273
Turkish Journal of Geriatrics 2011; 14 (3) 273-275
Nil TEK‹N
SGK Narl›dere Dinlenme ve Bak›mevi, Aile Hekimli¤i ‹ZM‹R Tlf: 0232 238 52 43 e-posta: niltekin33@yahoo.com Gelifl Tarihi: 24/09/2009 (Received) Kabul Tarihi: 28/12/2009 (Accepted) ‹letiflim (Correspondance)
SGK Narl›dere Dinlenme ve Bak›mevi, Aile Hekimli¤i ‹ZM‹R
Nil TEK‹N
AN EXAMPLE OF SUPPORT PROGRAM TO
ELDERLY PATIENT AND ELDERLY RELATIVE
DURING THE TERMINAL PERIOD IN A
DEVELOPED MODEL OF RESIDENTIAL HOME
AND GERIATRIC CARE CENTER
GEL‹fiM‹fi B‹R D‹NLENME VE BAKIMEV‹
MODEL‹NDE TERM‹NAL DÖNEM YAfiLI
OLGU VE YAfiLI YAKININA DESTEK
PROGRAMI ÖRNE⁄‹
Ö
ZÜ
lkemizde terminal dönem yafll› hastan›n geriatrik izlem ve bak›m›n›n yap›labildi¤i, hasta vehasta yak›nlar›na t›bbi ve sosyal deste¤in sa¤land›¤› alanlar s›n›rl›d›r. Yafllanan Türkiye için ge-lecekte bu yafl grubu hastalara hizmet gereksiniminin daha fazla olaca¤› öngörülmektedir. Bu ol-gu sunumunda kurumsal bak›m alan, terminal dönem akci¤er kanseri yafll› bir bayan olol-gu örne-¤inde aile hekiminin de yer ald›¤› interdisipliner geriatrik ekibin çal›flmas› de¤erlendirilmeye çal›fl›l-m›flt›r. Günümüzde bu ekiplerin çal›flabilece¤i ça¤dafl geriatrik bak›m hizmetleri sunabilen gelifl-mifl bak›mevi modelleri planlanmal›d›r. Sunulan tedavi ve bak›m hizmetlerinin yafll› hasta ve yak›-n›n› kapsayan psikolojik ve sosyal boyutu beraber de¤erlendirilmelidir. Ülkemizde az say›da uygu-laman›n gelifltirilmesinde aile hekimlerinin de aktif rol almas› önemlidir.Anahtar Sözcükler: Yafll›; Terminal Bak›m; Hasta Bak›m› Ekibi; Palyatif Bak›m.
A
BSTRACTD
omains where geriatric care of elderly patients during the terminal period, along with med-ical and social support to patients and their relatives are limited in our country. It is pres-sumed that in the future the demands for services for this age group will increase in Turkey which is getting older. In this old lady’ s case report, who had taken institutional care during the termi-nal period of lung cancer the interdisciplinary geriatric teamwork including the family physician was evaluated. Today, advanced nursing home models which can provide contemporary geriatric care services, must be planned where these teams can take part. Psychological and social dimen-sions of the management and care services covering elderly patients and their relatives, must be considered together. In our country, it is vital that the family physicians must also take an active role in developing these scarce implementations.Key Words: Aged; Terminal Care; Patient Care Team; Palliative Care.
O
LGUS
UNUMUG
‹R‹fiT
üm dünyada oldu¤u gibi ülkemizde de yafll› say›s› giderekartarken yafll›lara yönelik sa¤l›k ve sosyal hizmet sunumu oldukça önem kazanmaktad›r (1,2). Kronik hastal›klar› ya-n›nda birçok problemi olan k›r›lgan yafll›lar toplumda veya bak›mevlerinde bu problemleri çözebilecek ve yak›n izlem ya-pabilecek bir ekip taraf›ndan izlenmelidir. Bunun için birlik-te, koordineli çal›flabilecek en küçük interdisipliner ekipte te-mel olarak geriatrist veya aile hekimlerinin, hemflirelerin ve sosyal hizmet uzmanlar›n›n bulunmas› önerilmektedir (3-5). Ülkemizde birinci basamak sa¤l›k hizmetlerinde yafll› bak›m› son y›llarda önem kazan›rken geliflmifl ülkelerde uzun y›llar önce bu yafl grubuna yönelik önceliklerin belirlenmesine çal›-fl›lm›flt›r. Örne¤in ‹ngiltere’de 1970’li y›llar›n bafl›ndan itiba-ren birinci basamak hekimlerinin ve hemflirelerin yan› s›ra sosyal hizmet uzmanlar›n›n da ekipte yer almas› gerekti¤i tar-t›fl›lmaya bafllanm›flt›r (6).Bu çal›flmada aile hekimli¤i uygulamas›nda yer alan ve in-terdisipliner bir ekiple hizmet verilen geliflmifl bir dinlenme ve bak›mevi modelinde terminal dönemdeki bir yafll› olgu ve yafll› yak›n›na destek program› örne¤inin ortaya konulmas› amaçlanm›flt›r. Yafll›ya ait sa¤l›k verileri ve sosyal incelemesi kay›tlara bak›larak de¤erlendirilmifltir.
O
LGUS
UNUMUD
inlenme evinde efliyle birlikte kalmaya bafllayan 73 yafl›n-da, çocuksuz kad›n hasta son dönemde artan halsizlik ya-k›nmas› nedeniyle poliklini¤e baflvurmufltu. Parkinson hasta-l›¤› tan›s› olan olguda uzun dönemli sigara içme öyküsü mev-cuttu. Yaklafl›k alt› ay önceki d›fl merkezde yap›lan tetkikle-rin sonucunda demir eksikli¤i anemisi tedavisi bafllanm›flt›. Kontrol biyokimyasal tetkikleri, akci¤er grafisi sonucu ve kli-nik bulgular› ayr›nt›l› olarak de¤erlendirilerek malignite ön tan›s› ile t›p fakültesi hastanesine sevki yap›ld›. Hastanede ya-p›lan de¤erlendirme sonras›nda sol akci¤er üst lobta kitle, karfl› akci¤erde nodüller nedeniyle evre 4 küçük hücreli d›fl› akci¤er kanseri tan›s› ile gö¤üs hastal›klar› servisine yat›fl› ya-p›larak kemoterapi tedavisine baflland›¤› bildirildi. Kranial manyetik rezonans görüntüleme (MRG) sonucu yat›fltan bir ay önce normal olarak de¤erlendirilen sakinin ilerleyen süreç-te bilinçsüreç-te kapanma, sa¤a nistagmus geliflimi gözlendi¤i, çe-kilen kontrol kranial MRG’de ise sol orta serebral arterde trombüs görüldü¤ü ö¤renildi. Eflinin talebi üzerine alt›nc› haftan›n sonunda hastaneden taburcu edilerek dinlenme vebak›mevine nakli sa¤land›. Nazogastrik tüp ile beslenme, mannitol ve asetil salisilik asit tedavisi, hafif düzeyde ancak yayg›n olan vücut a¤r›lar›n›n kontrolünün sa¤lanmas› öneri-leri de¤erlendirildi. Sakinin geriatrik bak›m merkezindeki odas›nda tek kifli olarak kalmas› sa¤land›. Efli bu flehirde des-tek verecek yak›nlar›n›n bulunmad›¤›n›, tesisin art›k evleri oldu¤unu ve bu dönemde gereken bak›m›n sa¤lanabilece¤ini düflündü¤ü için hastaneden ç›kard›¤›n› belirtti. Kendisine eflinin ölüme yak›n bir dönemde oldu¤u, iyi ölüm flartlar›n›n sa¤lanmas›na yönelik çal›fl›laca¤› bilgisi verildi. Geriatrik ba-k›m merkezinde bulundu¤u katta çal›flan hemflire, yafll› bak›-c›, fizyoterapist, psikolog ve sosyal hizmet uzman›ndan oluflan ekibe yafll›n›n durumu ile ilgili bilgi verilerek izlem ve bak›m plan› belirlendi. Nazogastrik tüp ile beslenmenin sa¤lanmas›, oksijen deste¤i, bas› yaralar›n›n oluflmamas› için düzenli alt bak›m› ve pozisyon verilmesi, hastaneden önerilen tedavilerin devam›, a¤r› kontrolünün sa¤lanmas› gibi palyatif tedavi ve terminal dönem hasta bak›m› uyguland›. Giderek bilinci ta-mamen kapanan sakine yatak içi egzersizleri ve destekleyici psikoterapi etkin olarak uygulanamad›. Bu dönemde yo¤un çökkünlü¤ü gözlenen ve sigaraya bafllayan sakinin efline ise sosyal hizmet uzmanlar›nca sosyal destek verildi. Psikolog ile düzenli görüflmeleri yap›larak destekleyici psikoterapi almas› sa¤land›. Terminal dönem bak›m karar›n›n efl taraf›ndan ve-rilmesi, bu konuda yeterince bilgilendirilmesi ve yak›nlar›n›n müdahil olmamas› nedeniyle belirgin bir bak›m› engelleyici durum ile karfl›lafl›lmad›. Sakinin eflinin iste¤i üzerine ölüm öncesi vedalaflmas› sa¤lanmaya çal›fl›ld›. Ancak son ölüm an›nda gerekli tüm müdahalenin uygulanmas› iste¤i nedeniy-le tekrar hastane acil ç›k›fl› yap›ld›. Vefat› s›ras›nda ekip üye-leri ve özellikle sosyal hizmet uzman› taraf›ndan dul efle sos-yal destek verildi. Ölüm sonras› yas aç›s›ndan izlendi, önceki depresif duygu durumu göz önüne al›narak depresyon tedavi-sine baflland›. Ald›¤› destekten duydu¤u memnuniyete karfl›n yaln›zl›k duygusu nedeniyle dul efl için, yak›nlar›n›n bulun-du¤u flehirdeki dinlenme evine gidebilmesi yönünde sosyal hizmet uzman›nca rapor haz›rland›. ‹ki ayl›k süreçte izlen efl-te yas sürecinin hafiflemesi ve di¤er ildeki dinlenme evinin kabul etmesi üzerine nakli yap›ld›. Yaklafl›k alt› ay sonra te-sisi ziyarete gelen sakinin yaflad›¤› yere uyum gösterdi¤i, si-gara içmedi¤i ve yaln›zl›k hissinin azald›¤› gözlendi. Hayat›-n›n en zor ve üzüntülü döneminde ald›¤› destekten dolay› memnuniyeti ve olumlu geri bildirimi hizmet sunumunda yer alan ekip üyeleri ile paylafl›ld›.
AN EXAMPLE OF SUPPORT PROGRAM TO ELDERLY PATIENT AND ELDERLY RELATIVE DURING THE TERMINAL PERIOD IN A DEVELOPED MODEL OF RESIDENTIAL HOME AND GERIATRIC CARE CENTER
TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2011; 14(3) 274
T
ARTIfiMAT
erminal dönem ölümün haftalar veya aylar içinde beklen-di¤i yaflam›n son dönemini içeren zaman dilimi olarak ta-n›mlan›r. Terminal dönem akci¤er kanseri ise hasta kay›tla-r›ndan genel olarak yaflam›n son sekiz haftas› içindeki dönem olarak belirlenmifltir (7,8). Ölmek üzere olan hastaya bak›m vermek sa¤l›k hizmetlerinin en zor alanlar›ndan biridir. Av-rupa ülkelerinde birinci basamak hekimlerinin kanserden ko-runma yan› s›ra, kanserin tan›s›, tedavisi ile terminal dönem kanser hastas› izleminde sorumluklar› ve rolleri oldu¤u belir-tilmektedir (9,10).Terminal dönemdeki hastalar›n fiziksel ve ruhsal s›k›nt› düzeylerinin belirgin derecede fazla oldu¤u bilinmektedir. Bu nedenle psiflik ac›y› azaltmak, uyum sürecini destekleyerek yaln›zl›k ve izolasyonu önlemek, kayg›, depresyon ve di¤er psikiyatrik semptomlar› düzeltmek, a¤r› ve di¤er fizyolojik semptomlarla bafl etmeye yard›m etmek, hastan›n tedaviye et-kin kat›l›m›n› sa¤layarak yaflam ümidini güçlendirmek gere-kir (7,10).
Ülkemizde son y›llarda artan kanser hastalar›n›n gereksi-nimlerinin giderilmesine yönelik palyatif bak›m hizmetleri-nin sunumunda geliflmeler mevcuttur. A¤r›n›n dindirilmesi, semptomlar›n kontrolü yan›nda hastan›n, bak›m verenlerin ve ailelerin psikososyal gereksinimlerinin karfl›lanmas›na yönelik çal›flmalar yap›lmaktad›r. Terminal dönem hastalara hizmet sunumunun sürdürülmesinde hospis ya da palyatif bak›m ünitelerine gereksinimin giderek artt›¤› da bilinen bir ger-çektir. Terminal dönem hastaya ‘iyi ölüm’ koflullar›n› sa¤laya-cak, yaflam kalitesini artt›racak kurumlar›n ve organizasyonla-r›n sa¤lanmas› hedeflenmelidir (7,11-13).
Günümüzde yafll› bak›mevlerinin ailesi taraf›ndan destek görmeyen yafll›lar›n hizmet ald›¤› yerler alg›s› d›fl›nda ça¤dafl geriatrik bak›m hizmeti sunabilen, yaflam kalitesini artt›rma-ya yönelik çal›flan geliflmifl merkezler olmas› beklenmektedir (4,5). Sonuç olarak aile hekimli¤i disiplini temelinde interdi-sipliner geriatrik ekiple terminal dönemdeki hasta ve hasta yak›n›na destek program› örne¤i geliflmifl bir dinlenme ve ba-k›mevi modelinde uygulanm›flt›r. Biyopsikososyal yaklafl›m›n temel ilkelerini ve terminal dönem hasta bak›m›n› da içeren bu uygulama, ülkemizde bu alanda nadir örneklerden biridir.
Teflekkür
Çal›flmaya kat›l›m onam› veren hastam›z›n efline, bilimsel ça-l›flma izni veren dinlenme ve bak›mevi yetkililerine teflekkür ederiz.
K
AYNAKLAR1. Miller KE, Zylstra RG, Standridge JB. The Geriatric patient: systematic approach to maintaining health. Am Fam Physician 2000; 61:1089-104.
2. Türkiye’de Yafll›lar›n Durumu ve Yafllanma Ulusal Eylem Pla-n›. http://www.sp.gov.tr/documents/TurkiyedeYaslilarin DurumuveYaslanmaEylemPlani.pdf. Eriflim: 15.10.2009.
3. Basics of geriaric care. In: Beers MH,Berkow R (eds). Merck Manuel of Geriatrics. Merck&Co., Inc, NJ, USA, 2000, pp 74-86.
4. Diflçigil G, Tekin N. Aile Hekimleri ‹çin Geriatri El Kitab›. 1th ed. Adnan Menderes Üniversitesi Yay›nlar›, Ayd›n, 2007, pp 1-6.
5. Tekin N, fiahin HA. Birinci basamak hekimlerinin geriatrik hasta izlemindeki yeri: Geriatrik bak›m merkezi örnekleri. Sen-drom Dergisi 2006; 18(11):61-4.
6. Hodes C. Care of the elderly in general practice. Br Med J 1973; 4(5883):41–2.
7. Bahar A. Ölüm sürecinde olan hasta: Terminal bak›m ve hospis. F›rat Sa¤l›k Hizmetleri Dergisi 2007;2(6):147-58.
8. Skaug K, Eide GE, Gulsvik A. Prevalence and predictors of symptoms in the terminal stage of lung cancer: a community study. Chest 2007;131(2): 389-94.
9. Demagny L, Holtedahl K, Bachimont J, Thorsen T, Letourmy A, Bungener M. General practitioners’ role in cancer care: a French-Norwegian study. BMC Res Notes. 2009;2:200.
10. Sham MMK. Hospice care for patients with terminal cancer. J
Hong Kong Med Assoc 1992;44: 253-7.
11. Ifl›khan V. Terminal dönemdeki kanser hastalar›n›n ölüm yeri
tercihleri. Türk Onkoloji Dergisi 2008;23(1):34-44.
12. Aksoy S. Ethical considerations on end of life issues in Turkey.
In: Song KY, Koo YM, Macer DRJ, (Eds). Bioethics in Asia in the 21 st Century (Eubios Ethics Institute), 2003, pp. 22-3.
13. Woodford H. Essential Geriatrics. Radcliffe Publishing Ltd.
Oxon, 2007, pp 283-90.
GEL‹fiM‹fi B‹R D‹NLENME VE BAKIMEV‹ MODEL‹NDE TERM‹NAL DÖNEM YAfiLI OLGU VE YAfiLI YAKININA DESTEK PROGRAMI ÖRNE⁄‹
