Bodur elma bahçesinde destek sistemlerinin yapılandırılması

(1)

T.C.

GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu

Sonuç Raporu

Proje No:

2010-30

Proje Başlığı:

Bodur Elma Bahçesinde Destek Sistemlerinin Yapılandırılması

Proje Yöneticisi: Prof. Dr. Yakup ÖZKAN

Araştırmacılar

Prof. Dr. Resul GERÇEKÇĠOĞLU Prof. Dr. Kenan YILDIZ Doç. Dr. Mehmet GÜNEġ Doç. Dr. Mustafa ÖZGEN Yrd. Doç. Dr. Çetin ÇEKĠÇ GaziosmanpaĢa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü (Ocak / 2012) TOKAT

(2)

ÖZET

BODUR ELMA BAHÇESİNDE DESTEK SİSTEMLERİNİN

YAPILANDIRILMASI

*

ÇalıĢma, 2010-2011 yılları içerisinde, GaziosmanpaĢa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümüne ait AraĢtırma ve Uygulama Bahçesinde yürütülmüĢtür. Projede, M 9, M 26 ve MM 106 anaçları üzerine aĢılı Fuji, Jonagold, Granny Smith, Braeburn, Golden Reinder ve Gala elma çeĢitlerinde, farklı sıra arası ve üzeri dikim sistemleriyle modern terbiye sistemlerinin verim ve verim değerleri üzerine etkileri incelenmiĢtir. ÇalıĢmada, vegetatif özellikler(ağaç özellikleri), verim ve meyve özellikleri bir yıllık (2010) değerlerden oluĢmuĢtur.

ÇalıĢmada yer alan tüm anaç/çeĢit/terbiye sistemi kombinasyonlarında; topuz, kargı, dalcık sayısı, toplam meyve dalı sayısı (adet/ağaç), anaç çapı (mm), çeĢit gövde çapı (mm), çeĢit gövde kesit alanı (mm2_{), taç eni (cm), taç yüksekliği (cm), taç hacmi (mm}3_{), ağaç baĢına} verim (g), meyve eni (cm), meyve boyu (cm), meyve ağırlığı (g), meyve eti sertliği (kg), SÇKM (%), titre edilebilir asitlik (g/l) ayrı ayrı saptanmıĢtır.

Anahtar Kelimeler: Bodur meyvecilik, modern terbiye sistemleri, verim.

* Bu çalıĢma (Proje No:2010-30), GaziosmanpaĢa Üniversitesi Bilimsel AraĢtırma Projeleri Komisyonu BaĢkanlığınca desteklenmiĢtir.

(3)

i

ESTABLISHMENT OF SUPPORT SYSTEMS IN DWARFED APPLE ORCHARD ABSTRACT

This study was carried out at the dwarfed apple orchard established in Horticultural Department of Agricultural Faculty of Gaziosmanpasa University in 2010-2011. In the scope of project, the effects of some planting distances and various training systems applied on the some yield and vegetative growth components were investigated on the Fuji, Jonagold, Granny Smith, Braeburn, Golden Reinder ve Gala cultivars budded/grafted M9, M26 and MM 106 apple rootstocks. One year data (2010) for vegetative components and yield and fruit components was obtained.

In the combinations of rootstock/variety/training systems in the Project, following components were evaluated: such as total generative shoot(spur) number, rootstock thickness-diameter(mm), trunk thickness-diameter(mm), trunk cros-sectional area (mm2), crown width, crown height, crown volume (mm3), fruit width-diameter, fruit length, fruit weight, total soluble solid (%), pH, titretable acids, fruit firmness(kg), the yield of per tree (kg).

(4)

ii

ÇİZELGELER DİZİNİ

Çizelge Sayfa

Çizelge 1. ÇeĢitlere uygulanan terbiye sistemleri, sıra arası ve üzeri mesafeler...………….5

Çizelge 2. Proje döneminde elde edilen anaç ve gövdeye ait çap değerleri…...10

Çizelge 3. Proje döneminde elde edilen taç özellikleri ile ilgili değerler………….……...11

Çizelge 4. Proje döneminde elde edilen ağaç baĢına meyve dalı sayıları (adet)…..………12

Çizelge 5. 2010 yılı elde edilen anaç ve gövdeye ait bazı vegetatif değerler……..……….13

Çizelge 6. 2010 yılı elde edilen taç değerleri ile ilgili veriler………..……...14

Çizelge 7. 2010 yılı elde edilen meyve dalı sayıları (adet) ……..………..…...15

Çizelge 8. 2009 yılı Pomolojik değerler……….………..…16

(5)

iii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET……….……...i ABSTRACT………...ii ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ………....iii 1.GİRİŞ………1 2. KAYNAK ÖZETLERİ…..……….2 3.MATERYAL VE YÖNTEM………..4 4. BULGULAR VE TARTIŞMA………..8 5. SONUÇ ………..18 6. KAYNAKLAR………..20

(6)

iv

1. GİRİŞ

Elma, dünyada yetiĢtiriciliği en fazla yapılan meyve türlerinden biridir. Türkiye’de de yıllık ortalama 2.700.000 ton üretim gerçekleĢmektedir (Anonim, 2009). Ancak üretilen miktarın çok azı (yaklaĢık 50.000 ton) dıĢsatıma konu olabilmektedir. Dünyada pazar değeri yüksek Fuji, Gala, Braeburn, Jonagold, Golden Reinder ve Topred gibi yeni çeĢitlerle, modern terbiye ve destek sistemleri kullanılarak, elma üretimimiz daha standart hale getirilebilir ve ihraç imkanı artırılabilir.

Modern meyveciliğin gerekleri olan her yıl düzenli ürün alma, ağaçların erken verime yatması, birim alana daha fazla ağaç kullanılarak verimin artırılması, budama ve seyreltmenin daha kolay ve ekonomik yapılabilmesi, meyve iriliği ve renk yönünden daha kaliteli ürün elde edilmesi bodur elma yetiĢtiriciliğinin önemli avantajlarından bazılarıdır (Soylu ve Ertürk, 1999; Burak ve Ergun, 2000, Özkan, 2004a, Özkan ve Küçüker, 2009; Özkan ve ark., 2009a). Meyve yetiĢtiriciliğinde ünite baĢına en düĢük iĢçi maliyetini sağlamak, önemli hedeflerden biridir. Anaç, ağaç büyüklüğüne tesir ettiğinden dolayı, meyve bahçesi için gerekli olan iĢçi ihtiyacını etkiler. Bodur anaçlara aĢılı küçük ağaçlarda seyreltme, hasat, budama ve terbiye iĢlemleri daha kolay yapılacağı için gerekli olan iĢgücü maliyeti azalır. Meyve üretiminde pestisit ve herbisit kullanımının azaltılması, tüketiciler, çevreciler ve meyve yetiĢtiricileri için bir ihtiyaç olmuĢtur. Meyve ağaçlarının ilaçlanmasında küçük ağaçlar, büyük ağaçlardan dekar baĢına % 75 daha az pestisite ihtiyaç duyarlar. Dolayısıyla küçük taç yapılı ağaçların ve bir anlamda bodur anaçların önemi burada bir kez daha öne çıkmaktadır.

Bu projenin Tokat yöresinde yürütülmüĢ olmasıyla, ülkemiz için bodur elma yetiĢtiriciliğinde yeni terbiye ve destek sistemlerinin avantajları ortaya konulmuĢtur. Bodur elma yetiĢtiriciliğinde terbiye sistemleri ve budama konusunda geleneksel yaklaĢımımızı devam ettirdiğimiz sürece, kurulan bodur elma bahçelerinden beklenen verim sağlanamayacaktır. Bu projenin sonuçları tüm Türkiye’yi ilgilendirmektedir. ÇalıĢmanın

(7)

yürütüleceği bodur elma bahçesinde bugüne kadar çok sayıda üretici ve konuya meraklı çiftçiler Türkiye’nin her yerinden ziyarete gelmiĢlerdir. Sadece bu yönüyle bile Üniversitemiz arazisindeki bu bahçe ülke tarımına çok büyük katkı sağlamaktadır. Ayrıca destek sistemlerinin yapılandırılmasıyla, bundan sonraki yıllarda istenirse çeĢitlerin yenilenebileceği ve bölge için yeni sistemlerin uygulanmasına fırsat oluĢturduğunu da burada vurgulamamız gerekir.

2. KAYNAK ÖZETLERİ

Yüksek meyve kalitesi tüm üreticilerin, özellikle de sofralık meyve üreticilerinin isteğidir. Meyve veren dalcıkların ve yakınındaki yaprakların, çok iri meyve geliĢtirmek ve meyve renklenmesini artırmak için, yeterli güneĢ ıĢığı almaları gerekir. Kuvvetli ya da orta kuvvetli anaçlara aĢılı büyük ağaçlarda, tacın büyük bir kısmı gölgelenir ve yüksek meyve kalitesi için ihtiyaç duyulan güneĢ ıĢığından daha az faydalanılır. Bodur anaçlar üzerindeki ağaçlarda tacın çok büyük bir oranı yeterli güneĢ ıĢığı alır (Tukey, 1990; Mika ve ark. 2000; Marini ve Barden, 2004; Özkan ve Yıldız, 2009; Özkan ve ark. 2009b).

Elma yetiĢtiriciliğinde ilk yıllarda yüksek erkenci üretim isteniyorsa, ağaç destek sistemlerinden bazılarının kullanılması zorunludur. Birim alandan yüksek erkenci üretim ancak bodur anaçlara aĢılı ağaçlarla mümkündür. M.9 ve M.26 gibi bodur anaçlar, gövde veya lider dal desteği olmadan ağır ürün yükünü taĢıyamazlar. Destek sistemi için yapılacak harcamalar önemli bir faktördür. Yapısal olarak en ekonomik destek sistemi seçilmelidir. Her bir ağaç için ya bireysel herek ya da bambu herek kullanılarak veya metal borulara tel bağlanılarak slender spindle, vertical axis ve HYTEC sistemleri için destek sağlanabilir. Eğer bodur ağaçlardan erken üretim bekleniyorsa, destek sistemi, bir tercih değil, zorunluluktur (Lespinasse ve ark. 1986; Peterson ve Barritt, 1991; Marini ve ark. 2001).

BaĢarılı bir bodur elma bahçesi sistemi, anaç, ağaç sıklığı, ağaç düzenlemesi, fidan kalitesi, destek sistemi, budama ve terbiye teknikleri gibi sistem elemanlarının bir araya getirilip düzenlenmesiyle oluĢur. Bahsi geçen bu sistem elemanları bir meyve bahçesi sisteminin pratik ve kârlı olması için dikkatlice seçilmelidir (Heinicke, 1975; Barritt, 1992). 1960’lı yıllarda Avrupa’da elma yetiĢtiriciliği kuvvetli anaçlarla geleneksel olarak yapılmaktaydı. Elma üreticilerinin ekonomik durumlarının gerilemesi onları değiĢikliğe zorladı. Hollanda ve daha sonra Belçika, Almanya, Ġtalya ve Fransa elma endüstrileri daha büyük “standart” ağaçtan, küçük “bodur” ağaca doğru bazı bölgelerde palmet, spindle bush ve nihayetinde de vertical axis ve slender spindle sistemlerini geliĢtirdiler (Barritt, 1992).

(8)

Amerikalılar ise 1990’lı yıllarda, her iĢte olduğu gibi bu konuda da Avrupa’nın elde ettiği deneyimi kullanarak, belki de bodur elma ağaçları ve kendileri için en uygun sistem olan, vertical axis ve slender spindle sistemlerinin iyi özelliklerini bir arada toplayan Hytec sistemini buldular (Özkan, 2004 a).

Ülkemizde de yeni çeĢitlerle, modern sistemde bahçeler kurulduğunda, elma yetiĢtiriciliğinin önümüzdeki yıllarda da karlı bir yatırım kolu olacağı düĢünülmektedir (Küden ve KaĢka, 1995). Ancak mevcut haliyle ülkemizde durum iç açıcı değildir. En basit izahı, üreticilerimizin bodur elmaya bakıĢı, geleneksel elma yetiĢtiriciliğindeki alıĢkanlıklarıyla hemen hemen aynıdır. Daha fazla ağaç sıklığı, destek yapıları ve geleneksel meyve bahçelerine göre çok daha önemli olan ağaç terbiyesi gibi unsurları içeren bodur meyvecilik konusu aynen sanayi devrimi gibi ülkemizde tarım devrimi gerektiren konuları içerir (Özkan, 2004 b).

Bu altyapı projesiyle bodur elma yetiĢtiriciliğinde, dünyada en çok revaçta olan çeĢit ve modern terbiye sistemlerinden hangilerinin uygun olabileceği bilimsel bir çalıĢmayla saptanmıĢtır. ÇalıĢmanın sonuçları, bu konuda ileride yapılacak çalıĢmalara ıĢık tutacak niteliktedir.

(9)

3. MATERYAL VE YÖNTEM

Proje, M 9, M 26 ve M 106 anaçları üzerine aĢılı Fuji, Jonagold, Granny Smith, Braeburn, Golden Reinder ve Gala gibi elma çeĢitleriyle planlanmıĢtır. Bodur elma bahçesinde sulama sistemi, damlama sulama sistemi Ģeklinde olmuĢtur. Makro ve mikro element gübrelerin kullanımı, hastalık ve zararlılarla savaĢım meyve bahçelerinde uygulandığı Ģekliyle yürütülmüĢtür. Destek sistemi olarak, telli sistem-herek kombinasyonu kullanılmıĢtır. Bodur elma bahçelerinde en önemli teknik husus terbiye ve budama iĢlemi olduğundan ağaçların terbiyesinde yayvanlaĢtırıcılar, terbiye ağırlıkları, ipler, lastik bantlar gibi malzemeler sıklıkla kullanılmıĢtır.

ÇalıĢma, GaziosmanpaĢa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümüne ait AraĢtırma ve Uygulama Bahçesinde yürütülmüĢtür. Bahçenin oluĢturulması ve fidanların dikimine Mayıs 2006 da baĢlanmıĢtır. Dolayısıyla çalıĢmanın yapılacağı bodur elma bahçesi 4 yaĢlıdır. Kullanılacak fidanlarda anaç ve çeĢit kombinasyonları, uygulanacak terbiye sistemleri, sıra arası ve üzeri mesafeler ve ağaç sayısı Çizelge 1’de verildiği Ģekilde planlanmıĢtır.

ÇalıĢmanın yürütüleceği bahçede üç farklı anaç üzerinde 7 adet farklı elma çeĢidi yer almaktadır. Bodur elma bahçesinin bulunduğu yer, özellikle kıĢın don tehlikesi riski az olan ve toprak yapısı bakımından da uygun bir alandadır. Destek sistem çalıĢmasının 2010 yılı içerisinde bitirilmesi planlanmaktadır. Bu bahçenin sorumluluğu 4 yıldır Bahçe Bitkileri Bölümü elemanları tarafından sürdürülmekte olup, bundan sonraki dönemde de Bölüm elemanları özverili çalıĢmalarına devam edeceklerdir. Modern bir bodur elma bahçesinde dikimden sonraki ilk yılda (dikimle birlikte 2.yıl) verim alınmaya baĢlanır. Bahçenin yaĢı dikkate alındığında 3 yıldır meyve alındığını, son iki yılda da hatırı sayılır verim elde ettiğimizi burada ifade etmeliyiz. Ayrıca çeĢitlerin performansları % 70 seviyesinde bellidir. Ancak tam teĢekküllü bir destek sistemi kurulmadığı takdirde bodur elma bahçelerinde sürdürülebilirlik mümkün değildir.

(10)

Çizelge 1. ÇeĢitlere uygulanan terbiye sistemleri, sıra arası ve üzeri mesafeler.

Sıra no Anaç ÇeĢit Terbiye Sistemi SA-SÜ

(m)

Ağaç sayısı (adet)

1 M9 Grany Smith Super spindle 3x0.5 20

M9 Fuji Super spindle 3x0.5 20

M9 Jonagold Super spindle 3x0.5 21

2 M9 Golden Reinder Super spindle 3x0.5 21

M9 Jonagold Slender spindle 3x1 11

M9 Jonagold Vertical axis 3x1 11

3 M9 Topred Slender spindle 3x1 10

M9 Topred Vertical axis 3x1 9

M9 Grany Smith Slender spindle 3x1 14

4 M9 Grany Smith Vertical axis 3x1 12

M9 Topred Super spindle 3x0.5 21

5 M9 Fuji Slender spindle 3x1 16

M9 Fuji Vertical axis 3x1 16

6 M9 Golden Reinder Slender spindle 3x1 7

M9 Golden Reinder Vertical axis 3x1 6

7 M9 Fuji Hytec 3x1.5 11

M9 Fuji Vertical axis 3x1.5 10

8 M9 Jonagold Hytec 3x1.5 11

M9 Jonagold Vertical axis 3x1.5 10

9 M9 Golden Reinder Hytec 3x1.5 8

M9 Golden Reinder Vertical axis 3x1.5 8

10 M9 Topred Hytec 3x1.5 9

M9 Topred Vertical axis 3x1.5 8

11 M9 Grany Smith Hytec 3x1.5 10

M9 Grany Smith Vertical axis 3x1.5 10

12 M26 Braeburn Slender spindle 3x1 10

M26 Braeburn Vertical axis 3x1 10

M26 Gala Slender spindle 3x1 8

MM106 Grany Smith Merkezi lider 3x3 2

13 M26 Gala Vertical axis 3x1 10

M26 Grany Smith Slender spindle 3x1 10

M26 Grany Smith Vertical axis 3x1 10

14 M26 Braeburn Hytec 3x1.5 10

M26 Braeburn Vertical axis 3x1.5 10

15 M26 Grany Smith Hytec 3x1.5 5

M26 Grany Smith Vertical axis 3x1.5 5

16 M26 Gala Hytec 3x1.5 10

M26 Gala Vertical axis 3x1.5 10

17 MM106 Braeburn Modifiye lider 3x2 10

MM106 Braeburn Merkezi lider 3x2 10

18 MM106 Grany Smith Modifiye lider 3x2 10

(11)

19 MM106 Fuji Modifiye lider 3x2 10

MM106 Fuji Merkezi lider 3x2 10

20 MM106 Braeburn Modifiye lider 3x3 10

MM106 Braeburn Merkezi lider 3x3 4

21 MM106 Braeburn Merkezi lider 3x3 6

MM106 Grany Smith Modifiye lider 3x3 6

22 MM106 Fuji Modifiye lider 3x3 11

23 MM106 Fuji Merkezi lider 3x3 9

Bodur meyve bahçesinde 2 yıldır düzenli olarak incelenen özellikler aĢağıda verildiği Ģekildedir (Özkan ve ark. 2009a);

A) Ağaç Özellikleri (Vegetatif Özellikler)

1. Taç eni, Taç boyu (cm)

Ağacın Kuzey-Güney ve Doğu-Batı yönlerinden olmak üzere iki en ortalamasından taç eni hesap edilmiĢtir. Taç boyu, ilk ana daldan itibaren ağaç boyudur.

2. Taç Hacmi (m3 )

Taç eni(geniĢliği) ve taç boyu kullanılarak V= π.r2_{. h/2 formülünden hesaplanacaktır} (r = taç yarı çapı).

3. Vegetatif Sürgün Sayısı

Farklı yaĢlardaki dallar üzerinde oluĢan yıllık vegetaif sürgünler sayılacaktır.

4. Bir, İki ve Üç Yaşlı Dallarda Meyve Dalı (Spur) Sayısı

Spur sayısı saptanırken topuz, lamburt, kargı ve dalcıklara ayrı ayrı bakılacaktır.

5. Anaç ve Çeşit Gövde Çapı (mm)

Fidanlarda her yıl vegetasyon döneminin sonunda veya baĢında, anaç çapında aĢı yerinden en az 10 cm aĢağısı, çeĢit gövde çapında ise aĢı yerinden 10 cm yukarısı kumpas yardımı ile ölçülecektir.

6. Verim

Kg/ağaç olarak hesaplanacaktır.

7. Verim Etkinliği (kg/cm2)

Ağaçtaki toplam meyve ağırlığı, ağacın gövde enine kesit alanına oranlanarak hesaplanacaktır.

B) Meyveye Ait Özellikler (Pomolojik Özellikler)

(12)

10 adet meyve örneğinde hassas terazi (0,01gram) yardımıyla (g) olarak hesaplanacaktır.

2. Meyve Boyutları

10 adet meyvenin en (mm) ve boy (mm)’ları kumpas ile ölçülecektir.

3. Titre Edilebilir Asitlik (g/l)

Titre edilebilir asit miktarı, meyve suyunun belli miktar (0,1 N) sodyum hidroksit ile titrasyonu ve harcanan sodyum hidroksit çözeltisinden asit miktarının hesaplaması ilkesine göre pH metre ile pH metrik yöntemle g/l olarak ölçülecektir (Dündar, 1988).

4. Suda Çözünebilir Kuru Madde (SÇKM) Miktarı

Çıkartılan meyve sularında refraktometre ile (%) olarak ifade edilecektir (Anonim, 1986).

5. pH

Çıkartılan meyve sularında pH metre ile ölçülecektir (Anonim, 1974).

6. Meyve Eti Sertliği (kg)

Ölçümler, penetrometre adı verilen basınç ölçer alet kullanılarak 11.1 mm’lik delme baĢlıkları ile yapılacaktır (Westwood, 1978).

(13)

4. BULGULAR VE TARTIŞMA

Proje döneminde (3. YaĢ) elde edilen anaç ve gövdeye ait çap değerleri Çizelge 2’de ayrıntılı olarak sunulmuĢtur. M9 üzerine aĢılı elma çeĢitlerinin 3. yılında yeterli geliĢme gösterdikleri elde edilen verilerden anlaĢılmaktadır. Elma çeĢitleri arasında geliĢim bakımından bizim verilerimizde çok fazla fark görülmemesine rağmen, ağaç yaĢına bağlı olarak çeĢitler arasında genelde fark görülür. Bu durum daha çok çeĢitlerin (kalemlerin) vegetatif geliĢim güçleri ile ilgilidir. Ayrıca uygulamada M9 üzerine aĢılanan çeĢitler çoğunlukla kuvvetli çeĢitlerdir. ÇalıĢmamızda da M9 üzerine Granny Smith, Jonagold, Fuji, Golden Reinder ve Topred gibi kuvvetli çeĢitler seçilmiĢtir. Genel kural zayıf anaç üzerine kuvvetli çeĢidin önerilmesidir. Dolayısıyla M9 üzerine aĢılı bu çeĢitlerde farklı modern terbiye sistemleri kullanılmıĢ olması halinde bile anaç çapı, gövde çapı gibi vegetatif değerler çeĢitlerin kuvvetli geliĢimleri nedeniyle genelde benzer sonuçlar vermektedirler. 6-7 yaĢlarından sonra kullanılan terbiye sistemine göre geliĢim durumu değiĢebilecektir. Burada kullanılan terbiye sistemleri bodur yetiĢtiricilikte dünyada en çok tercih edilen terbiye sistemleridir.

Çizelge 3’de M9 üzerine aĢılı çeĢitlerin taç özellikleri ile ilgili değerleri sunulmuĢtur. Taç eni, taç boyu (yükseklik) gibi ölçümler taç hacmini hesaplamada kullanılan değerlerdir. Genelde taç eni her iki yönden alınarak (kuzey-güney ve doğu-batı) hesaplanır. Taç yüksekliği ise ağacın ilk ana dalı ile en yüksek dalı arasındaki mesafedir. Taç hacmi ağacın geliĢimi ile ilgili olduğu kadar, ıĢıklanma seviyesi ve dal yapıları ile de ilgilidir. Genelde Jonagold, Fuji ve Granny Smith gibi kuvvetli çeĢitlerin taç hacmi de fazladır.

Çizelge 4’te M9 üzerine aĢılı çeĢitlerin topuz, kargı, dalcık gibi meyve dalı sayıları sunulmuĢtur. Ağaçlardaki meyve dalı sayıları, ağaçların ne ölçüde meyveye yatkın olduklarının göstergesidir. Bodur anaç üzerine aĢılı hemen hemen tüm çeĢitlerde meyve dalı sayıları yüksektir. Burada kritik nokta, vegetatif geliĢim ile birlikte meyve dalı sayısının yüksekliği daha önemlidir. Yani sürgün gücü zayıflamıĢ bir ağaçta meyve dalı çok olsa bile üzerindeki meyveleri beslemesi zorlaĢacaktır. ÇalıĢmada kullanılan ağaçlarda meyve dalları normalden daha fazla bulunmuĢtur. Bu durum bahçenin önceki yıllarında destek sistemlerinin

(14)

zayıflığından kaynaklanmaktadır. Yeni kurulan destek sistemleriyle birlikte bu durum olumlu yönde geliĢme gösterecektir.

Çizelge 5, 6 ve 7’de benzer Ģekilde çeĢitlerin 2010 yılındaki vegetatif geliĢim değerleri, taç geliĢim değerleri ve meyve dalı sayıları ayrıntılı olarak sunulmuĢtur. Ayrıca 2009 ve 2010 yıllarına ait meyve özellik değerleri de Çizelge 8 ve 9’da sunulmuĢtur. Çizelge 8 ve 9 dan rahatlıkla izlenebileceği gibi ağaç baĢına en yüksek verim M9 üzerine Fuji çeĢidinde görülmektedir. Bu durum çoğu literatür bilgilerine de uygundur. Fuji çeĢidi Amerika ve Avrupa’ daki denemelerde de en yüksek verimle sonuçlanmaktadır. Terbiye sistemleri açısından olaya bakıldığında Fuji çeĢidinde ağaç baĢına 10 kg ile Hytec sistemi öne çıkmaktadır. Aslında ağaçların bakımı ve idaresi homojen bir yapı aldıkça çeĢit içerisinde terbiye sistemine göre verim farkı azalacaktır. Yani çeĢidin verim gücü terbiye sistemlerinin etkisinden daha önemlidir. Denemelerde de bu durum açıkça görülmektedir.

(15)

(16)

Sıra no Anaç Çeşit Terbiye Sist. (mm) (d-b)(mm) çapı(mm) (mm²) (k-g)(mm) (d-b) (mm) (mm) (mm²)

2 M9 Jonagold Vertical axis 55.05 51.55 53.3 2231.23 25.48 26.13 25.805 523.00

2 M9 Jonagold Slender spindle 59.33 49.11 54.22 2308.92 31.75 30.68 31.215 765.27

3 M9 Topred Vertical axis 42.95 44.86 43.905 1513.97 22.79 23.78 23.285 425.84

3 M9 Topred Slender spindle 50.1 40.12 45.11 1598.22 28.5 29.6 29.05 662.80

3 M9 Grany Smith Slender spindle 42.09 38.97 40.53 1290.16 22.55 20.81 21.68 369.15 4 M9 Grany Smith Vertical axis 42.95 44.86 43.905 1513.97 22.79 23.78 23.285 425.84

5 M9 Fuji Slender spindle 46.49 48.49 47.49 1771.31 31.33 31.77 31.55 781.79

5 M9 Fuji vertical axis 37.85 38.48 38.165 1143.99 30.78 28.12 29.45 681.18

6 M9 Golden Reinder Slender spindle 42.54 46.82 44.68 1567.89 23.67 22.49 23.08 418.37 6 M9 Golden Reinder Vertical axis 27.09 31.23 29.16 667.83 16.07 15.25 15.66 192.61

7 M9 Fuji Hytec 54.15 47.33 50.74 2022.04 30.81 28.74 29.775 696.30

7 M9 Fuji Vertical axis 41.37 42.43 41.9 1378.85 30.95 28.46 29.705 693.03

8 M9 Jonagold Vertical axis 59.41 52.09 55.75 2441.07 29.92 21.37 25.645 516.53

8 M9 Jonagold Hytec 63.75 62.51 63.13 3130.12 32.47 29.41 30.94 751.85

9 M9 Golden Reinder Hytec 50.57 46.22 48.395 1839.46 25.98 26.44 26.21 539.54

9 M9 Golden Reinder Vertical axis 52.15 48.22 50.185 1978.05 34.29 30.05 32.17 812.82

10 M9 Topred Hytec 53.99 54.7 54.345 2319.58 34.07 36.14 35.105 967.89

11 M9 Grany Smith Vertical axis 49.8 52.29 51.045 2046.43 31.17 26.95 29.06 663.26

11 M9 Grany Smith Hytec 55.06 43.77 49.415 1917.82 27.8 27.92 27.86 609.61

12 M26 Braeburn Vertical axis 49.98 46.33 48.155 1821.26 27.76 25.98 26.87 567.06 12 M26 Braeburn Slender spindle 46.71 41.26 43.985 1519.49 26.02 25.84 25.93 528.07

(17)

Çizelge 3. Proje döneminde elde edilen taç özellikleri ile ilgili değerler.

Sıra no Anaç Çeşit Terbiye sist. taç en (k-g)(cm) taç en (d-b)(cm) taç çapı (cm) yükseklik (cm) taç hacmi (mm³)

2 M9 Jonagold Vertical 103 137 120 175 3956400

2 M9 Jonagold Slender spindle 149 136 142.5 130 4144505.625

3 M9 Topred Vertical axis 68 98 83 184 1990094.32

3 M9 Topred Slender spindle 140 110 125 120 2943750

3 M9 Grany Smith Slender spindle 60 72 66 142 971126.64

4 M9 Grany Smith Vertical axis 68 98 83 184 1990094.32

5 M9 Fuji Slender spindle 112 157 134.5 170 4828287.725

5 M9 Fuji Vertical axis 120 143 131.5 170 4615301.525

6 M9 Golden Reinder Slender spindle 77 137 107 145 2606364.85

6 M9 Golden Reinder Vertical axis 48 39 43.5 156 463449.87

7 M9 Fuji Hytec 132 172 152 156 5658631.68

7 M9 Fuji Vertical axis 174 120 147 192 6513816.96

8 M9 Jonagold Vertical 174 196 185 205 11015316.25

8 M9 Jonagold Hytec 160 132 146 133 4450993.96

9 M9 Golden Reinder Hytec 136 144 140 170 5231240

9 M9 Golden Reinder Vertical 140 182 161 224 9115897.28

10 M9 Topred Vertical axis 107 224 165.5 205 8815551.963

10 M9 Topred Hytec 133 170 151.5 156 5621465.07

11 M9 Grany Smith Vertical axis 42 141 91.5 199 2615742.068

11 M9 Grany Smith Hytec 43 61 52 188 798112.64

12 M26 Braeburn Vertical axis 128 125 126.5 190 4773471.175

12 M26 Braeburn Slender spindle 100 138 119 160 3557243.2

(18)

Çizelge 4. Proje döneminde elde edilen ağaç baĢına meyve dalı sayıları (adet)

Sıra no Anaç Çeşit terbiye sist. Topuz kargı dalcık lamburt

2 M9 Jonagold Vertical 20 4 8 9

2 M9 Jonagold Slender spindle 40 7 4 8

3 M9 Topred Vertical axis 23 8 6 3

3 M9 Topred Slender spindle 35 6 4 3

3 M9 Grany Smith Slender spindle 22 0 3 2

4 M9 Grany Smith Vertical axis 23 8 6 3

5 M9 Fuji Slender spindle 14 8 2 4

5 M9 Fuji Vertical axis 24 8 2 2

6 M9 Golden Reinder Slender spindle 13 6 1 2

6 M9 Golden Reinder Vertical axis 8 0 2 0

7 M9 Fuji Hytec 51 6 7 3

8 M9 Jonagold Hytec 38 9 3 2

9 M9 Golden Reinder Hytec 18 2 1 1

9 M9 Golden Reinder Vertical 70 3 10 1

10 M9 Topred Hytec 62 3 5 2

11 M9 Grany Smith Hytec 22 1 4 1

12 M26 Braeburn Vertical axis 80 2 3 1

12 M26 Braeburn Slender spindle 92 6 3 2

(19)

Çizelge 5. 2010 yılı elde edilen anaç ve gövdeye ait bazı vegetatif değerler Sıra no Anaç Çeşit terbiye sist.

anaç en (k-g) (mm)

anaç en (d-b)(mm)

anaç

çapı(mm) anaç alan (mm²) gövde en (k-g)(mm)

gövde en (d-b) (mm) gövde çapı (mm) gövde alan (mm²) 2 M9 Jonagold Vertical 40.53 38.1 39.315 1213.97 29.1 30.38 29.74 694.66

2 M9 Jonagold Slender spindle 38.3 37.23 37.765 1120.13 24.54 24.2 24.37 466.45

3 M9 Topred Slender spindle 41.26 49.59 45.425 1620.61 26.16 25.15 25.655 516.93

3 M9 Grany Smith Slender spindle 30.83 30.03 30.43 727.27 28.43 27.48 27.955 613.77

5 M9 Fuji Slender spindle 26.63 25.82 26.225 540.16 24.15 23.86 24.005 452.58

6 M9 Golden Reinder Slender spindle 32.82 32.96 32.89 849.61 31.83 31.88 31.855 796.98 6 M9 Golden Reinder Vertical axis 39.32 35.34 37.33 1094.48 31.46 31.02 31.24 766.50

7 M9 Fuji Hytec 34.62 34.68 34.65 942.97 33.29 33.63 33.46 879.31

8 M9 Jonagold Vertical 47.56 40.06 43.81 1507.43 36.03 35.69 35.86 1009.97

8 M9 Jonagold Hytec 45.48 46.82 46.15 1672.76 44.74 42.5 43.62 1494.38

9 M9 Golden Reinder Hytec 35.61 32.6 34.105 913.54 32.19 29.83 31.01 755.25

9 M9 Golden Reinder Vertical 40.98 37.47 39.225 1208.41 35.14 33.25 34.195 918.36

10 M9 Topred Hytec 31.97 31.77 31.87 797.73 31.72 34.47 33.095 860.23

11 M9 Grany Smith Hytec 30.76 31.94 31.35 771.91 38.02 28.64 33.33 872.49

12 M26 Braeburn Vertical axis 40.69 41.04 40.865 1311.57 36.24 37.4 36.82 1064.77

12 M26 Braeburn Slender spindle 30.18 31.2 30.69 739.75 29.97 29.57 29.77 696.06

(20)

Çizelge 6. 2010 yılı elde edilen taç değerleri ile ilgili veriler.

Sıra no Anaç Çeşit terbiye sist. taç en (k-g)(cm) taç en (d-b)(cm) taç çapı (cm) yükseklik (cm) taç hacmi (mm³)

2 M9 Jonagold Vertical 160 145 152.5 180 6572216

2 M9 Jonagold Slender spindle 124 110 117 145 3116301

3 M9 Topred Vertical axis 180 161 170.5 177 8078332

3 M9 Topred Slender spindle 133 120 126.5 159 3994642

3 M9 Grany Smith Slender spindle 144 110 127 239 6052085

4 M9 Grany Smith Vertical axis 118 92 105 178 3081047

5 M9 Fuji Slender spindle 138 180 159 115 4564485

5 M9 Fuji Vertical axis 160 174 167 202 8844717

6 M9 Golden Slender spindle 141 130 135.5 162 4669746

6 M9 Golden Vertical axis 162 156 159 201 7977925

7 M9 Fuji Hytec 130 210 170 136 6170728

7 M9 Fuji Vertical axis 249 184 216.5 208 15306602

8 M9 Jonagold Vertical 170 197 183.5 225 11894722

8 M9 Jonagold Hytec 142 140 141 193 6024142

9 M9 Golden Reinder Hytec 117 171 144 220 7162214

9 M9 Golden Reinder Vertical 260 195 227.5 224 18201638

10 M9 Topred Vertical axis 140 171 155.5 213 8086117

10 M9 Topred Hytec 160 190 175 164 7885325

11 M9 Grany Smith Vertical axis 147 196 171.5 239 11036359

11 M9 Grany Smith Hytec 80 124 102 190 3103513

12 M26 Braeburn Vertical axis 220 195 207.5 191 12911278

12 M26 Braeburn Slender spindle 151 128 139.5 162 4949520

(21)

Çizelge 7. 2010 yılı elde edilen meyve dalı sayıları (adet)

Sıra no Anaç Çeşit terbiye sist. Topuz kargı dalcık Lamburt

2 M9 Jonagold Slender spindle 32 5 4 2

3 M9 Topred Slender spindle 10 4 3 6

3 M9 Grany Smith Slender spindle 15 4 3 8

5 M9 Fuji Slender spindle 8 6 12 8

6 M9 Golden Reinder Slender spindle 11 2 8 8

6 M9 Golden Reinder Vertical axis 7 2 8 9

7 M9 Fuji Hytec 8 3 12 15

8 M9 Jonagold Hytec 16 8 10 10

9 M9 Golden Reinder Hytec 20 12 8 10

9 M9 Golden Reinder Vertical 9 3 6 7

10 M9 Topred Hytec 22 8 10 16

11 M9 Grany Smith Hytec 20 12 18 4

12 M26 Braeburn Vertical axis 42 18 22 10

12 M26 Braeburn Slender spindle 20 18 22 5

(22)

Çizelge 8. 2009 yılı Pomolojik değerler

Sıra no Anaç Çeşit Terbiye sistemi ağaca verim(g) meyve ağırlığı(g) en (mm) boy (mm) Sçkm(%) pH Titras(%) Sertlik(kg)

2 M9 Jonagold Vertical 4838.00 168.00 71.43 60.48 12.63 _{4.28 0.42} 7.61

2 M9 Jonagold Slender spindle 7306.67 214.17 78.13 65.80 11.63 _{4.23 0.37} 7.62

3 M9 Topred Vertical axis 1745.00 200.00 77.77 69.10 11.60 _{4.59 0.22} 6.67

3 M9 Topred Slender spindle 1365.83 213.00 81.79 71.38 11.97 _{4.54 0.17} 7.35

3 M9 Grany Smith Slender spindle 1594.87 198.00 84.61 77.33 10.37 _{3.24 0.59} 6.82

3 M9 Grany Smith Vertical axis 5036.67 210.00 90.29 81.67 9.77 _{3.31 0.44} 7.40

5 M9 Fuji Slender spindle 7250.00 187.00 71.56 61.26 11.87 _{3.79 0.24} 7.97

5 M9 Fuji Vertical axis 9710.00 167.00 73.69 61.82 12.10 _{3.73 0.32} 6.96

7 M9 Fuji Hytec 10003.00 187.00 75.65 58.99 12.13 _{3.81 0.21} 7.88

7 M9 Fuji Vertical axis 7831.67 176.00 76.16 65.96 11.43 _{3.76 0.22} 7.44

8 M9 Jonagold Vertical 8799.17 240.00 75.98 67.03 12.13 _{4.20 0.41} 6.99

8 M9 Jonagold Hytec 7190.00 226.67 75.82 67.34 12.13 _{4.24 0.42} 7.68

9 M9 Golden Reinder Hytec 5831.67 150.00 70.32 60.71 10.43 _{3.91 0.19} 6.48

9 M9 Golden Reinder Vertical 4539.17 191.67 71.43 61.89 12.87 _{4.10 0.36} 6.18

10 M9 Topred Vertical axis 2225.00 149.00 80.75 68.97 11.20 _{4.73 0.21} 6.76

10 M9 Topred Hytec 895.00 198.00 84.40 78.40 11.50 _{4.60 0.20} 7.13

11 M9 Grany Smith Hytec 5660.00 152.00 89.50 80.31 10.23 _{3.30 0.56} 7.40

12 M9 Braeburn Vertical axis 5468.33 145.00 83.80 72.52 10.90 _{3.50 0.43} 8.96

12 M9 Braeburn Slender spindle 3066.67 123.00 74.42 59.87 9.27 _{3.41 0.47} 8.79

13 M9 Gala Slender spindle 5889.29 111.00 62.17 53.64 9.44 _{3.56 0.29} 10.62

13 M9 Gala Vertical axis 4657.78 122.00 65.03 55.30 10.23 _{3.53 0.32} 8.98

(23)

Çizelge 9. 2010 yılı Pomolojik değerler

Sıra no Anaç Çeşit terbiye sistemi ağaca verim(g) meyve ağırlığı(g) en (mm) boy (mm) Sçkm(%) pH Titrasyon (%)

Sertlik(kg)

7 M9 Fuji Hytec 1566 182.00 77.67 61.47 14.5 _{2.05 0.42} 9.2

7 M9 Fuji Vertical axis 200 162.0 75.20 59.42 16.00 _{2.76 0.33} 8.45

11 M9 Grany Smith Vertical axis 3500 174.8 75.35 59.78 16.6 _{3.01 0.55} 8.8

11 M9 Grany Smith Hytec 2545 157.2 76.36 60.49 15.00 _{3.00 0.44} 9.0

12 M9 Braeburn Vertical axis 2574 187.8 66.67 61.88 14.1 _{2.55 0.43} 9.00

(24)

5. SONUÇ

Ülkemizde elma bahçelerinin % 70’ den fazlası hala tohum anaçları üzerine aĢılı fidanlarla kurulmaktadır. Bu Ģekilde sürdürülmekte olan geleneksel yetiĢtiricilikte dekara verim ve meyve kalitesi istenen düzeyde olmamaktadır. Geleneksel usulle yapılan yetiĢtiricilikte ekonomik anlamda verime baĢlama yılı en erken 4.-5. yıldır. Halbuki bodur elma bahçelerinde 4. ve 5. yıl neredeyse en fazla verimin alındığı yıllardır. Dolayısıyla eski sistem yetiĢtiricilikte tesis maliyeti fazla olmasa bile yeterli miktarda ürün, geç alındığı için karlı bir yatırım ve iĢletme olmaktan uzaktır. Geleneksel ve bodur elma bahçelerinin temel özellikleri aĢağıda çok daha net olarak ayrılabilmektedir.

Bodur elma bahçelerinde;

1. Dekara verim iyi bakım Ģartlarında 3-11 ton arasında değiĢir. Ayrıca elde edilen meyvelerin en az % 90’ı, özel terbiye sistemleri sayesinde 1. Sınıf meyvedir.

2. Renk ve Ģeker birikimi gibi meyve kalite özellikleri en üst düzeyde olup homojen seviyededir.

3. Pazarlanmasında sıkıntı olmayacağı gibi genelde piyasanın tercih ettiği kaliteli çeĢitler olduğu için yüksek fiyattan gider.

4. Ayrıca yeni çeĢitlerin muhafazaya dayanımının fazla olduğu ve kalite kayıplarının az olduğu gerçeği de unutulmamalıdır.

Geleneksel yetiĢtiricilikte;

1. Dekara verim iyi bakım Ģartlarında bile 4 tonu geçemez. Normal Ģartlarda 1.5-2 tondur. 2. Elde edilen meyvelerin en fazla % 20’si 1. Sınıftır.

3. Mevcut sistemdeki büyük taçlı, kuvvetli ağaçların, taç alanının tamamında meyve oluĢamaz. Taç alanının büyük kısmı iç tarafta gölgede kalır. Bilinmelidir ki meyve oluĢumu için en önemli husus ıĢıktır. Eski sistemdeki ağaçların güneĢten(ıĢıktan) faydalanma oranı oldukça düĢüktür. OluĢan meyvelerde ıĢıktan homojen faydalanamadığı için renk ve Ģeker birikimi yeterli düzeyde oluĢamaz. Kalite kayıplarından dolayı piyasada tercih edilmez ve düĢük fiyattan gider. Dolayısıyla ihraç imkanı da olamaz.

4. Eski çeĢitlerin uzun süre muhafazaya dayanımı, birkaç çeĢit dıĢında yeterli değildir.

Bodur ve klasik yetiĢtiricilik arasındaki farklılık yukarıda açıkça özetlenmiĢtir. Bahsi geçen bu farklılığı ve olumlu geliĢmeyi üreticiler bizzat görmektedirler. Bodur bahçelerin

(25)

destek sistemlerinin ve yapılandırılmasının güçlülüğü verimi ve devamlılığı etkileyen en önemli husustur. Bu çalıĢma sayesinde, bodur elma bahçesinin destek sistemleri ve alt yapısı Fakültemiz arazisi içerisinde her yönüyle tamamlanmıĢtır. Gerektiğinde bahçede bulunan bodur ağaç ve çeĢitlerde değiĢiklik yapılarak bu altyapıdan en verimli Ģekilde faydalanılacaktır. Bodur bahçelerde en önemli husus, destek sistem ve yapılarının sağlamlığıdır. Ġçerisindeki çeĢitlere ait fidan ve ağaçların değiĢtirilmesi her zaman mümkündür. Üniversitemiz bu tür hizmetleriyle yöre ve ülke çiftçisine hiç Ģüphesiz en büyük katkıyı sağlamaktadır.

6. KAYNAKLAR

(26)

Anonim, 1986. Meyve ve Sebze Mamülleri Çözünür Katı Madde Miktarı Tayini, Refraktometrik Metot, TSE 4890, Ankara.

Anonim, 1974. Meyve ve Sebze Mamülleri Ph Tayini, TSE 1728, Ankara

Barritt, B.H., 1992. Intensive Orchard Management, Published by Good Fruit Grower, 1005 Tieton Drive, Yakima, Washington 98902.

Burak, M.; Ergun, M.E., 2000. Sekizinci BeĢ Yıllık Kalkınma Planı, Bitkisel Üretim Özel Ġhtisas Komisyonu, Meyvecilik Alt Komisyonu Elma Raporu, DPT, Ankara.

Dündar, Ö., 1988. Valencia Ve Kozan Yerli Portakallarının Soğukta Muhafazası Ve Derim Sonrası Fizyolojileri Üzerinde AraĢtırmalar. Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Adana. 143s.

Heinicke, D.R., 1975. High density apple orchard planting, training and pruning. USDA agricultural Handbook 458.

Krokida, M.K., Maroulis, Z.B., Kiranoudis, C.T., Marinos Kouris, D., 2000. Effect Of Pretreatment On Color Of Dehydrated Products. Drying Technology, 18(6), 1239-1250. Küden, A., KaĢka, N. 1995. Elma çeĢit denemeleri, Türkiye II. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi. Cilt I, s. 16-20

Lespinasse, J.M. and J.F. Delort, 1986. Apple tree management in Vertical axis: appraisal after ten years of experiments. Acta Horticulturae 160:139-155.

Marini, R. P.; Barden, J. A., 2004. Yield, fruit size, red color, and a partial economic analysis for 'Delicious' and 'Empire' in the NC-140 1994 Systems Trial in Virginia. Journal of American Pomological Society. 2004; 58(1): s. 4-11

Marini, R.P., Barritt, B.H., Barden, J.A., Cline, J., Hoover, E.E., Granger, R.L., Kushad, M.M., Parker, M., Perry, R.L., Robinson, T., Khanizadeh, S., Unrath, C.R. 2001. Performance of ten apple orchard systems: ten-year summary of the 1990 NC-140 systems trial. Journal of American Pomological Society 55(4): 222-238

Mika, A., Krawiec, A., Buler, Z., Koodziejek, S., Sopya, C., 2000. The influence of planting systems training and pruning of 'Gloster' apple trees grafted on semidwarf rootstocks on light interception and distribution. Zeszyty-Naukowe-Instytutu-Sadownictwa-i-Kwiaciarstwa-w-Skierniewicach 8: 99-116

Özkan, Y., 2004 a. Bodur Elma YetiĢtiriciliğinin ABD’ deki GeliĢimi ve Hybrid Tree Cone Sisteminin DoğuĢu. Hasad Aylık Gıda, Tarım ve Hayvancılık Dergisi, Yıl: 20, Sayı: 234, s. 52-57.

Özkan, Y., 2004 b. Bodur Elma YetiĢtiriciliğinde Türkiye Nereye Gidiyor ? Hasad Aylık Gıda, Tarım ve Hayvancılık Dergisi, Yıl: 20, Sayı: 235, s. 53-56.

Özkan, Y., K. Yıldız, 2009. M 26 ve MM 106 Anaçlarına AĢılı Granny Smith Elma ÇeĢidinde Vegetatif ve Generatif Özellikler. I. Ulusal Elma Sempozyumu, Piri Reis Kültür Merkezi, (Poster Sunum), 20-22 Ekim 2009, Karaman (Basımda).

(27)

Özkan, Y., E. Küçüker, Ç. Çekiç, B. Mehter, A. Çakır, 2009a. Slender Spindle (Ġnce Ġğ) Sistemi UygulanmıĢ Bazı Elma ÇeĢitlerinde Ağaç ve Meyve Özellikleri, I. Ulusal Elma Sempozyumu, Piri Reis Kültür Merkezi, (Poster Sunum), 20-22 Ekim 2009, Karaman (Basımda).

Özkan, Y., E. Küçüker, S. Özdil, K. Engin, B. Mehter, B. Alpaslan, 2009b. Super Spindle Sistemli M 27 Üzerine AĢılı Amasya Misketi, Topaz ve Cooper 42 ÇeĢidinde Ağaç ve Meyve Özellikleri, I. Ulusal Elma Sempozyumu, Piri Reis Kültür Merkezi, (Poster Sunum), 20-22 Ekim 2009, Karaman (Basımda).

Özkan, Y., E. Küçüker, 2009. Bodur Elma YetiĢtiriciliğinde Budama ve Terbiye Teknikleri, I. Ulusal Elma Sempozyumu, Piri Reis Kültür Merkezi, (Sözlü Sunum), 20-22 Ekim 2009, Karaman (Basımda).

Peterson, A.B., B.H. Barritt, 1991.Controlling excessive top growth in high density trees. Good Fruit Grower 42(5):60-64

Soylu, A., Ertürk, Ü., 1999. MM 106 Anacı Üzerine AĢılı Elma ÇeĢitlerinin Görükle KoĢullarındaki Verim ve Kalite Özelliklerinin Ġncelenmesi, Türkiye III. Bahçe Bitkileri Kongresi, 14-17 Eylül 1999, Ankara.

Tukey, L.D. 1990. Matching rootstocks and training systems for apple production. Good Fruit Grower 41 (11):30-34

Westwood, M. N., 1978. Temperate-Zone-Pomology (Postharvest, Storage and Nutritional Value), s.280-281.