ENERJÝDE DIÞA BAÐIMLILIK ARTIYOR
2009'da 78 060 bintep deðerine milyar dolara, 2008'de ise 48.252 milyar dolara yükselmiþtir. 2010'da 38.462 ulaþmýþtýr. Enerji ithalatý tutarýnýnürkiye'nin 1990-2011 2011'de 82 700 bintep'e ulaþacaðý tahmin milyar dolar olan enerji girdileri ithalatý döneminde enerji talep, üretim, edilmektedir. 2011'in ilk çeyreðinde 11.7 milyar dolar
ithalat ve ihracatýnýn geliþimiyle olarak gerçekleþmiþ olup, yýl sonunda
2011 programýnda yer alan bilgilere göre
ilgili veriler incelendiðinde, 1990'dan bu 50 milyar dolara ulaþmasý söz
2009'da birincil enerji tüketimi içinde
yana hýzla artan bir dýþ baðýmlýlýðýn konusudur. Toplam ithalatýn dörtte birine
doðal gaz yüzde 31.6'lýk payla birinci
olduðunu görmekteyiz. 1990'da yüzde ulaþan enerji girdileri ithalatý, dýþ ticaret
gelirken petrol yüzde 27.9'luk payla
48.1 olan talebin yerli üretimle açýðýnýn da en önemli etkenlerindendir.
ikinci, taþ kömürü yüzde 15.8'le üçüncü, karþýlanma oraný 2000'de yüzde 33.1'e
linyit yüzde 14.8'le dördüncü sýrada yer
gerilemiþ, 2008'de ise yüzde 27.2'ye
ELEKTRÝK KURULU GÜCÜNDE VE
almýþtýr. 2011'de de bu eðilimin sürmesi
düþmüþ olup, 2011 program hedefi ise
ÜRETÝMÝNDEKÝ ARTIÞ
yüzde 27.6'dýr. Son dönemlerde izlenen doðal gazýn payýnýn yüzde 33.3'e
Ekonomide krizin yaþanmadýðý yýllarda politikalarýn sürdürülmesi halinde yükselmesi ve fosil yakýtlarýn payýnýn
elektrik talebi yýlda yüzde 8'ler birincil enerji tüketiminde dörtte üç yüzde 91.3'e ulaþmasý beklenmektedir. düzeyinde artmaktadýr. 1990'da 57 463 oranýnda dýþa baðýmlýlýðýn devam
GWh olan yýllýk elektrik üretimi, edeceðini ve daha da artacaðýný
ENERJÝ ÝTHALAT FATURASI AÐIRLAÞIYOR
2000'de 124 922 GWh'a yükselmiþtir. söylemek mümkündür.
Birincil enerji tüketimi içinde ilk üç Üretim 2010'da 210 120 Gwh'a sýrada yer alan ve neredeyse tamamýna
Yerli kaynaklardan üretilen enerji ulaþmýþtýr. Kurulu güç miktarý da
yakýn bir bölümü ithal edilen ve petrol,
miktarýndaki artýþlar çok sýnýrlý olduðu 2000'de 27 264 MW iken Haziran 2011
doðal gaz ve taþ kömürü için ödenen
için hýzla artan enerji talebini itibarýyla 50 625.80 MW'ye ulaþmýþtýr.
ithalat bedeli 2000'de 9.398 milyar Kurulu gücün kuruluþlara göre daðýlýmý karþýlamamýþ ve net enerji ithalatý
dolarken, ithalat faturasý 2005'te 21.226 Tablo 1 ve Grafik 1'de gösterilmiþtir. 1990'daki 28 500 bintep deðerinden
T
TÜRKÝYE ENERJÝDE NEREYE GÝDÝYOR?
Oðuz TÜRKYILMAZ
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi Yönetim Kurulu Üyesi oguz.turkyilmaz@mmo.org.tr
TMMOB Makina Mühendisleri Odasý Enerji Çalýþma Grubu Baþkaný
Tablo 1. Kurulu Gücün Kuruluþlara Göre Daðýlýmý (16 Haziran 2011)
Grafik 1. Kurulu Gücün Kuruluþlara Göre Daðýlýmý (16 Haziran 2011)
KAMU KURULUÞLARI
EÜAÞ 20.330,0 40,2
EÜAÞ'a Baðlý Ortaklýk Santralleri 3.834,0 7,6 KAMU KURULUÞLARI TOPLAMI 24.164,0 47,7 ÖZEL SEKTÖR KURULUÞLARI
Ýþletme Hakký Devredilen Santraller 688,3 1,4
Mobil Santraller 131,3 0,3
Yap-Ýþlet Santralleri 6.101,8 12,1
Yap-Ýþlet-Devret Santralleri 2.429,8 4,8 Serbest Üretim Þirketleri 14.096,5 27,8 Otoprodüktör Santralleri 3.014,1 6,0 ÖZEL SEKTÖR KURULUÞLARI TOPLAMI 26.461,8 52,3
TOPLAM 50.625,8 100,0 Kuruluþlar Kurulu Güç (MW) Pay (%) EÜAÞ 40,2% EÜAÞ'a Baðlý Ortaklýk Santralleri 7,6% Ýþletme Hakký Devredilen Santraller 1,4% Mobil Santraller 0,3% Yap-Ýþlet Santralleri 12,1% Yap-Ýþlet-Devret Santralleri 4,8% Serbest Üretim Þirketleri 27,8% Otoprodüktör Santralleri 6,0%
Kurulu Gücün Kuruluþlara Göre Daðýlýmý
16.06.2011
Kürsü
Hamitabat Doðal Gaz Santrali'nin
enerji kaynaklarýnýn (hidrolik, rüzgâr, özelleþtirilmesi için teklifler toplanma 3'te yer alan veriler durumun ciddiyetini
jeotermal) payý ise yüzde 36.3'dür. aþamasýndadýr. ortaya koymaktadýr.
Lisans alan yatýrýmlarýn yüzde 8.07'si
ELEKTRÝK ENERJÝSÝ DAÐITIMI VE
SEKTÖR ÖZEL TEKELLERE DEVREDÝLÝYOR
yatýrýmlarýn gerçekleþme düzeyiyle ilgiliÜRETÝMÝ ÖZELLEÞÝYOR
Elektrik üretimi, toptan satýþý ve EPDK'ya bilgi bile vermezken,Ülkemizde 1980'lerden bu yana izlenen daðýtýmýnda rekabet getirileceði yatýrýmlarýn yüzde 49.93'ünün
gerçekleþme oraný yüzde 0-10'dur. Baþka ve son yýllarda en üst düzeye varan gerekçesiyle kamu tekeli özelleþtirmeler
bir ifadeyle, lisans alan yatýrýmlarýn özelleþtirme-piyasalaþtýrma eliyle yok edilirken, daðýtýmda tek bir
yüzde 59'u yatýrýmlara baþlamamýþtýr. faaliyetlerinin en yoðun olarak özel sektör þirketler grubunun sektörün
uygulandýðý alanlardan biri enerji sektörü yüzde 30'unu kontrol altýnda tutabilmesi EPDK sürecindeki yatýrýmlarla ilgili olmuþtur. Özellikle elektrik üretimi rekabet hukukuna uygun Tablo 4'te yer alan EPDK verileri, çok alanýnda kamunun yeni yatýrým yapmasý görülebilmektedir. Belli baþlý birkaç grup daha ciddi sorunlara iþaret etmektedir. önlenmiþ, yatýrýmlarýn tamamen özel sadece elektrik daðýtýmýnda deðil,
Enerjide Dýþa Baðýmlýlýk sektör eliyle yapýlmasý esasý üretimi ve toptan satýþ alanlarýnda da
Perçinleniyor! benimsenmiþ ve uygulanmýþtýr. faaliyet göstererek yatay ve dikey
Mevcut kurulu gücün 1.2889 katý bütünleþmeyle hâkimiyetlerini
Elektrik daðýtým þirketlerinin büyük bir
oranýnda çok sayýda yeni ithal kömür ve perçinlemektedir. Kamu tekeli yerini
bölümü özelleþtirilmiþ olup, kalan birkaç
doðal gaz santrali yatýrýmý gündemde. hýzla az sayýda özel tekele býrakmaktadýr.
daðýtým þirketi de devir aþamasýndadýr.
Ulus ötesi enerji þirketlerinin birçoðu Mevcut kurulu gücün yüzde 17.71'i Elektrik üretiminde toplam kurulu gücün
Türkiye'de faaliyete baþlamýþ olup, faal düzeyinde olan 8 964.39 MW yüzde 47.7'si oranýnda EÜAÞ'ýn 24
özel sektör þirketleriyle kapasitedeki taþ kömürü santrallerine birleþmeler ve devralmalar lisans verilmiþ olup, 11 764.60 MW
kapasitesindeki yatýrýmlarýn lisans gündemdedir.
baþvurularý ise baþvuru, inceleme-461.18 MW olan kurulu gücünün 13 320
Tablo 2 .Kurulu Gücün Kaynak Türlerine Göre Daðýlýmý (16 Haziran 2011) Yakýt Türleri Kurulu Güç (MW) Pay (%) Petrol Türevleri Fuel-Oil 1.313,4 2,6 Motorin 26,5 0,1 Nafta 16,9 0,0
PETROL TÜREVLERÝ TOPLAMI 1.356,7 2,7
Ýthal Kömür 3.281,0 6,5 Taþ Kömürü 335,0 0,7 Linyit 8.139,7 16,1 Asfaltit 135,0 0,3 Doðal Gaz 16.277,2 32,2 Diðer Yenilenebilir 98,3 0,2 Çok Yakýtlýlar Katý+Sývý 531,5 1,0 Sývý+D.Gaz 2.101,8 4,2 ÇOK YAKITLILAR TOPLAMI 2.633,3 5,2
Jeotermal 94,2 0,2 Hidrolik Barajlý 13.481,6 26,6 Akarsu 3.310,3 6,5 HÝDROLÝK TOPLAMI 16.791,9 33,2 Rüzgar 1.483,6 2,9 GENEL TOPLAM 50.625,8 100,0 Kaynak: TEÝAÞ
Grafik 2. Kurulu Gücün Kaynak Türlerine Göre Daðýlýmý (16 Haziran 2011)
Fuel-Oil 2,59% Motorin 0,05% Ýthal Kömür 6,48% Taþ Kömürü 0,66% Linyit 16,08% Asfaltit 0,27% Doðal Gaz 32,15% Nafta 0,03% Diðer Yenilenebilir 0,19% Çok Yakýtlýlar Katý+Sývý
1,05% Çok Yakýtlýlar Sývý+D.Gaz 4,15% Jeotermal 0,19% Hidrolik - Barajlý 26,63% Hidrolik - Akarsu 6,54% Rüzgar 2,93%
Kurulu Gücün Kaynak Türlerine Göre Daðýlýmý
deðerlendirme ve uygun bulma ithal kömüre dayalý santrallerin mevcut Türkiye kurulu gücünün yüzde aþamasýndadýr. Bu santrallere de lisans yaratacaðý ilave kapasite 20 728.98 40.95'i kadar yeni ithal kömür santrali verilmesi halinde çok büyük çoðunluðu MW'ye ulaþacaktýr. Baþka bir deyiþle, kurulmasý söz konusudur.
Tablo 3. EPDK'dan Lisans Alan Enerji Yatýrýmlarýnýn Gerçekleþme Oranlarý (Ocak 2011)
* Ocak 2011 döneminde ilerleme raporu sunulmayan veya sunulan ilerleme raporunda oranlarý belirtilmeyen projeler. Hazýrlayan: Can Özgiresun, MMO Enerji Birimi, Makina Mühendisi
Kaynak: EPDK
Tablo 4.Yakýt/ Kaynak Tiplerine Göre EPDK Lisanslarý (20 Haziran 2011)
Kaynak: EPDK
Yakýt/Kaynak Türü ÝO Bilgisi Yok * 0>ÝO<10 10<ÝO<35 35<ÝO<70 ÝO>70 Genel Toplam Payý %
Asfaltit 553,75 553,75 1,82 Biyogaz 7,94 1,80 2,51 12,25 0,04 Biyokütle 1,50 14,41 1,45 17,36 0,06 Çöp Gazý (LFG) 13,75 15,65 29,40 0,10 Diðer Kömür 1.093,00 1.930,00 1.214,71 607,91 4.845,62 15,89 Diðer Termik 1,50 16,20 17,70 0,06 Doðal Gaz 184,74 2.170,42 825,58 1.174,82 525,81 4.881,37 16,01 Fuel Oil 71,52 865,20 936,72 3,07 Hidrolik 1.012,49 7.094,02 2.161,16 2.329,79 1.455,10 14.052,56 46,08 Jeotermal 9,50 14,35 94,00 117,85 0,39 Linyit 917,20 810,12 2,20 1.729,52 5,67 Rüzgâr 78,00 1.365,75 324,35 196,85 170,40 2.135,35 7,00 Taþ Kömürü 1.168,05 1.168,05 3,83 Genel Toplam 2.460,19 15.227,95 5.446,12 4.582,21 2.781,03 30.497,50 100,00 % 8,07 49,93 17,86 15,02 9,12 100,00 100,00
Kürsü
EPDK LÝSANSLARI -20.06.2011 Yakýt / Kaynak Tipi Baþvuru Ýnceleme-Deðerlendirme Uygun Bulunanlar Lisans Verilenler TOPLAM
Adet Kurulu Güç (MW) Adet Kurulu Güç (MW) Adet Kurulu Güç (MW) Adet Kurulu Güç (MW) Adet Kurulu Güç (MW) Rüzgar 15 579,20 567 26.694,33 57 2.084,50 128 4.844,90 767 34.202,93 Hidrolik 112 3.167,75 177 2.390,80 280 3.048,52 698 17.692,62 1267 26.299,67 Fuel-Oil 1 32,10 1 7,92 1 25,32 40 1.264,83 43 1.330,17 Doðalgaz 65 19.239,62 25 6.454,11 14 4.727,69 210 14.103,17 314 44.524,59 Linyit 1 500,00 1 37,00 1 270,00 32 4.281,25 35 5.088,25 Taþ Kömürü 8 6.156,69 10 4.686,55 3 921,36 22 8.964,39 43 20.728,98 Asfaltit 0 0,00 1 135,00 0 0,00 1 675,00 2 810,00 Çöp 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 Jeotermal 4 99,90 1 25,00 3 69,90 10 162,05 18 356,85 Çöp Gazý 1 4,02 0 0,00 0 0,00 7 45,96 8 49,99 Biyogaz 5 9,15 3 9,37 0 0,00 12 18,67 20 37,19 Biyokütle 1 4,60 0 0,00 2 9,66 5 21,28 8 35,54 Güneþ 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 Prit 1 11,50 1 11,50 Nafta 4 47,98 4 47,98 LPG 2 14,95 2 14,95 TOPLAM 213 29.793,03 786 40.440,07 361 11.156,94 1172 52.148,53 2532 133.538,58
deðerlendirme ve uygun bulma olan Türkiye enerji politikalarýnda ciddi
alt sektörler hâkimdir- enerji aþamasýndaki santrallerin kurulu gücü paradigma, politika ve uygulama
maliyetleri toplam üretim ise 30 421.42 MW'dir. Bu santrallerin deðiþikliklerine ihtiyaç vardýr. Aþaðýdaki maliyetlerinin yüzde 20 ile 50 de lisans almasý durumunda lisans saptamalar dikkatle incelenmeli ve arasýnda bir oranýný
alanlarla birlikte toplam 44 524.59 MW sorulara doðru yanýtlar verilmelidir. oluþturmaktadýr. kapasiteyle bugünkü toplam kurulu
✓ Yýllýk yüzde 8-10 düzeyinde bir 8Sanayi sektöründe Türkiye yýllýk gücün yüzde 87.94'ü oranýnda ilave
talep artýþý sürdürülebilir mi? 3,0 milyar ABD dolarý civarýnda bir doðal gaz santrali kurulacaktýr. Bu
enerji tasarruf potansiyeline santrallerin gereksineceði yýllýk gaz ✓ Toplam ve kiþi baþýna elektrik
3 sahiptir. Bu potansiyel sanayide
ihtiyacý ise yaklaþýk 50 milyar m ü tüketimi kisa bir süre sonra
yýllýk yaklaþýk 8,0 milyon TEP aþmaktadýr. BOTAÞ'ýn, Rusya ve düþmeye baþlamayacak mýdýr?
enerjiye veya sektörde 2007 Cezayir'le 2011 ve 2012 yýllarýnda
✓ Türkiye'nin her yedi-sekiz yýlda bir yýlýndaki enerji tüketim seviyesinin süreleri dolacak olan ve yenilenmeleri
yüzde 25'ine karþýlýk gelmektedir. ciddi ekonomik krizle karþý karþýya
beklenmeyen sözleþmeleri düþünülünce
3 kaldýðý (1994, 1999, 2001, 2008- Sanayide bu tasarrufa ulaþmak için Türkiye'nin yýllýk 40 milyar m lük alým
düzenlemeler ne zman yürürlüðe 2009) dikkate alýndýðýnda talebin ve
sözleþmeleri ancak cari ihtiyacý
konulacaktýr? tüketimin neredeyse doðrusal
karþýlayabilecektir. Bu durumda
olarak artacaðýný varsayan öngörüler
kurulmasý öngörülen yeni doðal gaz 8Tüm bu potansiyel yeterince
ve talep tahminleri ne derece
yakýtlý elektrik üretim santrallerinin gaz deðerlendirilmeden, özellikle ithal
saðlýklýdýr?
ihtiyaçlarýnýn hangi ülkeden, hangi kömüre ve doðal gaza dayalý çok
anlaþmalarla, hangi boru hatlarýyla ve ✓ Artan elektrik ihtiyacýný karþýlamak sayýda yeni yatýrýma yönelmek hangi yatýrýmlarla karþýlanacaðý ise için ilk yol, çok sayýda ithal doðru mudur?
merak konusudur. yakýtlara dayalý yeni elektrik tesisi
Diðer taraftan, Türkiye'nin kurmak yerine talebi yönetmek,
Yeni ithal kömür ve doðal gaz deðerlendirilmeyi bekleyen ciddi yerli
enerjiyi daha verimli kullanarak
santrallerinin yaratacaðý 65 253.57 MW ve yenilenebilir enerji kaynaðý
saðlanan tasarrufla talep artýþlarýný
potansiyeli bulunmaktadýr. kapasiteyle mevcut toplam kurulu
karþýlamak olamaz mý? gücün yüzde 128.89'u kadar ithal doðal
✓ EÝE Genel Müdürlüðü tarafýndan
YERLÝ VE YENÝLENEBÝLÝR KAYNAKLAR
gaz ve kömür yakýtlý santral tesis
açýklanan Kasým 2009 tarihli
DEÐERLENDÝRÝLMEYÝ BEKLÝYOR
edilmiþ olacaktýr. ETKB ve EPDK'nýn“Enerji Verimliliði, Statüsü ve
sorumlu olduðu bu tablo, Türkiye'nin Enerjide dýþa baðýmlýlýk, arz güvenliðini
Gelecek Planlamasý” konulu
genel olarak dýþa baðýmlýlýðýný, özel ve ülkenin ekonomik ve sýnaî geleceðini
dokümanda
olarak ise elektrik üretimindeki dýþa riske sokan önemli bir etkendir. Bu
• Sanayide %15
baðýmlýðýný daha da perçinleyecektir. nedenle dýþa baðýmlýlýðýmýzý süratle
azaltma yoluna gidilmelidir. Bu amaca • Ýnþaat sektöründe %35
Bu bilgiler, ETKB'nin strateji
yönelik olarak yerli ve yenilenebilir • Ulaþým sektöründe %15
belgelerinde yer alan “elektrik
enerji kaynaklarý potansiyeli mevcuttur. üretiminde doðal gazýn payýný yüzde asgari enerji tasarrufu potansiyelinin var
• Hidroelektrik: 90-100 milyar kWs 30'un altýna düþürme” hedefinin olduðu belirtilmiþtir. Bu potansiyel
• Rüzgâr: 120 milyar kWs maalesef boþ bir hayal olarak kalacaðýný hýzla deðerlendirilemez mi?
ortaya koymaktadýr. • Jeotermal: 5-16 milyar kWs
82020 yýlý için talep tahmini yüzde • Güneþ: 380 milyar kWs Öte yanda, mevcut kurulu gücün yüzde 20 oranýnda azaltýlabilir (45
• Yerli Linyit: 108-116 milyar kWs 263,8'i oranýnda yeni kapasitelerin MTEP). Bu miktar, yerel ve
• Biyogaz: 35 milyar kWs herhangi bir strateji ve plan yenilenebilir enerji kaynaklarýyla
gözetilmeksizin inþa edilmesiyle üretilenin ve 30 milyon yerleþim olmak üzere toplam 767 milyar kWs ulaþýlmasý öngörülen toplam 184 164.38 birimi için yýllýk enerji talebinin 2,5 yýllýk elektrik üretim kapasitesi
kurulu gücün, enerji planlamasýna ne katý daha fazla enerji anlamýna deðerlendirilmeyi beklemektedir. Ancak denli uygun olacaðý ayrý bir tartýþma gelmektedir. Bu hedef ne zaman Türkiye'de son yýllarda uygulana gelen, konusudur. ETKB politikalarýnda yer alacak ve dileyenin dilediði yerde, dilediði kaynak
geliþtirilmelidir. Enerji ekipmanlarý müsteþarlýðý vb. bir organizasyonla kamu yol gösterici ve yönlendirici olmalýdýr.
DOÐAL GAZ VE PETROL SEKTÖRÜ
YENÝDEN YAPILANDIRILMALI
4646 sayýlý Doðalgaz Piyasasý Yasasý çýktýðýndan bugüne 10 yýl geçti. Bu süreçte kentsel doðal gaz daðýtým yatýrýmlarý özel sektör eliyle yapýldý; BOTAÞ'ýn Bursa ve Eskiþehir, Ýzmit Belediyesi'nin ÝZGAZ kentsel gaz daðýtým þirketleri özelleþti. Kamunun elinde kalan son iki þirket olan Ankara'daki Baþkent Gaz ve
Ýstanbul'daki ÝGDAÞ ise özelleþtirilme sürecinde. BOTAÞ'ýn doðal gaz alým
3
sözleþmelerinin 4 milyar m lük bölümü özel sektöre devredildi, altý milyar
3
veya yakýtla, dilediði teknolojiyle, deðerlendirilmesi için ihtiyaç duyulan m lük bölümünün de devri için ihale dilediði zaman aralýðýnda, yeterli enerji ekipmanlarýnýn yurt içinde süreci baþladý. Süresi sona eren Rusya
3 üretimi temel bir politika olmak
denetim olmaksýzýn yaptýðý enerji yatýrým Batý Hattý 6 milyar m lük sözleþmenin
zorundadýr. Bu kapsamda ETKB,
uygulamalarýndan vazgeçilmelidir. de BOTAÞ tarafýndan uzatýlmayarak
EPDK, DPT, TÜBÝTAK, üniversiteler, özel sektöre devredilmesi gündemde. Bu kaynaklarý yerli mühendislik, yerli
üretici sanayi kuruluþlarý, meslek
müteahhitlik ve yerli makine ekipman Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlýðýnýn
örgütlerinin katýlýmýyla; rüzgâr
kullanýmýný öngören, yatýrým yapýlacak doðal gazla ilgili yasalarda deðiþiklik
türbinlerinin, fotovoltaik panellerin,
yörenin insanýyla, doðasýyla, çevreyle yapýlmasýna yönelik bir taslak hazýrlýðý
yoðunlaþtýrmalý güneþ elektrik üretim
barýþýk, çevreye olumsuz etkileri bulunmaktadýr. Taslak BOTAÞ'ýn ikiye
sistemlerinin, jeotermal ekipmanlarýnýn,
asgariye indirilmiþ olarak, belirli planlar bölünmesini ve doðal gaz ticaretiyle
hidrolik türbinlerin ve kazanlarýn yurt dahilinde beþ, on, yirmi, otuz yýllýk kýsa
ilgilenen bölümün süreç içinde içinde üretimini öngören strateji ve
ve orta vadeli programlar dahilinde
özelleþtirilmesini, kamu þirketi olarak planlar hazýrlanmalý ve uygulanmalýdýr.
deðerlendirmek gerekir.
BOTAÞ'ýn faaliyetinin yalnýzca iletimle Yatýrým planlamasýnda ve lisanslamada
Bu kapasite ülkenin 2010 yýllýk yerli makine ekipman kullanýmýna sýnýrlý kalmasýný öngörmektedir. üretiminin 3.65 katýdýr. Saniyede üç destek verilmelidir.
Öte yanda BOTAÞ tarafýndan bir metreden daha hýzlý esen rüzgârýn
süredir kamuoyu eriþimine engellenen EPDK analizlerine göre Türkiye'de
enerjisini deðerlendirebilecek rüzgâr
kaynak bazýnda ithalat bilgileri, 2010-2030 döneminde yapýlacak enerji
türbinlerinin de yaygýn olarak
satýþlarýn sektörel daðýlým bilgileri ve yatýrýmlarýnýn toplamý 225-280 milyar
kullanýmýna baþlanmasýyla bu kapasite
ana tüketici gruplarýna aylýk bazda satýþ 210 milyar kWs daha da artabilecektir. USD'ye varabilecektir. Bu büyük tutarýn
fiyatlarý þeffaf bir þekilde kamuoyuna Kuþkusuz tüm bu çalýþmalar akþamdan azami bölümünün yurt içinde
duyurulmalýdýr. sabaha sonuçlanabilecek iþler deðildir. kalabilmesi için enerji üretim
Kýsa ve orta vadeli planlamalarla ve bu ekipmanlarýnýn yerli üretiminin yaný Ýþlemediði açýkça belli olan sözleþme planlarý gerçekleþtirmeye yönelik sýra enerji yatýrýmlarýnda ihtiyaç devirleri uygulamasýndan ve BOTAÞ'ý uygulamalarla, bu kapasiteyi azami duyulan tasarým, avan ve detay ikiye bölme planlarýndan
yerli katkýyla deðerlendirmek vazgeçilmelidir. Tersine doðal gaz ve
mühendislik, teknik iþ gücü ve
mümkündür. petrol sektörlerinde dikey bütünleþmeyi
müteahhitlik hizmetlerinin yerli
saðlayacak yasal düzenlemeler kuruluþlarca yurt içinden karþýlanmasý
YERLÝ ENERJÝ EKÝPMANLARI ÜRETÝMÝ,
esas olmalýdýr. yapýlmalý; TPAO ve BOTAÞ'ýYERLÝ TASARIM, MÜHENDÝSLÝK, TEKNÝK
bünyesine alacak Türkiye Petrol veÝÞ GÜCÜ VE MÜTEAHHÝTLÝK
Enerji sektörüne makina ekipman Doðal Gaz Kurumu (TPDK) üreten sanayilerin kümelenmesi teþvik oluþturulmalýdýr. Arz güvenliði Yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarýedilmeli ve iþ birliði aðlarý açýsýndan iletimin kamu tekelinde
planlamayý, kamusal üretimi ve yerli gösterecek kamu þirketleri, kurulmasý planlama, eþgüdüm ve denetleme kaynak kullanýmýna aðýrlýk vermeyi önerilen TPDK bünyesinde faaliyet faaliyetlerinin koordinasyonu açýsýndan reddeden özelleþtirme politikalarý son göstermelidir. TPDK, çalýþanlarýn merkezi bir yapýya ihtiyaç vardýr. Bu bulmalý; kamunun eli kolu
yönetim ve denetimde söz ve karar açýdan ETKB; ülke, halk ve kamu, baðlanmamalý ve kamu eliyle yatýrýmlar sahibi olacaðý bir yapýda, kamu kýsaca toplum çýkarlarý doðrultusunda yapýlmalýdýr.
bünyesinde idari ve mali açýdan özerk temel stratejileri ve politikalarý
6. TEÝAÞ tarafýndan hazýrlanan 2010-bir þirket olmalýdýr. Baþkent Gaz geliþtirmek ve uygulamakla
2019 dönemini kapsayan “Türkiye BOTAÞ'a olan ve yýllardýr sabitlenen yükümlüdür. ETKB güçlendirilmeli,
Elektrik Enerjisi 10 Yýllýk Üretim borçlarýna karþýlýk, kurulmasý önerilen uzman ve liyakatli kadrolar istihdam
Kapasite Projeksiyon (2010-2019) TPDK'ya devredilmelidir. etmelidir. Güçlü bir ETKB'nin ülke
Çalýþmasý” yenilenebilir enerji çýkarlarýna uygun politikalar
Doðal gaz alým sözleþmelerinin hazýrlýk kaynaklarýnýn tam olarak
geliþtirmesi ve uygulamasý
süreçlerinin zaman aldýðý ve sona deðerlendirilmesini hedeflememekte,
saðlanmalýdýr.
erecek sözleþmeler nedeniyle yenilenebilir enerjiye dayalý üretim
önümüzdeki yýllarda arz açýðý oluþmasý 4. Tüm enerji sektörleri olan petrol, yatýrýmlarýnýn düþük kapasitede tesisini ihtimali göze alýnarak, uygulanan doðal kömür, hidrolik, jeotermal, rüzgâr, öngörmektedir. Yerli ve yenilenebilir gaz ithalat yasaðý son bulmalýdýr. güneþ, biyoyakýt vb. için de Strateji enerjiye dayalý elektrik ve yakýt üretim Yeniden baþlanan BOTAÞ Doðal Gaz Belgeleri hazýrlanmalýdýr. Daha sonra hedefleri kýsa-orta-uzun vadeli olarak Alým Sözleþmelerinin devri bütün bu alt sektör strateji belgelerini belirlenmelidir.
uygulamalarý durdurulmalýdýr. Gerçekçi dikkate alan Yenilenebilir Enerji
7. Elektrik enerjisi talebinin ve güncel bir doðal gaz arz planý Stratejisi ve Faaliyet Planý ile Türkiye
önümüzdeki dönemlerde artacaðýnýn ve çerçevesinde, BOTAÞ ile talepte Genel Enerji Strateji Belgesi ve Faaliyet
buna baðlý olarak yeni üretim bulunan diðer kuruluþlara yeni doðal Planý oluþturulmalýdýr.
gaz alým sözleþmesi yapma ve ithalat tesislerinin yapýlmasý gerektiði göz
Bu strateji belgelerinin hazýrlýk
hakký verilmelidir. önünde bulundurulduðunda bir üretim
çalýþmalarýna üniversiteler, bilimsel tesisinin baþvuru aþamasýndan araþtýrma kurumlarý, meslek odalarý ve
ÖNERÝLER
iþletmeye giriþ aþamasýna kadar olanuzmanlýk derneklerinin katýlým ve tüm süreç belirli ilkeler çerçevesinde 1. Enerjiden yararlanmak çaðdaþ bir katkýlarý saðlanmalýdýr. Bu amaçla,
gerçekleþmelidir. Bu ilkelerin saðlýklý insan hakkýdýr. Bu nedenle enerjinin genel olarak enerji planlamasý, özel
ve toplumsal ekonomik çýkarlar göz tüm tüketicilere yeterli, kaliteli, sürekli, olarak elektrik enerjisi ve doðal gaz,
önüne alýnarak belirlenmesi düþük maliyetli ve sürdürülebilir bir kömür, petrol vb. enerji kaynaklarýnýn
gerekmektedir. Yukarýda da söylendiði þekilde sunulmasý temel bir enerji üretimi ile tüketim planlamasýnda
gibi elektrik enerjisi ihtiyaç duyulduðu politikasý olmalýdýr. strateji, politika ve önceliklerin
anda üretilmesi gereken bir ürün tartýþýlýp, yeniden belirleneceði,
2. Enerji üretiminde aðýrlýk; yerli, yeni olduðu, yüksek maliyetli ve uzun süreli
toplumun tüm kesimlerinin ve konunun
ve yenilenebilir enerji kaynaklarýna yatýrýmlar gerektirdiði için kesinlikle bir
tüm taraflarýnýn görüþlerini ifade
verilmelidir. Enerji planlamalarý ulusal plan çerçevesinde hareket edilmelidir.
edebileceði geniþ katýlýmlý bir “Ulusal
ve kamusal çýkarlarýn korunmasýný ve Kýsaca, halen devam eden, isteyenin
Enerji Platformu” oluþturulmalýdýr.
toplumsal yararýn arttýrýlmasýný, istediði yerde, istediði kapasitede,
Ayrýca ETKB bünyesinde, bu
yurttaþlarýn ucuz, sürekli ve güvenilir istediði zamanda, istediði kaynaða baðlý
platformla eþgüdüm içinde olacak bir
enerjiye kolaylýkla eriþebilmesini olarak ve karþýlaþtýðý verimlilikte
“Ulusal Enerji Strateji Merkezi”
hedeflemelidir. elektrik üretimi yatýrýmý yapýlmasý
kurulmalýdýr. Bu merkezde yerli uygulamasý yerine; ihtiyaç duyulan 3. Ülkemizde enerji sektöründe kaynaklar ve yenilenebilir enerji
yýllýk kapasite büyüklüðü, kaynak ve 1980'lerden bu yana uygulanan
kaynaklarý dikkate alýnarak enerji
iþletmeye girmesi gereken tarihin politikalarla toplumsal ihtiyaçlar ve
yatýrýmlarýna yön verecek enerji arz
belirlendiði planlar dahilinde bu bunlarýn karþýlanabilirliði arasýndaki açý
talep projeksiyonlarý hazýrlanýp sektöre
yatýrýmlarýn gerçekleþtirilmesi yoluna her geçen gün daha da artmaktadýr.
sunulmalýdýr.
bir an önce geçilmelidir. Mevcut Enerji politikalarý üretimden tüketime
baþarýyla yerine getirebilecek yönelik elektrik enerjisi ihtiyacý yýllara küçültülmesi, bölünmesi ve
kapasitededirler. Elektrik üretim göre belirlendikten sonra kaynaklarýn iþlevsizleþtirilmesi uygulamalarý son kullanýlma politikalarý da belirlenerek
yatýrýmlarýnýn gerçekleþmesinin bulmalýdýr.
yýllýk kapasite ihtiyacý, kaynak çeþidi izlenmesi Fransa, Yunanistan ve
11. Enerji sektöründe süregelen ve ve kapasite kurulmasýnýn zamanlamasý
Portekiz'in bulunduðu bazý Avrupa
sorunlara çözüm getirmediði ortaya bir plan dahilinde belirlenerek
ülkelerinde olduðu gibi düzenleyici
çýkan kamu kurumlarýný küçültme, uygulamaya geçilmelidir. EPDK
kurum tarafýndan deðil, hükümet adýna
iþlevsizleþtirme, özelleþtirme amaçlý tarafýndan verilen lisans uygulamasýnýn
bakanlýk veya yetkili ihtisas kurumu
politika ve uygulamalar son bulmalý; süreci deðiþtirilmeli, belirlenen plan
tarafýndan yapýlmalý ve olasý
mevcut kamu kuruluþlarý dahilinde yýllara göre kurulacak yeni
gecikmelere en kýsa sürede çözüm
etkinleþtirilmeli ve güçlendirilmelidir. üretim kapasitesinin kaynak, verimlilik,
aranarak yatýrýmlarýn gecikmesinin
Bu kapsamda doðal gaz ve petrol maliyet, finans saðlama olanaklarý göz
önüne geçilmelidir. Düzenleyici
arama, üretim, iletim, rafinaj, daðýtým önüne alýnarak yatýrýmlarýn önü
kurumlarýn görevi elektrik sisteminin
ve satýþ faaliyetlerinin entegre bir yapý açýlmalý, bu kapsamda da gerekirse
ileriye yönelik tasarým ve geliþmelerini
içinde sürdürülmesi için BOTAÞ ve yatýrýmcýya tesis kurma izni
oluþturmak deðil, mevcut sistemde
TPAO, Türkiye Petrol ve Doðal Gaz verilmelidir. Özet olarak elektrik
uygulamaya yönelik düzenlemeler ve
Kurumu bünyesinde; elektrik üretim, üretim tesisi yatýrýmlarýnýn her aþamasý
denetlemeler yapmaktýr. Ýleriye yönelik
iletim, daðýtým faaliyetlerinin bütünlük kamu tarafýndan planlanmak,
geliþmelerin kararýnýn verilmesi önemli
içinde olmasý için de EÜAÞ, TEÝAÞ, yönetilmek, yönlendirilmek ve
bir devlet politikasý olduðu için bu
TEDAÞ, TETAÞ, eskiden olduðu gibi denetlenmek kaydýyla bu yatýrýmlarýn
görev siyasi otorite olan hükümet adýna
Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) doðrudan kamu ve özel sektör
bakanlýk tarafýndan Ulusal Enerji
bünyesinde birleþtirilmelidir. tarafýndan gerçekleþtirilmesi
Platformunun görüþleri ve Ulusal
saðlanmalýdýr.
Enerji Strateji Merkezinin önerileri 12. Yetiþmiþ ve nitelikli insan gücümüz
dikkate alýnarak yerine getirilmelidir. 10. Enerji planlamalarý, bir ülkenin özelleþtirme uygulamalarý ve politik müdahalelerle tasfiye edilmemelidir. geleceði, refahý ve ayný zamanda
8. Elektrik sektöründeki faaliyetlerde
Enerjinin üretimi ve yönetiminde en krizlerinde de etkin olmaktadýr. Ülke
planlama gerekliliði kabul edilmelidir.
temel unsur olan insan kaynaðýmýzýn enerji yönetimlerinin ileriye dönük
Bu planlama, birincil enerji kaynaðý
eðitimi, istihdamý, ücreti vb. konular planlama hatasý yapma rahatlýðý
kullanýmýnda dýþa baðýmlýlýk,
enerji politikalarýnýn temeli olmalýdýr. bulunmamaktadýr. Hata yapýldýðýnda
sürdürülebilirlik ve maliyet unsurlarýný
bunun bedelinin çok aðýr/pahalý
kýsaca arz güvenilirliði unsurlarýný 13. Genel olarak enerji yatýrýmlarýnda,
ödendiði görülmektedir. Ülkemiz
içermelidir. Gerek özel sektör gerekse özel olarak elektrik enerjisi üretim
kamu sektörü yatýrýmlarý için bu gerçekleri de göz önüne alýnmak yatýrýmlarýnda çevreye asgari zarar planlamaya uymak zorunluluðu þartýyla enerji sektörünün gerek verilmesi temel bir ilke olmalýdýr. ÇED getirilmelidir. stratejik önemi gerekse kaynaklarýn raporlarý ve EPDK lisans detaylarýna
rasyonel kullanýmý açýsýndan ulaþýmda kamuoyu için saydamlýk 9. Mevcut yasal düzenlemeyle
düzenleme, planlama, eþgüdüm ve saðlanmalý, detaylarda ve proje geliþim oluþturulan yaklaþýmda yeni üretim
denetleme faaliyetlerinin raporlarýnda aylýk güncelleme yatýrýmlarýnýn serbest piyasa
koordinasyonu için merkezi bir yapýya yapýlmalýdýr. Tüm enerji yatýrýmlarýnda koþullarýnda ve tümüyle piyasa
ihtiyacý vardýr. Bu çerçevede enerji lisans verilmeden önce “ÇED katýlýmcýlarýnýn inisiyatifinde
sektöründe yapýlacak yeni yatýrýmlarýn Uygundur” Belgesinin alýnmasý zorunlu gerçekleþmesi, en azýndan Türkiye gibi
lisanslanmasý, teknik açýdan olmalýdýr. “ÇED Uygundur” Belgesi yýllýk elektrik talebinin kriz dýþý olaðan
denetlenmesi ve gerekli yatýrým alamayan kuruluþlara lisans koþullarda hýzlý artmasýnýn beklendiði
ihalelerinin yapýlmasý da dahil olmak verilmemeli, daha önce lisans almýþ ülkelerde pek olasý görülmemektedir.
üzere ETKB'nin yukarýda belirtilen asli olup da “ÇED Uygundur” Belgesi Yukarýda da belirtildiði üzere yeni
görevlerini ifa etmesi; EPDK'nýn ise alamayan ve mevcut belgeleri iptal yatýrýmlarýn gerçekleþmesi konusunda
oluþturulmakta olduðu öne sürülen edilen yatýrýmlarýn lisanslarý iptal oldukça büyük belirsizlikler
enerji piyasalarýndaki düzenleme ve edilmelidir. ÇED raporu ve EPDK bulunmaktadýr. Bu yaklaþýmla gereken
denetimlerle müteakip yaptýrýmlarý lisans tadilat baþvurularýnda sonradan yatýrýmlarýn zamanýnda
belirleyen kuruluþ rolüne dönmesi daha yakýt deðiþimine, özellikle yerli sonuçlanmayabileceði gibi bazý
kömürden ithal kömüre geçiþe, abartýlý gerçekçi bir yapý olarak
dönemlerde atýl yatýrým yapýlmasý riski
kapasite artýrýmlarýna kesinlikle izin de bulunmaktadýr. Mevcut yaklaþýmýn düþünülmektedir. Bu baðlamda enerji
verilmemelidir. bir an önce deðiþtirilerek ileriye sektöründeki kamu kuruluþlarýnýn