Çardak İskelesi Kahvehanesi

ÇARDAK EMİNİ 3746 — İSTANÖüL

çükpazar nâhiyesine bağlı) mahallelerinin müş­

terek bir yolu; Haliç kenarında yalı boyunda

uzanır (Pafta 1/4 ve 5/7); adını eski Çardak İs­ kelesine nisbetle almışdır; âdi caddedir, iki araba geçecek genişlikde bozuk, pis, ve günün her saa­ tinde hammal, arabacı, sandalcı, mavunacı boyu ayak takımın gürültülü, velveleli hayatına sahne olur bir yoldur. 16 şubat 1963 tarihli Hürriyet gazetesinde bu caddenin dikkate değer bir resmi­ nin üzerine «Sandallı sokak!..» ibaresi yazılarak şu satırlar intişar etmişdir;

«İstanbulda hayret uyandıracak pek çok şey vardır. Bunlardan biri de Haliç’in Yağ İskelesi kıyısındaki Çardak Sokağıdır. Bu sokağı altı ay önce, iskelede vukubulan bir çöküntü üzerine su­ lar basmış ve Haliç suları gelip, yağcı ve zeytinci dükkânlarının eşiklerine dayanmıştır. O günden bu yana, sokağın durumuyla kimse ilgilenmediği için, bazı dükânların eşikleri yükseltilmiş yolun bazı kesimlerine de kalaslar atılarak köprücükler yapılmıştır. Zamanla motorlara yağ taşıyan san­ dallar da dükkân kapılarına kadar yanaştırılmış- tır. Şimdi sokakta at arabaları, sandallar, kam­ yonlar ve otomobiller birarada dolaşmaktadır.

Dükkân sahipleri, sandallar arasında çizmeyle

gezdikleri sokağa Sandallı Sokak adını vermişler­ dir».

ÇARDAK EMİNİ — İstanbula gelen yaş

meyva ve sebzelerin muhtelif isimler altındaki vergilerini alan memurun adı; memuriyetine de Çardak Emâneti (Eminliği) denilirdi; veri Çar­ dak İskelesinde idi; Evliyâ Çelebi Onyedinci as:r ortasında Çardak Eminin emrinde 50 nefer me­

mur çalısdığını kaydediyor; bu emânetde gelen

sebze ve mevvalardan bir «âmedive» (Oktura)

resmi ile tartıldıkları mîrî kantar için de bir

«kantariye» resmi alınırdı.

ÇARDAK İSKELESİ — Yelkenli gemiler

devrinde Marmaranııı Silivri, Tekirdağı, Gelibolu, Çardak, Bandırma, Mudanya, Yalova, Karamür­ sel, Değirmendere, İzmit, Hereke, Tavşancıl gibi yalı kasabalarına küçük yelkenliler gidib gelirdi,

hattâ bunlara «kayık» adı verilirdi, «Mudanya

Kayığı», «Karamürsel Kayığı», «Tekirdağı Kayı­ ğı» denilirdi. Bu gemiler İstanbul Limanında dâimâ aynı iskeleye yanaşır, aynı iskeleden yol­ cu ve mal alıp kalkardı, ve İstanbul Limanındaki bu iskelelere de Tekirdağı İskelesi. Gelibolu İske­ lesi, Mudanya İskelesi gibi isimler verilmişdi.

Onyedinci asır sonlarına kadar Çanakkale Boğazında Anadolu ile Rumeli yakaları arasında gecid iskeleleri Anadolu tarafında Çardak Kasa­

bası ve Rumeli tarafında da Çelibolu Kasabası

idi. İstanbul limanı ile Çanakkale Boğazındaki

Çardak Kasabası arasında işleyen gemiler de İs­ tanbul Limanında Çardak İskelesi denilen iskele­ ye bağlar, yanaşırlardı. Bu iskelenin yanında bir yeniçeri kolluğu ve bir yeniçeri kahvehânesi de İskeleye nisbetle «Çardak Kolluğu», «Çardak İs­ kelesi Yeniçeri Kahvehânesi» adını taşırdı (Bu iki isme bakınız).

ÇARDAK İSKELESİ YENİÇERİ KAHVE­ HANESİ — İstanbulun en büyük ve mükellef

yeniçeri kahvehânelerinden biriydi (B.: Kahve­

hane; Yeniçeri Kahvehâneleri). Mîrî bir yapı olup Çardak İskelesi Yeniçeri Kolluğu çorbacıla­ rı nam ve hesabına işletilegeldiğini tahmin ediyo­ ruz. 1730 ihtilâlinde Patrona Halil’in en yakın ayakdaşı olmuş Kahveci Ali Ağa 56. Çardak Kol­ luğu çorbacısı olup «Kahveci» lâkabını bu Çar­ dak İskelesi kahvehanesine nisbetle almışdı; ve ihtilâle tekaddüm eden günlerde bu kahvehâne, ihtilâlcilerin neşveret yerlerinden biri olmuşdur. Son yeniçerilerden ve belki 56. Çardak Kolluğu­ nun da son çorbacısı kalender mesreb halk şâiri Galatalı Hüseyin Ağa da uzunca bir müddet bu kahvehanenin küçümsenmeyecek gelirinden ¡fay- dalanmışdır.

Kalender adında bir halk şâirinin bu kalıve- hâneyi tasvir eden 20 kıt’alık bir destanı vardır; destanın ne zaman kaleme alındığı belli değildir. Yeniçeri Ocağı 1826 da kaldırıldıkdan sonra İs- tanbuldaki bütün yeniçeri kahvehâneleri de ya yıkdırılmış, ya bozulmuşdu, fakat hâtıraları halk ağzında uzun bir zaman yaşamışdı. Kalenderin destanının da 1826 dan çok sonra, ıivâyet ve hi­ kâyelere istinâden yazılmış olması muhtemeldir. Destan şudur: 1. Ç a rd a k d a k i E llla ltı K ah v esi L ebi d e ry a d a m u h a b b e t k afesi P e y k e le r m üzey y en , â li s o fa la r C üm le levâzım ı m ü k e m m e l h e p si 2. B ey an id em size b ir b i r ey y a ra n Yâ kİ o k u y a n ı b ıra k a m h a y ra n A n d a â b â d o ld u b u d ili v iran Y ân i ç o rb a c ın ın d o ld u k isesi 3. E v v elâ tâ k m d a lev h a n işa n ı H a c ı B e k ta ş O cağı k e h k e ş a n ı K a h v e h â n e n in n â m u s h e m şa n ı B ııy u ru n d ir d a v etle c ü m le n âsı 4. İ k i ta b a k a ü z re h ü d d â m ı v a r B iri k a h v e f ü r û ş i n az ş iv e k âr B iri c u n d a b a z b ıçk ın y â d lg â r H iz m e tle m e m n u n İd e rle r h e rk e si

ANSİKLOPEDİSİ

/

_ 3747 _ 'ÇARDAK İSKELESİ KAHVEHÂNESİ

5. K a p ta n p a ş a ç ıp la k la n â fe tle r D ü rlü d ü r lü n ev z u h u r k iy â fe tle r T a tlı d ille c aıı s o h b e ti ü lfe tle r G ü lü sü ııb iilü şe b b u v u n e rk is i 6. G ü zellik d e c ü m le si m isli m ele k

K a d ife c â m e d a n lıe lâlî g ö m lek İn c e b e ld e şa l k u ş a k şe h b a z civelek Ş a h in b a ş a k o y m u ş la rd ır d al fesi 7. Ş im ş ir n â lin ile g ü m ü ş to p u k la r N işa n lı b a tta lı şe h b a z k o p u k la r F ire n k m ü h te d i t a t a r k a lm u k la r G ü rc ü a b a z a s ı m eg ril ç e rk e si 8. P a b u ç c u ç u b u k ç u a te şç i b e r b e r Dil v a rm a z te f r ik a b u ş u n d a n güzel D irle r bize B e k ta ş V e lîd ir re h b e r H ü m â s a n ır la r b i r b a b a ç te re s i 9

.

S a n ırs ın s a r a y d ır n o k s a n ı h a m a m P a p a s k ılık lı b ir b e k ta ş i im a m C üm le h ü d d a m a n ın c iğ e rp â re s i

10. Y a se m in ç u b u k d a T o p h â n e lü le D o ld u rt gel e fe n d im şo l g ö n ce güle M a n g ırı d a söyle s ır m a k â k ü le B u k a h v e d e k e y fin e m îrâ n e s i 11. Â y in eler b illu r avize b illû r

N u k u u ş u ziy n e ti n û r i â lâ n û r H a s ır la r M ıs ırd a n p e r d e le r L â h u r Ç ok m u ik i a k ç e k a h v e p â re s i 12. K ö ç e k le ri v a r d ır S a k ız ta v ş a n ı T ir i m ü jg â m n a a iır n işa n ı S a v r u lu r te l te l z ü lfi p e riş â n ı Ç iled en ç ık a n r h e m ç a lp â re s i 13. S e k se n k a z ık ü s tü n d e d ir sa la ş ı

M evkii lâ tif d ir isk e le b a şı A ğ ırlar gelse d e ü ç y ü z y o ld aşı A n d a t im a r o lu r g ö n ü l y â re s i 14. K u ru lu k u rb iııd e d en iz h a m a m ı I s ta n b u lu tu tm u ş ş ö h r e ti n â m ı G ö rü rs ü n ü ry a n n ice g ü l e n d a m ı H e r b iri b ir s e m tin b ir m e h p â re s i Ç a rd a k İsk e le s i Y en içeri K ah v eh â n e si

(R . E. K o ç u ’n u n P a tr o n a H alil a d lı e se rin d e S a b ih a B o zcalı’n ın b ir k o m p o zisy o n u .)

Taha Toros Arşivi

ıııııı