• Sonuç bulunamadı

Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi"

Copied!
222
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

FEN ve TEKNOLOJİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ EKOLOJİK AYAK İZİ FARKINDALIK DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ ve

DEĞERLENDİRİLMESİ

EMRE YILDIZ

YÜKSEK LİSANS TEZİ İLKÖĞRETİM ANA BİLİM DALI

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

(2)

i

TELİF HAKKI VE TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU

Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden itibaren 12 ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.

YAZARIN

Adı : EMRE Soyadı : YILDIZ

Bölümü : Fen Bilgisi Öğretmenliği İmza :

Teslim tarihi : 30.12.2014

TEZİN

Türkçe Adı : FEN ve TEKNOLOJİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ EKOLOJİK AYAK İZİ FARKINDALIK DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ ve DEĞERLENDİRİLMESİ

İngilizce Adı : INVESTIGATION and EVALUATION of ECOLOGICAL FOOTPRINT AWARENESS LEVELS of SCIENCE and TECHNOLOGY TEACHER CANDIDATES

(3)

ii

ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI

Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim.

Yazar Adı Soyadı: EMRE YILDIZ İmza:

(4)

iii

JÜRİ ONAY SAYFASI

Emre YILDIZ tarafından hazırlanan “Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerinin Belirlenmesi ve Değerlendirilmesi ” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Gazi Üniversitesi İlköğretim Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.

Danışman: Prof. Dr. Mahmut SELVİ

(Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi) ………

Başkan: Prof. Dr. Rabia SARIKAYA

((Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi) ………

Üye: Yrd. Doç. Dr. H. İbrahim YILDIRIM

(Anabilim Dalı, Üniversite Adı) ………

Tez Savunma Tarihi: 30.12.2014

Bu tezin İlköğretim Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.

Prof. Dr. Servet KARABAĞ

(5)

iv İTHAF

(6)

v

TEŞEKKÜR

Her ihtiyaç duyduğumda yanımda olan, çalışmam süresince benden desteğini, bilgi birikimini, ilgisini ve görüşlerini hiç esirgemeyen, yeni fikirleri hoşgörüsü ile karşılayan ve engin deneyimi ile desteğini hiç esirgemeyen kıymetli hocam Sayın Doç. Dr. Mahmut SELVİ’ye çok teşekkür ediyorum.

Çalışmamda bana yol gösteren değerli fikirleriyle çalışmamın daha nitelikli bir hal almasına yardımcı olan ve nitel verilerin toplanması sürecinde çalışmama yön veren Sayın Doç Dr. Özgül KELEŞ’e teşekkür ediyorum.

Özellikle nitel veri analiz kısmında ilgisini ve desteğini esirgemeden yol gösteren hocam Sayın Öğr. Gör. Dr. Ezgi Güven’e çok teşekkür ediyorum.

Çalışmamda benden desteklerini ve fikirlerini esirgemeyen ismini belirtemediğim bana emeği geçen ve bugünlere gelmeme vesile olan saygıdeğer hocalarıma ve yanımda olduğunu bildiğim arkadaşlarıma teşekkür ediyorum.

Sadece çalışmamda değil hayatımın her anında yanımda olduklarını bildiğim, benden desteklerini, ilgilerini, sevgilerini, anlayışlarını ve güvenlerini esirgemeyen, beni bugünlere getiren ve beni ben yapan canım babam Kadir YILDIZ’a ve canım annem Songül YILDIZ’a teşekkürü bir borç biliyorum.

Aralık, 2014 Emre YILDIZ

(7)

vi

FEN ve TEKNOLOJİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ EKOLOJİK

AYAK İZİ FARKINDALIK DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ ve

DEĞERLENDİRİLMESİ

(Yüksek Lisans)

Emre YILDIZ GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Aralık 2014

ÖZ

Bu çalışmanın amacı fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesidir. Çalışmanın diğer amacı ise fen ve teknoloji öğretmen adaylarının çevreyle ilgili ayak izlerini azaltma yolları konusundaki görüşlerini ortaya çıkarmaktır. Araştırma 2013–2014 eğitim öğretim yılı bahar döneminde Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi İlköğretim Fen Bilgisi Öğretmenliği Anabilim Dalı’nda öğrenim gören 361 fen ve teknoloji öğretmen adayı ile yürütülmüştür. Araştırma kesitsel tarama modelinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın değişkenleri; cinsiyet, sınıf düzeyi, en uzun süre yaşanılan yerleşim birimi, ekonomik gelir düzeyi ve anne-babanın eğitim durumudur. Araştırmada nicel veriler “Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Ölçeği” ile toplanmış ve SPSS (Statictical Package for Social Sciences Program) 18.0 paket programı ile analiz edilmiştir. Nicel verilerin analizinde betimsel istatistik teknikleri, bağımsız örneklemler t-testi, tek faktörlü ANOVA ve korelasyon analizinden yararlanılmıştır. Nitel verilerin çözümlenmesi içinse içerik analizi yöntemi seçilmiş ve veriler HyperRESEARCHTM2.6.1. nitel analiz programı ile analiz edilmiştir. Araştırmadan elde edilen nicel sonuçlar fen ve teknoloji öğretmen adaylarının en büyük ayak izine gıda alt boyutunda ve en küçük ayak izine enerji alt boyutunda sahip olduğunu göstermiştir. Kadın fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinin, erkek fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinden anlamlı

(8)

vii

şekilde yüksek olduğu bulunmuştur. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinde en uzun süre yaşanılan birim, anne eğitim durumu ve baba eğitim durumu değişkenleri bakımından anlamlı farklılık gözlenmemiştir. Yapılan görüşmeler sonucunda, fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izlerini azaltma yolları konusunda yaşam tarzlarında değişimler gerektiren ve tüketim tercihlerini tekrar gözden geçirmelerini sağlayan önerilerde bulundukları tespit edilmiştir.

Bilim Kodu:

Anahtar Kelimeler: Ekolojik ayak izi, çevre eğitimi, fen ve teknoloji eğitimi, sürdürülebilir yaşam.

Sayfa Adedi: 222

(9)

viii

INVESTIGATION and EVALUATION of ECOLOGICAL

FOOTPRINT AWARENESS LEVELS of SCIENCE and

TECHNOLOGY TEACHER CANDIDATES

(M.S Thesis)

Emre YILDIZ GAZI UNIVERSITY

GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES December 2014

ABSTRACT

The aim of this study is to investigate and evaluate the ecological footprint awareness levels of science and technology teacher candidates. The other aim of this study is to reveal science and technology teacher candidates’ views on ways to reduce the ecological foot print. This research was performed with 361 the science and technology teacher candidates were in Science Education Department of Gazi Education Faculty of Gazi University at 2013-2014 spring semester. The research is carried out in a cross-sectional survey model. The variables of this resarch are sex, grade levels, the longest place of residence unit, economic income scheme and education levels of parents. The quantitative data were collected with “Ecological Footprint Awareness Scale” and analyzed with SPSS (Statictical Package for Social Sciences Program) 18.0 statistical analysis program. The descriptive statistic techniques, independent samples t-test, one-way ANOVA and correlation analysis were benefitted in the analysis of quantitative data. For qualitative analysis of data content analysis method was selected and the data were analyzed with HyperRESEARCHTM2.6.1. qualitative analysis program.The quantitative results obtained from this study showed that science and technology teacher candidates have the largest footprint in food subscale, and the smallest footprint in energy subscale. The ecological footprint awareness levels of female science and technology teacher candidates were found significantly higher than the ecological footprint awareness levels of male science and

(10)

ix

technology teacher candidates. The ecological footprint awareness levels of science and technology teacher candidates were not observed significant differences terms of variables the longest place of residence unit and parental education status. As a result of interviews, it was determined that the science and tecnology teacher candidates were making suggestions leading them to the revision of their consumption choices and requiring them to make changes in their lifestyles.

Science Code:

Key Words: Ecological footprint, environmental education, science and technology training, sustainable life.

Page Number: 222

(11)

x

İÇİNDEKİLER

TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU ... i

ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI ... ii

JÜRİ ONAY SAYFASI ... iii

TEŞEKKÜR ... v

ÖZ ... vi

ABSTRACT ... viii

İÇİNDEKİLER ... x

TABLOLAR LİSTESİ... xiii

ŞEKİLLER LİSTESİ ... xxi

SİMGELER ve KISALTMALAR LİSTESİ ... xxii

BÖLÜM 1 ... 1

GİRİŞ ... 1

Problem Durumu... 1

Problem Cümlesi ... 5

Araştırmanın Amacı ... 5

Nicel Bölüme İlişkin Araştırma Soruları ... 5

Nitel Bölüme İlişkin Araştırma Soruları ... 6

Araştırmanın Önemi ... 7

Sayıltılar ... 8

Sınırlılıklar ... 9

(12)

xi

BÖLÜM 2 ... 11

KAVRAMSAL ÇERÇEVE ve İLGİLİ ARAŞTIRMALAR ... 11

Çevre ve Çevre Sorunları ... 11

Çevre Bilinci... 18

Çevre Kuruluşları ... 21

Uluslararası Çevre Kuruluşları ... 21

Ulusal Çevre Kuruluşları ... 23

Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) ... 25

Çevre Eğitimi ... 27

Sürdürülebilir Kalkınma ... 30

Sürdürülebilir Kalkınma İçin Eğitim ... 35

Ekolojik Ayak İzi ... 36

Ekolojik Ayak İzinin Bileşenleri ... 38

Ekolojik Ayak İzi ve Sürdürülebilir Kalkınma ... 39

Ekolojik Ayak İzi’nin Hesaplanması ... 42

Ekolojik Ayak İzi Analizinin Güçlü ve Zayıf Yönleri ... 44

Ekolojik Ayak İzi Analizinin Güçlü Yönleri ... 44

Ekolojik Ayak İzi Analizinin Zayıf Yönleri ... 44

Türkiye’nin Ekolojik Ayak İzi ... 45

Ekolojik Ayak İzini Azaltma Yolları ... 47

İlgili Araştırmalar ... 47 BÖLÜM 3 ... 61 YÖNTEM... 61 Araştırmanın Modeli... 61 Evren ve Örneklem ... 63 Ölçme Araçları ... 66

Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Ölçeği ... 66

Görüşme ... 67

Ölçüm Yorumlarının Geçerliği ... 69

Ölçüm Güvenirliği ... 75

Verilerin Çözümlenmesi ve Yorumlanması ... 77

(13)

xii

Nitel Verilerin Analizleri ... 81

BÖLÜM 4 ... 83

BULGULAR ve YORUM... 83

Nicel Bölüme İlişkin Bulgular ve Yorum ... 83

Nicel Bölüme İlişkin Birinci Araştırma Sorusuna Ait Bulgular ve Yorum ... 83

Nicel Bölüme İlişkin İkinci Araştırma Sorusuna Ait Bulgular ve Yorum ... 93

Nicel Bölüme İlişkin Üçüncü Araştırma Sorusuna Ait Bulgular ve Yorum ... 98

Nicel Bölüme İlişkin Dördüncü Araştırma Sorusuna Ait Bulgular ve Yorum ... 107

Nicel Bölüme İlişkin Beşinci Araştırma Sorusuna Ait Bulgular ve Yorum ... 116

Nicel Bölüme İlişkin Altıncı Araştırma Sorusuna Ait Bulgular ve Yorum... 127

Nicel Bölüme İlişkin Yedinci Araştırma Sorusuna Ait Bulgular ve Yorum ... 136

Nicel Bölüme İlişkin Sekizinci Araştırma Sorusuna Ait Bulgular ve Yorum ... 146

Nitel Bölüme İlişkin Bulgular ve Yorum ... 149

Nitel Bölüme İlişkin Birinci Araştırma Sorusuna Ait Bulgular ve Yorum ... 149

Nitel Bölüme İlişkin İkinci Araştırma Sorusuna Ait Bulgular ve Yorum... 150

Nitel Bölüme İlişkin Üçüncü Araştırma Sorusuna Ait Bulgular ve Yorum ... 151

Nitel Bölüme İlişkin Dördüncü Araştırma Sorusuna Ait Bulgular ve Yorum ... 153

Nitel Bölüme İlişkin Beşinci Araştırma Sorusuna Ait Bulgular ve Yorum ... 156

Nitel Bölüme İlişkin Altıncı Araştırma Sorusuna Ait Bulgular ve Yorum ... 158

Nitel Bölüme İlişkin Yedinci Araştırma Sorusuna Ait Bulgular ve Yorum ... 160

Nitel Bölüme İlişkin Sekizinci Araştırma Sorusuna Ait Bulgular ve Yorum ... 162

Nitel Bölüme İlişkin Dokuzuncu Araştırma Sorusuna Ait Bulgular ve Yorum . 165 BÖLÜM 5 ... 169 SONUÇ ve TARTIŞMA ... 169 SONUÇLAR ... 169 ÖNERİLER... 180 KAYNAKLAR ... 183 EKLER... 193

EK-1. EKOLOJİK AYAK İZİ FARKINDALIK ÖLÇEĞİ ... 194 EK-2. EKOLOJİK AYAK İZİNİ AZALTMA YOLLARI GÖRÜŞME FORMU 197

(14)

xiii

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1. Örneklemdeki Bireylerin Sınıf Düzeylerine Ait Değerleri... 65

Tablo 2. Örneklemdeki Bireylerin Cinsiyete Göre Dağılımları ... 66

Tablo 3. Pilot Uygulama Sonrasında Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) ve Barlett’s Test of Sphericity Analizi Sonuçları ... 70

Tablo 4. Pilot Uygulama Sonrası Alt Boyutlara Ait Açıklama Oranları ... 70

Tablo 5. Pilot Uygulama Sonrası Alt Boyutlara Ait Faktör Yükleri ... 72

Tablo 6. Asıl Uygulama Sonrası Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) ve Barlett’s Test of Sphericity Analizi Sonuçları ... 74

Tablo 7. Asıl Uygulama Sonrası Alt Boyutlara Ait Açıklama Oranları ... 74

Tablo 8 Pilot Uygulama Sonrası Güvenirlik Analizi Sonuçları ... 75

Tablo 9. Asıl Uygulama Sonrası Güvenirlik Analizi Sonuçları ... 76

Tablo 10. Ölçüt Aralıkları ... 78

Tablo 11 Farklı Etki Büyüklüğü Endeksleri ve Yorumlanması (Cohen, 1988) ... 81

Tablo 12. Gıda Alt Boyutundaki Madde Seçeneklerinin Frekans ve Yüzde Değerleri ... 83

Tablo 13. Ulaşım ve Barınma Alt Boyutundaki Madde Seçeneklerinin Frekans ve Yüzde Değerleri ... 85

Tablo 14. Enerji Alt Boyutundaki Madde Seçeneklerinin Frekans ve Yüzde Değerleri ... 86

Tablo 15. Atıklar Alt Boyutundaki Madde Seçeneklerinin Frekans ve Yüzde Değerleri ... 89

Tablo 16. Su Tüketimi Alt Boyutundaki Madde Seçeneklerinin Frekans ve Yüzde Değerleri ... 91

(15)

xiv

Tablo 17. Alt Boyutlara Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 92 Tablo 18. Cinsiyet Değişkenine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 93 Tablo 19. Gıda Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerinin Cinsiyete Göre İncelenmesi ... 94 Tablo 20. Ulaşım ve Barınma Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerinin Cinsiyete Göre İncelenmesi ... 94 Tablo 21. Enerji Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerinin Cinsiyete Göre İncelenmesi ... 95 Tablo 22. Atıklar Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerinin Cinsiyete Göre İncelenmesi ... 96 Tablo 23. Su Tüketimi Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerinin Cinsiyete Göre İncelenmesi ... 96 Tablo 24. Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerinin Cinsiyete Göre İncelenmesi ... 97 Tablo 25. Sınıf Düzeyi Değişkenine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 98 Tablo 26. Farklı Sınıf Düzeylerinde Öğrenim Gören Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Gıda Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 99 Tablo 27. Farklı Sınıf Düzeylerinde Öğrenim Gören Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Gıda Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 99 Tablo 28. Farklı Sınıf Düzeylerinde Öğrenim Gören Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Ulaşım ve Barınma Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları... 100 Tablo 29. Farklı Sınıf Düzeylerinde Öğrenim Gören Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Ulaşım ve Barınma Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 101 Tablo 30. Farklı Sınıf Düzeylerinde Öğrenim Gören Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Enerji Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 101

(16)

xv

Tablo 31. Farklı Sınıf Düzeylerinde Öğrenim Gören Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Enerji Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 102 Tablo 32. Farklı Sınıf Düzeylerinde Öğrenim Gören Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Atıklar Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 103 Tablo 33. Farklı Sınıf Düzeylerinde Öğrenim Gören Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Atıklar Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 103 Tablo 34. Farklı Sınıf Düzeylerinde Öğrenim Gören Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Su Tüketimi Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 104 Tablo 35. Farklı Sınıf Düzeylerinde Öğrenim Gören Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Su Tüketimi Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 105 Tablo 36. Farklı Sınıf Düzeylerinde Öğrenim Gören Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Ölçek Genelinden Elde Edilen Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 105 Tablo 37. Farklı Sınıf Düzeylerinde Öğrenim Gören Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Ölçek Genelinden Elde Edilen Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 106 Tablo 38. Yaşam Birimlerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 107 Tablo 39. Farklı Yerleşim Birimlerinde Yaşayan Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Gıda Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 108 Tablo 40. Farklı Yerleşim Birimlerinde Yaşayan Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Gıda Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 109

(17)

xvi

Tablo 41. Farklı Yerleşim Birimlerinde Yaşayan Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Ulaşım ve Barınma Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 109 Tablo 42. Farklı Yerleşim Birimlerinde Yaşayan Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Ulaşım ve Barınma Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 110 Tablo 43. Farklı Yerleşim Birimlerinde Yaşayan Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Enerji Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 111 Tablo 44. Farklı Yerleşim Birimlerinde Yaşayan Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Enerji Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 111 Tablo 45. Farklı Yerleşim Birimlerinde Yaşayan Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Atıklar Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 112 Tablo 46. Farklı Yerleşim Birimlerinde Yaşayan Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Atıklar Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 113 Tablo 47. Farklı Yerleşim Birimlerinde Yaşayan Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Su Tüketimi Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 113 Tablo 48. Farklı Yerleşim Birimlerinde Yaşayan Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Su Tüketimi Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 114 Tablo 49. Farklı Yerleşim Birimlerinde Yaşayan Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Ölçek Genelinden Elde Edilen Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 115 Tablo 50. Farklı Yerleşim Birimlerinde Yaşayan Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Ölçek Genelinden Elde Edilen Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 115

(18)

xvii

Tablo 51. Ekonomik Gelir Değişkenine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 117 Tablo 52. Farklı Ekonomik Gelire Sahip Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Gıda Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 117 Tablo 53. Farklı Ekonomik Gelire Sahip Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Gıda Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 118 Tablo 54. Farklı Ekonomik Gelire Sahip Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Ulaşım Ve Barınma Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 119 Tablo 55. Farklı Ekonomik Gelire Sahip Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Ulaşım Ve Barınma Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 120 Tablo 56. Farklı Ekonomik Gelire Sahip Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Enerji Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 120 Tablo 57. Farklı Ekonomik Gelire Sahip Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Enerji Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 121 Tablo 58. Farklı Ekonomik Gelire Sahip Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Atıklar Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 122 Tablo 59. Farklı Ekonomik Gelire Sahip Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Atıklar Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 123 Tablo 60. Farklı Ekonomik Gelire Sahip Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Su Tüketimi Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 124 Tablo 61. Farklı Ekonomik Gelire Sahip Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Su Tüketimi Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 125

(19)

xviii

Tablo 62. Farklı Ekonomik Gelire Sahip Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Ölçek Genelinden Elde Edilen Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 125 Tablo 63. Farklı Ekonomik Gelire Sahip Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Ölçek Genelinden Elde Edilen Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 126 Tablo 64. Anne Eğitim Düzeyi Değişkenine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 127 Tablo 65. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Anne Eğitim Düzeylerine Göre Gıda Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 128 Tablo 66. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Anne Eğitim Düzeylerine Göre Gıda Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 129 Tablo 67. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Anne Eğitim Düzeylerine Göre Ulaşım ve Barınma Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 129 Tablo 68. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Anne Eğitim Düzeylerine Göre Ulaşım ve Barınma Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 130 Tablo 69. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Anne Eğitim Düzeylerine Göre Enerji Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 131 Tablo 70. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Anne Eğitim Düzeylerine Göre Enerji Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 131 Tablo 71. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Anne Eğitim Düzeylerine Göre Atıklar Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 132 Tablo 72. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Anne Eğitim Düzeylerine Göre Atıklar Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 133

(20)

xix

Tablo 73. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Anne Eğitim Düzeylerine Göre Su Tüketimi Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 133 Tablo 74. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Anne Eğitim Düzeylerine Göre Su Tüketimi Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 134 Tablo 75. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Anne Eğitim Düzeylerine Göre Ölçek Genelinden Elde Edilen Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 135 Tablo 76. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Anne Eğitim Düzeylerine Göre Ölçek Genelinden Elde Edilen Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 135 Tablo 77. Baba Eğitim Düzeyi Değişkenine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 137 Tablo 78. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Baba Eğitim Düzeylerine Göre Gıda Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 137 Tablo 79. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Baba Eğitim Düzeylerine Göre Gıda Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 138 Tablo 80. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Baba Eğitim Düzeylerine Göre Ulaşım ve Barınma Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 139 Tablo 81. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Baba Eğitim Düzeylerine Göre Ulaşım ve Barınma Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 140 Tablo 82. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Baba Eğitim Düzeylerine Göre Enerji Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 140 Tablo 83. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Baba Eğitim Düzeylerine Göre Enerji Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 141

(21)

xx

Tablo 84. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Baba Eğitim Düzeylerine Göre Atıklar Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik

Sonuçları ... 142

Tablo 85. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Baba Eğitim Düzeylerine Göre Atıklar Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 143

Tablo 86. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Baba Eğitim Düzeylerine Göre Su Tüketimi Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 143

Tablo 87. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Baba Eğitim Düzeylerine Göre Su Tüketimi Alt Boyutundaki Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 144

Tablo 88. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Baba Eğitim Düzeylerine Göre Ölçek Genelinden Elde Edilen Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait Betimsel İstatistik Sonuçları ... 145

Tablo 89. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Baba Eğitim Düzeylerine Göre Ölçek Genelinden Elde Edilen Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerine Ait ANOVA Sonuçları ... 145

Tablo 90. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Alt Boyutlar Bakımından Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeyleri Korelasyon Analizi Sonuçları ... 147

Tablo 91. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Ekolojik Ayak İzlerine Ait Tek Örneklem t-Testi Sonuçları ... 152

Tablo 92. Gıda Alt Boyutundaki Tema ve Kodların Frekans-Yüzde Dağılımları ... 154

Tablo 93. Ulaşım ve Barınma Alt Boyutundaki Tema ve Kodların Frekans-Yüzde Dağılımları ... 156

Tablo 94. Enerji Alt Boyutundaki Tema ve Kodların Frekans-Yüzde Dağılımları ... 158

Tablo 95. Atıklar Alt Boyutundaki Tema ve Kodların Frekans-Yüzde Dağılımları ... 161

Tablo 96. Su Tüketimi Alt Boyutundaki Frekans-Yüzde Dağılımları ... 163

(22)

xxi

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1. ÇED'in aşamaları (Uslu, 1986) ... 26 Şekil 2. Sürdürebilir kalkınma düşüncesinin gelişim ve yerleşim süreci ... 31 Şekil 3. Çevre, toplum, ekonomi ve sürdürülebilir kalkınma ... 32 Şekil 4. Sürdürülebilir kalkınmanın bileşenleri ... 33 Şekil 5. Ekolojik ayak izi bileşenleri (Yaşayan Gezegen Raporu, 2010) ... 38 Şekil 6. Küresel ekolojik ayak izi ve biyolojik kapasite eğilimleri (WWF, 2012) ... 40 Şekil 7. Yaşayan gezegen endeksi (Yaşayan Gezegen Raporu, 2010) ... 41 Şekil 8. Araştırmanın gerçekleştirilme aşamaları ... 63 Şekil 9. Evrene ait veriler ... 64 Şekil 10. Örnekleme ait veriler ... 65 Şekil 11. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi kavramı hakkındaki bilgi durumları ... 149 Şekil 12. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izinin alt boyutlarını bilme durumları ... 151 Şekil 13. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi değerlendirmelerine ait sonuçlar ... 152

(23)

xxii

SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ

ÇED Çevresel Etki Değerlendirmesi

ÇEKÜL Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı ÇEVKO Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı IEEP International Environmental Education Programme

IUCN International Union for Conservation of Nature and Natural Resources NEPA National Environmental Policy Act

SPSS Statictical Package for Social Sciences Program

TEMA Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı

UNEP United Nations Environment Program

UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization WWF World Wide Fund for Nature

(24)

1

BÖLÜM 1

GİRİŞ

Bu bölüm; problem durumu, problem cümlesi, araştırmanın amacı, araştırma soruları, araştırmanın önemi, araştırmanın sayıltıları, araştırmanın sınırlılıkları ve tanımlar başlıklarından oluşmaktadır.

Problem Durumu

Evrenin kusursuz biçimde işleyen sisteminde evreni oluşturan bütün parçalar muazzam bir denge ile birbirine bağlanmaktadır. Evreni oluşturan parçalardan biri olan insanların da yaşamlarındaki en önemli unsur denge unsurudur. Hiç şüphesiz ki bu dengenin en güçlü ayağı insan ile çevre arasında kendiliğinden gelişen doğal dengedir. Doğal dengeyi bir bütün haline getiren sistemler birbirlerine, uzun ilişki halkalarıyla bağlı olduğundan zincirin bir halkasında meydana gelebilecek bir zarar zincirin tamamını etkileyerek bu dengeyi bozmakta ve bu durum çevre sorunlarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır. İnsanların doğal dengeyi bozarak doğayı egemenlik altına alma çabaları bu zincirin halkalarında kopmalar meydana getirerek çevreyi bir bozulma sürecine sokmuştur.

Doğanın dengesini bozan üretim ve tüketim sürecinin yaşanması sırasında değişik biçimde ortaya çıkan çevre sorunları, çevreyle birlikte bütün canlıların varlığını tehdit eder hale gelmiştir. İnsanlığın ve çevrenin karşılaştığı bu sorunlar; nüfus artışı, doğal kaynakların bilinçsizce kullanımı, yaban hayatı habitatının bozulması, birçok bitki ve hayvan varlığının neslinin tüketilmesi, doğal tehlikeler, kentleşme, ülke içindeki ve ülkeler arasındaki zenginlik farkı gibi daha birçok etken ve süreçle ilişkilidir.

İnsanlar bilindiği kadarıyla insanlık tarihinin çok uzun bir diliminde çevreyle barışık şekilde yaşamını sürdürmüştür. İlk dönemlerde çevre sorunlarına neden olmadan avcı-toplayıcı şekilde yaşamını sürdüren insanların ürettiği atıklar da çevrenin kendi döngüsü içerisinde çevreye zararsız hale dönüştürülerek çevre sorunu oluşturmamıştır. Tarım

(25)

2

toplumuna geçişle birlikte insanlar çevreyi etkin bir şekilde kullanmaya başlamışlardır. Özellikle verimli ve sulak alanlarda yerleşik hayata geçen insanlar çevreyi tarımsal alanda kullanmakla birlikte ürettikleri artık maddeleri de belirli alanlarda biriktirme eğilimine girmişlerdir. Sanayi toplumuna geçişle önceki dönemlerde çevreyi sınırlı kullanan insanlar bu dönemde artan hammadde ve enerji ihtiyacını karşılamak amacıyla çevreyi daha fazla kullanmak durumunda kalmışlardır (Bozkurt, 2010).

İnsan kaynaklı birçok çevre sorununa rağmen belli sınırlar çerçevesinde kendini yenileyebilme yeteneğine sahip olan çevrenin özellikle sanayi devriminin gerçekleştirilmesiyle kendini yenileyebilme sınırı da aşılmıştır.

Sanayileşme süreciyle birlikte tarım toplumlarındaki yerel üretimlerin yerini fabrikalar almış ve artan fabrikalaşma ise kırsal alanlardan kentlere göç oranını artmıştır. Gelişen sanayi, hızla artan dünya nüfusu ve bunlara bağlı olarak kentleşme olgusu, insanların daha iyi yaşam şartlarına kavuşma isteği aşırı ve bilinçsizce doğal kaynakları kullanma, enerji üretimi ve tüketimine neden olmuştur. Sonuçta dünya doğal kaynak varlığını eski haline getiremeyecek, yani kendisini yenileyemeyecek duruma gelmiştir (Yıldız, Sipahioğlu ve Yılmaz, 2008).

Neden olduğu çevre sorunlarından dolayı gelecek kaygısı yaşamaya başlayan insanoğlu çevresel problemlere yönelik çözümler aramaya başlamıştır.

Çevresel problemlere yönelik bir çözüm önerisi olarak sunulan sürdürülebilir kalkınma kavramı kentleşme sorunu ile ortaya çıkmıştır. 1980 yılında sürdürülebilir kalkınma fikri, IUCN (International Union the Conservation of Nature and Naturel Resources)’nin çevre koruma gündemini destekleyen Dünya Koruma Stratejisi (World Conservation Strategy) raporunda görülmüştür (Gökmen, 2011).

1987’de ise Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Programınca (UNDP) yayınlanan ‘Ortak Geleceğimiz’ adlı raporda; “gelecek kuşakların gereksinimlerini karşılamalarını engellemeden bugünün kuşağının gereksinimlerini karşılayabilmeleri” şeklinde tanımlanmıştır (Çorakçı, 1989).

1992 yılında Rio da yapılan Birleşmiş Milletler konferansı sonuçlarına bakıldığında sürdürülebilir kalkınma ve sürdürülebilirlik kavramlarının ön plana çıktığı görülmektedir. Aynı şekilde insanın sürdürülebilir kalkınmada temel unsur olduğu ve doğayla uyum

(26)

3

içinde sağlıklı ve üretken bir yaşam sürdürmesi gerekliliği Gündem 21’in birinci prensibinde belirtilmiştir (Doğan, 1997).

Ekolojik sürdürülebilirlik kavramı, insanların kullandığı yenilenebilir doğal kaynak miktarının aynı zaman dilimi içerisinde doğanın üretilebildiği kaynak miktarını geçmemesi olarak da ifade edilebilir.

Biyofiziksel sınırların aşılması, doğal dengenin ve ekonominin temelini oluşturan sistemlerin zarar görmesine yol açabilir. Bu da, gelecekte belirli bir yaşam kalitesine ulaşmayı ve böyle bir yaşamı sürdürmeyi güçleştirebilir. Bununla birlikte, doğal sistemlerin karmaşık yapısı, belirli bir tüketim düzeyiyle bağlantılı yaşam biçiminin hangi noktada sürdürülebilirlikten uzaklaştığını belirlemeyi zorlaştırır. Ekolojik Ayak İzi, yararlanılan doğal hizmetlerin dar tanımı çerçevesinde, ekolojik sürdürülebilirliği belli kategorilerde ölçen bir göstergedir. 1990’lı yılların başında Mathis Wackernagel ve William Rees tarafından geliştirilen bu kavram; tarım, hayvancılık, balıkçılık ve orman ürünlerini içeren doğal kaynakların üretimi ile CO2 emilimi ve üzerine altyapı kurulacak

alan gibi talepleri, bunları karşılamak için gereken biyolojik olarak üretken alan cinsinden tanımlanır.

Ekolojik ayak izimizi öğrenerek, çevreye verdiğimiz zararları azaltabiliriz. Ekolojik ayak izi yiyecek, barınma, ulaşım, enerji, tüketim malları ve hizmetleri olmak üzere farklı tüketim kategorilerinden oluşur (Wackernagel ve Rees, 1996).

Ekolojik ayak izi hesaplaması insanların gereksinimlerini karşılarken biyolojik kapasitenin ne kadar üzerinde davrandığını, doğaya ne kadar zarar verdiğini görmesi, ülkelerin kendi ekolojik ayak izlerini biyolojik kapasite ile kıyaslayarak sahip oldukları doğal kaynakların ne kadarını kullandığını belirlemesi açısından son derece önemlidir (Coşkun, 2013). Türkiye’de 2007 yılında 2,7 kha olan tüketimin Ekolojik Ayak İzi dünya ortalamasına eşit, Akdeniz ülkelerinin ortalamasından daha düşüktür. Türkiye’de tüketimin Ekolojik Ayak İzi, kişi başına küresel biyolojik kapasitenin %50 üzerindedir. Bu durum, dünya genelinde olduğu gibi, Türkiye’de de sürdürülebilir olmayan bir yaşam biçiminin işaretidir. Türkiye’de kişi başına 1,3 kha olan ulusal biyolojik kapasite dünya ortalamasının (1,8 kha/kişi) altında olduğu için, ulusal ekolojik borcumuz küresel açığımızdan çok daha yüksektir. “Ekolojik limit aşımı” olarak adlandırılan bu açık, biyolojik kapasite ihtiyacının kısmen ülke dışından tedarik edilmesiyle sonuçlanır.

(27)

4

Tüketimin toplam Ekolojik Ayak İzi ülke genelindeki biyolojik kapasiteyi ilk kez 1974’te aşmış, 2007 yılı itibariyle de bu eşiğin iki katına çıkmıştır. Üretimin toplam Ekolojik Ayak İzi ise Türkiye’nin biyolojik kapasitesini ilk kez 1972 yılında aşmıştır. 2007’ye gelindiğinde Türkiye’de üretimin Ekolojik Ayak İzi, biyolojik kapasitenin yaklaşık 1,6 katına çıkmıştır (WWF, 2012).

Ekolojik ayak izini hesaplayıp sonuçları tanımlayan ülkeler ekolojik açığın beraberinde getirdiği riskleri ortadan kaldırmanın yollarını belirleyebilir. Ülkemizin ve daha önemlisi dünyamızın sürdürülebilir geleceği için ekolojik ayak izimizi azaltmamız gerekmektedir. Ekolojik ayak izini azaltmak ve daha sürdürülebilir yaşam tarzları geliştirmek amacıyla bireysel sorumluluklarımız dışında küresel olarak benimsememiz gereken bazı tasarımlar da vardır (Keleş, 2007).

İnsanlar tüketim alışkanlıklarına bağlı olarak doğada kullandıkları alanın büyüklüğünü ve bu alışkanlıkları devam ettirirken ihtiyaç duyacakları alanı, alışkanlıklarını çevre lehinde düzenlemeleri için gerekli bilgileri ekolojik ayak izi ile elde edebilirler. Bu anlamda geleceğin bireyleri olacak gençlerin ve özelikle de çevre eğitimini erken yaşta alması gereken çocukların ekolojik ayak izi kavramı ile toplum olarak tüketiciliğin izlerini görmeleri sağlanacaktır (Öztürk, 2010).

İnsanların daha sağlıklı ve güvenli bir çevrede yaşamlarını sürdürebilmeleri açısından çevre bilincinin ve duyarlılığının geliştirilmesi gerekmektedir. Nitelikli bir çevre eğitiminin amacı toplumun her kesiminden bireyde çevre bilinci ve duyarlılığı geliştirmektir.

Bireylere çok küçük yaşlardan itibaren çevre eğitimi, çevre bilgileri ve duyarlılığı verilmeye başlanmalıdır. Gelecekte çevre korunmasını teminat altına almak için bireyler ilköğretim, hatta okul öncesi dönemden başlanarak çevre dostu eğitilmelidirler. Bu sayede insanoğlunun tükenmek bilmeyen beklentileri ile yenilenemeyen kaynaklardaki hızlı tükeniş, yenilenebilir kaynaklardaki tahribat ve bozulmalar ile gürültü, estetik bozulması gibi kişilerin huzurunu bozacak gelişmeler azalırken; yenilenebilir enerji ve sürdürülebilir kalkınma hızı artacaktır (DPÖ’den aktaran Öztürk, 2010).

Çevre sorunlarına karşı bilinçli ve çevre duyarlılığı olan bireylerin yetişmesinde eğitimin en önemli unsurlarından olan öğretmenlere büyük sorumluluk düşmektedir. Yarının büyüklerini yetiştiren öğretmenlerin çevre, çevre sorunları, ekoloji, sürdürülebilirlik ve ekolojik ayak izi konularında bilinçli olmaları onların yetiştirdiği bireylerin de bu konularda bilinçli olmalarına katkı sağlayacaktır.

(28)

5

Öğretmenlerin bu konuda yeterli olabilmeleri için öğrenimlerini gerekli donanımlara sahip olarak tamamlamaları gerekmektedir. Bu bağlamda ders içeriklerine bakıldığında özellikle de Fen ve Teknoloji dersi öğretmenlerine ve bu kutsal mesleği yerine getirmeye hazırlanan öğretmen adaylarına çok büyük bir görev düşmektedir.

Bu çalışmada Fen ve Teknoloji dersi öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri araştırılmış, ekolojik ayak izleri hesaplanmış ve ekolojik ayak izini azaltmaya yönelik görüşleri incelenmiş ve değerlendirilmiştir.

Problem Cümlesi

Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi konusundaki farkındalıkları ne düzeydedir?

Araştırmanın Amacı

Bu çalışma fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinin belirlenmesi, ekolojik ayak izlerinin hesaplanması, ekolojik ayak izini azaltma yolları konusundaki görüşlerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi amaçları ile gerçekleştirilmiştir.

Nicel Bölüme İlişkin Araştırma Soruları

1. Araştırmaya katılan fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinin dağılımı nasıldır? Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerine en çok katkıyı hangi alan yapmaktadır? 2. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri

cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

3. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri sınıf düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

4. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri en uzun süre yaşamış oldukları yerleşim birimine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

(29)

6

5. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri ekonomik gelir düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

6. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri anne eğitim durumuna göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

7. Fen ve teknoloji öğretmeni adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri baba eğitim durumuna göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

8. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının gıda, ulaşım ve barınma, enerji, atıklar ve su tüketimi alt boyutlarındaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?

Nitel Bölüme İlişkin Araştırma Soruları

1. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi kavramı hakkındaki bilgileri ne durumdadır?

2. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izinin alt boyutları hakkındaki bilgileri ne durumdadır?

3. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izleri ne durumdadır ve bireylerin ekolojik ayak izleri hakkındaki düşünceleri nedir?

4. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının gıda alt boyutundaki ekolojik ayak izlerini azaltma yolları konusundaki görüşleri nelerdir?

5. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ulaşım ve barınma alt boyutundaki ekolojik ayak izlerini azaltma yolları konusundaki görüşleri nelerdir?

6. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının enerji alt boyutundaki ekolojik ayak izlerini azaltma yolları konusundaki görüşleri nelerdir?

7. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının atıklar alt boyutundaki ekolojik ayak izlerini azaltma yolları konusundaki görüşleri nelerdir?

8. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının su tüketimi alt boyutundaki ekolojik ayak izlerini azaltma yolları konusundaki görüşleri nelerdir?

9. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi kavramı hakkında toplumsal bilinç oluşturmaya yönelik görüşleri nelerdir?

(30)

7 Araştırmanın Önemi

İnsan nüfusunun hızla artması, insanların doğa üzerinde hakimiyet kurma çabası, sanayi devrimi ile birlikte ortaya çıkan endüstrileşme çabalarıyla birlikte kentleşme faaliyetleri, artan ürün üretiminin beraberinde getirdiği daha fazla enerji ihtiyacı ve daha fazla atık üretme, doğal kaynakların bilinçsizce, yanlış ve aşırı kullanımı nedeniyle kirlenme denen olgu ortaya çıkmış ve doğal dengelerin bozulmasıyla çevre sorunları baş göstermiştir. Asırlardır işlevini yerine getiren ekolojik denge artık bu işlevi yerine getirmeyecek şekilde bozulmaya başlamıştır (Yücel ve Morgil,1998).

Başta doğal kaynakların sınırsız olduğunu düşünen insanoğlu doğal kaynakların sınırsız olmadığını ve planlı bir kullanım yöntemi belirlenmezse hızla tükeneceği gerçeğini fark etmiş ve 1970’li yıllardan sonra bu konu dünyada tartışılmaya başlanmıştır. Doğal kaynakların tükenebileceği düşüncesi sürdürülebilir kalkınma kavramının ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Çevreye yönelik yapılan çalışmalarda sürdürülebilirlik kavramı ile ortaya çıkan bir diğer kavram da ekolojik ayak izidir. Ekolojik ayak izi tüketim alışkanlıklarımızla doğanın ne kadarını kullandığımızı ve tükettiklerimizi geri kazanabilmek için ne kadar alana ihtiyacımız olduğunu gösteren bir araçtır.

Ekolojik ayak izi sürdürülebilirliği ölçen dünyanın en popüler analizidir fakat ekolojik ayak izi uygulamalarını çevre eğitimini destekleyici şekilde kullanmak amacıyla yapılan çok az sayıda çalışma bulunmaktadır. Ekolojik ayak izi bilimsel olarak incelendiğinde problem çözme ve eleştirel düşünme becerileriyle öğrencilerin çevre üzerindeki etkilerini bir bütün olarak görmelerine yardımcı olmaktadır. Bununla birlikte öğrencilerin sınıfta öğrendikleri bilgileri toplumsal konular ve kişisel tercihleri ile bütünleştirerek öğrenmelerinde son derece etkili bir eğitim aracıdır.

Canlı ve cansız ortamın bir arada yer aldığı ekosistemin en aktif rolüne sahip olan insanların eğitimsizliği ve duyarsızlığı çevrenin kirlenmesindeki ve ekolojik dengenin bozulmasındaki en büyük etkenlerdendir. Bu nedenle çevrenin korunması, kirletilmemesi ve iyileştirilmesi konusunda insanlara büyük görev düşmektedir. Bu açıdan çevrenin korunması, ancak kamuoyunun bilinçlenmesi, çevreye yönelik duyarsızlığın ortadan kaldırılması ve yeterli çevre eğitiminin verilmesi sonucunda gerçekleşebilir (Öztürk, 2010).

(31)

8

Eğitimde gerekliliği açısından balkıdığında son derece önemli olan ekolojik ayak izi kavramına Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından yenilenen ortaöğretim 9. sınıf biyoloji dersi öğretim programının “Bilinçli Birey-Yaşanabilir Çevre” isimli 3. ünitesinin “Birey olarak güncel çevre sorunlarının ortaya çıkmasındaki rolünü sorgular.” kazanımı ile ilgili açıklamalar bölümünde “Ekolojik ayak izi ve karbon ayak izi vurgulanır.” şeklindeki uyarı ile ilk kez müfredat programımızda yer verilmiştir (TTKB’dan aktaran Keleş, 2007).

Yeniden düzenlenen ortaöğretim 9. Sınıf biyoloji dersi öğretim programının “Güncel Çevre Sorunları ve İnsan” adlı 3. Ünitesinde ekolojik ayak izi, karbon ayak izi kavramları yer almakta ve “1.2. Birey olarak güncel çevre sorunlarının ortaya çıkmasındaki rolünü sorgular” kazanımında “Ekolojik ayak izi ve karbon ayak izi ile ilgili uygulamalar yaptırılır.” şeklindeki açıklama yer almaktadır (TTKB, 2013).

Ekolojik ayak izi bireylerin çevreye karşı ne derece duyarlı olduklarını gösteren bir araç olduğundan bireylerde çevre bilincinin gelişmesine ve duyarlılıklarının artırılmasına katkı sağlamaktadır.

Eğitim sistemimizde yer alan bu kavramın eğitim sürecinde gerektiği şekilde kullanabilmesi için ilk olarak eğitim sürecindeki en önemli unsurlardan biri olan öğretmenlerin ve dolayısı ile öğretmen adaylarının, bu kavram hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olmaları ve kendi ekolojik ayak izlerinin büyüklüğünü hesaplayabilmeleri gerekmektedir. Tek başına ekolojik ayak izinin hesaplanması yeterli değildir. Bu nedenle yalnızca hesaplama ile kalmayıp sonuçları yorumlayabilme yeteneğine sahip olmaları gerekmektedir.

Ülkemizde ekolojik ayak izi ve çevre eğitimini etkili hâle getirmek amacıyla ekolojik ayak izinin eğitim sürecine dahil edilmesi konusunda öğretmen adaylarına yönelik yapılmış çok az sayıda kapsamlı araştırma bulunmaktadır. Bu araştırmanın çevre eğitimi aracı olarak ekolojik ayak izinin kullanılması konusunda ülkemizde yapılan nadir çalışmalar arasında yer alması beklenmektedir.

Sayıltılar

1. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerini belirlemeye yönelik kullanılan Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Ölçeği’nin araştırmanın konusuna ve amacına uygun olduğu varsayılmaktadır.

(32)

9

2. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının kendilerine verilen ölçeği içtenlikle ve yansız bir şekilde cevaplandırdıkları varsayılmaktadır.

3. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının görüşme sırasında sorulan soruları içtenlikle ve yansız bir şekilde cevaplandırdıkları varsayılmaktadır.

4. Uygulama süresince araştırmaya katılan fen ve teknoloji öğretmen adaylarının arasında olumlu veya olumsuz etkileşim olmadığı varsayılmaktadır.

5. Uygulama sırasında kontrol altına alınamayacak değişkenlerin fen ve teknoloji öğretmen adaylarını eşit düzeyde etkilediği varsayılmaktadır.

6. Araştırmacının çalışma süresince yansız davrandığı varsayılmaktadır.

Sınırlılıklar

Araştırmanın sınırlılıkları; 1. Ekolojik ayak izi konusu,

2. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Öğretmenliği Anabilim Dalı’nda öğrenim gören 361 fen ve teknoloji öğretmen adayı,

3. 2013-2014 eğitim öğretim yılı bahar dönemi,

4. Veri toplama tekniklerinden anket ve görüşmenin kullanılmasıdır.

Tanımlar

Fen ve Teknoloji: Fen ve teknoloji dersi bireysel farklılıkları ne olursa olsun bütün öğrencilerin fen ve teknoloji alanındaki sürekli gelişmeleri takip edebilen, karşılaştıkları problemleri bilimsel yöntemler kullanarak çözebilen bireyler olabilmeleri için bireylerin fen okuryazarı olarak yetişmelerini amaçlayan ders olarak tanımlanmaktadır.

Ekolojik Ayak İzi: İnsanlar yaşamını devam ettirirken devamlı olarak doğal kaynakları tüketmekte ve diğer taraftan da doğaya atık ürünleri bırakmaktadırlar ve bu tüketilen her bir doğal kaynak ve doğaya bırakılan her bir atık için belirli miktarda verimli toprak ve su gereklidir. İnsanlar tarafından tüketilen kaynakların yeniden üretimi ve doğaya bırakılan

(33)

10

atıkların absorbe edilebilmesi için gerekli olan biyolojik anlamda verimli toprak ve su alanına ekolojik ayak izi denir (Schaller,1999).

Çevre Eğitimi: Çevre eğitimi, insan, kültür ve biyofiziksel çevre arasındaki ilişkiyi anlamak ve kabullenmek amacıyla önemli tutumlar ve beceriler geliştirmek için düşünceleri anlaşılır kılma ve değerleri onaylama sürecidir (Palmer, 1998).

Farkındalık: Sosyal gruplara ve bireylere çevreye karşı bilinç ve duyarlılık kazandırma şeklinde tanımlanmaktadır (Brause, 1995). Bu araştırmada farkındalık, ekolojik ayak izi kavramı konusunda çevresel konulara karşı bilinç ve duyarlılık kazandırma anlamında kullanılmıştır.

Sürdürülebilir Kalkınma: Sürdürülebilir kalkınma kavramı insan ve doğa arasında denge kurarak doğal kaynakları tüketmeden, günümüz ve gelecek nesillerin ihtiyaçlarının karşılanmasına ve kalkınmasına imkan sağlayacak şekilde bugünün ve geleceğin yaşamını, ihtiyaçlarını ve kalkınmasını tehlikeye atmadan planlama olarak tanımlanabilir.

Sürdürülebilir Yaşam: Daha fazla tüketerek veya daha fazlasına sahip olarak insanın refahını ve mutluluğunu sağlamak mümkün değildir. Bu nedenle insanların, tüketim seviyesini bugün yaşayanlara ve gelecekte yaşayacaklara pay ayıracak düzeyde tutmaları ve bu tutumlarıyla mutlu ve huzurlu olmayı öğrenmeleri gereklidir. Bütün canlıların gelecekte yaşamlarını sürdürmelerinin tek yolu bu yaşam anlayışı ve hedefinden yola çıkarak yeni bir paylaşma ve yaşama düzeni aramaktır. Bunu sağlamak için hedef sürdürülebilir yaşam olmalıdır. Biyosfer üzerindeki tüm canlıların varlığını ve sağlığını korumak sürdürülebilir yaşam koşuludur (Karaca, 1998).

(34)

11

BÖLÜM 2

KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

Çevre ve Çevre Sorunları

İnsanoğlunun yaşamını devam ettirebilmesi dış dünyası ile kurduğu ilişkinin devamlılığına bağlıdır. İnsanı ve dış dünyasını içine alan canlı ve cansız bütün varlıkları kapsayan ortam çevre olarak isimlendirilmektedir. Dolayısı ile çevre, insanların sosyal, biyolojik ve kimyasal her türlü faaliyetlerini devam ettirdiği ortam olarak tanımlanabilir. Çevre ve insanı birbirinden ayrı düşünmek imkansızdır. Çünkü çevre etkilediğimiz, etkilendiğimiz, şekillendirdiğimiz, iç dünyamız ile yoğurduğumuz ve aynı zamanda kendimizi gerçekleştirdiğimiz, yani biz olduğumuz yerdir (Aydoğdu ve Gezer, 2006). Farklı kaynaklar çevre kavramını farklı şekillerde açıklamaktadır:

Keleş ve Hamamcı (2005), çevreyi “Canlı ve cansız varlıkların karşılıklı etkileşimlerinin bütünüdür.” şeklinde tanımlamaktadır.

“Çevre, belirli bir yaşam ortamında canlıların yaşamı üzerinde dolaylı ya da dolaysız olarak etkide bulunabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve toplumsal unsurların belirli bir zamandaki toplamı, yani organizmaların yaşamı üzerinde etkili olan faktörlerin tümüdür (Özata, 1999).”

Yıldız, Sipahioğlu ve Yılmaz (2000), çevreyi “Bir canlının çevresi, her türlü biyolojik, sosyal, kültürel ve ekonomik faaliyetlerini sürdürdüğü, yaşamanın temel koşulu olan beslenme, barınma ve üreme ihtiyaçlarını karşıladığı yerdir.” şeklinde tanımlamaktadır. Çevre, belirli bir zamanda dolaylı ya da dolaysız olarak bireyi etkileyen, ferdin maddi ve manevi gelişimini ve yaşam koşullarını belirleyen biyolojik, coğrafi ve toplumsal etkenlerin bütünüdür (Bozkurt, 2010). İnsan ile çevre arasındaki etkileşim çift yönlü olup çevrede oluşan her türlü değişim insanı etkilediği gibi insanların da yaptığı her türlü

(35)

12

faaliyet çevreyi etkilemektedir. Tarafların birinde meydana gelen olumlu değişim karşı tarafa olumlu şekilde yansırken, oluşacak olumsuz değişim ise karşı tarafı olumsuz biçimde etkileyecektir. İnsanların insanlık tarihi içerisinde çevre üzerinde gerçekleştirdiği olumsuz her türlü faaliyetin yansıması günümüzde karşımıza çıkmaktadır. Başlangıçta insan etkilerini tolere edebilen çevre artık insan etkilerini tolere edemez duruma gelmiş ve çevre sorunları denilen durum ortaya çıkmıştır.

Çevre sorunları, çevreyi oluşturan canlı ve cansız unsurlar üzerinde, insanın çeşitli faaliyetlerine bağlı olarak ortaya çıkan ve yaşamı olumsuz yönde etkileyen, bozulmaların ve sorunların tümü olarak tanımlanabilir (Yıldız vd., 2000).

Çevre sorunu veya çevre kirliliği olarak adlandırılan durum, çevreyi oluşturan ögelerin süreç içinde giderek niteliğini değiştirmesi ve değerini yitirmesiyle ortaya çıkmaktadır. İnsan aktiviteleri ile çevreye verilen zararlar, uzun zaman çevrenin kendini yenileyebilme yeteneği sayesinde fark edilmemiş ve bununla birlikte insanlarda çevrenin bu kirlenmeyi yok edebileceği kanısı yaygınlaşmıştır (Kocataş, 2012). Çevrede meydana gelen bozulmalara bağlı olarak kirlenen hava, toprak ve su canlılar için zararlı olabilecek boyutlara ulaşmakta ve birçok canlı türünün yaşam alanını kısıtlayarak azalmalarına ya da yok olmalarına neden olmaktadır (Aydoğdu ve Gezer, 2006).

Bugün var olan çevre sorunlarının neredeyse hiçbiri birden bire ortaya çıkmamış, hemen hepsi zamanla birikimli olarak kendini hissettirmiştir. Çevre sorunlarının bugün geldiği durumu anlamak için tarihte insanlık için önem taşıyan ekonomik, sosyal, kültürel, toplumsal ve teknolojik gelişim ve değişimler incelenmelidir (Güven, 2011).

İnsanların çevre ile etkileşimleri evrende varoluşları ile başlamış ve gün geçtikçe çevre üzerindeki etkileri giderek artmıştır. İlk zamanlarında avcı-toplayıcı biçimde yaşayan insanların çevre üzerinde fazla etkisi yokken, yerleşik hayata geçerek tarımla uğraşmaya başlamaları ile çevre üzerindeki etkileri giderek artmıştır. Tarım toplumundan sanayi toplumuna geçişle insanların çevre üzerindeki etkisi hat safhaya ulaşmıştır. İnsanoğlunun çevrenin bir unsuru olduğunu unutması çevre üzerinde hakimiyet kurma çabalarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Özellikle sanayi devriminin gerçekleştirilmesiyle birlikte insanların sınırsız büyüme ve ilerleme istekleri çevre üzerinde hakimiyet kurma çabalarını doruğa ulaştırmıştır. Sanayi devrimi ile yerel üretimin yerini makinelerin alması ile birlikte artan hammadde arayışı insanların çevreyi düşünmeden hoyratça kullanmalarına yol açmıştır.

(36)

13

İnsanların doğaya hakim olma çabaları arttıkça her geçen gün doğa biraz daha fazla tahrip olmuştur. Yerküre’yi oluşturan atmosfer, litosfer ve hidrosferin doğal yapıları bozulmuş ve bu ortamlar yaşam ortamı olmaya çıkmaya başlamıştır. Ekosistemi oluşturan canlı ve cansız unsurlar arasındaki ilişkilerin bozulmasıyla ortaya çıkan sorunlar da giderek büyümüştür (Çepel, 1992).

Başlangıçta hava ve su kirlenmesi olarak görülen ve daha çok sanayi bölgelerinde rastlanan çevre sorunlarının, toksik atıklardan, ozon tabakasının incelmesine, doğadaki biyolojik zenginliğin yok olmasına, iklim değişikliklerine, deniz ve okyanusların kirlenmesine değin uzandığı görülmektedir. Bunların yanı sıra çevre sorunları insanların ruh sağlığını ve kültürel varlıklarını da tehdit etmektedir (Bildik, 2011).

Dünyada çevre konusunda yapılan araştırmalar, yayınlar ve gözlemler incelendiğinde üzerinde çalışılan ve çevresel sorun olarak tespit edilen durumlar aşağıda sıralanmıştır (Baykal ve Baykal, 2008):

 Nükleer kazalar

 Stratosferik ozon parçalanması, UV radyasyonunun artışı

 Genetik kaynaklar ve biyolojik çeşitlilikteki kayıplar

 Kaynaklar ve yer altı suyunun kalitesi

 Asidifikasyon

 Tehlikeli atıkların taşınımı ve depolanması

 İklim değişikliği

 Orman tahribatı

 Atıkların imhası

 Nükleer atıklar

 Kentsel hava kalitesi

 Doğal kaynakların korunması ve hassas eko sistemler

 Havada bulunan dayanıklı toksik maddeler

 Sanayi kazaları

 Denizlerin doğrudan akıtma veya boşaltma ile kirlenmeleri

 Atıkların bertarafında toprak kontaminasyonu

 Tehdit altındaki türlerin korunması

(37)

14

 Toprak ve kaynak kontaminasyonu

 Atıklar

 Habitatların yaşam zincirlerindeki kopmalar ve yıkılmalar

 Yüzeysel sularda ötrafikasyon

 Nehirler vasıtasıyla denizlere kirlilik taşınımı

 Yeryüzü ve atmosfer arasındaki su alışverişindeki değişiklikler

 Büyük nehir ve göllerin yönetimi

 Çölleşme

 İçme suyunun temini ve güçlükleri

 Turizmden kaynaklanan baskılar ve değer kayıpları

 Gıdalarda hijyenik ve kalite güvenliği

 Kentsel atıklar

 Kompleks sistemlerin kirliliklere karşı dayanıklılıklarının gittikçe zayıflaması, hassasiyetinin artması

 Dayanıklı organik bileşiklerin canlılarda birikimi

 Enerji ihtiyacının giderilmesi ve üretim sırasında ortaya çıkması muhtemel riskler ve kirliliklere karşı güvenliğin sağlanması

 Toprak erozyonu

 Biyoteknoloji riskleri

 Yüzeysel suların mikrobiyolojik kirlenmesi

 Denizlerde petrol döküntülerinin çevre kirliliğine yol açan tabaka ve alanları

 Deniz seviyesi yükselmesi

 Toprakların aşırı ve yoğun kullanımı

 Yeni araştırmalar sonucunda olduğu gibi değişen ekolojik dengelerin gereği olarak da yeni organizelerin literatüre katılması

 Endüstriyel hammaddelerde açık

 Deniz kıyılarındaki erozyon

 Doğal radyoaktivite

 Tarım alanlarındaki kayıplar

 Biyocoğrafik kuşaklardaki değişmeler

 Sulak alanların kurutulması

(38)

15

 Dalga boyu 10-8 metreden uzun olan radyasyonlar

 Toplum hekimliği

 Peyzaj değişikliği

 Gürültü

 İş sağlığı

 Kültürel miras kaybı

 Sismik faaliyetler, volkanlar

 Zararlı böcekler ve çekirgeler

 Sıcak su kirliliği

Çevre sorunlarından bazılarına aşağıda kısaca değinilmiştir:

Nüfus Artışı ve Mekan Sorunu

Avcı-toplayıcı ve tarım toplumlarında doğum oranları çok yüksek olduğu halde, ölüm oranları da bir o kadar fazla olduğundan nüfus artışı fazla olmamaktaydı. Ancak sanayi toplumuna geçildiği dönemlerde ölüm oranlarında azalma meydana gelirken doğum oranları yine yüksek kalmıştır. Dolayısıyla asıl nüfus artışı tarım toplumundan sanayi toplumuna geçişle birlikte yaşanmıştır. İyileşen sağlık hizmetleri ve artan refah düzeyi de bu artışta etkili olmuştur. Kentleşme olgusunun yayıldığı dünyada fazla nüfus artışı sebebiyle birçok sorun yaşanmaya başlamıştır. İçme suyu bulma zorluğu, beslenme, üretilen atıkların depolanması ve yok edilmesi, çevresel kaynakların aşırı kullanımı ve bunların yanı sıra barınma sorunları görünmeye başlamıştır. Mekan sorunu yalnızca artan nüfus için barınma alanını değil, aynı zamanda artan insan ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulan sanayi tesislerini de kapsamaktadır (Bozkurt, 2010).

Su Kirliliği

Su kirliliği, sularda insan etkisi sonucu ortaya çıkan ve kullanımlarını kısıtlayan ya da tamamen engelleyen ve ekolojik dengeleri bozan kalite değişimleri şeklinde tanımlanabilir. Evsel ve endüstriyel atıkların arıtılmadan su kaynaklarına boşaltılması, tarımda üretim verimliliği veya koruma amacıyla kullanılan gübre ve ilaçların su ortamlarına taşınmaları su kirliliğine neden olmaktadır (Kocataş, 2012). Zehirli gazlar, organik maddeler, tuzlar, inorganik maddeler, deterjanlar, ağır metaller, radyoaktif kirleticiler, mikroorganizmalar,

(39)

16

askıdaki katı maddeler, yağlar, petrol ve türevleri gibi birçok durum su kirliliğinin nedenleri arasında sayılabilir.

Hava Kirliliği

Hava kirliliği, havanın doğal ve beşeri faaliyetler sonucu atmosfere karışan katı, sıvı ve gaz halinde bulunabilen kirleticilerin etkisiyle, doğal özelliğini kaybederek, insan ve diğer canlılar ile cansız varlıkları olumsuz yönde etkileyen duruma gelmesi şeklinde tanımlanabilir. Su kirliliği nedenleri arasında; orman yangınları, volkanizma, toz fırtınaları, bitki örtüsü, okyanus dalgaları, rafineler, fabrikalar, enerji tesisleri, taşıtlar ve ısınma sonucu açığa çıkan gazlar gibi birçok unsur sayılabilir (Yıldız vd., 2000).

Toprak Kirliliği

Toprak kirliliği, doğal ve yapay yollarla toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerin bozulması olarak tanımlanmaktadır (Aydoğdu ve Gezer, 2006). Toprak kirliliğinin nedenleri arasında; erozyon, tarımsal ilaçlar, endüstriyel atıklar, tarım alanlarının yanlış sulanması, yanlış gübreleme, yanlış yapılaşma ve kentsel atıklar şeklindeki etkenler yer almaktadır.

Radyoaktif Kirlenme

Radyoaktif kirlenme, radyoaktif maddelerin hava, su ve kara ortamlarına karışması ile ortaya çıkmaktadır. Doğal ve yapay radyoaktif maddeler radyoaktif kirlenmeye yol açmaktadır.

Gürültü Kirliliği

Canlıların fizyolojik fonksiyonlarını olumsuz yönde etkileyen, insanların psikolojik dengelerini bozan, iş yapabilme gücünü azaltan istenmeyen sesler gürültü olarak adlandırılmaktadır. Endüstrileşme, çarpık kentleşme, hızlı nüfus artışı ve gelişen teknoloji ile artan makineleşme gürültüyü önemli bir çevre sorunu haline getirmiştir (Yıldız vd., 2000).

(40)

17 Canlı Türlerinin Yok Olması Sorunu

Yerküre’mizde milyonlarca tür canlı yaşamını sürdürmektedir. Geçmişte bazı canlı türleri doğal sebeplerde yeryüzünden silinmiştir. Ancak bugün yok olma tehdidine maruz kalan birçok canlı türü insan etkileri nedeniyle bu duruma düşmüştür. Aşırı avlanma, doğal yaşam ortamlarının tahrip edilmesi, gelir elde etmek amacıyla hayvanların öldürülmesi, zararlı türlerle mücadele ederken diğer türlere verilen zararlar ve çeşitli salgın hastalıklar nedeniyle hayvan katli yapılması, tarım veya yerleşim alanı oluşturmak için yok edilen orman alanları gibi birçok sebepten ötürü canlı türleri yok olma tehdidi altındadır.

İklim Değişikliği ve Küresel Isınma

Dünya sıcaklığının artması, buzulların erimesine, deniz seviyesinin yükselmesine ve değişken hava durumlarına yol açmakta ve bu durumun tarım ürünlerini etkileyeceği düşünülmektedir. Yapılan araştırmalar 1906 ile 2005 yılları arasında Dünya sıcaklığında 0,74 ᵒC ± 0,18 ᵒC artış gözlenmiştir ve sıcaklığın 21. yüzyılda 1,1 ᵒC ile 6,4 ᵒC arasında artması beklenmektedir. 1961–2003 yılları arasında deniz seviyesinde 1,8 mm artış meydana gelirken, 1993–2003 yılları arasında ise 3,1 mm artış gözlenmiştir. Yapılan araştırmalar iklim değişikliğinin en temel nedeninin insanlar olduğunu göstermektedir (IPCC, 2007).

İnsanlar çevre üzerindeki olumsuz etkilerini ancak 20. yüzyılın ikinci yarısından sonra algılamaya başlamışlardır. Bu yüzyılda yaşanan hızlı nüfus artışı, aşırı kentleşme, endüstrileşme ve bunlara bağlı olarak artan doğal kaynak kullanımı ve tüketimi gelişmişlik düzeyine bakılmaksızın tüm dünya ülkelerini etkisi altına almıştır (Kocataş, 2012). Üstelik çevre sorunları yalnızca insanların maddi ve ruh sağlığını tehdit etmekle kalmayıp medeniyet ve kültürel varlıkları da tehdit etmektedir (Özdemir, 2001).

Çevre ve çevre sorunlarına gereken ilgi gösterilerek ulusal ve uluslar arası otoriteler tarafından kısa ve uzun vadeli planlar hazırlanmaz, insanlara benimsetilmezse; insanlar alışkanlıklarına devam eder ve fosil yakıtlar ile petrokimya ürünlerini, pestisitleri kullanırlarsa; ormanlar yok edilir ve yeni ormanlar yetiştirilmezse; teknolojik gelişmelerde çevre ön planda tutulmazsa; küresel ısınma, ozon deliğinin büyümesi gibi sorunlar devam ederse Yerküre yakın gelecekte çok büyük felaketlerle yüz yüze gelebilir (Alım, 2006).

Şekil

Şekil 2. Sürdürebilir kalkınma düşüncesinin gelişim ve yerleşim süreci
Tablo  1  incelendiğinde  araştırmaya  katılan  fen  ve  teknoloji  dersi  öğretmen  adaylarının  %17,2’sinin  birinci  sınıfa  (N=62),  %17,5’inin  ikinci  sınıfa  (N=63),  34,9’unun  üçüncü  sınıfa (N=126) ve %30,5’inin dördüncü sınıfa (N=110) devam etti
Tablo  3.  Pilot  Uygulama  Sonrasında  Kaiser-Meyer-Olkin  (KMO)  ve  Barlett’s  Test  of  Sphericity  Analizi Sonuçları  Kaiser-Meyer-Olkin (KMO)  0,86  Barlett’s Test  of  Sphericity  X 2  4408,09 sd  1035  p  .000
Tablo 5. Pilot Uygulama Sonrası Alt Boyutlara Ait Faktör Yükleri  Faktör Yükleri
+7

Referanslar

Benzer Belgeler

Additionally, reverse transcription and quantitative real-time polymerase chain reaction analyses revealed that expression of mRNAs for MITF, TYR, TYRP1, and TYRP2 was also

Analiz sonuçları ABD için karbon salınımı ve toplam ekolojik ayak izi değişkenlerinin; Almanya için orman ürünleri ayak izi değişkeninin; Avusturalya için orman

Ulusal boyutta sürdürülebilir yaşam için eğitim ve ekolojik ayak izi hesaplamalarını içeren (Keleş, 2007; Akıllı ve ark., 2008; Erdoğan & Tuncer, 2009) çok

• Hesaplama ve sürdürülebilirlik değerlendirmesinden sonra (Aşama 1-3), su ayak izini azaltmak ve sürdürülebilirliğini geliştirmek için tepki stratejileri öncelikli olarak

Sınıf öğretmenliği öğrencilerinin çevreye yönelik bilgileri ve tutumları (Atatürk Üniversitesi örneği). Çevreci yönelim, çevre dostu davranış ve demografik

Türk vatandaşları için 2.2 hektar olarak ölçülen ekolojik ayak izi büyüklüğü,. dünyanın en az

Ekolojik ayak izini azaltmak suretiyle çevre üzerindeki baskıyı hafifletmek ve sürdürülebilir kalkınmayı mümkün kılabilmek üzere; İklim Değişikliği

Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının 0 ile 120 arasında puan alabileceği 40 maddelik “Bilme ve Kavrama” bölümüne ilişkin ortalama ve standart sapma