Başlık: ENZOOTİK ATAXİE'NİN PROFİLAKSİSİ I. BAKIR İÇİRMEKYazar(lar):ŞENDİL, ÇetinkayaCilt: 20 Sayı: 1 DOI: 10.1501/Vetfak_0000001574 Yayın Tarihi: 1973 PDF

A.

U.

Veteriner Fakültesi

lç

Hastalıklar

Kürsüsü

Prof. Dr. Yaşar Altan

ENZOOTtK

AT AXİE'NİN

PROFİLAKStSt.

i. BAKıR

tÇtRMEK*

Çetinkaya Şend~**

Prevention of Enzootic Ataxia. i. Administration of copper

Summary: Several me,ms of prophylaxis and treatment have becn applied as mea-sures to prevent offspring from enzootic ataxia (EA), which has prevailed for so long along the Black-Sea coast of northem Turkey, especially in the districts of Alaçam-Samsun-Dnye.

A- 99 sheep were evaluated as negative eontrols.

B- 20 received orally 30 ml./ each (300 mg. Cu SO,.;) H ,O) of i .O%, solution of copper sulphate only once,

C- Anather 20 received above treatment twice with an intcn'al of 2 i days, D.. Anather group of 20 sheep was treated three times as in group C.

E- 19 animals reeeived four applications with the same 2 i days intervals between the treatments,

F - 19 sheep treated five times as in groups C-E.

The ineidenee of spontaneous EA in control animals (group A) was G3. 63 %.This incidenee dropped to 36 % in the groups drinking copper solutions onee or twiee (B and C). lt wa.s 35 % in group]) and 5.26 % in the E end O O% in the group F.

Serum copper levcl was determined for 50 animals at the middle of the gestation period and was found to be in the ran ge of 12 .5 -- 120. O ~J.g/I 00 mL. (me:ın 66 3 :J: 13.45

;ı.gflOO m!.) before the treatment. This levcl was rcehecked in 20 eontrols GOdays later and found to be 5.0 - 155.0 [Lg/lOO m!. (mean 41.25

+

8.011 [Lg/IOO m!.).

• l\1ean copper levcls. of the blood sera obtained from sheep drinking copper sulphate solution did not drop as much as in t~e eontrols and was even higher than at the previous determination in same ca.scs.

Özet: Yurdumuzda, özellikle Alaçam-Samsun-Dnye sahil şeridinde uzun yıllardan beri kuzularda görülen ve önemli ekonomik kayıplara neden olan enzoatik ataxie hastalı~ı üzerinde profilaktik tedavi denemeleri yapılmıştır. 99 koyun kontrololarak bırakılmış, 20

• Bu araştırma, "Samsun ve çevresinde kuzularda görülen Enzootik Ataxie has-talı~ı üzerinde profilaktik tedavi denemeleri" isimli habiltasyon tezinin bir bölümünden özetlenmiştir .

2 Çetinkaya Şendil

koyuna % lik bakır sülfat solüsyonunda,ı 30ar mL. (300 mg. Cu SO•. 5 II ,O) yalnız bir kez, 20tanesine 21gün ara ile iki kez, 20sine 21gün ara iIe üç kez, 19una yine aynı aralıklarla dört kez ve i9 koyuna da beş kez içirilmiştir.

Hastalık ensidansı, kontrol hayvanlarında % 63.63 olduğu halde, bir ve iki kez bakır içirilenlerde % 30,üç kez içirilenIerde % 35,dört kez içirilenIerde % .'ı.26ve beş kez içi-rilenlerde % O olmuştur.

Bakır verilmeden tahminen gebeliğin ortasında 50 koyunda serumdaki bakır seviyesi 12.5- 120.0 [Lg/IOO ml. arasında, ortalama 66.3::1: 13.45 [LgflOO mL. bulunduğu halde, kontrololarak bırakılan koyunlarda 20tanesinde ilk kan alınmasından 60 gün sonra

5.0-155.0 [Lg/IOO ml. arasında, ortalama 41.25

:ı

8.08 [Lg/lOO mL. bulunmuştur.

Bakır sülfat solüsyonu i~,irdiğimiz koyunların serumlarındaki ortalama bakır seviyesi, gebeliğin ileri devrelerinde kontrol hayvanlarında tesbit ettiğimiz kadar düşmemiş ve bakır verilmeden önceki seviyenin üstünde kalmıştır.

Giriş

Koyunlardaki bakır yetmezliği sonucu kuzularında meydana

gelen enzootik ataxie olayları dünyanın çeşitli yerlerinde görülmekte

ve önemli ekonomik kayıplara yol açmaktadır 4,13,14,19,ı2,

Yurdumuzda, Ünye-Samsun-Alaçam sahil şeridinde kuzulardaki

bu hastalık uzun süredir görülmektedir 15,17,ı4.Denizli'nin Çivril

ilçesinin Çötel ve Beydilli köylerindeli ve Konya'nın Cihanbeyli

ilçesinde de tesbit edilmiştiris.

Kuzularda cnzootik ataxie'nin meydana gelmemesi için,

koyun-lara çeşitli bakır bileşikleri değişik yollarla verilmektedir.

Cunning-ham 6, gebe koyunlara gebelik peryodu içinde i. S gr. bakır sülfat

içirmenin hastalıktan korunmada etkili olduğunu bildirmiştir.

İki hafta ara ile, gebelik boyunca koyunlara o. S gr. bakır

sül-fat içirilmesi tam olmamakla beraber, yüksek oranda koruyucu etki

yapmaktadırıı,

Doğum oluncaya kadar i gr. bakır sülfatın yaklaşık olarak

60

mL. su içinde

3-4

hafta ara ile içirilmesi de tavsiye edilmiştir4,

Barlow ve arkadaşlarıl, 100 koyuna

3

kez

%

2 lik Cu S04'

5 HıO

dan her ay So mL. içirmişler ve son içirmeyi doğumların

başla-masından io gün önce yapmışlardır. Sonunda, bakır içirilen

hayvan-larda hastalık oranı

%

3, kontrol hayvanlarında ise

%

23 olarak

görülmüştür.

Dunlop 7, doğumdan önceki bir hafta içinde her koyuna i gr.

bakır sülfatın 30 mL. su içinde içirilmesi ile, hastalığın tamamen

kontrol altına alındığını ve dört binden fazla koyuna bu şekilde

ba-kır içirilmesiy!c hiçbir enzootik ataxie olayının görülmediğini tesbit etmiştir.

Enzootik Ataxie 3

Butler ve Barlow S, gebelik boyunca 4 kez ı gr. CuS04• 5 HıO'ı

50

mL. su içinde içirdikleri koyunlarda kanda önemli bakır artı~ı

tesbit etmemekle beraber, bakır içirilmeyen koyunlarda gebelik süresi

içinde görülen kandaki bakır miktarı dü~mesinin, bu hayvanlarda

görülmediğini bildirmi~lerdir.

Koyunlar, bakır zehirlenmesine kar~ı sığırlardan ve diğer

hay-vanlardan daha hassastırlar; o yüzden koyunlara bakır verirken

dik-katli olmak ,gerekir4,2J. Koyunlara günde ı. 5 gr. hakır sülfat

içi-rilmesiyle, kronik bakır zehirlenmesi

30-80

gün içinde

~ekiııenmek-tedir8•

Bakır sülfat ucuzdur;' fakat içirme zahmetlidir ve tehli!<eleri

vardır 4. Green10 de, bakmn içirilmesinin ve yalama ta~ları içinde

yerilmesinin pratik olmadığı kanısındadır.

Bu çalı~mada, kuzularda enzootik ataxie olaylarının

~ekillenme-mesi için, ana koyunlara gebelik peryodu içinde belirli aralıklarla

bakır sülfat içirilmesinin ne oranda koruyucu etki yaptıkları

ara~-tırılmı~tır. Ayrıca, serumdaki bakır miktarlarındaki deği~meler de

izlenmi~tir.

Materyal ve Metod

Çalı~mamız çeşitli ya~taki Akkaraman x Kıvırcık melezi koyunlar

üzerinde yapılmı~tır. Bunun için, Samsun'un Çırakman köyünün

Kerimbey mahallesinde aynı mer'ada otlayan koyunlardan

yarar-lanılmı~tır. Bunlardan,

99 koyun kontrol olarak bırakılmı~,

20 koyuna

%

ı lik bakır sülfat solüsyonundan 30 ar mL. yalnız

bir kez,

20 tanesine 2ı gün ara ile 2 kez,

20 sine ise, 2ı gün ara ile :3 kez,

ı 9 una yine aynı aralıkla 4 kez ve

ı 9 koyuna da 5 kez içirilmiştir.

Bakır solüsyonunu Mintic otomatik cihazı ile içirerek ilacı iyi

doze etmeye çalı~tık.

Hiç bakır verilmeyen 50 koyundan talm inen gebelik ortasında,

%

ı lik bakır sülfat solüsyonundan her koyuna 30 ar mL. bir, iki,

üç ve dört içirdikten 20 gün sonra, 20 ~er hayvandan, 5 kez

içirilen-lerden ise 9 undan yine içirilmeden 20 gün sonra Ve na jugularisten

kan alarak serumlardaki bakır miktarlarını tesbit ettik. Be~ kez bakır

içirilen ı 9 koyundan son içirmcden 20 gün sonra ancak 9 tanesi

4 Çctinkaya Şcncli!

Kanları bakır içirilmesinden hep 20 gün sonra aldık; fakat

tek-rar bakır içirilmesini ise 2 i gün sonra yaptık. Böylece, kan alırken

yanımızda bakır bulundurmıyarak, serumdaki bakır miktar tayinleri

için gerekli dikkati gösterdik.

Ayrıca, kontrololarak bıraktığımız koyunlardan 20 tancsinden

de, kuzulamaların başla:nasından önce ve ilk kan alınmasından

60

gün sonra, tekrar kan alarak hiç bakır verilmeyen bu hayvanlarda

gebcliRin ileri devresindeki bakır seviyelerini de saptadık.

Serumdaki hakır miktarı tayini için, kan alınan tüpler ve

se-rumiarın konduğu şişeler bikromatlı asit sülfirik eriyiğinde 24 saat

kadar yatırıldıktan Sonra çeşme suyu, distile su ve deionize

bi~'isti-le su ile yıkanıp kurutulduktan sonra kullanılmıştır. Alınan

kan-lar ince cam pifetler ile çizilmiş ve madeni teller kullanılmamıştır.

Serumdaki bakır miktar tayinleri [Ll- System

EPPENDORF

A V i180 MV metodu ile fotometrik olarak yapılmıştır i.

Sonuçlar

Tablo 1. de kontrololarak bırakılan ve bakır içirilen

koyun-ların kuzularında şekillenen enzootik ataxie olayları gösterilmiştir.

TABLO I.

Bakır içirilen ve kontrololarak bır?kılan koyunların kuzularında şekillenen enzootik ataxiI' olayları

, Gruplu IH?yv<ı.n jKonjenital IGccikmiş IToplam Has!.

i

_ __--- 's_~~~~__

i-

forı~ __ ı_f~:_

i

or?:~~~~ 1

i

Kontrol i 99

i

51

i

12 63,63::1: 0,0481

I~~

i

l-ikb;J;~

Stılfut-~~lı~-i --- -

1---1---1---1

yonundan 30 ar mL. yalnız i 20

i

4

i

2

i

30,00:ı O,i02

i

i bir kez içirilenlcr.

i

!

i

i

1-- - .--

c_i

.i

i

i .

---.-1

i

% i lik bakır sülfat sölüsyo-

i

i

i

i

i

i

nund?n 21 gün ara ile 30 ar

i

20

i

5 i

i

30,00:1: 0,102 i

i

mL. iki kez içirilcnler.

i

i

i

!

i

i

% l-likbak;~ sülf~t~clü-;~---I- ---

-1---

1--- -1----.

'---1

nundan 21 gün ara ile 30 ar

i

20

i

6

i

i

i

35,00::ı: 0,107

i

-.:~_~~~z~~ilenl~~:..

ı----ı-

-1._----1---1

% -i lik b?kır sülfat soliisyo-

i

i

i

i

i

ı

nundan 21 gün ara ile 30 ar

i

19 i

i

O

i

5,26:1: 0,162

i

i

mL. dört kez içirilenler.

i

i

!

i

i

1--- -.--

--1----1---

1--

---1---1

i

% i lik bakır sülfat solüsyo- i

i

i

i

i

i

nundan 21 gün ara ile 30 ar' 19

i

O

i

O

i

O

i

i mL. beş kez içirilenler. i

i

i

Enzootik ,\tax;e 5

Bakır verilmeyen

ve bakır içirilen koyunların

serumlarında

bul-duğumuz

bakır miktarları

Tablo

II. de gösterilmiştir.

TABLO!

ı.

Serumlardaki bakır miktarlarına ait tesbit ettiğimiz değerler (!J.gflOO mL. olarak)

41'25:::: 8,08 155,0

I

Kan alma zamanı

i

Hayvan

i

De~işim sınırları

i

Ortalama

ı

i

sayısı

i

Min. Max,

i

1---.- ---.---1----1---

...---1---i

Bakır verilmeden tahminen

ı

50

i ı

Vi i20,0

i

66,30::!: 13,45

I

gebcli~in ortası

i

i

--- --- -I ---1-

----1---i

%

ı

lik bakır sülfat solüsya-

i

i

i

i

nundan 30ar mL. bir kez i~'ir-I 20

i

27) 225,0 95,75::!:: 12,12

i

dikten 20 gün sonra. i i

1---.-

---1-

.---1-- ---.--- ---

----I

i

% i lik bakır sülfat solüsyo- i

i

i

i

nundan 21gün ara ile 30 ar

i

20

i

40.0 227,5 101,25::!::9,78

i

mL. iki kez içirdikten 20 gün

i

i

ı

sonra i

1--01.,- .l~kb~k;r.-sü-lf~t.s;;ı:s;o~--I

---1-.-

.--

---1

i

nundan 2i gün ara ilc 30ar

i

20

i

25,0 2i0,0 96,00:ı: 9,40 I.

i

mL. üç kez i~:irdikten 20 gün

i

i

i sonra

i

i

ı

1-%I'lik

bakı;:-sillfu;-~~~~~-I---I--- ---- - ---1

i

nundan 21gün ara ilc 30 ar i 20

i

17,5 190,0 87,88::!:: 11,12

i

, mL. dört kez i~:irdiktcn 20 gün

i

i

sonra

i

I%-ılikb~k~

~illf."l~~~:-'----'---I---i

nundan 21gün ara ile 30ar 9 25,0 120,0 71,39::!::9,61

I

ını. beş kez içirdikten 20 gün

sonra i

1---

---1----

---

.---i

Hiç bakır verilmeyen koyun-

i

i

i larda ilk kan alınmasında:} 60 i 20

i

5.0

i

gün sonra. i .

Tartışma

Koyunlara

gebelik boyunca değişik konsantrasyon

ve aralıklarla

bakır

sülfat

solüsyonu

içirilmesinin

hastalığın

kontrolunda

etkili

olduğu

bilciirilrr iştir

2.4,12,2;.

Profilaktik

tedavi denemelerimizde,

%

i

lik bakır sülfat

solüs-yonundan

her koyuna 3° ar mL. nin

2 i

gün ara ile bir, iki ve üç kez

içirilmesinin

hastalıktan

korumada

yüksek derecede

etkili olmadığını

tesbit ettik. Dört kez aynı konsantrasyondaki

bakır sülfat

solüsyonu-nun aynı aralıkla içirilmesini kontrolda

oldukça etkili bulduk ve

beş-kez bakır içirildiğimiz

koyunların

kuzularında

hiç hastalık

görme-dik. Böylece, Cunningha:n

6'ın bildirdiği

gibi, gebe koyunlara

gebe-6 Çetinkaya Şenıiii

lik peryodu içinde

1,5

gr. bakır sülfat içirilmesinin hastalıktan

ko-rumada etkili olduğunu biz de müşahede ettik.

Çeşitli araştırıcılar, enzootik ataxie'li kuzu doğuran koyunların

kanlarındaki bakır seviyesini normal koyunlarınkine kıyasla daha

dü-şük bulmuşlardır3,6,1J,22. Wynne ve MeClymonp6 a göre,

koyunlar-daki kan bakır miktarı 0,05 mg.; ;00 mL. dan az olduğunda kuzularda

enzootik ataxie şekillenm.ektedir. Barlaw ve arkadaşları 2 da, koyun-larda kan bakır seviyesinin 60 (.Lg

i

i00 mL. dan az olmasının bakır Yetmezliğinin teşhisinde yardımcı bir faktör olduğunu bildirmişlerdir.

Biz de kontrololarak bıraktığımız koyunlardan 20 tanesinde

doğum-lar başlamadan önce serumdaki bakır miktarını ortalama 41.25 ::t

8,08 (.Lg/i00 mL. bulduk. Bu miktar, yurdumuzda enzootik ataxie'nin

görülmediği ~ölgelerdeki koyunlarda Kehrer 16 in, Sina 20, Sina ve

~iller2' in buldukları serumdaki bakır miktarı ortalamalarının da

altında kalmaktadır.

Bakır içirdiğimiz koyunlarda, içirmelerden 20 gün sonra

serum-larındaki bakır seviyelerinde tesbit ettiği miz yükselmelerle hastalık

ensidansı ara'sında uygunluk bulmadık. Bir, iki ve üç kez bakır

sül-fat solüsyonu içirdiğimiz gruplarda, içirmelerden 20 gün sonra

orta-lama serumdaki bakır seviyelerinde bulduğumuz yükselmeler, bu

gruplardaki koyunların kuzulamalarına epey zaman olduğu için

hastalıktan korumada ta:n anlamı ile etkili olamamaktadır. Bilindiği

gibi, gebeliğin ileri dönemlerinde kandaki bakır seviyesi azalır'! 26

ve enzootik atnie'li kuzularda teşekkül eden lezyonlar, doğumdan

altı hafta önce meydana gelmeye başlarlar 23. Dört ve beş. kez bakır

içirdiğimiz koyunların serumlarındaki ortalama bakır seviyesinin,

içirmelerden yine 20 gün sonra gebcliğin ileri devrelerinde bakır

içirilmeyen kontrol hayvanlarında tesbit ettiğimiz kadar düşmediğini

ve bakır verilmeden önceki seviyenin üstünde kaldığını gördük.

Nitekim Butler ve Barlow 5 da, gebelik boyunca bakır sülfat içirdikleri koyunlarda, bakır içirilmiyenlerde gebelik süresi içinde görülen kan-daki bakır miktarı düşmesini görmediklerini bildirmişlerdir.

Barlow4 ve Green 10 gibi, bakır içirilmesinin ekonomik olmakla

beraber pratik olmadığı kanısına vardık, Zira, hayvan sahipleri ge"

beliğin ileri dönemlerinde koyunlarını yavruya zarar gelebilir

dü-şüncesiyle tutmaktan bile çekinmektedirler. Ayrıca, köylünün kendi

olanakları içinde bakır içirmesinin ilacı iyi doze edememesi,

Enzootik Ataxic

Literatür

7

I.

Anon.

(1968): EppendorffLl-system

Eppendorf-AV

1180 MV 1--03.

2. Barlow, R. M., et aL. (1960): Swa)'back in South-East

Scotland.

1. Field

Aspects.

J.

comp.

PathoL,

70, 396-4

IO•

3. Barlow, R. M., et aL. (I 960): Swo:yback in South-East

Scotland.

II.

Clinical,

Pathological

and Biochemical

Aspects.

Ibid.,

7°,

4

11

-4

28.

4. Barlow, R. M. (1964): Combating swo:yback in lambs. Scot. agric.,

Winter.

5. But1er, E. j. and Barlow, R. M. (1963):

Factors influencing

the blood and plasma copper levels

~f

sheep in swayback flocks.

J.

com p.

PathoL,

73,

107-118.

6. Cunninghaın, I, j. (I 949): Copper deJicien~y diseases in New

Zea-land and _the relation thereto of dietaı)' nwl}'bdenum. Report

of the

XIV

th Intcr.

Vet.

Cong.

Lond.,

3, 48~54.

7. Dunlop, G. (1951):

Preventian

~f

swo:yback .~ymptoms in lambs

kJ!

administration of copper sulphate to the pregnant ewe. Naturc.

Lond.,

168,

723-729.

3. Eden, A. (I 940): Observations on capper poisoning.

J.

com p. PathoL,

53, 9

0--1 iı.

9. Egan, D. A. and O'Cuill, T. (1968):

An

attempt

to produce

swo:yback in lambs bom to e7!Jesdosed with high levels of molybdenum,

inorganic sulphate

and manganese during pregnalZC)'. Irish.

vet.

J.,

22, 28--32.

lO.

Green, H. H.

(I

95

i ):

Copper and mo(ybdenum in relation to diseases

of cattle and sheep in Greal Britain.

Proc. Spccialist

Confcrencc

in

Agric.,

Australia,

1949, 293-299.

i I.

Hikioğlu,

F. (1967):

Denizli-Çiviril

kojlerinde

kuzularda

bakır

noks{1nlı.~ından ileri gelen enzootik ataxie' ler. Pendik

V ct. Kont.

vc

Araşt.

Dcrg.,

I,

52-71.

12. Hunter, A. H., et al. (1945): Contributions to the stuqy of

sway-back in lambs. i. Field experimcnts.

J.

comp. PathoL 55, 19-28.

13. Innes, j. R. M. and Shearer, G. D. (1940):

"Swo:yback":

A

demyelinaiting diseases of lambs with affinitie.r to Schilder' s Encephalities

in man. Ibıd.,

53,

1-41.

14. jensen,

R., et al. (1958):

Enzootic ataxia from

copper d~ficienC)'

in slıeep in Colorado.

J.

amer. vet. med. Assoc., 133, 336-340.

8 Çctinkaya Şcııdil

15. Karagözoğlu,

A. G. (1962):

Samsıııı ve ka;;.alarında ku;;.ular ara-sına'a s~yreden-çarpık-hastalığı ü;;.erinde ,yapılan araştırmalar.

Türk

Vet. Hek.

Dem.

D,erg. 32, 324-346.

16. Kehrer,

A. (1970):

Die Kujifemıruıgelkrankheit bei SclıaJelı ın der Türkei.

BerI. Müneh.

tİcrarztl.

Wsehr.,

83, 371-378.

17. Özcan, B. ve Karagözoğlu,

A. G. (1961):

Karak1Y Harasında .Jıeni doğan ku;;.ularda paraplegia en;;.ootica (en;;.ootic ataxia) arazı ile

s~yreden hastalık ü.;,erinde çalışmalar.

'Türk.

V ct. Hek: Dem.

Dcrg.

31,

398.

18. Özcan, C., et aL. (1972):

"Gecikmiş" formda En;;.ootik Ataxie' li kuzular ü;;.erindeküratij tedavi denemesi.

Ank. Ü nİv. V ct. Fak. Derg.

18,

375-382.

19. Poluikovski,

M. D. and Yak~vlev, S. A. (1952):

En,;,ootic ataxia in lambs.

Veterİnarİya,

Moseow.,

29, 31-33.

20.

Sina, M.

(I

967):

Bir grup sıhhatli kOY'in ve keçide kan serumlarında bakır değeri üzerinde araştırma.

Pendİk V ct. Kont. ve Araşt. Derg.

I,

72-77.

21. Sina, M. ve Miller, T. E. (1968):

B~}'okin?J'ayönünden Türkivedeki koyunların kan analizleri ve bilinen ba:ı hububatlada mer' alardaki iz elementler üzerinde bir falışma.

Ibİd.,

i,

137-145.

22.

Spais, A. G. (1956):

Enzootic ataxia

~f

lambs in Greece.

Copper

deficiency ofsheep as;ocİated wİth grazİng on salt marshes.

Thes-saloniki: The U niversİty, 1956. "Alınmıştır"

V ct. Bul!. 26, 639,

I956~

.

23. _Underwood, E.

J.

(I 952):

Trace Elements in Human and Animal Nutrition.

Academİe

Press Ine.,

New York and

Lond.,

48-93.

24. Urman,

H. K.

(I 966):

Ku;;.ularda "En.;,ootic ataxie" hastalığı üzerinde patolojik araştırma.

Ank. Üni\'. Vet. Fak. Derg. 13,

329-353.

25. Urman,

H.

K., et aL. (1971):

En;:,ootic ataxie'de bakırın rolü ü;;.erinde araştırma.

Ibİd.

18, 276-298.

26. Wynne, K. N. and McClymont, G. L. (I 955):

Copper-molyb-denum-sulphate interaction in induction of ovine hypocupraemia and ~ypocuprosis. Austral.

J.

agrİc. Res. 7, 45-56.