2) TÜRK İSLAM DEVLETLERİ.pdf

TÜRK ĠSLAM

DEVLETLERĠ

ĠLK TÜRK ARAP ĠLĠġKĠLERĠ

 Müslümanlar ile Türkler ilk defa HZ. ÖMER döneminde komĢu oldu

 Müslümanlar ile Türkler Ġlk defa HZ. OSMAN

döneminde savaĢtı

 MEVALĠ : Azatlı köle (Emeviler döneminde Arap olmayanlar için kullanıldı)

 Emeviler döneminde Orta Asya‟nın AraplaĢmasını engelleyen TÜRGĠġLER

 751 Talas SavaĢı’ında Karluklar, Abbasilere yardım etti. Barut, pusula, kağıt, matbaa gibi

teknik buluĢlar Çin dıĢına çıktı.

Matbaanın Çin‟in dıĢında kullanıldığı ilk Ģehir SEMERKANT



AĢağıda verilen kavramları uygun açıklamanın baĢına yazınız

EMĠRÜ’L ÜMERA / AVASIM / TEVAĠF-Ġ MÜLK / SAMARRA

 SAMARRA: Ġran tehdidine karĢı Bağdat

yakınlarında Türkler‟den Kurulu Ģehir  AVASIM: Bizans tehdidine karĢı Tarsus

civarında Türkler‟den kurulu Ģehir

 TEVAĠF-Ġ MÜLK: Abbasilerin zayıflaması sonrası kurulan devletler

 EMĠR’ÜL ÜMERA:Abbasilerde Türk Vali komutanlara verilen isim

Örnek Soru:

Türklerin, Ġslamiyete olan hizmetleri arasında; I. Ġslamiyet’in dini ve siyasi liderliğini yapma II. Avrupa’da Ġslamiyet’in yayılmasının öncülüğünü yapma

///. Haçlı seferlerine karĢı Ġslamiyeti koruma

Yukarıdakilerden hangileri bulunur?

A) Yalnız I B) Yalnız /// C) I ve III DC D) II ve III E) I,II,III

TOLUNOĞULLARI 868 – 905

 Mısır‟da kurulan Ġlk Türk Ġslam devleti  Kurucusu, Tolunoğlu Ahmed

 Kurucusu Türk, halkı Arap (Yıkılmasında etkendir)

 MARĠSTAN adlı hastanelerde para alınmazdı

(Sosyal Devlet anlayıĢı vardır)

 Mimaride altın çağ yaĢandı (Tolunoğlu Ahmed

Cami, Ulu Cami) Mısır’daki ilk Türk Ġslam

mimarisi örnekleri

 Türkler ilk defa SURĠYE’YE hâkim oldu

 Abbasiler tarafından yıkıldı

ĠhĢidiler 935 – 969

 Mısır‟da kurulan Ġkinci Türk Ġslam devleti  Kurucusu, Muhammed Bin Toğaç

 Kurucusu Türk, halkı Arap (Yıkılmasında etkendir)

 Türkler ilk defa HĠCAZ’A hâkim oldu

 Fatimiler tarafından yıkıldı

Her iki devlette Tevaif-i Mülk devletleridir.

EYYUBĠLER 1174 – 1250

 Mısır‟da kurulan Üçüncü Türk Ġslam devleti  Kurucusu, Selahaddin Eyyubi

(ġARKIN SEVGĠLĠ SULTANI)

 I. Haçlı seferinde kaybedilen Kudüs, 1187 Hıttin SavaĢı geri alındı (III. Haçlı Seferine neden oldu)

MEMLUKLER 1250 – 1517

 Mısır‟da kurulan Dördüncü Türk Ġslam devleti  Kurucusu, Aybek (Eyyubileri yıktı)

 Eyyubiler ve Memlukler Mısır‟da ĠKTA

SĠSTEMĠNĠ uyguladılar.

 Baybars, Abbasi halifesi Mustansır‟ı Moğol tehlikesine karĢı korudu.

Halifeliğin siyasi yetkisini kullandı

 1260 Ayn-ı Culat / 1277 Elbistan savaĢlarında,

Ortadoğu’daki Moğol ilerleyiĢini durdurdu

 1485 Ağaçayırı SavaĢı

II. Bayezit döneminde ilk Osmanlı / Memluk

savaĢı

Bu savaĢta Osmanlı‟da ilk defa Sadrazam Davut PaĢa tarafından Yeniçeri ocağına

2

 Memlukler‟de Veraset ve Kut anlayıĢı YOKTUR (Sık sık hükümdar değiĢmesine neden oldu)  SULTANĠYYAT: Memlukler‟de hükümdarın

verdiği yazılı emirler  Osmanlı,

1516 Mercidâbık (Kansu Gavri‟yi) 1517 Ridaniye (Tomambay‟ı)

yenerek Memluk devletine son verdi

Örnek Soru:

Kelime anlamı “Dolunay” olan Türk Ġslam devleti aĢağıdakilerden hangisidir? A) Tolunoğulları DC B) ĠhĢidler C) Eyyubiler D) Memlukler E) Karahanlılar

KARAHANLILAR 840 – 1212

 Batı Türkistan’da kuruldu.

 Halkı tamamen Türkler’den oluĢur  Resmi Dil Türkçe

 Ordu tamamen Türkler‟den oluĢur

 Gulam sisitemini ilk kez uyguladılar  Kurucusu, BĠLGE KÜL KADĠR HAN

 BaĢkent, KAġGAR

 920‟de Satuk Buğra Han, Ġslamiyeti kabul etti

(Ġlk Müslüman Türk Devleti)

 999‟da Ganelilerle ittifak Samanoğulları’nı yaparak yıktılar

 Ünlü Türk Ġslam bilgini ĠBN-Ġ FADLAN, “200.000 Çadırlık Karahanlı hükümdarı Ġslamiyeti kabul etti” diyerek bilgi verdi

 Yusuf Kadir Han’dan sonra Karahanlılar, Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı

(Geleneksel devlet yönetimi / Ġkili teĢkilat)

 Batı Karahanlılar‟ın baĢında Ahmet Aslan Han  Doğu Karahanlılar‟ın baĢında Tamgaç Buğra

Han vardı



Tabgaç Buğra Han’a sunulan eser

KUTADGU BĠLĠG / Yusuf Has Hacip

“ĠLK TÜRK ĠSLAM ESERĠ”

 Yusuf Has Hacip  Kutadgu Bilig

Edip Ahmet Yükneki  Atabetül Hakayık KaĢgarlı Mahmud  Divan-ı Lûgat-ı Türk Ahmet Yesevi  Divan-ı Hikmet

 Ġlk DarüĢĢifa Ġlk Bimarhane

Ġlk Posta teĢkilatı (Berid)

Ġlk Medrese (Tabgaç Buhra Han / Semerkant) Ġlk Burslu Öğrencilik sistemi (Semerkant Medresesi)

Karahanlılar‟da görüldü  Ribat, Karahanlılar döneminde

KERVANSARAY’lara verilen isimdir.  Doğu Karahanlılar, 1211 „de Moğol

Karahitaylılar tarafından yıkıldı

 Batı Karahanlılar 1212‟de HarzemĢahlar tarafından yıkıldı

Gazneliler 963 1187

 Kurucusu, Alp Tekin, asıl kurucusu Sebük

Tegin olarak kabul edilir, Daha sonra Mahmud

baĢa geçti

 Mavereünnehir, Hindiatn’ın Kuzeyi ve Horasan’da hüküm sürdü (2014 KPSS)

 Çok Uluslu bir yapıya sahiptir.

(Türk, Acem, Afgan, Hindular, Fars, Arap,

Gurlar…)

 BaĢkent Gazne (Afganistan’da bir Ģehir)  Gazneli Mahmud, Abbasileri, ġiî

Büveyhoğullarına karĢı korudu. Halife

El-Kadir’den “Sultan” unvanını aldı.



Türk Tarihinde Sultan Unvanını kullanan

ilk hükümdardır.



Osmanlı’da ise ORHAN GAZĠ

 Gazneli Mahmud, Hindistan’a 17 sefer düzenledi, Amaç,

- Kast sitemini yıkmak - Bölgeye Ġslamiyeti yaymak - Bölge ekonomisini ele geçirmek  Resmi dil / Bilim dili  ARAPÇA

 Edebi dil / Eğitim dili  FARSÇA

 Saray ve Ordu  TÜRKÇE

 Biruni  Asarül Bakiye

Utbi  Tarihi Yemini

(Gazneli Mahmud‟a sundu)

Ġbn-i Sina  Kanun el fi’t tıp

Firdevsi  ġeyhname

 Gazneli Mesut, Büyük Selçuklu Devletine 1035 Nesa

1037 Serahs 1038 NiĢabur 1040 Dandanakan

savaĢlarında yenildi, yıkılıĢ sürecine girdi

 AFGANLI GURLAR tarafından yıkıldı



Türklerde Ġslamiyet sonrası

ÜCRETLĠ ASKERLĠK ilk kez “ Gaznelilerde” görüldü.



Ġslamiyet öncesi ilk kez HAZARLARDA görüldü  Gulam Sistemi, Karahanlılar‟dan farklı olarak farklı etnik unsurlar yer aldı.

Büyük Selçuklu Devleti 1038 – 1157

 Oğuzların Üçok Kolunun, Kınık boyundandır.  Kurucusu, Selçuk Bey

 BaĢkent, önce Merv (1040) daha sonra Rey (1041)

 Arslan Yabgu, Gazneliler‟in eline esir düĢünce

Tuğrul ve Çağrı Beyler baĢa geçti

 Gaznelileri, yıkılıĢ sürecine soktular

 1048 Pasinler SavaĢı

- Ġlk Büyük Selçuklu / Bizans SavaĢı

- Ġlk defa Ermenilerle karĢılaĢıldı

(Vasburagan Hanlığı)

- Bizans‟ın yenilebileceği ilk kez anlaĢıldı



SavaĢ sonrası Bizans ile antlaĢma

imzalandı.

- Ġstanbul’daki cami onarıldı

- Tuğrul Bey’in adına hutbe okundu

 1055 Anadolu Seferi sırasında “Abbasi Halifesi

Kaimbi Emrullah’ın” Büveyhoğulları baskısı

sonrası yardım istemesi sonucu Bağdat’a girdi.



Halife Tuğrul Bey‟e

- Rükned devle (Devletin direği) - Rükned din (Dinin direği)

- DOĞUNUN ve BATININ SULTANI

unvanını verdi

 Sultan Alparslan (1063 – 1072)

- Yükselme Dönemine girildi

- Rey‟de KutalmıĢ’ın isyanını bastırdı - Kars ve Ani‟yi ele geçirdi

- 1071 Malazgirt SavaĢı‟nda Bizanslıları yendi



Türkiye tarihi baĢladı



Anadolu ilk beylikler sürecine girdi



Bizans ordusundaki UZ ve PEÇENEKLER Selçuklu safhına geçti

 Sultan MelikĢah (1072 – 1092)

- En parlak dönem yaĢandı

- Ege Denizi ve Boğazlara kadar sınırlar geniĢledi



Vezir Nizamülmülk döneminde Nizamiye

Medreseleri açıldı (Ġlk Bağdat’ta)



Ġkta sistemi ilk kez uygulandı

Örnek Soru: Ġkta sistemini; I. Karahanlılar II. Büyük Selçuklular III.HarzemĢahlar

devletlerinden hangileri tarafından uygulanmıĢtır)

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III dc



Ġlk Ġslam minyatür okulu açıldı



Vezir Nizamülmülkün Siyasetname adlı eseri vardır



Batınî tarikatının lideri HASAN SABBAH



Dünyadaki ilk terörist örgüt HaĢhaĢiler



HaĢhaĢiler hem MelikĢah‟ı hem de Vezir

Nizamül mülkü suikast sonucu öldürdü “Devlet yıkılıĢ sürecine girdi”

Sultan Sencer,

1141 Katvan SavaĢı‟ında

Moğol Karahitaylar‟a yenildi. YıkılıĢ sürecine giren Büyük Selçuklu Devleti 1157‟de yıkıldı.

Osmanlılarda ise ilk kez

ORHAN GAZĠ döneminde uygulandı

- Dünyadaki ilk üniversite - Pozitif bilimler okutuldu - Müderrisi ĠMAM-I GAZALĠ

- Halkı Ģiî ve Batınilerin zararlı ÇalıĢmalarına karĢı eğitti

4

YIKILIġ NEDENLERĠ - evbahta -

E

tnik köken çeĢitliliği

V

eraset anlayıĢı

B

atınilerin zararlı çalıĢmaları

A

tabeylerin zararlı çalıĢmaları

H

açlı seferlerin etkisi

T

ürkmenlerin küstürülmesi

A

bbasi halifelerinin yıkıcı çalıĢmaları Örnek Soru:

I. Gurların Saldırıları

II. Kösedağ SavaĢının kaybedilmesi III. Türkmenlerin isyanı

Yukarıdakilerden hangisi Büyük Selçuklu devletinin yıkılma nedenlerinden biridir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III dc D) I ve II E) II ve III

Örnek Soru:

Hasan Sabbah’ın kurduğu, Ģii düĢüncesini yayarak terör eylemleriyle Selçuklu Devletine zarar veren örgüt aĢağıdakilerden hangisidir) A) Rufailik B) Arabilik C) Yesevilik D) Babailik E) Batınilik dc

Kurulan Devletler

Kurulan Atabeylikler

KISA FEner ġAMpiyon

K

irman Selçukluları

F

ars(Salgurlar) Atabeyliği

I

rak (Horosan) Selçukluları

E

rbil Atabeyliği

S

uriye Selçukluları (Beytiginoğulları)

A

nadolu Selçukluları

ġ

am (Böriler) Atabeyliği

A

zerbaycan Atabeyliği (Ġldenizoğulları)

M

usul (Zengiler) Atabeyliği

HarzemĢahlar 1097 - 1231

 BSD‟nin valisi Ġl – Arslan tarafından kuruldu  BaĢkent, Ürgenç /Kuruldukları bölgenin adını

aldılar

 Kendilerini BSD’nin mirasçısı kabul ettiler.

 1219 Otrar Faciası yaĢandı

 HarzemĢahlar Batıya doğru kaçmaya baĢladı.  Alaaddin Keykubat döneminde Anadolu

Selçuklu sınırları içersinde Ahlat‟a yerleĢtiler.  1230 Yassı Çemen savaĢında ASD‟ye

yenildiler,

 1231‟de Moğol Ġlhanlılar tarafından yıkıldılar.  Ünlü Türk Ġslam bilgini ZEMAHġERĠ bu

dönemde yaĢadı

 ĠSMAĠL CÜRCANĠ dönemin ünlü hekimidir.

TÜRK – İSLAM DEVLETLERİNDE

KÜLTÜR ve MEDENİYET



AĢağıda verilen kavramları uygun açıklamanın baĢına yazınız

SERHENK / ALEMDAR / CAMEDAR / HACĠP / EMĠR-Ġ AHUR (ilbaĢı) / EMĠR-Ġ MECLĠS / EMĠR-Ġ ÇEġNĠGĠR / ULAK / VEKĠL-Ġ HAS / MUHTESĠP / KAPUCUBAġI / ġARABDAR (iğdicibaĢı) / HANSALAR / HARAS EMĠRĠ /

DAVEDDAR / ÜSTADUDDAR / SĠLAHDAR / EMĠR-Ġ CANDAR / ABDAR / EMĠR-Ġ ġĠKÂR

KAVRAMLAR

Hacip:

Divan Üyeleri ile Sultan arasındaki

yazıĢmalara bakar

Silahdar:

Silahlardan sorumlu

KapucubaĢı:

Sarayın günlük hizmetçisi

Emir-i Candar:

Saray Koruması

Alemdar:

Bayrak taĢıyan

Otrar Valisi Ġnalcık’ın Cengiz Han kervanını casuslukla suçlayıp kılıçtan geçirmesi sonucu CENGĠZ HAN’ın, HarzemĢahlara saldırmasına zemin hazırlayan olaydır.

Büyük Selçuklu

toprakları Üzerinde

Eserleri:



Mukaddimet‟ül edep (Sözlük)



El – KeĢĢaf (Tefsir)

Camedar:

Devlet büyüklerinin kıyafetlerinden sorumlu

Emir-i Ahur (ĠlbaĢı):

Saray hayvanları ve

atlardan sorumlu

Serhenk:

Merasimlerde sultana yol açar

Emir-i Meclis:

sultan ziyafetlerini hazırlatır,

hizmet görevlilerin baĢı

Emir-i ÇeĢnigir:

Sultana yemekleri hazırlar,

önce o tadar

ġarabdar (ĠğdicibaĢı):

Ziyafetlerde içeceklerle

ilgilenen kiĢi

Muhtesip:

Pazarlarda tartı ve ölçü aletlerini,

malların fiyat ve kalitesini denetler

Ulak:

Devlet hizmetinde bir yerden baĢka bir yere

gönderilen hızlı hareket edebilen haberciler

Abdar:

Hükümdarın temizliği ile ilgilenir

Emir-i ġikar:

Hükümdarın av iĢlerini düzenler

Hânsâlar:

AĢçıbaĢı, hükümdarın sofrasına bakar

Haras Emiri:

Devlete ve hükümdara karĢı

gelenleri yakalar

Daveddar:

Hükümdarın yazı takımlarından

sorumlu

Vekil-i Has:

Saraya ait bütün iĢlerle ilgilenir

Üstaduddar:

Saray harcamalarından sorumlu

A) DEVLET YÖNETİMİ

Hükümdar Unvanları

Kadir / Kara / Ġlig / Buğra / Han / Arslan / Hakan Hükümdar Sıfatları: Sultan-ı Azam, Sultan‟ül alem

Hükümdar Alemetleri:

P

ara (Sikke) /

O

tağ /

S

ancak /

T

aht /

A

sa / Nevbet / Tuğ / Çetr (ġemsiye) /

ĞaĢiye (Sultan eğerinin örtüsü)

Örnek Soru:

AĢağıdakilerden hangisi Selçuklular döneminde kullanılan hükümdarlık sembollerinden değildir? A) Sikke B) Ok dc C) Çetr D) Tuğ E) ĞaĢiye

MenĢur:

Hükümdarın halife tarafından onaylanması, adına hutbe okutulması

Hutbe:

Devletin sınırları içerisindeki camilerde Cuma ve bayram namazları esnasında hükümdarın unvanı veya adının hatip tarafından zikredilmesi

Tıraz:

Abbasi Halifelerinin hkümdara gönderdikleri elbise

Hilat:

Abbasi Halifelerinin Tırazla birlikte külah, kemer, kılıç, at, eğer takımı, askeri mızıka, bayrak, para, gibi mal ve eĢyaların hükümdara

gönderilmesidir

Ġslamiyet Öncesi Ġslamiyet Sonrası Osmanlılar Ataman Melik ġehzade Tigin Atabey Lala



Türk Ġslam Devletlerinde

- Veraset Sistemi - Kut anlayıĢı

- Ġkili teĢkilat devam etmiĢtir.

B) MERKEZ TEŞKİLATI

VAMPĠR BĠT

H

a

Y

i

N

Divan-ı Vezaret: Gaznelilerde mali ve genel iĢlerle ilgilenir

Divan-ı Arz: Ordunun ihtiyaçlarını karĢılar (arz‟ül ceyĢ, emir-i ârız)

Divan-ı Mezalim: Ağır siyasi suçlularının görüĢüldüğü yer (BaĢkanı Sultan)

Divan-ı Pervane: Has ve iktaların düzenlenmesinden sorumlu

Divan-ı Ġstifa: Mali iĢlere bakar (BaĢkanı müstevfi)

Divan-ı Risalet: Gaznelilerde hükümdarın iç ve dıĢ yazıĢmalarına bakar

Divan-ı

B

erid: Posta iĢlerinden sorumlu Divan-ı

Ġ

Ģraf: Askeri ve hukuki iĢler dıĢında her

6

Divan-ı

T

uğra (ĠnĢa): Devletin iç ve dıĢ

yazıĢmalarını yürütür. Ferman ve beraatlere

hükümdarın tuğrasını çeker (BaĢkanı tuğra-i, münĢi)

Hace-i

B

uzurg: Gaznelilerde vezir

Y

uğruĢ (Noyan): Karahanlılarda vezir

N

iyabet-i Saltanat: Vezirden sonraki kiĢi, Naib

Sultan (Sultan Vekili)

Örnek Soru:

Türk – Ġslam devletlerinde merkezden gönderilen emirleri taĢraya ulaĢtırmak ve haberleĢmeyi hızlandırmak için oluĢturulan teĢkilatın adı aĢağıdakilerden hangisidir? A) Risalet B) MüĢrif C) Berid dc D) Tuğra E) Ahi

C) ÜLKE YÖNETİMİ

MUHTESĠP / MELĠK / ġIHNE / AMĠL / AMĠD / KADI



Yukarıda verilen kavramları uygun açıklamanın baĢına yazınız

Amil

:Eyaletlerde mali iĢlerden sorumlu

Kadı:

Adaletten sorumlu

ġıhne:

Eyalet veya ilde melik yoksa sorumlu olan kiĢi

Amid:

Eyaletlerde Mülki iĢlerden sorumlu

Melik:

Eyalet veya illerin baĢına devlet tecrübesi edinmesi için gönderilen sultan çocuğu

Muhtesip:

ÇarĢı ve pazarlarda esnaf ve zanatkaarı denetler, ticaret hayatını düzenler

Bunların dıĢında;

Reis: Halk tatafından sevilen sivil yönetici

ĠğdiĢbaĢı: Belediye baĢkanı,. Tüccarlarla ilgilenir. O

bölgedeki halktan adil vergi toplanmasını sağlar

SubaĢı: O bölgenin güvenliğinden sorumlu Ulak: Posta teĢkilatı

D) ORDU

Gulam Sistemi ilk kez KARAHANLILAR’DA görüldü

Örnek Soru: Gulam sistemi; I.Karahanlılar II. Gazneliler

III. Büyük Selçuklular

devletlerinden hangileri tarafından uygulanmıĢtır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I,II,III dc

KARAHANLI ORDUSU

Gulamlar:

Saray Muhafızı: Saray ve hükümdarı korumakla görevli maaĢlı askerler

Hassa Ordusu: Hükümdara bağlı maaĢlı askerler

Eyalet Askerleri

ġehzadelerin ve Valilerin yönetimindeki askerler Türkmenler

Karluk, Yağma ve Çiğil Türklerinden oluĢur

GAZNELĠ ORDUSU

Gulamlar:

Gulaman-ı Saray:

Sultanın özel muhafız ordusudur. Yılda dört kez

maaĢ alır Hassa Ordusu:

Ordunun asıl kısmıdır. Ayaklanmaları bastırır. Yılda dört kez maaĢ alır.

Eyalet Ordusu:

ġehzadelerin ve Valilerin yönetimindeki askerler Ücretli Askerler:

Kuzeyden gelen Oğuz, Karluk ve Yağma Türklerinden oluĢur.

Gönüllüler:

Ġslam ülkelerinden sefer zamanı orduya katılan askerlerden oluĢur. SavaĢ ganimetlerinden pay alırlar.



Gazneli ordusu çok ulusludur



Gulamlar baĢlangıçta Türk daha sonra yabancı unsurlardan oluĢur



Ordularında filler bulunmuĢtur



Askerler Zırh giyer ve kalkan taĢır. Ok, yay, kılıç, mızrak ve gürz kullandılar Türk Ġslam devletlerinde - Ġlk Posta teĢkilatı - Ġlk askeri hastane

KARAHANLILAR

döneminde görülür

Örnek Soru:

AĢağıdakilerden hangisi Türk – Ġslam devletlerinde savaĢ malzemesi olarak kullanılmamıĢtır?

A) Sökü B) Nacak C) Pala (demir kanca) (kısa balta)

D) Kalkan E) Niyabet dc

SELÇUKLU ORDUSU

Gulamlar:

Gulaman-ı Saray (Saray Gılmanları)

Sultanı ve sarayı korurlar. Süvarilerin yanında piyadelerde bulunur. Yılda dört kez maaĢ alırlar.

Not: Gılmanların aldığı maaĢa

BĠSTAGANĠ

denir.



Osmanlılarda ise ULUFE denir

Hassa Ordusu:

Ordunun savaĢçı kısmıdır. Süvarilerden oluĢur. Bu ordu Türklerden oluĢur. BaĢka bir iĢle uğraĢmazlar. MaaĢ yerine ĠKTA alırlar.

Not: Selçuklularda Hassa ordusu ilk TUĞRUL

BEY döneminde oluĢturuldu.

Ġkta Askerleri (***)

Türk Ġslam devletlerinde Ġkta askerleri ilk defa Büyük Selçuklu devletinde görülürür. Ġkta (Toprak) verilen melik, vali ve devlet adamlarının beslemek zorunda olduğu askerlerdir.

Türkmenler:

Oğuz boylarından oluĢur. BaĢlangıçta Ordunun asıl

bölümüydü. Daha sonra batı sınırlarına akıncı olarak yerleĢtirildiler.

Bağlı Devletlerin Askerleri:

Bağlı devletlerin gerektiğinde gönderdiği askerler Ġlk Türk Ġslam devletlerinde hâkimiyet kurdukları coğrafya nedeniyle DONANMA geliĢmemiĢtir.

E) TOPRAK YÖNETİMİ

Örnek Soru:

Geliri hükümdar ve ailesine bırakılan toprağa verilen isim aĢağıdakilerden hangisidir?

A) Has dc B) Ġkta C) Vakıf D) Gulam E) Haraci

ĠKTA / MÜLK / HAS / VAKIF



Yukarıda verilen kavramları uygun açıklamanın baĢına yazınız

HAS:

Geliri doğrudan hazineye aktarılır. Geliri ile hükümdar ve eĢlerinin masrafları karĢılanır.

ĠKTA:

Melik, Emir gibi üst düzey devlet memuru ve komutanlara maaĢ karĢılığı verilen araziler

MÜLK:

ġahsa ait topraklardır. ġahıs araziyi satabilir, vakfedebilir, miras olarak bırakabilir.

VAKIF:

Gelirleri ilmi veya sosyal kurumların kurulması ve masraflarının karĢılanması için ayrılan topraklar

F) EKONOMİ

Arasta: ÇarĢı içinde aynı ürünlerin satıldığı dükkânlar.

Fels: Bakır para Dirhem: GümüĢ Para Dinar: Altın para

Ahi TeĢkilatı: Esnafların meslek örgütlenmesi

G) SOSYAL HAYAT ve HUKUK



Belirli bir sınıflaĢma yoktur



Herkes kanunlar önünde eĢittir.

HUKUK

ġer-i Hukuk:

BoĢanma, miras, noterlik, vakıfların yönetimi davalarına bakar. Kadılar medreselerde yetiĢir.

Kadil Kudat: Kadılardan sorumlu olan kiĢidir.

Atamalarını yapar. Kadil Kudat‟ın atamasını ise Hükümdar yapar.

Örf-i Hukuk:

Yöneticiler ile halk arasındaki sorunları çözer

Emir-i Dad: Örf-i Mahkemelerden sorumlu olan kiĢidir. Kanunlara karlı gelenler ve güvenliği bozanların davalarına bakılırdı.

Abbasilerde  Fütüvvet Selçuklularda  Ahi

8

Divan-ı Mezalim:

BaĢkanı hükümdardır. Belirli günlerde toplanır. Kadıların verdiği kararlardan Ģikayetçi olanlar saraya gelerek bu yüksek mahkemeye baĢvurur. Temyiz mahkemesidir.

Örnek Soru:

Selçuklularda ağır siyasi suçları karara bağlayan divan çeĢidi aĢağıdakilerden hangisidir?

A) Arz B) ĠĢraf C) Ġstifa D) Mezalim dc E) ĠnĢa Örnek Soru:

Gazneliler’de kullanılan alanlarına göre dil eĢleĢtirilmesinden doğru olanı aĢağıdakilerden hangisidir?

Eğitim Dili Edebi Dil Resmi Dil A) Farsça Farsça Farsça B) Arapça Farsça Arapça C) Farsça Türkçe Arapça D) Farsça Farsça Arapça dc E) Türkçe Türkçe Türkçe

H) BİLİM DİL ve EDEBİYAT

Resmi Dil Bilim Dili Edebi Dil Eğitim Dili Saray Ordu Karahanlılar

Türkçe Türkçe Türkçe Türkçe Türkçe

Gazneliler _{Arapça Arapça Farsça Farsça Türkçe}

Büyük

Selçuklu Farsça Arapça Farsça Arapça Türkçe

Anadolu

Selçuklu Farsça Arapça Farsça Arapça Türkçe



Türk Ġslam devletlerinde ilk medrese

KARAHANLILAR

döneminde yapılmıĢtır.

(Tamgaç Buğra Han / Semerkant)

Bilim Adamları



AĢağıdaki kutucuklarda boĢ bırakılan alanlardaki Türk Ġslam bilginlerinin isimlerini yazınız

Örnek Soru:

Yusuf Has Hacip tarafından yazılarak Karahanlı hükümdarı Tambgaç Buğra Han’a sunulan Türk Ġslam edebiyatının siyasetname niteliğindeki ilk eseri aĢağıdakilerden hangisidir?

A) Atabetü’l Hakayık

B) Medinet’ül Fazıla (Ömer Hayam) C) Divan-ı Lugâtı Türk

D) Kutadgu Bilig dc E) Divan-ı Hikmet

YUSUF HAS HACĠP

1017 – 1077

 Karahanlılar döneminde yaĢadı

 Kutadgu Bilig (kutlu kılan bilgi) adlı esri 6645

beyitten oluĢur

 Türk-Ġslam edebiyatındaki yazılan ilk eser, ilk siyasetname

 Eser Allah‟a hamd; peygamber ve dört halifeye teĢekkürle baĢlar

 Türk edebiyatında ilk nazım Ģekli kullanıldı. Bu nazım Ģeklide mesnevi

 Eser, Tabgaç Uluğ Buğra Han‟a takdim edildi

EDĠP AHMET YÜKNEKĠ 11.yy sonu – 12.yy

baĢı

 Karahanlılar döneminde yaĢadı

 Atabet’ül Hakayık (Hakikatler Bamağı) adlı

eseri vardır

 Ahlaki öğütler içerir

 Eserin baĢında üç ayrı manzume yer alır. Allah‟a hamd, Peygamdere ve dört halifeye teĢekkür

 Uygur Türkçesinin Hakaniye lehçesi ile yazıldı  Eser, Türk Beyi Dâd Ġspehsalar Beye takdim

KAġGARLI MAHMUD

1005 - 1102

 Karahanlılar döneminde yaĢadı

 Divan-ı Lûgat-ı Türk (Türk Dillerinin Sözlüğü)

adlı eseri vardır

 Arapça kelimelerin Türkçe karĢılığı verilmiĢ, Türkçenin üstünlüğü vurgulandı

 Kitabın tek nüshası Ġstanbul’da Millet

Kütüphanesi’nde muhafaza edilmektedir.

 Eser Abbasi Halifesi Muktedi bi Emrullah‟a takdim edildi

AHMET YESEVĠ

1093 – 1166



Karahanlılar döneminde yaĢadı

 Divan-ı Hikmet (Hayırlı Divan) adlı eseri

yazmamıĢtır. Kurduğu tarikattaki öğrencisi

ġaban DurmuĢ Ahmet Yesevi’nin görüĢlerini ve

düĢüncelerini kitap haline getirdi.

 Eserde Allah aĢkı ve peygamber sevgisi iĢlenmiĢtir

 Ġstigfam (Soru sorma) ve Tecahü‟l arif (bilipde bimezden gelme sanatı) kullanıldı

 Peygamber yaĢında -63- toprak altında yaĢamayı tercih etmiĢ ancak 73 yaĢında vefat etmiĢtir.

BĠRUNĠ

973 – 1048

 Gazneliler döneminde yaĢadı

 Gazneli Mahmud kendisi için “Sarayımın en

değerli hazinesidir” demiĢtir.

 Galile‟den beĢ yüzyıl önce dünyanın döndüğünü ispatladı

 Enlem ve boylam dairelerini ispatladı  Asarül Bakiye ve Hint Tarihi adlı eserleri

vardır.

UTBĠ

(961 – 1040)

 Gazneliler döneminde yaĢadı

 Tarih-i Yemini adlı eseri Gazneli Mahmut‟a sundu

(Sultan Mahmut’un eserlerini abartılı bir dille över)

ĠBN-Ġ FADLAN

(? -?)

 Coğrafya ve diplomasi alanında çalıĢmıĢtır  Ġbn-i Fadlan Seyahatnamesi (921 – 922)

yıllarında gezdiği Türk ülkelerini anlatır.

ĠBN-Ġ BATUTA

1304 - 1369

 Ortaçağın en büyük seyyahıdır.

 Mısır, Suriye, Arap yarımadası, Irak, Ġran, Anadolu, Çin, Endülüs ve Sudan‟a gezi yapmıĢtır.

ĠBN-Ġ SĠNA

980 – 1037

“Hiç kimse görmek istemeyen kadar kör değildir.”  Gazneliler döneminde yaĢadı

 Batı‟da “AVĠCENNE” diye bilinir  Tıp alanında çaıĢtı

 Kanun el fit tıp ve Kitab’ül Ģifa adlı eseri

vardır.

FĠRDEVSĠ

940 – 1020

 Gazneliler döneminde yaĢadı

 ġeyhname adlı eseri vardır.

 60 Bin beyitten oluĢur  Epik bir Ģiirdir.

 Eserde Afrasyap‟tan bahseder. (Alper Tunga)  Zaloğlu Rüstem halk kahramanıdır.

 Türkçeye ilk ali Tatar Ali Ramazan çevirdi.  Günümüz Türkçesine Necati Lugal çevirdi.

ĠMAM-I GAZALĠ

1058 – 1111

 Büyük Selçuklular döneminde yaĢadı

 Nizamiye Medreselerinde müderrislik yaptı  Ġhyaü’l Ulumiddîn adlı eseri vardır.

ĠBN-Ġ RÜġD

1126 – 1198

 Cordoba (Ġspanya) doğumludur.

 Batı‟da “AVERROS” diye bilinir.  Felsefe öğrenmek dini bir zorunluluktur.  Avruoa‟da skolastik düĢünceyi sarstı.  Endülüs Emevi döneminde yaĢadı.

 Tehafütü’t tehafüt adlı eseri vardır.

ĠBN-Ġ HALDUN

1332 – 1406

 Memlukler hizmetinde çalıĢtı  Devlet adamı ve tarihçi

 Yedi ciltlik dünya tarihi Kitab’ul Ġber ve onun giriĢ kitabı olarak düĢünüğü Mukaddime‟yi yazdı

10

ĠBN-Ġ TÜRK

?? – 830

 Tarihte Türk ismini alan ilk kiĢi  Cebir konusunda uzmandır  Lâkabı El – Hisap

 Kitabü’l Cami Fi’l Hisap adlı eseri vardır.

ER – RAZĠ

865 – 925

 Tıp ve eczacalık alanında baĢarısıyla ünlüdür.  Havi adlı eseri yıllarca Avrupa‟da okutuldu (Çiçek ve kızamık hastalıkları üzerine eserdir)

EL – ĠDRĠSĠ

1100 – 1166

 Coğrafya ve eczacılık alanında çalıĢtı

 Kitab’ül Memalik ve’l mesalik adlı eseri vardır

ÖMER HAYYAM

1048 – 1131

 Çadırcılık anlamına gelen “Hayam” takma

adını babasının çadırcılık mesleğinden almıĢtır.  MeliikĢah adına “Celali Takvimi” yaptı

 Rubaileri ile ünlüdür

HAREZMĠ

780 – 850

 Metmatik, astronomi ve coğrafya bilginidir.  El – Mesahat önemli matematik eseri vardır

ĠBNÜ’L HEYSEM

965 – 1040

 Uzayda baĢka sistemlerin olabileceğini ve güneĢ sisteminin mevcut olduğunu söylemiĢtir.  Optik üzerine çalıĢmalar yaptı

 Yedi bölümden oluĢan Kitab’ül Menazir adlı

eseri vardır.

FARABĠ

870 – 950

“Ġyi bir insan öldüğünde Ona ağlamayın, asıl Onu kaybeden topluma ağlayın”

 Batıda “AL-PHARABLUS” adıyla bilinir  Muallim Sani (Ġkinci Öğretmen) olarak da bilinir  BirleĢmiĢ Milletler fikrini ilk ortaya atmıĢtır  Akılcılığı ön plana almıĢ pozitif bilimlere katkı

sağladı

 El-Medinet’ül fazıla adlı eseri vardır

TABERĠ

838 – 923

 Ġran doğumludur

 Fıkıh, hadis, tefsir, tarih, dil ve kıraat alanlarında yazdı

 Gaririya adlı eseri vardır

Örnek Soru:

Yıldızların fihristi isimli eseriyle ünlü astronomi

bilgini ve Timur devleti hükümdarı aĢağıdakilerden hangisidir?

A) Utbi B) Ġbn-i Fadlan C) Uluğ Bey dc D) Ali ġir Nevai E) Ġbn-i RüĢd

ZEMAHġERĠ

1075 -1144

 HarzemĢahlar döneminde yaĢamıĢtır.

 El-keĢĢaf önemli tefsiridir.

 Mukaddimet’ül Edep adlı eseri vardır

(Arapça öğrenmek isteyen HarezmĢah hükümdarı At‟sız Bin Muhammed için (1127 – 1144)

tarihlerinde kaleme aldığı eser Arapça kelimelerle kısa cümlelerle oluĢan sözlüktür.

Örnek Soru:

Maddenin en küçük yapı taĢı olan atomun parçalanabileceğini belirten ve modern kimya biliminin kurucusu olarak kabul edilen Türk-Ġslam bilgini aĢağıdakilerden hangisidir? A) Câbir Bin Hayyan dc B) Ġbn-i Sina C) Ebu’l-Ġzz

(Abbasiler döneminde yaĢadı)

D) Harezmi E) Ġbn-nül Heysem Ebu’l Ġzz: 12.yy da Anadolu’da yaĢamıĢ fizikçi, robot ve matrix ustası

Örnek Soru:

Rubaileri ile ünlü, Selçuklu hükümdarı MelikĢah adına yapılan Celali Takvimini hazırlayan komisyonda bulunan kiĢi aĢağıdakilerden hangisidir?

A) Ġbn-i Sina B) Farabi C) Ömer H:ayam dc

D) Biruni E) Ġbn-i Bibi

Ġbn-i Bibi: Anadolu Selçukluları döneminde yaĢadı. Ġranlı tarihçi ve yazar. ASD’yi anlatan eseri vardır

Örnek Soru:

Gazneli Mahmud’un “Sarayımın en değerli hazinesi” dediği bilim adamı kimdir? A) Ġbn-i Sina B) Biruni dc C) Harezmi D) Cezeri E) Cabir

I)

SANAT ve MĠMARĠ

Mimari

Kümbet: Çokgen gövde üzerine konik çatıyla örtülü

biçimdeki anıt mezar (Devlet büyükleri gömülür.)



Büyük Selçuklulara ait ilk KÜMBET

……….

(Ġki tane yapıldı. Ġlki 1062 – Sultan Alparslan döneminde…Diğeri 26 yıl sonra yapıldı) Türbe: KöĢeli gövdenin üstü kubbe biçimindeki

örtülü olan anıt mezar (Ġslam alimleri gömülür)

Ġmarethane: aĢevi

Kervansaray(Ribat): Ticaret yolları üzerinde

tüccarların konaklama yeri

Bedesten: Değerli kumaĢlar, mücevherler ve buna

benzer eĢyaların satımına mahsus üstü kapalı çarĢıların bütününe verilen ad

Örnek Soru:

Türk – Ġslam devletlerine ait; I. Ġmarethane

II. Ribat III. Bedesten

eserlerinden hangileri sosyal devlet anlayıĢına uygunluk gösterir?

A).Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II dc

D) I ve III E) II ve III

Medrese: Akli ve Nakli (tefsir, kelam, hadis..)

bilimlerin okutulduğu okul

Külliye: Ana yapısı Cami olan yapılar topluluğu

(Medrese, Kütüphane, imaret)

DarüĢĢifa: Hastane

Bimarhane: Akıl Hastanesi

Bimaristan(Tıbbi Okul): Tolunoğullarının Mısır‟daki

hastanesi

Örnek Soru:

Karahanlılar’la birlikte Türk kültürüne dahil olan uygulamalar arasında aĢağıdakilerden hangisi yer almaz?

A) Bimarhane B) Medrese C) Vakıf D) Kümbet E) Atabeylik dc Örnek Soru:

Türklerin Ġslamiyeti kabulünden sonra; I.Mimyatür

II. Fresk III.Hat

sanat dallarından hangileri Türk sanatında görülmeye baĢlanmıĢtır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III dc D) I ve III E) II ve III

Mimari Eserler

Tolunoğulları

- Tolunoğlu Ahmet Cami

Gazneliler

- Zafer Kuleleri

- Arusü‟l Felek Camileri - LeĢker-i Bazar Cami - LeĢker-i Bazar Sarayı

Karahanlılar

Camiler

- ġir Kebir - Hazer Degaron - Talhatan Baba

Minareler

- Buhara Kalan Cami - Özkent

- Tirmiz Car Kurgan

Türbeler

- Arap Ata - AyĢe Bibi - Balacı Hatun

Kervansaraylar

- Ribat-ı Melik - Akçakale - Dehistan - Ketlutepe

12

Büyük Selçuklu

Camiler

Isfahan (Ulu Cami) Zevvare

Ardistan

Damgan Minaresi Kazvin Mescid-i Cuması

Türbeler

Sultan Sencer (Merv) Mümüne Hatun

Kümbetler

Kümbed-i Surkh Redkan

Kervansaraylar

Ribat-ı AnuĢirvan Ribat-ı Zafarani Ribar-ı ġerif

Medreseler

Rey Hargrid Nizamiye Örnek Soru:

LeĢker-i Bazar ve Zafer kuleleri Türk Ġslam sanatının hangi dönemine aittir?

A) HarzemĢahlar B) Büyük Selçukular C) Gazneliler dc D) Memlukler E) Karahanlılar Örnek Soru:

AĢağıdakilerden hangisi Karahanlılar dönemine ait Türk Ġslam sanatının örneklerinden değildir? A) Ribat-ı Melik

B) Talhatan Baba C) Ribat-ı AnuĢirvan dc D) Kalan Cami