Topkapı Sarayında Tarihî Odalar
Topkapı sarayının dördüncü ve rimle Sofa isınile anıtım sedler
üzerindeki binalardan birisi de
Mustafa Paça köşküdür. Binaya
ayrıca Sofa veya Merdivenbaşı
kasrı da denilmektedir.
İlk inşa tarihi bilinemiyen kasır, muhtemelen yaptıranın ismine iza
fetle Mustafa Paşa köşkü diy®
yâdedilir olmuş, fakat sonraları esaslı tamirlere .değişikliklere uğ ramıştır Bugün sağlı, solla iki odadan müteşekkil ka3rm ortasına tesadüf eden ve alt bahçeyi lale likten ayıran binanın en eski Ka-
lamısı olan kapı kemerinin bir
yüzünde 1704 (1116) de III. A h - meciın yaptırdığ tamire, diğer ta rafında I Mahıııudun 1752 (1166) de yaptırdığı diğer esaslı bir tami re aid iki kitabe meveud bulun
ma;-. ladır (1). 0
1116 tarihli kitabede burada
meveud (sofa, kasır, duvar, havuz ve bahçenin cümleten ve yer yer
tamire muhtaç) olduğu belirtil
mekti dir. III. Ahmed, kasrı baştan başa tamir ve yeniden ihya etmiş ve içini devrinin tezyinatüe süsleı- nv-ıur.
Bu suretle Sofa köşkü bugünkü
İnşa ve tezyin karakterde lâle
devrinin ayakta kalabilen pek ne fis bina örneklerinden birini teş kil etmektedir.
Bma bir istirahat köşkü olarsk fe> ;,h bir mimarîde yapılmıştır. Şair Dürrî’nin III. Ahmed iç n l yazdığı tarih kitabesinde bu ferah- ; lık (Zevk ede bunda göniit hoşlu- j ğuyla daima) (Sofa koşkii Oıdu ; hâlâ sofa i salını safa) mısıalarile belit tmektedir.
Sofa köşkü bir orfa kısmı ve iki , ç ’ kıntısile üç parçadan ibarettir. ! Yanında merdiven başından geçi len alçı ocaklı küçük bir namaz j odası (2) ile bir ayakyolu vardır. I
Üç parçadan müteşekkil olan
büyük odanın sedlerinin etrafı ) birinde yedi, diğerinde sekiz ol mak üzere on beş pencere ile bir tavaftan laleliğe, diğer taraftan
alttaki büyük havuzlu bahçeye
nazırdır Pencerelerin üstünde
ayrıca alçı pencereler buhınmpkta- dır. Oıta kısımda meveud iki ka pıdan biri lâle behçesine. diğeri hem lâle bahçesine, hem aşağıya inen ; merdiven başına açılmaktadır.
Sofa köşkleri arasında bu on se- kiziııej asır binasının tezyinat ka rakterini. diğerlerinin nefis çini duvarlarına ve klâsik nakışlı ta
vanlarına mukabil pek ince bir
tahta oymacılığı ve yer ver çiçek nakışlan teşkil etmektedir.
Oymalı nişler, nakışlı kapılar, duvar kitabeleri ve bilhassa iiç parça halindeki tavan Türk ıo - kokosur.un en nefis örneklerinden dir, Duvarı çepçevre talik bir yazı ile Ilaknni Mehmed Beyin bilye sinden alman beyitler süslemek tedir.
Büyük salonun iki sedli kısım larında, pencere kenarlarını sedir le, işgal etmekte, ortada 15. Lui’nin I. Mahmurla hediye ettiği Duplessis imzalı, altın yaldızlı bronz mangal durmaktadır. Bazı şamdanlar, saat ler, Edirnekâri bir küçük masa, Japon işi dolaplar, salonun sonra dan konulmuş eşyaları arasında dır.
Sof* köşkü de, OsmanlI hüküm
darlarının harem dışında geçen
zamar.lannd* hemen her gün uğ radıklar. yerlerden biri bulunmak tadır. Burada kabuller olur, hu
zur dersleri verilir, eğlenceler, o-yunlar tertib edilir, saz âlemleri yapılırdı.
III. Ahmed Kalaylı Koz Ahmed Paşadan sadaret mührünü bu ka sırda aldırtmış, Kırırfı Hanı D ev let Girayla, Deli Petro’rııın ahva lini bu geniş salonda konuşmuş tu.
Kırım Hanı, Mustafa Pasa köş künün altın yal ızlı tava...arını dolduran gür sısile o gün padişa
ha; (Şevketin hünkârım, bu ka
fir b'.r hiiekâr ve mekkâr İçiliri dir. Eğer sulhuna itimad ve arz ve mahzarlarına iğınazı aynı ıti-
mad buyuıuiursa akıbet kâr pek
duşıar olur, hele Kının memleke ti şimdiden elden gitti, Rumeli had
kabzaı tasarruftan çıkmağa süz
tutmuştur. Ve bu kâfirin knsdl
İstanbul olup umumen riaya
kefe-esite îfUbad ve ittifak üze re olduğu zahir olmuştur) demiştir. Harun bu aşık ve ı.ıei'd söz eri le meşverette bulunanlar titremiş ler, III ’Ahmed Devlet Giraya an anevi kadifeye kaplı kürkü, m ü cevher iki sorguçlu samur kalpağı
anevi kadife kaplı kürkü, m ü
cevherli kılıçla, sırma eğerli bir bir at hediye olunmuştu.
Mustafa Paşa köşkünde o acı
meşveretten sonra belki Prut za
ferinin şenlikleri yapılmış. III Ah
med sedirinden sazendelere, o
günletin şevki içinde kimbiiir r.e cömcrd ihsanlarda bulunmuştu.
I. Mahmud cülusundan sonra ilk defa rebiülevvelin yirmi yedisin de Sofa kasrına gelmiş ve burada bas odalılara atıveler vermişti. Padişah burada zaman zaman şair oyunu oynayan iç ağaları, musiki fasılları yapan sazendeleri aitııı- l'iria taltif ederdi.
III. Osman üç senelik kısa sal
tanatında M cıdivenbaşı kasrında
(Faslı musiki ve tomak cl’abı ile zevkjynb olur), bazı günlerde bu rada yemek yiyip kahve içer ve (namaz odasında bir miktar eğ lenip) bareme avdet eylerdi.
IJI. Mustafa cülusuna yazılan
kasideleri Sofa köşkünde okutup, dinlemiş, o da selefleri gibi köş kün geniş pencerelerinden kâh kar topu kâh tomak oyunları seyret miş, burada baharın alâmeti sa yılan ilk nisan sularını kimbiiir kaç yıl dualar ve saadet temenııi- lerilc içip ihsanlar dağıtmış, av ağalarının getirdikleri avlar için, çantacıdan alınan paralar veril mişti.
I. Abdülhamid de huzur derş- leı-ini bazı ramazanlar Mustafa Pa şa köşkünde yaptırırdı. 1775 yılın
da kızı Hatice sultanın doğumu
münasebetüe yapılan büyük şen liklerde padişah Sofa kasrına «elıp
tantanai pür velvele mehterhane
ile enderun hümayunu ağavatı
kullarına para ve altın dağıttır mıştı.
1790 yılında Mehmed Mckki E- fendi (Bevazayı meşihatı) giymek üzere saraya davet olunduğu za man Mustafa Paşa köşkünde ağıl lanmış ve buradan sünnet odası na götürülüp III. Selimin huzuruna çıkarılmıştı.
O yılın ramazanında lıazinei
hümâyûn hocası Veliyiddin Efendi Zade Seyyid Abdurrahman Efen di ile refiklerinin huzur demleri de gene aynı Mustafa Paşa köş künde dinlenmişti.
111. Selim yer yer harab olan kasrı gene aynı yıl içindç ıharic- den ve dahilden serapa sıvaları tecdid vesair tamirlerle) yenileş tirin işti.
Topkapı sarayının son sakini o- lan II. Mahmud ömrünün son yıl
larında Mustafa Paşa köşkünde
bazı musiki fasılları yaptırıyor te
ecdadının bütün hayatlarını ge
çirdikleri bir meydan üstünde
belki geçmiş zamanlan ve kendi saltanat yıllannı düşünerek mem nun ve mahzun hâtıralara dalıp gi diyordu.
(1) 1159 tarihli bir arşiv vesi
kasında Mustafa Paşa köşkünün
tamirinden bahsedilmektedir. (2) Mustafa Paşa köşkünün ya
nındaki küçük odayı Abdurrah
man Şeref Bey Tarihi Osmani En cümeni mecmuasındaki (Topkapı Sarayı) seri makalelerinde yatak odası diye zikretmişse de III. A h med, I. Mahmud devirlerde daha sonraki vesikalarda bu odadan da ima (Namaz odası) diye bahsolun- muştur.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
