I * <1 r * -
l
r
Cumhuıiyeı Maıbaacılık ve Gazetecilik Türk Anonim Şirketi adına
adi • Genel Yayın Müdürü Haşan < amal. Müessese Müdürü: fm lnr
'■ Y“ 1 l»leri Muduru: Okay Gönensin, • Haber Merkezi Müdurıı ayer. Sayfa »ürem Yönetmem: Ali Acar, • Temsilciler; ANKARA:
lan, İZMİR: Hikmet (.etinkaya, ADANA: C elal Huylanan.
İstanbul Haberleri: l a l ı n Akyıldır, »ış Haberler: Ergun Balcı, Ekonomi: fenni e Hırkan, Kültür: Celal (ister,
Spor Danışmanı Abdulkadir Yucelman, Do/elıme. Refik »urba*. Araştırma. Sabin Alpay, ly-Sctıdika Suk- ran Ketenci, Yun Haberleri: Necdet » o ta n , »izi Yazılar: Kerem Çalışkan, • Koordinatör: Ahmet Kurulsan,
9 Malı l^ler: tro l Krkul, 0 Muhasebe, Kuleni Vener % Bilice-Planlama: Sevgi O»manbe>eoglu % Reklam:
Ay»e lorun, I k Yayınlar: Hülya Akyol # İdare Hüseyin Gürel? İşletme: önder Çelik, Bilgi işlem: Nail İnal.
/İM: 10 TEMMUZ 1989 İmsak: 3.37 Güneş: 5.34 Öğle: 13.14 İkindi: 17.13 Akşam: 2043
Bizans sanatı uzmanı, tarihçi, arkeolog Sem avi Eyice
İ T - Sil
Hasun ve Yuyun Cumhuriyet Matbaacılık veC
34Î34 İli. PK: 246 İstanbul 7el 512 05 0
H urdur Ankara: Ziya Gokalp Blv. İnkılap S
133 II 41/42« # l/m tr: H Ziya Blv. 1352 S • Adana: İnönü C ad 119 S. No: I Kat I, T«
Basıldığı yer M
İstanbul tutkusu
BizanslIların bıraktığı
anıtlar da bize ait.
Bunların tarihi eser olarak
milli anıtlarımız arasına
girmesi gerekir. Ama biz
bunlara sahip çıkmıyoruz.
Ben 19. yüzyıl araştırıcısı
karakterindeyim. Bizans
dışında çok değişik
konularda araştırmalarım
var.
Kam uya ait, vakıfların
malı olan nice tarihi
medrese, cami güldür
güldür yıkılıyor. Hiç telaş
eden yok.
ALPAY KABACAL1
“ Ah Beyoğlu vah Beyoğlu di yoruz sık sık. O eski İstanbul’un özlemini çekiyoruz. Ama Beyoğ- lu'nun Beyoğlu olduğu çağ, geri de kaldı. Orada yaşayan insanlar bambaşka kişilerdi. Bugün o in sanlar y o k ... Olmadığına göre, o döneme dönme imkânı da yok. Sonra, İstanbul’u hangi karakte rine dönüştüreceksiniz? 19. yüz yıldaki karakteri ayrı, 20. yüzyıl başındaki ayn, bizim çocukluğu muzu yaşadığımız 1930’lardaki karakteri a y n ...”
Semavi Eyice İstanbul’u yıllar ca adım adım gezmiş, nice kitap ve belgelere başvurarak kentin ta rih içindeki değişimlerini izlemiş.
“ Eski İs ta n b u l’u yeniden yaşatma” girişimlerini böyle de ğerlendiriyor.
Beyoğlu’ndan, eski İstanbul’ dan başlayınca, söz sözü açıyor:
“ Sözgelimi” diyor, “ Bir za manlar Samatya’da muazzam meyhaneler varmış. Nerede bun lar? Galata’da da böyle koca ko ca meyhaneler, baloz denilen eğ lence yerleri... Bunların en
ünlü-kıın dilletantlar (amatörler) türe miş. Bunların meslekleri öğret menlik, doktorluk, diplomatlık, v b ... Bir kısmı Levanten ya da AvrupalI. Çok sayıda da Kum ... • Bizans dönemi eserlerini araştır ma merakına düşmüşler. Konfe ranslar düzenlemişler, yayınlar yapm ışlar...”
Bu konu üzerinde en çok çalı şan, İstanbul’daki Rumların Sil- logos denen edebiyat kurumu. 1860’larda oluşturulan Sillogos, Avrupa’daki bilimler akademile rine benziyor. Büyük bir kütüp hane kurmuşlar, her yıl düzenli olarak büyük boy yıllıklar yayım lamışlar. Topladıkları belge, kita be vb.yi kapsayan ekler çıkarmış lar. Avrupa’dan gelen arkeolog lara, bilim adamlarına konferans lar verdirtmiş, bunların metinle rini basmışlar. Çalışm aları, 1923’e kadar sürmüş. Ayrıca, de ğişik uluslardan araştırmacıların (Van Millingen, Paspatis,
Eber-sü de, İstiklal Caddesi’nde, Sanıl “ Ödevi hazırlarken, surlarda- rekli gezer. “ Ortaokuldayken bir solt, Mordtmann, Dethier) çeşit-
Antoine Kilisesi’nin bulunduğu lan tanımak için, Mambury’nin arkadaşımla dolaşırdım. Sonrala- >’ yayınları var...
yerdeki Konkordia balozu... Da- Seyyah Rehberi’ni aldım. Surları rı tek başıma çok gezdim. Kış de- 19. yüzyılın sonları ile 20. yüz-
ha eskiye gidersek, Beyoğlu Pos- incelerken, oradaki cami, kilise mez, yağmur dem ezdim ...” yılın başlarında bu konuda kitap
tanesi'nin arkasında Naum Tiyat- gibi yapılan da bir göreyim de- yazmaya yönelen Türklerin
sayı-rosu... Tarihi Çiçek Pasajı mey- dim. Cumartesi öğleden sonrala- abas,'. 1va1z?eçır,n'f ye Ça*,S,rî sı ise üçü geçmiyor: Mehmet Zi-
haneleri deniyor. Değil. Orada n , pazar günleri... Küçücük, 3 II- , va, 1 kimselerin, boş vak- ya (Ihtifalci Ziya) İstanbul ve Bo- yalnız çiçekçiler vardı. Yandaki raya alınmış bir fotoğraf maki- 11 ol“n lnsan,arln işi.^Bizim gibi gaziçi'ni, Mahmud Raif Mir'at-ı Degustasyon Lokantası, birkaç fı- nem vardı. Onu yanıma alıp yol- ®rta™al'™rf 8öre değil der. Ama İstanbul’u, Celal Esat (Arseven)
çısını oraya çıkardı, dışarıya ser- lara döküldüm ...” Semavi Eyice kesin kararını ver- gjgj İstanbul Âbidat ve Mebâni-vis yapmaya başladı. Çiçekler Giderek, İstanbul’u tanıma tut- ¡yijSür. Bizans yapıtlarını inceleye- sİ ile Galata ve Binalan’m yazmış-
arasında, ayakta bira içiliyordu, kuşuna, araştırma tutkusu da ek- b" mek 'Çln yuridışında öğrenim ıar Hepsi bu kadar!
Derken birkaç gezgin mezeci do- lenir: “ Gördüğüm yapılar hak- Serecektir. Mililı Eğitim Bakanlı- Oysa birçok ülke, Bizans arke-
lüşır oldu. Sonra çiçekçi falan kal- kındaki görüşlerimi küçük fişle- edan güçlükle l/ja allP Alman- olojisi ve sanatıyla öteden beri il-
madı, meyhaneler kuruldu. Tarih re yazıyordum. Zamanla, Bizans’ı yf ya g“"er' ikinci Dünya Savaşı gjleniyor. Enstitüler kurulmuş;
filan değil... Orası, Abdülhamid da tanımak için, bu konudaki bel- o anca hızıyla sürmektedir. Al- dergiler, kitaplar yayımlanıyor,
döneminde kurulmuş bir işhanı- li başlı Fransızca yayınları araş- Çekmek üzereyken, Istan- Sözgelimi Münih’te, 1894’ten beri
d| r ” turnaya giriştim. Kitapçılar, 13-14 hul a döner; öğrenimim edebiyat ç,kan bir dergi var. Brüksel’de Semavi Eyice’nin İstanbul tut- yaşındaki bir ortaokul öğrencisi- ,akü‘tesınde tamamlar. 1924’te Byzantion Dergisi çıkma-kusu, Galatasaray Lisesi’nin ye- nin eski, az bulunur kitaplara me- Semavi Eyice, İstanbul’un es- ya başlıyor. Çekoslovakya’da, dinci sınıfında başlıyor. Yıl, 1936. raklanmasına hayret ediyorlar, ki yapı ve anıtları üzerine araştır- Bulgaristan’da.SovyetlerBirliği- Askerlik dersi öğretmeni herkese gülümsüyorlardı.” maların tarihinin pek eskilere git- nde dergiler çıkıyor. ABD’de bir ödev veriyor. Ona da “ Istan- Bir yandan kitap toplar, boş za- mediğini belirtiyor: “ 19. yüzyılın Dumbarton Oak’s Paper* adlı der-
bul un fethi düşüyor: man buldukça da İstanbul’u sü- ikinci yansında İstanbul’da biria- 8* yayımlanıyor... Türkiye’deki --- —— ---— ---araştırmalar için maddi olanak ı
sağlayan kurumlar da var...
“ Bu topraklar üzerinde eski bir uygarlık olduğumuza göre” diyor Semavi Eyice, “ BizanslIların bı raktığı anıtlar da bize ait sayılır. , Bunların, tarihi eser.olarak milli . anıtlarımız arasına girmesi gere kir. Ama biz bunlara pek sahip çıkmıyoruz. Bu yüzden, zaman zhman sorunlar doğuyor. Bir kıs mını Rumlar kullam yorm uş. 1923’te Rumlar giderken bunlann ne olacağı düşünülmemiş. D ola yısıyla ev olarak satılmış ya da ki raya verilmiş yapılar var. Örneğin Trabzon’da, Mudanya yakınında ki kasabalarda görülebilir. Çok değerli, içinde duvar resimleri fi lan bulunan kiliseler bugün özel mülkiyette, ev olarak kullanılıyor. Kiliseden çevrilmiş camilerin bir kısmı pek harap, bakım sız...”
Semavi Eyice, yalnız İstanbul’ daki yapıtlarla ilgilenmiyor. İnce lenmemiş Bizans yerleşmelerini saptamak amacıyla, on iki yıl Gü ney Anadolu’da, Silifke dolayın da gezmiş. “ Her sonbahar gidi yordum, daha çok yaya dolaşabi liyordum” diyor. Planlar hazırla mış, yüzlerce, binlerce fotoğraf, slayt çekmiş, ilgilenen olmadığı için, yurtdışındaki bir iki yayın sa yılmazsa, bu araştırmalarının so nuçlarını bastıramamış.
“ Ben, 19. yüzyıl araştırıcısı karakterindeyim” diyor. “ Çok Ideğişik konularda araştırmalarım var. Bizans dışında Osmanlı sana tı ve tarihiyle ilgileniyorum. A y rıca, sözgelimi Türkiye’ye gelmiş eski AvrupalI gezginler ve ressam
lar üzerinde de incelemeler yap
tım .”
PO RTRE
Prof,SEMAVİ EYİCE
Bizans yapıları tezi
1923’te İstanbul’da doğdu. Galatasaray Lisesi’ni bitirdi (1943). Yurtdışında başladığı sanat tarihi ve arkeoloji öğrenimini savaş dolayısıyla yarıda keserek t.Ü. Edebiyat Fakültesi’ne girdi. Fakülteyi bitirince (1948) Sanat Tarihi Kürsüsü’nde asistanlığa başladı. 1952’de Bizans yapıları üzerinde teziyle doktorasını verdi. 1955’te doçentliğe, 1964’te profesörlüğe yükseltildi. 1958-59’da
Humboldt bursuyla Münih Universitesi’nde çalışmalar yapan Eyice, 1964’te Bizans Sanat Tarihi Kürsüsü başkanlığına, 1982’de Arkeoloji ve Sanat Tarihi bölümü başkanlığına getirildi. 400 dolayında bilimsel makalesi, Son Devir Bizans Mimarisi (1963), Galata ve Kulesi (1969),
Bizans Devrinde Boğaziçi (1976), Türkiye’de Bizans Sanatı (1982), Ayasofya (3 cilt, 1983-86), İznik (1988) vb. kitapları yayımlandı.
Uzun yıllar Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kuru- lu’nda üyelik yapan, 1983’te Ta şınmaz Tabiat ve Kültür Varlık ları Kanunu’nun çıkmasından sonra, İstanbul Bölge Kurulu baş- kanbğında bulunan, 1987’deki ya sa değişikliğinden sonra da İstan bul’da oluşturulan üç kuruldan birine atanan Semavi Eyice’ye, yasadaki ve uygulamadaki aksak lıkları sordum. Bir dokundum, bin ah işittim...
Özellikle, tüm sorumluluğun kurullar üzerine yıkılmasından yakınıyor: “ Bize, falan yerde ta rihi eser tahrip oluyor, görmüyor musunuz, diyorlar. Ben jandarma değilim ki, gidip başında bekleye yim. Elimizde tek zorlama aracı var: Eski eser kapsamına giren bi nalarda. onaylanan projesine uy gun y apılmamışsa, iskân izni ver miyoruz. Ama yapan, gidip için de oturuyor... Öte yandan, bizim gösterdiğimiz prensipler çerçeve sinde inşaat yapılırken de, ‘tarihi eser tahrip ediliyor’ diye kıyamet koparılnbili\or. Oysa, kamuya ait tarihi binaların tahrip edildiğini de görüyoruz. Vakıfların malı olan nice tarihi medrese, cami gül dür güldür yıkılıyor. Önlara hiç telaş eden yok !”
Birçok uluslararası bilim kuru luşuyla ilişkisi bulunan, Belçika Krallık Akademisi muhabir üye si, Alman Arkeoloji Enstitüleri asli üyesi olan Semavi Eyice, acı bir anısını anlattı:
"198.3 başında Türk Tarih Ku rumu ortadan kaldırıldı, yeni bir kurum oluşturuldu. Ben de on dört yıl üyelikten sonra çıkarıl dım. Daha doğrusu, yeni kuru mun üyeliğine alınmadım. Çeşit li dillerde basılmış dört yüz kadar yayınını var, sonuç bu.,. ’Bundan sonra o kurumun kapısından girmem' dedim. Gerçek ‘âlimler’ varmış orada, o ‘âlimler’ yürüt sünler!"
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği T a h a To ro s Arşivi * 0 0 1 5 1 1 8 7 2 0 0 6 *
