Saray ve Babıalinin iç yüzü:Romanya'nın teklifi kabul edilseydi harbin önü alınacaktı

Sahtfe 9

/ M

afcz«

nr T rV t tfW

A K

SARAY ve BABIÂLİNİN İÇYÜZÜ

_Tefrika

₃₂₃

--- ■■ ... iM ... ■■■— ... — ... ...

-Romanyanın teklifi kabul edilseydi

harbin önü alınacaktı

leo

Çar Aîeksandr (1876) sonbaha­ rında Livadyaya gelmişti.

Romanya nazırlan reisi Brat- yano da Çarı selâmlamak üzere Kırıma gitmişti. Gorçakof orada Eratyanoya Rusya Türkiye ile har hederse ordusunu Romanya- dan geçireceğini söyledi; Efratya- no bunun için bir mukavele yapıl­ mak lâzım olacağı cevabını verdi. Gorçakof:

— Bu gibi tekellüflere lüzum yoktur!

Deyince Bratyano:

— Öyle ise bizi çiğner geçersi­ niz! O zaman tarih te sizin Tür­ kiye hıristiyanlarını kurtarmak için evvelâ Romanya hıristiyan- larını öldürmüş olduğunuzu kay­ deder!

Diye Romenlerin Rus taaddisi- ne ve kendilerini hiçe saymaları­ na mukabelesiz durmıyacaklarını anlatmak istedi. Romanya hükü­ meti bitaraf ilân edilmesi için Ba- bıâli ile Avrupa devletlerine mü­ racaat etti.

Devletler Rusyaya karşı Ro- manyanın bitaraflığını taahhüde ve ilâna cesaret edemediler.

Romanya askerî hazırlıklara başladı.

(Memleketeyn) emaretinin Rus askerinin geçmesine müsait bu­ lunduğuna dair havadis deverana başlamıştı. Babıâli bunun sıhhate mukarin olup olmadığında müte­ reddit bulunuyordu.

Kırım muharebesinde Osmanlı ordusunda hizmet etmiş olan İn­ giliz Mazhar paşa Romanyada te- mekkün ve orada teehhül ederek adeta yerli ahali idadma girmişti. Bu zat bu sırada İstanbula geldi.

Romanya vükelâ reisi Jan Brat­ yano tarafından gizli memuriyeti olduğunu hariciye nezaretine bil­ dirdi ve ş,u ifadelerde bulundu:

(Romanya icap ederse bitaraflığını muhafaza için Ruslarla harbe ka­ dar gitmek niyetindedir; altmış bin kadar askeri varsa da Rus or­ dusuna bununla mukavemet ede- miyeceğinden devleti aliyenin as­ kerî muavenetine muhtaçtır; bu mesele hakkında müzakerede bu­ lunmak üzere devleti aliyenin Bük- reşte kimsesi yoktur. Romanyanın Istanbuldaki ajanı prens Kigaya da - Ruslar ile münasebeti dola- yısüe - emniyet edilemez. Babıâli- ce mutemet bir zat Bükreşe gön­ derilsin.)

tesviyesi) vesilesile Tolçi muta­ sarrıfı Â li beyin memuren Bükre­ şe izamına karar verildi. (5 şev­ val 1293),

Fakat Romanyaca hakikatte matlup olan istiklâlini tastik ettir­ mek idi. Babıâli ise buna yanaşa- mıyordu.

Âli beyin müzakerelerinden bir netice hasıl olmadı.

Romanya metbu sıfatile devleti aliye ile birleşerek Rusyaya karşı durmağa razı olmadı.

Bitaraflığın tanınması teklifi devletlerce kabul edilmeyince Rus ordusunun ne gibi şartlar dairesin­ de geçeceğini kararlaştırmak üze­ re Rusya ile müzakereye girişme­ ği hususî menfaatlerine daha mu­ vafık buldu.

Rusya Romanyaya mülken ta- mamiyetini, memlekete Rus ordu­ larından ziyan gelmiyeceğini te­ min etti. Romanya da Ru$ ordula­ rının serbestçe geçmelerine razı oldu!

Romanya 1877 mayısı içinde metbuile muharebeye gıreşerek kendi kendine istiklâlini de ilân etti.

Romanyanın mülken tamami- yetini temin eden Rusya muhare­ be sonunda Romanyadan Basa- rabya tarafını almakta hiç tered­ düt göstermedi.

Romanya bu aldatılmanın acı­ sını çıkarmak için umumî harp so­ nuna kadar beklemek mecburiye­ tinde kaldı. Babıâli siyasette bir atiklik edip Rusya ile ihtilâflar büyüdüğü sırada zaten devleti ali- yeye irtibatı bir isimden ibaret kalmış, Romanyanın istiklâlini ta­ nımış, Rusya ile araya müstakil ve tampon bir devlet bulundurmuş olsaydı bu siyasetin harbin talihi üzerinde kim bilir, ne mühim tesir­ leri olacaktı! Amma Babıâli ve Ab-

dülhamit siyasetinde böyle cüret­ kâr ve katı adımlara misal bulu­ namaz!

Romanya bir kaç ay evvel Ba- bıâliye ve büyük devletlere mü­ racaatla bazı taleplerde bulunmuş­ tu .Eflâk ve Buğdan için Rumani tâbirinin kabulü; Delta ve yukarı Tunadaki adaların Romanyaya ai­ diyetinin tastiki; Romanya pasa­ portlarının kabulü! posta ve tel­ graf işleri için bir mukavele akti; İstanbul kapı kâhyasının elçiler heyetine dahil addedilmesi bu meyanda idi. Babıâli bun­ lardan bazılarını kabul ediyor, bazısını da devletlerin kararına mütevakkıf bulunduğu beyanile reddeyliyordu. Gerek bu mesele­ ler, gerek Rusyaya karşı askerî ittifak hakkında müzakerelerde bulunmak üzere Babıâlice:

(Mutasarrıflığa ait bazı işlerin Taha Toros Arşivi