Bu bölümde araştırmada ulaşılan sonuçlar ve gelecekte yapılacak araştırmalara ışık tutacak bazı öneriler yer almaktadır.
SONUÇLAR
1. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinin en fazla olduğu alt boyut enerji; en az olduğu alt boyut ise gıda alt boyutudur. Ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri yüksek alt boyuttan düşük alt boyuta doğru sıralandığında ikinci sırada su tüketimi, üçüncü sırada ise atıklar alt boyutlarının geldiği görülmektedir. Farkındalık düzeyi arttıkça ilgili alt boyuttaki ekolojik ayak izi küçülmektedir. Bu bağlamda, fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izlerine en az katkıyı enerji alt boyutunun yaptığı ve bunu sırasıyla su tüketimi, atıklar, ulaşım ve barınma alt boyutlarının takip ettiği gözlenmiştir. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izlerine en büyük katkıyı ise gıda alt boyutunun yaptığı bulunmuştur.
2. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ulaşım ve barınma alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinin cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermediği belirlenmiştir. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının gıda, enerji, atıklar ve su tüketimi alt boyutlarındaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında kadınlar lehine anlamlı fark tespit edilmiştir. Kadın fen ve teknoloji öğretmen adaylarının gıda alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri (M=3,24, s=0,46) erkek fen ve teknoloji öğretmen adaylarının gıda alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinden (M=3,01, s=0,47) anlamlı şekilde yüksektir; t(359)=3,20, p<.05 ve r2=0,027. Etki büyüklüğüne göre farkındalık düzeylerindeki varyansın
170
%2,7’si cinsiyet değişkeni ile açıklanmaktadır. Cohen (1988)’e göre bu değer küçük etki olarak adlandırılmaktadır. Kadın fen ve teknoloji öğretmen adaylarının enerji alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri (M=4,12, s=0,55) erkek fen ve teknoloji öğretmen adaylarının enerji alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinden (M=3,92, s=0,62) anlamlı şekilde yüksektir; t(359)=2,35, p<.05 ve r2=0,015. Etki büyüklüğüne bakıldığında farkındalık düzeylerindeki varyansın %1,5’i cinsiyet değişkeni tarafından açıklanmaktadır. Cohen (1988)’e göre bu değer küçük etki aralığındadır. Kadın fen ve teknoloji öğretmen adaylarının atıklar alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinin (M=3,76, s=0,57) erkek fen ve teknoloji öğretmen adaylarının atıklar alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinden (M=3,47, s=0,68) anlamlı şekilde yüksek olduğu görülmektedir; t(359)=3,33, p<.05 ve r2
=0,030. Hesaplanan etki büyüklüğüne göre ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerindeki varyansın %3,0’ı cinsiyet değişkeni tarafından açıklanmaktadır. Cohen (1988)’e göre bu değer küçük etki olarak sınıflandırılmaktadır. Kadın fen ve teknoloji öğretmen adaylarının su tüketimi alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri (M=3,91, s=0,69) erkek fen ve teknoloji öğretmen adaylarının su tüketimi alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinden (M=3,63, s=0,77) anlamlı şekilde yüksektir; t(359)=2,66, p<.05 ve r2=0,019. Etki büyüklüğüne göre ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerindeki varyansın %1,9’u cinsiyet değişkeni ile açıklanmaktadır. Cohen (1988)’e göre bu değer küçük etki olarak adlandırılmaktadır. Kadın fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri (M=3,71, s=0,43) erkek fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinden (M=3,49, s=0,51) anlamlı bir şekilde yüksektir; t(359)=3,24, p<.05 ve r2=0,028. Etki büyüklüğüne bakıldığında farkındalık düzeylerindeki varyansın %2,8’i cinsiyet değişkeni tarafından açıklanmaktadır. Cohen (1988)’e göre bu değer küçük etki sınıflandırmasında yer almaktadır.
3. Farklı sınıf düzeylerinde öğrenim gören fen ve teknoloji öğretmen adaylarının gıda, ulaşım ve barınma, atıklar ve su tüketimi alt boyutlarındaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında anlamlı bir fark gözlenmemiştir. Farklı sınıf düzeylerinde öğrenim gören fen ve teknoloji öğretmen adaylarının enerji alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında anlamlı bir fark tespit edilmiş (F(3,357)=3,436; p<.05), bu farkın hangi gruplar lehine olduğunu
171
belirlemek amacıyla Scheffe testi uygulanmıştır. Scheffe testi sonucuna göre yalnızca 1. sınıfta öğrenim gören fen ve teknoloji öğretmen adayları ile 2. sınıfta öğrenim gören fen ve teknoloji öğretmen adaylarının enerji alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında 2. Sınıfta öğrenim gören fen ve teknoloji öğretmen adayları lehine (M2. sınıf=4,23, M1. sınıf=3,92) anlamlı bir fark
saptanmıştır. Bu çalışma için etki büyüklüğü (eta square) .028 olarak bulunmuştur. Cohen (1988)’e göre bu değer küçük etki büyüklüğü kategorisinde olmakla beraber fen ve teknoloji öğretmen adaylarının enerji alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalıklarına ilişkin varyansın %2,8’inin sınıf düzeyi değişkeninden kaynaklandığının bir göstergesidir.
4. En uzun süre köyde, kasabada, ilçede ve ilde yaşayan fen teknoloji öğretmen adaylarının gıda, ulaşım ve barınma, enerji, atıklar, su tüketimi alt boyutlarındaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık saptanmamıştır. Farklı yerleşim birimlerinde (köy, kasaba, ilçe, il) yaşamlarını sürdüren fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık gözlenmemiştir (F(3,357)=0,538; p>.05).
5. Farklı ekonomik gelir düzeylerine sahip fen ve teknoloji öğretmen adaylarının gıda, ulaşım ve barınma, enerji ve su tüketimi alt boyutlarındaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında anlamlı fark tespit edilmemiştir. Farklı ekonomik gelir düzeylerine sahip fen ve teknoloji öğretmen adaylarının atıklar alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık bulunmaktadır (F(3,357)=2,944; p<.05). Anlamlı farkın hangi gruplar arasında olduğunu tespit etmek üzere Scheffe testi uygulanmıştır. Scheffe testi sonucuna göre ₺0-500 arası gelire sahip fen ve teknoloji öğretmen adayları ile ₺500-1000 arası gelire sahip fen ve teknoloji öğretmen adayları arasında ₺500-1000 arası gelire sahip fen ve teknoloji öğretmen adayları lehine (M₺500-1000=3,83, M0- 500=3,58) ve ₺0-500 arası gelire sahip fen ve teknoloji öğretmen adayları ile ₺1500-
üstü gelire sahip fen ve teknoloji öğretmen adayları arasında ₺1500-üstü gelire sahip fen ve teknoloji öğretmen adayları lehine (M1500-üstü=3,77, M0-500=3,58)
anlamlı bir fark saptanmıştır. Bu çalışmada etki büyüklüğü (eta square) .024 olarak bulunmuştur. Cohen (1988)’e göre bu değer küçük etki büyüklüğü kategorisinde olmakla beraber fen ve teknoloji öğretmen adaylarının atıklar alt boyutundaki
172
ekolojik ayak izi farkındalıklarına ilişkin varyansın %2,4’ünün ekonomik gelir düzeyi değişkeninden kaynaklandığının bir göstergesidir.
6. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının gıda, ulaşım ve barınma, enerji, atıklar ve su tüketimi alt boyutlarındaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında anne eğitim düzeyleri bakımından anlamlı farklılık saptanmamıştır. Anne eğitim düzeyleri bakımından fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir (F(3,357)=0,921; p>.05).
7. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının gıda, ulaşım ve barınma, enerji, atıklar ve su tüketimi alt boyutlarındaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında baba eğitim düzeyleri bakımından anlamlı farklılık bulunmamıştır. Baba eğitim düzeyleri bakımından fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık saptanmamıştır (F(3,357)=0,235; p>.05).
8. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının gıda alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri ile ulaşım ve barınma alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında orta düzeyde, pozitif ve anlamlı bir ilişki saptanmıştır, r=+0,53, n=361, p<.01. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının gıda alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerindeki varyansın % 28’i ulaşım ve barınma alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri tarafından açıklanmaktadır. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının gıda alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri ile enerji alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında orta düzeyde, pozitif ve anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir, r=+0,46, n=361, p<.01. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının gıda alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerindeki varyansın % 21’i enerji alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri tarafından açıklanmaktadır. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının gıda alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri ile atıklar alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında orta düzeyde, pozitif ve anlamlı bir ilişki gözlemlenmiştir, r=+0,44, n=361, p<.01. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının gıda alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerindeki varyansın % 19’u atıklar alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri tarafından açıklanmaktadır. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının gıda alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri ile su
173
tüketimi alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında orta düzeyde, pozitif ve anlamlı bir ilişki belirlenmiştir, r=+0,34, n=361, p<.01. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının gıda alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerindeki varyansın % 11’i su tüketimi alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri tarafından açıklanmaktadır. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ulaşım ve barınma alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri ile enerji alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında orta düzeyde, pozitif ve anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir, r=+0,45, n=361, p<.01. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ulaşım ve barınma alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerindeki varyansın % 20’si enerji alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri tarafından açıklanmaktadır. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ulaşım ve barınma alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri ile atıklar alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında orta düzeyde, pozitif ve anlamlı bir ilişki saptanmıştır, r=+0,48, n=361, p<.01. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ulaşım ve barınma alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerindeki varyansın % 23’ü atıklar alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri tarafından açıklanmaktadır. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ulaşım ve barınma alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri ile su tüketimi alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında orta düzeyde, pozitif ve anlamlı bir ilişki gözlemlenmiştir, r=+0,42, n=361, p<.01. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ulaşım ve barınma alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerindeki varyansın % 18’i su tüketimi alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri tarafından açıklanmaktadır. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının enerji alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri ile atıklar alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında orta düzeyde, pozitif ve anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir, r=+0,64, n=361, p<.01. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının enerji alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerindeki varyansın % 41’i atıklar alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri tarafından açıklanmaktadır. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının enerji alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri ile su tüketimi alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında orta düzeyde, pozitif ve anlamlı bir ilişki bulunmuştur, r=+0,63, n=361, p<.01. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının
174
enerji alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerindeki varyansın % 40’ı su tüketimi alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri tarafından açıklanmaktadır. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının atıklar alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri ile su tüketimi alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri arasında orta düzeyde, pozitif ve anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir, r=+0,64, n=361, p<.01. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının atıklar alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerindeki varyansın % 41’i su tüketimi alt boyutundaki ekolojik ayak izi farkındalık düzeyleri tarafından açıklanmaktadır.
9. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %70’i ekolojik ayak izi kavramı ile ilk kez “Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Ölçeği” ile tanıştığını belirtirken %30’u ekolojik ayak izi kavramı hakkında bilgisinin olduğunu ifade etmiştir.
10. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %60’ı ekolojik ayak izinin alt boyutlarını bilmiyorken, %40’ı ise ekolojik ayak izinin alt boyutlarını bilmektedir.
11. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi ortalaması (M= 3,43, s=0,77) Türkiye’nin ekolojik ayak izi ortalamasından (M=2,7) anlamlı şekilde yüksek çıkmıştır; t(47)=6,58, p<.05. Fen ve teknoloji öğretmen adayları ekolojik ayak izlerini değerlendirdiğinde; % 37,50’si ekolojik ayak izinin yüksek, % 37,50’si ekolojik ayak izinin çok yüksek, %16,70’i ekolojik ayak izinin normal ve %8,30’u ekolojik ayak izinin düşük olduğunu ifade etmiştir.
12. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %14,3’ü gıda alt boyutundaki ekolojik ayak izini azaltmak amacıyla aşırı tüketimden kaçınmanın gerektiğini belirtmişlerdir. Gıda alışverişlerinde gerektiği kadar besin alınması, gereksiz ve aşırı alımların yapılmaması gerektiğini; yemek yaparken ölçüsünde ve kararında davranılmasının gerekliliğini belirtmiştir. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %3,2’si gıda alt boyutundaki ekolojik ayak izlerini azaltmak için gıda atıklarının geri dönüşümlerinin sağlanmasını vurgulamıştır. Bu amaçla gıda artıklarının sokak hayvanlarına verilmesinin veya doğal gübre olarak kullanılmasının yararlı olacağını belirtmiştir. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %22,2’si katkı maddesi eklenmemiş ve GDO’suz gıdaların tüketilmesinin ekolojik ayak izine olumlu yönde katkı yapacağını dile getirmiştir. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %14,3’ü organik tarımla üretilen besinler tüketildiğinde ekolojik ayak izinin düşeceğini belirtmiştir. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %9,5’i doğal mevsiminde
175
tüketilen sebze ve meyvelerin ekolojik ayak izini azaltacağını düşünmektedir. Bunun yanında sebze ve meyvelerin doğal mevsiminde kurutularak, turşu veya konserve yapılarak, dondurularak diğer mevsimlerde kullanılmak üzere saklanmasının yararlı olacağını söylemiştir. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %11,1’i hayvansal gıdaların ekolojik ayak izini yükseltmesi nedeniyle beslenme biçimimizin daha çok bitkisel olması gerektiğini düşünmektedir. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarından %15,9’u paketlenmiş, işlenmiş, dondurulmuş gıdalar ile fastfood tarzı tüketime hazır gıdaların ekolojik ayak izini artıracağını belirtmiştir. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %9,5’i mümkün olan durumlarda kendi besinlerini yetiştirmenin, yaşadıkları bölgede veya yakın bölgelerde yetiştirilmiş besinlerin tüketilmesi durumunda gıda alanındaki ekolojik ayak izlerinin düşeceğini düşünmektedir.
13. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %24,6’sı yürümenin ekolojik ayak izini azaltacağını düşünmektedir. Kısa mesafelerde ulaşım araçlarını kullanmak yerine yürüyerek gidilmesinin hem sağlık açısından faydalı olacağını hem de trafiği olumlu yönde etkileyeceğini belirtmişlerdir. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %26,2’si ulaşımda kişisel araçların yerine toplu taşıma araçlarının kullanılması gerektiğine dikkat çekmiştir. Bunun yanında toplu taşıma araçlarında sefer sayısının artırılması, ulaşım ücretlerinin herkese uyacak şekilde düzenlenmesi gibi düzenlemelerin yapılması gerektiğini belirtmişlerdir. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %16,4’ü imkan verildiği takdirde ulaşımlarının büyük bir kısmını bisiklet kullanarak sağlayacaklarını dile getirmiştir. Bu nedenle ülkemizde bisiklet kullanımı yaygınlaştırmak amacıyla bisiklet yollarının yapılması, trafiğe yeni düzenlemelerin getirilmesi gerektiğini söylemişlerdir. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %9,8’i kullanılan kişisel araç alırken model ve aksesuarların yanında yakıt tasarrufu sağlaması, düşük hacimli ve çevre dostu olması gibi özellerine de dikkat edilmesi gerektiğini belirtmiştir. Araştırmaya katılan bireylerden bir kısmı kişisel araç kullanımının ekolojik ayak izini yükseltmede bu kadar etkili olduğunu hiç düşünmediğini ve bundan sonra kişisel araç kullanımında daha dikkatli davranacaklarını, kişisel araç alırken çevreye olumsuz etkisi en az olan araçları tercih edeceklerini dile getirmiştir. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %14,8’i gerek toplu taşıma araçları için olsun gerekse kişisel araçlar için olsun araç özelliklerinin yanında kullanılan yakıt türünün de ekolojik ayak izini etkilediğini
176
belirtmiştir. Bu nedenle yakıt olarak petrol veya gaz gibi fosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanan araçlar geliştirilmesi gerektiğini dile getirmişlerdir. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %8,2’si evlerin okul ve işyerlerine yakın yerlerde olmasının ekolojik ayak izini azaltacağını dile getirmiştir. Yaşanılan evlerin işyeri ve okula yakın olmasının ulaşım araçlarına gereksinimi azaltacağını belirtmişlerdir.
14. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %26,5’i aydınlatma sisteminin enerji alt boyutundaki ekolojik ayak izi üzerinde etkili olduğunu belirtmiştir. Aydınlatmada enerji tasarruflu ampullerin kullanımının önemini vurgulayarak, gündüz saatlerinde ve gerekli olmayan durumlarda ışıkların kapalı olması gerektiğini söylemişlerdir. Evlerde gösteriş amaçlı çok ampullü avizelerin, süs amaçlı abajur, LED ve spot lambaların kullanılmaması gerektiğini söylemişlerdir. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %14,3’ü enerji elde etmede kullanılan fosil yakıtlar gibi geri dönüşümsüz ürünlerin çevreye çok zarar verdiğini belirterek artık enerji üretiminde rüzgar, güneş vb. yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılması gerektiğini belirtmiştir. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %18,4’ü enerji alt boyutundaki ekolojik ayak izini azaltma konusunda yapılabilecek eylemler arasında yalıtıma dikkat çekmiştir. Özellikle duvar yalıtımı, çatı yalıtımı yapılmasının ve pencere camlarında çift cam kullanılmasının önemine vurgu yapmışlardır. Enerji alt boyutundaki ekolojik ayak izini azaltma yollarından enerjiyi doğru ve verimli şekilde kullanma konusunun önemini vurgulayan fen ve teknoloji öğretmen adaylarının oranı %28,6’dır. Bu hususta ışıkları gereksiz yere açık bırakmama, cihazların kullanılmaması halinde prizden çekilmesi ve bekleme modunda bırakılmaması, buzdolabı kapağının uzun süre açık kalmaması, telefon, tablet ve laptopların şarj olur olmaz prizden çekilmesi, çamaşır ve bulaşık makinesinin tam dolmadan çalıştırılmaması, kalorifer peteklerinin cam önüne konulmaması, petekler çalıştığı sürece üzerlerinin kapatılmaması, petek önlerine ısının yayılmasını engelleyecek eşyaların konulmaması, klima ve kombi çalışırken pencerelerin açılmaması gerektiğini belirtmişlerdir. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %12,2’si enerji verimli ürünlerin tercih edilmesinin ekolojik ayak izini azaltacağını belirtmiştir. Bu hususta yeni bir elektrikli eşya alırken enerji sınıfının A ve üzerinde olması gerektiğini, alınan bilgisayar, tablet ve telefon gibi elektronik eşyalarda şarj ömrünün uzun olmasına dikkat edilmesinin yayarlı olacağını düşünmektedirler.
177
15. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %47,1’i atıkların geri dönüşüme kazandırılmasının atıklar alt boyutundaki ekolojik ayak izini azaltacağını söylemiştir. Bu hususta atıkların kağıt, plastik, cam, metal şeklinde ayrıştırılarak atılması gerektiğini belirtmişlerdir. Pillerin doğaya verdiği zarar göz önünde bulundurularak çöpe atılmayarak geri dönüşüme katılmasının önemine dikkat çekmişlerdir. Atık yağların da en az piller kadar doğaya zarar verdiğini belirterek geri dönüşüme katılmasının önemini belirtmişlerdir. Gıda atıklarının sokak hayvanlarına verilmesinin yararlı olacağından bahsetmişlerdir. Ayrıca daha az atık oluşturma hususunda gereği kadar besin alışverişi yapma, plastik şişeler tekrar tekrar kullanılamadığından cam şişelerdeki ürünleri tercih etme, alışveriş yaparken paketlemede az poşet kullanma, alınan ürünlerin ambalaj atıklarını farklı şekillerde değerlendirme, defterleri son sayfasına kadar kullanma, kağıtların iki yüzünü de kullanma gibi durumlara dikkat edilmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Atıklar alt boyutundaki ekolojik ayak izini azaltma yollarından tüketim alışkanlıklarının değiştirilmesinin önemini vurgulayan fen ve teknoloji öğretmen adaylarının oranı 29,4’tür. Çok fazla ve zevk için alışveriş yapmama, alışverişlerde uzun süre faydalanacakları ürünleri tercih etme gibi durumların ekolojik ayak izlerini azaltacağını ifade etmişlerdir. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %23,5’i geri dönüşüm kutularının sayıca artırılması ve insanların kolayca ulaşabileceği her yere konulması, atıkların ayrıştırılarak atılmasının desteklenmesi, belediyelerin ve bakanlıkların başlattıkları faaliyetler gibi çeşitli birçok faaliyetin hayata geçirilmesinin atıklar alt boyutundaki ekolojik ayak izlerini azaltmada etkili olacağını ifade etmiştir.
16. Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının %37,9’u suyun bilinçli ve tasarruflu şekilde kullanılarak israfın önlenmesinin su tüketimi alt boyutundaki ekolojik ayak izlerini azaltacağını belirtmiştir. Bu hususta duş sürelerini kısa tutmak, diş fırçalarken ve tıraş olurken suyu kapatmak, bulaşık ve çamaşır makinelerini tam dolmadan çalıştırmamak, arabaları hortumla yıkamamak, halıları hortumla yıkamak yerine