Labaratuvarda Oluşan Lazalar ve Alınması Gereken Tedbirler

(1)

LABORATUARDA

OLUŞAN

KAZALAR VE

ALINMASI GEREKEN

TEDBİRLER

(2)

Kimya laboratuarında dikkatsiz çalışmalar kolayca kazaya sebep olabilir. Özellikle ilköğretim öğrencileri ilkyardıma daha çok ihtiyaç duyarlar.

Laboratuar çalışmalarında dikkat edilecek en önemli

nokta gözün korunmasıdır. Vakum,yüksek basınç altında veya asit gibi maddelerle çalışmalarda mutlaka bir

koruma gözlüğü takılmalıdır.

Kimya laboratuarında en sık görülen kazalardan biride yangındır. Su dışındaki bütün maddelerin

buharlaştırılması kapalı çeker ocakla yapılmalıdır. Çıkacak yangınları söndürmek için su yerine

karbondioksitli yangın söndürücüler kullanılmalıdır. Bir yangın çıktığında yapılacak ilk iş paniğe kapılmadan gaz musluklarını kapatmak ve çevredeki bütün yanıcı

maddeleri uzaklaştırmaktır. Eğer bir kimsenin üzerindeki giysiler yanıyorsa battaniye,ceket ,vs gibi kalın eşyalarla üzeri kapatılmalıdır.

(3)

Laboratuar Kazaları ve

Genel kurallar:

Büyük kazalarda derhal doktora başvurulur.

Ancak doktor müdahalesi gerçekleşene kadar olan süre çok önemlidir. Nefesin normal olup olmadığı

saptanır,gerekirse suni solunum yapılır. Vücuttaki kaza yeri gözden geçirilir. Buradaki elbise normal yoldan

çıkarılmayıp yırtılarak yada kesilerek dikkatlice alınır. Eğer yatan yaralının yüzüne kan hücum etmiş ve yüzü kızarmışsa başın altına bir destek konarak baş biraz kaldırılır. Yüz sararmışsa ,baş vücutla aynı seviyede tutulur. Yatan hastada kusma varsa baş bir tarafa

çevrilerek ağzının boşalması sağlanır. Ağzında takma diş, sakız veya herhangi bir madde varsa çıkarılır.dilin içeri kaçması önlenir. Baygın yatan yaralıya nefes borusuna kaçacağı için ağızdan su verilmez.

(4)

LABORATUAR ÇALIŞMALARINDA OLAN

KAZALAR

1) Asit yanıkları 2) Baz yanıkları 3) Fiziksel şoklar 4) Elektrik şokları 5) Yangınlar 6) Patlamalar 7) Yanıklar 8) Kesikler 9) Zehirlenmeler

(5)

1.Asit Yanığı=

Yanan yer bol sodalı su veya sıcak su ile birkaç defa yıkanmalıdır.Yanık vücutta ise Yanık yerine yanık merhemi veya bol vazelin sürülmeli ya da %1 ‘lik sodyum karbonat çözeltisine batırılmış bir sargı bezi ile

sarılmalıdır.Yanık elbisede ise sodalı bol su ile birkaç defa yıkanır.Sonra yanan yere sulandırılmış amonyak çözeltisi dökülerek asit nötrleştirilir.

2.Baz Yanığı=

Yanan yer birkaç defa bol su ile yıkandıktan sonra limon suyu veya seyreltilmiş pikrik asit çözeltisi ile ya da çok zayıf bir organik asit çözeltisi ile birkaç defa yıkanır.Baz nötrleştirilerek uzaklaştırılır.

(6)

3.Fiziksel şoklar:

Kalbin, dolaşımın ve nefes almanın normal durumdan çıktığında yaralıda görülen bitkinlik durumudur. Her yaralanmadan sonra

belirli ölçüde fiziksel şok görülür. Kazadan hemen sonra yüz sararması,sabit ve boş bakışlar, göz bebeklerinin büyümesi ,kısmi veya tam

baygınlık ,soğuk terleme ,titreme ,düzgün olmayan nefes alma şokun belirtileridir. Bu durumda yaralıya yapılacak ilk müdahale

vücudunu sarıp ısıtmak,yatırmak,çok seyreltik

amonyak buharı koklatmak,oksijen vermek şoktan kurtulmaya yardım eder. Nefes durmuşsa dil bir elin başparmağı ile dışarı çıkarılır,diğer elle burun delikleri kapatılarak ağızdan dakikada 12 defa nefes verilir.

(7)

4.Elektrik şokları:

Elektrik akımına kapılan kişi şok sonucu baygın olabilir,nefes alamayabilir. Yapılacak ilk iş kişiyi elektrik akımından kurtarmaktır. Mümkünse elektrik akımı kesilir,teller dışarıdaysa yalıtkan bir cisimle vurularak kapatılır. Yalıtkan bir cisimle kazazede kurtarılır,kazazede nefes almıyorsa yapay solunum uygulanır.

(8)

5.Yangınlar:

Laboratuar kazaları, genellikle dikkatsiz ve kontrolsüz çalışma sonucudur.Tehlikelerden uzak durmak için dikkatli ve düşünerek çalışmak

gerek.Organik kimya laboratuarlarında en sık olan kaza yangındır.Bunun nedeni çok kullanılan bazı çözücülerin kolay alev alıcı olmalarıdır.Bunlardan dietileter, aseton, benzen, etil alkol, karbon sülfür hiçbir zaman bek alevinin yanına

yaklaştırılmamalıdır.Bu çözücülerin ve çözeltilerinin ısıtılmasında önceden bekle ısıtılmış su banyosu veya elektrikli su ısıtıcısı kullanmalı veya ısıtma için üzerine bir geri soğutucu takılmış bir balon

kullanılmalıdır.Bu çözeltilerin buharlaştırılması da açıkta değil, damıtma ile yapılmalıdır.Artıklar hiçbir zaman laboratuara dökülmemelidir.

(9)

Laboratuardaki atık şişelerine

konulmalıdır.Yangın çıktığında hiç paniğe kapılmadan önce hava gazı musluklarını kapatmak ve çevredeki bütün yanıcı maddeleri uzaklaştırmak gereklidir.Yangın laboratuarlarda bulunması şart yangın söndürücülerle söndürülmeli, ayrıca ateşin üstüne nemli bir havlu ile örtmekte faydalı olur.Yangınla karşı karşıya gelen bir kişi elbiselerinin tutuşması sonucu ölüm korkusuyla paniğe kapılır ve koşmaya başlar kişi bu davranışta bulunmamalıdır çünkü koşma alevleri daha da

arttırır.İlk yardımcı soğuk kanlılıkla yanmakta olan

yaklaşmalı ve temin ettiği battaniye gibi kalın kumaşları yanmakta olana sararak havayla temasını

kesmelidir.Böyle yangın söndürülmüş olur.Ayakta yangında yanmaya başlayan kişi yine ayakta

durmamalıdır ki solunum yolları yanığı ve boğulmalar meydana gelmesin.

(10)

6.Patlamalar:

Laboratuarlarda çeşitli patlamalar da kaza nedenidir.Yapılan reaksiyonun hızı fazla ise her an bir patlama olabilir.Bu tür reaksiyonlarda çok dikkatli

çalışılmalı ve koruma gözlüğü kullanmalıdır.Metalik sodyumun suyla reaksiyonu çok ağır kazalara neden

olabilir.Sodyum artıkları ve parçacıkları hiçbir zaman çöp kutusuna ve laboratuara atılamamalıdır ve havada açık olarak bırakılmamalıdır.Sodyum artıkları bir miktar asitle çözülerek yok edilmelidir.Laboratuarlarda sık rastlanan diğer patlamada eter damıtması sırasında

olmaktadır.Bunun nedeni peroksitlerdir.Bu nedenle eter sonuna kadar damıtılmamalıdır.Bir miktarı damıtma

balonunda kalmalıdır.

Etil bromür, kloroform, bromoform, v.b gibi alifatik halojenürler seyreltildikten sonra sodyum veya potasyum ile temas ettirilmemelidir, aksi halde çok kuvvetli

(11)

7.Yanıklar:

Yanıklar önce bol soğuk suyla yıkanmalı, böylece yoğunluk azaltılır ve yanık etkisi

azaltılır.Ayrıca alkolle yıkanmalı, sonra vazelin veya yanık merhemi sürülerek üstü açık

bırakılmalıdır.Asitlerin ele dökülmesi ve yüze sıçraması sonucu yine bol su ile yıkanarak sonrasında doymuş bikarbonat çözeltisi ile

yıkanmalıdır.Alkali hidroksitlerin sıçradığı yer ise yine önce bol su ile sonra %1lik asetik asit ile yıkanır.Göz kapağı açılarak bol su ile yıkanır, gerekirse borik asit ile banyo yapılır veya bir doktora baş vurulur.Bromun sebep olduğu yanıklar önce petrol eteri ile yıkanır ve gliserin ile iyice ovulur, sonra gliserin silinerek yanık merhemi sürülür.Organik asitlerin sebep olduğu

(12)

8.Kesikler:

Laboratuar çalışmalarında meydana gelen kesikler özellikle kırılan cam araçlarından ileri gelirler.

a)Fazla kan akıyorsa kanın geldiği tarafı ince bir lastikle bağlanır ve kanın kesik tarafa gelmesi engellenir.

b)Kesilen yer bol ve temiz suyla yıkanır ve sonra kesilen yere gazlı bir bez bastırılır.Kan

durdurulduktan sonra yaranın etrafı hidrojen peroksitle güzelce yıkanır ve alkolle temizlenir.

c)Kesinlikle cam parçaları ve kırıntıları kalmış ise bunların çıkarılmaması doktora bırakılmalıdır.

(13)

Kesik hidrojen peroksitli su ile

temizlenir ve kesik üzerine sülfopiridin tozu konarak sarılır.Ayrıca kesiklere tentürdiyot sürülmesi doku ve sinir ölümlerine neden olduğu için sakıncalıdır diğer gereken

tedbirlerin alınması yapılması gereken en

doğru şeydir.Derin kesiklerin olması felç,his ve motor sisteminin bozulmasına sebep olabilir.

(14)

9.Zehirlenmeler:

Hasta baygın değilse dört veya beş bardak sabunlu

sıcak su veya tuzlu ılık su gibi kusturucular verilerek mide boşaltılır.Zehir biliniyorsa hemen antidotu verilir.Zehir

bilinmiyorsa iki kaşık aktif kömür verilir.Mide temizlendikten sonra süt, çiy yumurta veya lapa verilir.Fosfor

zehirlenmesinde süt verilmez.

*Asitler:Kireç suyu magnesya sütü veya karbonat bol suyla içilir.Daha sonra süt veya lapa verilir.Kusturma yapılmaz.

*Bazlar:Sirkeli su %1lik asetik asit , limon veya portakal suyu verilir.Bol su içirilerek bazın seyrelmesi sağlanır.Sonra lapa ve süt verilebilir.

*Siyanürler:Hemen doktora başvurulur.Zehir ağızdan alınmışsa fazla etkisi olmasa da oksijen verilir.

(15)

*Alkoller:Önce kusturucu,sonra 15dakikada bir kahve verilir.Solunum güçleşmişse yapay solunum yapılır veya oksijen verilir.Göz bebeği

büyüklükleri birbirinden farklıysa zehirlenme beyinde tahribat yaratmıştır.

*Anilin:Yutulmuşsa tuzlu su veya su içirilerek kusma sağlanır.Solunumla alınmışsa açık havaya çıkarılır veya oksijen verilir ve mutlak dinlenme sağlanır.Deriden alınmışsa kirli yer sabunlu su ile hemen yıkanır.

*Benzen:Yutulmuşsa kusturucu verilir, sonra Epsom veya Glauber tuzu içirilir.Solunumla alınmışsa açık havaya çıkarılır.

*Brom veya Klor:Solunumla alınmışsa biraz kloroform koklatmak yeter, Fazla miktarlar için oksijen verilir ve dinlenme sağlanır.Yutulmuşsa %3 lük karbonat çözeltisi veya 10gr magnezyum oksidik , süt içirilir.

*Civa zehirlenmesi:Buharının solunması ile zehirlenme yapar.Enzim sistemini inhibe eder.Yine solunması ile alındığında ağızda metalik tat, yaralar oluşturur.Belirtiler görüldüğünde bol bol su ve yumurta akı içirilir.

*İyot zehirlenmesi:İyot ve bileşiklerinin içilmesi sonucu zehirlenme ve deride alerjik reaksiyonlar meydana gelir.Nişastalı su içirilir ve

(16)

NOT=

Sodyum ve Potasyum madeni ile çalışırken çok

dikkatli olmalıyız.5 gramdan fazla sodyum madenini içeren kaplar çalışma masası üzerinde

bulundurulmamalıdır.Ayrıca bu madenleri açıkta veya

rutubetli yerlerde de bulundurmamalıyız.Gaz yağı içinde ve demir dolaplarda saklanmalıdır.Hava ile temas ederse

bozulur.

*

KCl yerine çok defa yanlışlıkla KClO3 kullanılıyor ki buda tehlikelidir;çünkü havan içinde karıştırılarak toz edilirken patlama tehlikesi vardır.

(17)

Fen Laboratuarları Güvenlik Sembolleri

ELBİSENİN

GÜVENLİĞİ

Bu

sembol,elbisey

i lekeleyecek

veya yakacak

maddeler

kullanırken

görülür.

(18)

AÇIK ALEV

UYARISI

Bu sembol,

yangına veya

patlamaya sebep

olabilecek alev

kullanıldığında

görülür

(19)

DUMAN

GÜVENLİĞİ

Bu sembol,

kimyasal

maddeler veya

kimyasal

reaksiyonlar

tehlikeli dumana

sebep

olduklarında

görülür.

(20)

ELDİVEN

Cilde zararlı bazı

kimyasal

maddelerle

çalışırken eldiven

kullanılması

gerektiğini

hatırlatan uyarı

işareti.

(21)

ELEKTRİK

GÜVENLİĞİ

Bu sembol,

elektrikli aletler

kullanılırken

dikkat edilmesi

gerektiğinde

görülür.

(22)

YANGIN

GÜVENLİĞİ

Bu sembol, açık

alev etrafında

tedbir alınması

gerektiğinde

görülür.

(23)

PATLAMA

(İNFİLAK)

GÜVENLİĞİ

Bu sembol, yanlış

kullanımdan

dolayı patlamaya

sebep olacak

kimyasal

maddeleri

gösterir.

(24)

GÖZ GÜVENLİĞİ

Bu sembol, gözler

için tehlike

olduğunu gösterir.

Bu sembol

görüldüğünde

koruyucu gözlük

takılmalıdır.

(25)

KESİCİ

CİSİMLER

GÜVENLİĞİ

Bu sembol,

kesme ve delme

tehlikesi olan

keskin cisimler

olduğu zaman

görülür.

(26)

BİYOLOJİK

TEHLİKE

Bu sembol,

bakteri mantar

veya tek hücreli

hayvan veya bitki

tehlikesi

olduğunda

(27)

ISI GÜVENLİĞİ

Bu işaret sıcak

cisimlerin

tutulması

esnasında önlem

alınmasını

hatırlatmak

içindir.

(28)

KİMYASAL

MADDE

UYARISI

Bu sembol deriye

dokunması

halinde yakıcı

veya zehirleyici

etkisi olan

kimyasal

maddeler

kullanılırken

görülür.

(29)

RADYOAKTİF

GÜVENLİĞİ

Bu sembol,

radyoaktif

maddeler

kullanırken

görülür

(30)

HAYVAN

GÜVENLİĞİ

Bu sembol, canlı

hayvanlar

üzerinde

çalışırken

hayvanların ve

öğrenci

güvenliğinin

sağlanması

gerektiğinde

görülür.

(31)

ZEHİRLİ

MADDE

UYARISI

Bu sembol,

zehirli

maddeler

kullanılırken

görülür.

(32)

KIRILABİLİR

CAM UYARISI

Bu sembol

yapılacak

deneylerde

kullanılacak cam

malzemelerin

kırılabilecek

türden olduğunu

gösterir.

(33)

(34)

ÖĞRENCİLERİN LABORATUARDA UYMASI

GEREKEN KURALLAR

· Kesinlikle asit üzerine su dökmeyiniz. Daima asidi su üzerine yavaşça ekleyiniz.

· Eğer bir kimyasal maddeyi belirlemek için test yapmak istiyorsanız; muhakkak onu nasıl yapmanız gerektiğini

gösteren işlem sırasına uyunuz.

· Asla kırık veya çatlak cam kapları kullanmayınız.

· Cam boruların içine tıpaları yerleştirirken zorlamayınız. · Sıvı maddeleri, pipete almak için daima özel alet (puar) kullanınız.

· Isıttığınız cam ve porselen malzemeleri elinizle

tutmayınız; bunlar için tüp maşası veya pota pensi kullanınız. · Isıttığınız bir test tüpünün açık ucunu, kesinlikle

(35)

· Maddeleri alev kullanarak cam bir kap içerisinde ısıtırken, camı ısıdan korumak için özel koruyucu

(amyant) kullanınız.

· Kimyasalların neden olduğu gaz ve kokuları

solumayınız. Eğer bir koku fark edilmiş ise, laboratuarı havalandırınız ve oradan uzaklaşınız.

· Laboratuarda kesinlikle el şakası yapmayınız ve koşmayınız.

· Laboratuarda meydana gelen herhangi bir kaza veya kaza ihtimalini derhal öğretmeninize söyleyiniz.

· Güvenlik konusunda her zaman bilinçli davranınız. Laboratuar faaliyetlerinde kazalara karşı dikkatli ve tedbirli olmalısınız.

· Malzemelerinizi, çalışma masalarınızın kenarlarına koymaktan sakınınız.

· Laboratuarda asla hiçbir şey yemeyiniz ve

içmeyiniz. Laboratuar malzemelerine yiyecek veya içecek koymayınız.

(36)

· Öğretmenleriniz tarafından koruyucu gözlük kullanmanız söylenildiğinde, buna uyunuz.

Laboratuarda çalışırken lens yerine, gözlük tercih ediniz.

· Eğer kimyasal maddeler ile çalışıyorsanız laboratuar önlüğü giyiniz.

· Dökümlü elbiseler giymekten ve dağınık uzun saçlardan sakınınız.

· Her kimyasal lavaboya dökülmez. Bunun için öğretmeninizden bilgi alınız.

· Çalışmaya başlamadan önce işlem sırasını dikkatlice okuyunuz; anlamadığınız yerde

öğretmeninize sorunuz ve kesinlikle bu sıraya göre deneylerinizi yapınız.

(37)

· Bir sıvıyı bir kaptan diğer bir kaba ilave etmek için aşağıdaki kurallara uyunuz.

1. İlave edeceğiniz sıvının bulunduğu kabın (birinci kap) kapağını açınız ve kapağı şekildeki gibi parmaklarınız arasında tutunuz.

2. Karıştırma çubuğunu şekildeki gibi tutunuz ve birinci kapta bulunan sıvıyı, yavaşça şekilde görüldüğü gibi karıştırma

çubuğundan aşağı, ikinci kaba ilave ediniz.

3. Ekleme işiniz bittiğinde birinci kabın kapağını kapatınız. Eğer kapların dışına sıvı dökülmüş ise kapların dışını su ile yıkayınız.

(38)

ÖĞRETMENLERİN LABORATUARDA

UYMASI GEREKEN KURALLAR

· Laboratuarınızın her zaman temiz ve düzenli olmasına dikkat ediniz.

· Laboratuarınızın bütün gaz, elektrik ve su

tesisatlarını kontrol etmeden kesinlikle laboratuarı terk etmeyiniz.

· Yangında ve kimyasal maddelerin dökülme ve sıçramalarında bunlara karşı alınacak önlemleri ve ilkyardım kurallarını herkesin görebileceği bir yere asınız ve öğrencilerin bunları anladığından emin olunuz.

(39)

· Öğrencilerinizin, deneylerde zamanı uygun

kullanmaları bakımından deney hazırlık kağıdına bağlı çalışmaları sağlayınız.

· Bir gösteri deneyi yaparken, her zaman emniyet gözlüğünüzü ve önlüğünüzü giyerek; öğrencilerinize

örnek olunuz. Aksi halde öğrencileriniz de giymeyi ihmal edebilirler.

· Öğrencilerinizin sağlık durumlarını öğreniniz ve

eğer çeşitli kimyasal maddelerden etkilenen varsa; onları o deneyler için izleyici yapabilirsiniz.

(40)

Laboratuarda Bulundurulacak Sıhhi Malzeme:

• Alkol • Gliserin

• Hidrojen peroksit

• Yanık için merhemler,vazelin • Sitrik asit çözeltisi

• Bikarbonat veya karbonat çözeltisi

• Zayıf asit,zayıf baz çözeltisi • Pamuk,gazlı bez,sargı

bezleri • Flaster

• Makas,pens,çengelli iğne,ip • Kan durdurma plastikleri

• Cam damlalık

• Göz yıkama fincanı • Şırınga

• Kaşık,bardak • Zeytinyağı • Toz borik asit

• Magnezyum oksit

• Tuz

• Aktif kömür

• Damıtılmış etil alkol • Seyreltik amonyak

(41)