Refik Halit Karay:Sürgün

Alaydan yetişme Yüzbaşı

Hilmi Efendi, eski bir mese­

leden ötürü tartıştığı bir ko­

miserin hışmına ve iftirası­

na uğrayıp önce ordudan

emekliye sevkedilir, sonra

da Beyrut’a sürgüne yolla­

nır.

H

ilmi Efendi, kendi halinde; varlıksız bir adamdır. Çoluk çocuğunu türlü endişeler i- çinde İstanbul'da bırakıp gi­ der. Cebinde birkaç kuruş parasıyla Beyrut’a gelir. Küçük ve ucuz bir o- tele yerleşir. Türlü üzüntüler, sıkın­ tılar içindedir Hilmi Efendi. Günleri­ ni, harap bir mahalle kahvehanesin­ de geçirmeye koyulur. Bu sıkıntılar içinde günler ve geceler geçmek bil­ mez gurbet elde.

Son derece üzgün bir gününde, İs­ tanbul’dan tanıdığı Çopur Abdi ile karşılaşır. O da bir bakıma sürgün­ dür burada. Gazoz satarak geçimini sağlamaya çalışan Çopur Abdi onu kendisinin kaldığı medreseye götü­ rür. Hilmi Efendi otelden ayrılıp bu medreseye yerleşir. Burada, Nuri Hoca, Daim Efendi ve Şair Kenan gibi başka sürgünler de vardır. Ço­ pur Abdi’nin aracılığıyle Hilmi Efen­ di de gazoz satmaya başlar Beyrut sokaklarında.

Ancak buradaki günler de uzun sür­ mez. Medrese arkadaşlarıyla tutuş­ tuğu politik bir tartışmadan sonra buradan ayrılmak zorunda kalır Hil­ mi Efendi.

İşte bu bunalım dolu günlerinde İs­ tanbul’daki karısından gelen bir mektup Hilmi Efendi’yi canevinden vurur. Kızının baştan çıktığını öğre­ nir. Dünyası büsbütün kararır. Bu sırada karşısına çıkan Boğos Ağa adlı bir Ermeni ona yardım elini uza­ tır, onun aracılığı ile iş bulup tarla­ larda rencberlik yapmaya başlayan Hilmi Efendi, ruhen de bedenen de çökmüş durumdadır.

Bir gün İstanbul'dan; hiç tanımadığı Kâni adında bir kişiden bir mektup alır Hilmi Efendi. Zarfın içinden para çıkar. Hiç tanımadığı bir kimseden gelen bu para onun kuşkularını büs­ bütün arttırır; hiçbir şey yapamama­ nın aczi, içini kemiren endişeler ve benliğini saran vatan hasreti onu daha da harap eder.

Hilmi Efendi, yine Boğos Ağa vası­ tasıyla OsmanlI şehzadelerinden Ke- maleddin Efendi ile tanışır ve onun konağına vekiliharç olarak girer.

An-26

SÜRGÜN

r

REFİK HALİT

KARAY

Türk edebiyatının en güçlü kalemlerinden biri olarak tanınan Refik Holit Karay 20 Mart 1888 günü İstanbul’da doğdu. Öğrenimini çeşitli okullarda ve Galatasaray lisesinde yaptı. 1907 yılında Hukuk Mekte­ bine girdi. Yüksek tahsilini sürdürürken Maliye Nezaretinde kâtip olarak hayata atıldı. Meşrutiyetin ilânından sonra okulu da memu­ riyeti de bırakıp gazetecilik hayatına atıldı. «Tercüman-ı Hakikat» gazetesinde mütercim ve yazar olarak çalıştı bu arada «Fecr-i Âti» topluluğuna katıldı. «Kalem» dergisinde «Kirpi» imzasıyla mizah ya­ zıları yazdı. İktidardaki İttihat ve Terakki hükümetine karşı sert mu­ halefetinden ötürü Sinop'a sürüldü (1913). Oradan Çorum'a, Anka­ ra'ya ve Bilecik’e nakledildi. İstanbul'a döndükten sonra (1918) ya­ zarlık hayatını sürdürdü. 1919 yılında Posta-Telgraf Umum Müdürü oldu. Bu arada «Aydede» adında bir mizah dergisi çıkardı (1922). Millî Mücadele aleyhindeki yazılarından ötürü, «Yüzellilikler» listesi­ ne alındı ve yurd dışına sürgüne gönderildi (9 Kasım 1922). Onbeş yıllık sürgün hayatını Beyrut ve Halep'te geçirdikten sonra af kanu­ nuyla yurda döndü (Temmuz 1938). Çeşitli gazetelere hikâyeier, ro­ manlar yazdı. Politik konulara asla değinmedi. Sadece edebî eserler vermekle yetindi. Yurtta, sürgünde iken yazdığı eserler bir külliyet halinde basıldı:

Başlıca eserleri: «Ay Peşinde» (1918), «Memleket Hikâyeleri» (1919), «Yezidin Kızı» (1939), «Bir Avuç Saçma» (1939), «İstanbul’un Bir Yü­ zü» (1939), «Deli» (Piyes, 1939), «Gurbet Hikâyeleri» (1940), «Sürgün» (1941), «Üç Nesil - Üç Hayat» (1943), «Makiyajlı Kadın» (1943), «Tan­ rıya Şikâyet» (1944), «Anahtar» (1947), «Nilgün» (Üç cilt, 1950), «Yer­ altında Dünya Var» (1953), «Dişi Örümcek» (1953), Bugünün Saraylısı (1954), «2000 Yılın Sevgilisi» (1954), «Kadınlar Tekkesi» (1955), «Karlı Dağdaki Ateş» (1956), «Dört Yapraklı Yonca» (1957). Bu eserlerinden «Çete», «Sürgün», «Nilgün» filme alındı. «Bugünün Saraylısı» TV di­ zisi oldu.

Refik Halit Karay 18 Temmuz 1965’te İstanbul'da öldü.

t

T-çak şehzade çok geçmeden hesap­ sız harcamaları yüzünden beş para­ sız kalır ve Beyrut'tan kaçar. Hilmi Efendi iş bulmak için bu kez Şam'a gider. Orada da bazı sürgünlerle ta­ nışır. Bunlardan biri de Gözlüklü İh- san’dır. Onunla gayet iyi arkadaş o- lur. Gizli istihbarat teşkilâtında gö­ revli olan Gözlüklü İhsan’dan, epey zamandır haber alamadığı karısın­ dan ve kızından haber alması için yardım ister. Ancak Gözlüklü İhsan’ dan gelen haber onun kara dünyası­ nı büsbütün karartır. Karısı Tevhide Hanım Şarkî Karahisar’a gitmiştir, kızı Seher ise bir tiyatrocuyla met­ res hayatı yaşamaktadır.

Bu haber, Hilmi Efendi’yi tarifsiz ü- züntülere boğar, bunalımlara düşer. Bu sırada eski Osmanlı şehzadele­ rinden birinin torunu Hilmi Efendi'ye yaverlik teklif eder. Artık kendini ka­ pıp koyuvermiş durumda bulunan Hilmi Efendi bu teklifi hiç düşünme­ den kabul eder, birlikte Hindistan’a giderler. Ancak içindeki tarifsiz sı­ kıntılar yüzünden orada da duramaz, bu işinde de kalamaz. Tekrar Şam’a döner.

Şam’da avare geçen günlerinde İs­ tanbullu bir zengin ile tanışır. Halep yakınlarındaki çiftliğini elegeçirmek üzere İstartbul’dan kalkıp Suriye’ye gelmiş bulunan irfan Bey ile kısa za­ manda iyi ahbap olurlar. İrfan Bey, onun dertlerini uzun uzun dinler ve Hilmi Efendi’ye karşı içinde sıcak bir dostluk belirir.

İrfan Bey, çiftlik işi için Halep’e git­ tiğinde oradaki bir barda şarkı söy­ leyen Nevber adında genç ve güzel bir kadınla tanışır. Bu kadına fena halde tutulur, birlikte yaşamaya baş­ lar. Bir gece Nevber ona hayatını an­ latır. İrfan Bey onun Hilm Efendi’nin kızı Seher olduğunu anlayınca bü­ yük bir utanç ve üzüntüye kapılır. Ve işlerini bile yüzüstü bırakıp İstan­ bul’a kaçar.

İrfan Bey’den uzunca bir zaman geç­ mesine rağmen bir haber çıkmadığı­ nı gören Hilmi Efendi kalkıp Halep’e gider, orada dostunu araştırır. İrfan Bey’in, barda çalışan bir şarkıcı ka­ dına tutulduğunu ve bu yüzden İstan­ bul’a kaçtığını öğrenir. Dostunu baş­ tan çıkaran şarkıcı kadına birkaç söz söylemek için bara gider. Şarkıcı Nevber’in öz kızı Seher olduğunu an­ layınca. dünya başına yıkılır ve dü­ şüp bayılır. Kendisini etraftan yeti­ şenler otele götürürler. Çileli sürgü­ nün yüreğine inmiştir.

Biraz sonra Nevber, masasında o- turduğu zengin adamla birlikte ayni otele gelir yandaki odada kadın şuh kahkahalar atarken babası Hilmi E- fendi yatağında son nefesini verir..