Bak›rköy T›p Dergisi, Cilt 1, Say› 2, 2005 / Medical Journal of Bak›rköy, Volume 1, Number 2, 2005 45 Derleme / Review
Göz Bankas› Nas›l Kurulur*
Sad›k fiencan, Harun Bilen, F›rat Helvac›o¤lu, Hasan O¤uzhan, Bülent Korkmaz, Seçil Özdemir
Sa¤l›k Bakanl›¤›, Haseki E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Göz Bankas›, ‹stanbul
ÖZET
Göz bankas› nas›l kurulur
Herhangi bir nedenle saydaml›¤›n› ve fonksiyonunu kaybeden kornea ölüden al›nan kornea ile de¤ifltirilir. Morgdaki ölüden al›nan kornea-n›n ameliyathanede al›c›kornea-n›n gözüne tak›l›ncaya kadar yapt›¤› bu yolculuk, hukuki ve bilimsel bir disiplin içinde gerçekleflir. Göz hekimine bu disiplin içinde korneay› sa¤layan kurulufl Göz Bankas›’d›r.
Bu yaz›n›n amac›, bu kurulufllar› tan›tmak, kornea ihtiyac› olan bir göz hekimini yasalara karfl› koruyarak bilimsel bir flekilde haz›rlanm›fl korneay› nas›l temin edece¤ini hat›rlatmakt›r.
Anahtar kelimeler: Göz bankas›, doku kayna¤› merkezi, kornea nakli merkezi
ABSTRACT
How to found an eye bank
The cornea which has lost its function and transparency by any reason is changed with cornea taken from a dead body. The journey of cornea from the time it is taken from a dead body in a morgue up to the time it is placed into the recipient’s eye in an operating room takes place in a legal and scientific discipline. The foundation which provides the cornea to the ophthalmologist in this discipline is the eye bank.
The aim of this article is to introduce these foundations to the ophthalmologist and review how to get a scientifically prepared cornea while protecting the ophthalmologist from prosecution.
Key words: Eye bank, the center of tissue source, cornea transplantation center
Bak›rköy T›p Dergisi 2005;1:45-47
*TOD ‹stanbul fiubesinin Ocak 2003 ayl›k toplant›s›nda tebli¤ edilmifltir.
G‹R‹fi
S
on yirmi y›lda ön segment ve katarakt cerrahisinde refraktif amaçl› bafl döndürücü geliflmeler yafland› ve yaflanmaya da devam etmektedir. Bu geliflmelerden di-rekt veya endidi-rekt olarak en çok kornea etkilenmektedir. Bu de¤iflimlerde ö¤renme sürecine giren her oftalmo-log, en az bir iki kornea dokusunun fonksiyonunu kay-betti¤ini gördü. Bu sebeple yeni bir korneaya ihtiyaç duydu.Ülkemizde yaklafl›k 80 y›ld›r keratoplasti ameliyat› yap›lmaktad›r (1). 1979 y›l›na kadar organ ya da doku al›-m›na ait bir yasa yoktu. Sahipsiz cenazelerden glob ala-rak keratoplasti yapan birçok göz hekimi Türk Ceza
Ka-nunu’nun de¤iflik maddelerine dayan›larak adli takibata maruz kalm›fllard›r. Ancak bu ifllemlerde insan sa¤l›¤› ön planda tutuldu¤u için Yarg›tay cezaland›rmay› düflünme-mifl ve mahkumiyet karar› vermedüflünme-mifltir.
‹lk defa 29.05.1979 tarih ve 2338 say› ile yay›mlanan “organ ve doku al›nmas›, saklanmas›, afl›lanmas› ve nak-li hakk›ndaki kanun” ad›n› tafl›yan yasa ile keratoplasti yapabilmede yasal engeller kalkm›flt›r ve daha sonra 21.01.1982 tarih 2594 say›l› yasa ile 14. maddenin bafll›¤› ve ayn› maddenin 4. f›kras› de¤ifltirilmifltir. Böylece do-nör kornea almada hiçbir engel kalmam›flt›r. Bu f›kra “ak-sine bir vasiyet yoksa kornea gibi ceset üzerinde de¤iflik-lik yapmayan k›s›mlar al›nabilir.” demekte ve cenaze ya-k›nlar›n›n r›zas›na gerek kalmamaktad›r. YTCK 91. mad-desi ile ayn› haklar korunmufl, sadece para ve hapis ce-zalar› artt›r›lm›flt›r (2).
Daha sonra da 26.02.2001 tarih 1832 say›l› Sa¤l›k Ba-kanl›¤› oluru ile bu yaz›ya dayan›larak bir yönerge haz›r-lanm›fl ve yürürlü¤e girmifltir. Bu yönerge ile ülkemizde modern t›bb›n gereklerine uygun Göz Bankalar› kurul-mas› 盤›r› aç›lm›flt›r (3).
Yaz›flma adresi / Address reprint requests to: Doç. Dr. Sad›k fiencan S.B. Haseki E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Göz Bankas›, ‹stanbul - Turkey Telefon / Phone: +90-212-530-6360
Faks / Fax: +90-212-529-0429
Elektronik posta adresi / E-mail address: sadiksencan@yahoo.com Gelifl tarihi / Date of receipt: 28 Ekim 2005 / October 28, 2005 Kabul tarihi / Date of acceptance: 5 Aral›k 2005 / December 5, 2005
Göz bankas› nas›l kurulur
Bak›rköy T›p Dergisi, Cilt 1, Say› 2, 2005 / Medical Journal of Bak›rköy, Volume 1, Number 2, 2005
46
Bu yönerge; cenazeden glob veya globun bir k›sm›n› alma, iflleme, tetkik yapma ve ihtiyac› olan hekimlere da¤›tma hakk›n› Göz Bankalar›’na vermifltir.
Geçifl dönemi olarak 01.01.2005 tarihine kadar süre tan›nm›flt›r. Bu tarihe kadar bu ifl ile u¤raflan tüm Göz Bankalar› ve kifliler, kendilerini bu yönergeye göre haz›r-lamak ve yenilemek zorundad›rlar. Bu tarihten sonra aç›-l›fl› bakanl›kça onaylanmayan hiçbir banka veya kifli ce-nazeden organ veya doku alamayacakt›r. Alanlar ise Türk Ceza Kanunu’nun ilgili maddelerine göre takibata u¤rayacaklard›r.
Ayr›ca ihtiyac› olan korneay› ruhsats›z bankadan, kifli-lerden ve yurt d›fl›ndan kendileri temin eden göz hekim-leri de yasalar karfl›s›nda suçlu duruma düfleceklerdir.
Bundan sonraki bölümde de yönerge özetlenecek ve bir göz hekimini ilgilendirdi¤i flekliyle anlat›lacakt›r.
Yönergenin ismi “Göz Bankas› ve Kornea Nakli Mer-kezleri Yönergesi” dir. Yönergede geçen dört terimden;
A. GÖZ BANKASI
Vericiden göz küresi ve kornea, sklera, konjonktiva, limbus, amniyotik membran veya gerekli dokular›n al›n-mas›n› sa¤layan, al›c› sa¤l›¤› aç›s›ndan gerekli test ve in-celemelerin yap›ld›¤›, sakland›¤› ve da¤›t›m›n›n yap›ld›¤› yeri tan›mlar.
B. DOKU KAYNA⁄I MERKEZ‹
Organ veya dokunun al›nd›¤› tüm il ve ilçelerde bulu-nan kamu ve özel hastanelerin morglar›n› veya uygun yerleri (camilerin gasilhaneleri gibi) tan›mlar. Ruhsat al-m›fl bir Göz Bankas›’n›n denetimi alt›nda ve onunla bera-ber çal›fl›r.
C. DOKU NAK‹L MERKEZ‹
Doku naklinin yap›ld›¤› yatakl› kamu veya ruhsat al-m›fl özel hastaneleri tan›mlar.
D. AMEL‹YAT
Ameliyatlar, göz hastal›klar› uzman› niteli¤i kazanm›fl bir hekim taraf›ndan, Göz Bankalar›’ndan al›nan mater-yallerle sadece yukar›da tan›mlanan hastanelerde yap›-l›r.
A . Göz Bankalar›
Sorumlulu¤unu bir göz hastal›klar› uzman›n›n üstlen-di¤i kamu sa¤l›k kurumlar›n›n bünyesinde kurulabilir. Bankan›n aç›lma izni, plan›, içinde bulunan araç ve gereç-lerin miktar ve yergereç-lerinin düzeni; personel ve görevleri, e¤itimleri, çal›flmas›, finansman›, kay›tlar›, denetlenmesi yönergede ayr›nt›l› flekilde aç›klanm›flt›r. Bankan›n t›bbi standard›, Kornea Nakli Bilim Kurulu’nun belirledi¤i stan-dartta olmak zorundad›r. Bu standartlarda faaliyet gös-termeyen bankan›n aç›l›fl izni iptal edilir. Banka kullan›-ma uygun olarak toplad›¤› kornealar›; acil kullan›m d›fl›n-da, kendisine kornea temin eden kamu ve özel hastane-lere %80 geri verir. Kalan kornealar di¤er kornea nakil merkezlerine talep s›ras›na göre da¤›t›l›r. Bir banka iki y›l üst üste y›lda 75 cerrahiye uygun kornea üretemezse faaaliyetleri durdurulur.
B. Doku Kayna¤› Merkezleri
‹l ve ilçelerdeki tüm kamu ve özel hastanelerdeki tüm ölüm vakalar›ndan doku alma hakk› sadece Göz Bankalar›’n›n e¤itti¤i ve görevlendirdi¤i banka teknisyen-lerine aittir. Dokunun t›bbi standartlarda al›nmas›ndan, saklanmas›ndan, tetkiklerinin yap›lmas›ndan, da¤›t›lma-s›ndan ve kay›tlar›ndan banka sorumludur. Doku kayna-¤› merkezinin baflhekimi, banka personeline her türlü kolayl›¤› sa¤lamakla yükümlüdür. ‹l sa¤l›k müdürü bu ifl-lemler için her türlü alt yap›y› haz›rlar. Bu duruma göre göz hastal›klar› uzman› cenazeden doku alma hakk›na sahip de¤ildir.
C. Doku Nakil Merkezi
Bankadan temin edilen dokunun nakli, faaliyeti ba-kanl›kça onaylanan, yatakl› kamu ve özel hastanelerde yap›labilir. Hastane; bünyesinde yap›lan bu ameliyat›, ki-min taraf›ndan kime yap›ld›¤›n›, doku bilgi formunu has-tane kay›tlar›na geçirmek zorundad›r.
D. Ameliyat
Bankadan doku talebi, doku nakli yapmak isteyen göz hastal›klar› uzman› taraf›ndan yap›l›r. Hekim; uzman-l›k diplomas›n›n fotokopisi, ameliyat› yapaca¤› hastan›n kimli¤i ve hastal›¤›n›n tan›s›, ameliyat› yapaca¤› hastane-nin bakanl›k ruhsat fotokopisi ile ilindeki dokuyu temin
S. fiencan, H. Bilen, F. Helvac›o¤lu, H. O¤uzhan, B. Korkmaz, S. Özdemir
Bak›rköy T›p Dergisi, Cilt 1, Say› 2, 2005 / Medical Journal of Bak›rköy, Volume 1, Number 2, 2005 47
edece¤i Göz Bankas›’na müracaat eder. Ayn› hasta için tek bir bankadan talepte bulunulabilir. Uygun doku (kor-nea) bulundu¤u zaman, donörün (cenazenin) kimli¤i ha-riç, nakli yapacak hekime her türlü bilgi verilir. Dokuyu,
nakil yapacak hekim kabul ederse, bakanl›k taraf›ndan kabul edilen ücret yat›r›l›r, faturas› al›n›r. Banka, dokuyu nakil merkezine veya nakli yapacak hekime teslim eder. Teslimden sonra dokunun korunmas› nakil merkezine veya hekime aittir. Dokunun iadesi ancak dokunun özel-liklerinin bozulmad›¤›n›n belirlenmesi ve al›c›ya nakil ya-p›lamayaca¤›n›n belgelenmesi durumunda mümkündür. Dokunun baflka bir al›c›ya kullan›labilmesi için bankan›n onay vermesi gerekir.
Nakli yapan hekim, nakil ile ilgili bilgileri, al›c› kimli¤i, nakil nedeni, nakil merkezi, nakil tarihini temin etti¤i bankaya bildirmek zorundad›r. Banka nakil için uygun görmedi¤i dokular›, e¤itim ve araflt›rma amac› ile iste-yenlere gönderir. Bu bilgiler bankada saklan›r. Bütün bu bilgiler ›fl›¤›nda doku nakli yapan hekim ve hastaneler, faaliyeti bakanl›kça onaylanm›fl Göz Bankalar› taraf›ndan gönderilen dokular› kullanmal›, banka kurum ve kifliler-den veya yurt d›fl›ndan doku temin etmemeli, banka ta-raf›ndan gönderilen doku bilgi formunu saklamal› ve res-mi kay›tlara geçirmelidir. Aksi durumlarda yürürlükteki yasalarla a¤›r hapis ve para cezas› ile yarg›lanmak zorun-da kalabilirler.
16.07.2004 tarihi itibari ile Sa¤l›k Bakanl›¤› aç›l›fl ruhsat› olan bankalar
1 ANKARA E⁄‹T‹M VE ARAfiTIRMA HASTANES‹
ULUSLARARASI ANKARA GÖZ BANKASI ANKARA
2 ‹STANBUL ÜN‹VERS‹TES‹ CERRAHPAfiA
TIP FAKÜLTES‹ ‹STANBUL
3 ‹STANBUL ÜN‹VERS‹TES‹ ‹STANBUL TIP FAKÜLTE
L‹ONS GÖZ BANKASI ‹STANBUL
4 AKDEN‹Z ÜN‹VERS‹TES‹ TIP FAKÜLTES‹ ANTALYA
5 fi‹fiL‹ ETFAL E⁄‹T‹M VE ARAfiTIRMA HASTANES‹ ‹STANBUL 6 HAYDARPAfiA NUMUNE E⁄‹T‹M VE ARAfiTIRMA
HASTANES‹ ‹STANBUL
7 DR. LÜTF‹ KIRDAR KARTAL E⁄‹T‹M VE
ARAfiTIRMA HASTANES‹ ‹STANBUL
8 HASEK‹ E⁄‹T‹M VE ARAfiTIRMA HASTANES‹ ‹STANBUL
9 SSK ‹ZM‹R E⁄‹T‹M HASTANES‹ ‹ZM‹R
10 EGE ÜN‹VERS‹TES‹ TIP FAKÜLTES‹ GÖZ BANKASI ‹ZM‹R
11 GATA GÖZ BANKASI ANKARA
KAYNAKLAR
1. Zati ‹. ‹stanbul Serir. 1926; 8:1280-1281.
2. E¤ilmez S, Atefl H, Hanc› ‹H (editörler). Keratoplasti ve Medikolegal Sorunlar. Oftalmolojide adli konular. 1. Bask›, ‹zmir: Reproprint, 1997: s 89-92.
3. Akal›n D, Kocakaplan R, Y›lmaz A (editörler). Göz Bankas› ve Kornea Nakli Merkezleri Yönergesi. Yönergeler 2002. 1. Bask›, Ankara: T.C Sa¤l›k Bakanl›¤› Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü, 2002: s 53-60.
