bakım gücü ölçeøinden aldıkları alt ve üst deøerler 50-135, puan ortalamaları 96.6 ± 18.2 olarak tespit edildi (Tablo 1). Bizim verilerimizin Tüfekçi (2000)’nin bildirdiøi puan ortalamasıyla paralellik gösterirken, Nahcıvan (1993)’ın puan ortalamasından daha yüksek olduøu görüldü.
kaldıøı görüldü (Tablo 13). Sonuçlarımız Fadıloølu (1986)’ı bildirimleriyle uyum göstermedi. Öørencilerin ûu anda kaldıkları yer ile öz-bakım gücü puan ortalamalarını karûılaûtırdıøımızda (Tablo 13); kendi evinde kalanların öz-bakım gücü ortalamaları ile en yüksek, Kredi Yurtlar Kurumu’na baølı yurtlarda kalan öørencilerin puan ortalamaları ise en düûük bulundu. Gruplar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulundu (p<0.05). Ev ortamında kalan öørencilerin sorumluluk bilincine sahip olma ve kendi iradelerini kullanabilmenin verdiøi rahatlıktan dolayı öz-bakım güçlerinin yurt ortamında kalan öørencilere oranla daha yüksek bulunduøu düûünüldü.
Öørencilerin baølı bulundukları sosyal güvence kurumları incelendiøinde; %32.17’sinin SSK’ya kayıtlı olduøu tespit edildi (Tablo 15). Resmi kuruma baølı olanların öz-bakım gücü puan ortalaması en yüksek çıktı; aralarındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulundu (p<0,05). Bu sonuç bize resmi kurumlardan bir sosyal güvencesi olan öørencilerin kendilerine daha fazla güven duydukları sonucunu düûündürmektedir.
Sonuç olarak çalıúmamızda; cinsiyetin, mezun olunan okul, aile gelir düzeyi, anne ve babanın e÷itim düzeyi ve mesle÷i, ailenin çocuk sayısı, ailede baúka okuyan çocuk sayısı, ailenin en uzun yaúadı÷ı yerleúim birimi, ö÷rencilerin aylık geliri, sosyal güvence durumu ve ailenin genel durumu ile ö÷rencilerin öz-bakım gücü puan ortalamaları arasında fark tespit edilmedi (p>0,05). Fakat ö÷rencilerin barındıkları yer ve ba÷lı bulundukları sosyal güvence kurumları arasında istatistiksel yönden anlamlı bir fark bulundu (p<0,05). Kendi evinde kalanların öz-bakım gücü ortalamaları ile en yüksek, Kredi Yurtlar Kurumu’na ba÷lı yurtlarda kalan ö÷rencilerin puan ortalamaları ise en düúük bulundu. Gruplar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulundu (p<0.05). Ev ortamında kalan ö÷rencilerin sorumluluk bilincine sahip olma ve kendi iradelerini kullanabilmenin verdi÷i rahatlıktan dolayı öz-bakım güçlerinin yurt ortamında kalan ö÷rencilere oranla daha yüksek bulundu÷u düúünüldü. Resmi kuruma ba÷lı olanların öz-bakım gücü puan ortalaması en yüksek çıktı; aralarındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulundu. Sonuç olarak çalıúmamızda; cinsiyet, yaú, mezun olunan okul, aile gelir düzeyi, annenin e÷itim düzeyi ve mesle÷i, babanın e÷itim düzeyi ve mesle÷i, ailenin çocuk sayısı, ailede baúka okuyan çocuk sayısı, ailenin en uzun yaúadı÷ı yerleúim birimi, ailenin úu anda yaúadı÷ı co÷rafi bölge, ö÷rencilerin aylık geliri, ailenin genel durumu, sosyal güvence durumu ile ö÷rencilerin öz-bakım gücü puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı iliúki tespit edilemedi (p>0.05). Ö÷rencilerin barındıkları yer, ba÷lı oldukları sosyal güvence kurumları ile öz-bakım gücü puan ortalamaları arasında fark istatistiksel olarak anlamlı bulundu (p<0.05).
KAYNAKLAR
Pasinlioølu, T., Gebelerin Öz-bakım Gücü ve Öz-bakım Gücünü Araûtırmada Hemûirenin Eøitici Rolünün Etkisi, 5. Ulusal Hemûirelik Kongresi Kitabı, Dokuz Eylül Üniversitesi Matbaası: 135-149, ùzmir, 1997.
Nahcıvan, N., Sa÷lıklı Gençlerde Öz-bakım Gücü ve Aile Ortamının Etkisi, østanbul Üniversitesi Sa÷lık Bilimleri Enstitüsü Hemúirelik Anabilim Dalı, Doktora Tezi, østanbul, 1993.
Tüfekçi, G. F., Sa÷lıklı Adölesanların Öz-bakım Gücü øle Anne-Babalarının Öz-bakım Gücünün Karúılaútırılması ve Sosyo-Demografik Özelliklerle ølúiúkisi, Anadolu
Üniversitesi Sa÷lık Bilimleri Enstitüsü, Çocuk Sa÷lı÷ı ve Hastalıkları Hemúireli÷i Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, 2000.
Fadıloølu, Ç., Argon, G., Esen, A., Karadakovan, A., Ege Üniversitesi Hemûirelik Yüksekokulu Öørencilerinin Etkinlikleri ve Sorunları, Ege Üniversitesi Hemûirelik Yüksekokulu Dergisi; (2): 28-37,ùzmir, 1986.
*Mugla Üniversitesi Mugla Saølık Yüksek Okulu, Öøretim Üyesi, MUGLA **Hemûire, Mugla
