Başlık: BAZI ÇEVRE FAKTÖRLERİNİN DAĞLIÇ KUZULARININ DOĞUM VE SÜTTEN KESME AĞIRLIKLARI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİYazar(lar):YALÇIN, B. C.Cilt: 16 Sayı: 1 DOI: 10.1501/Vetfak_0000001864 Yayın Tarihi: 1969 PDF

Ankara Oniversitesi, Veteriner Fakültesi Zootekııi Kürsüsü, Prof Dr. S. Batu

BAZI ÇEVRE FAKTÖRLERİNİN DAGLIÇ KUZULARININ

DOGUM VE SÜTTEN KESME AGıRLIKLARı

ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ*

B. C. Yalçın**

Kantitatif karakterlerde seleksiyonun etkililiğini arttırma ça-relerinden birisi de, verimleri etkileyen ölçülebilir çevre faktörlerinin etki paylarını bulmak ve bunlar yardımı ilc fertlerin verim değerleri üzerinde düzeltmeler yapmaktır. Verim değerlerinin bu ~ekilde stan-dardize edilmesile, söz konusu çevre faktörlerinin etkileri giderilmi~ olacağından, damızlık olarak alıkonacak hayvanlar böyle değerlerin kullanılmasile daha büyük bir isabetle tespit edilebilir. Örneğin ku-zuların doğum ve sütten kesme ağırlıkları bunların cinsiyeti (erkek, di~i), doğum tipi (tek, ikiz) ve analarının ya~ı (2 yaşlı, 3 ya~Iı... ana-lardan doğmu~ olma) gibi payları ölçülebilen çevre faktörleri tarafın-dan etkilenir. Genellikle erkek kuzular di~ilerden, tek doğmuşlar ikiz doğmu~lardan, anası ya~1ıolanlar genç olanlardan daha hızlı büyürler ve dolayısilc bunların de ğum ve süttcn kesme ağırlıkları daha fazladır. Kuzunun dişi veya erkck olması, tek veya ikiz de ğmu~ bulunması büyümesini kontrol eden genlerle ilgili olmad,ğ;ndan, kuzular genetik büyüme kabiliyetleri bakımından seçime tabi tutulacakları zaman bu gibi faktörlcrin etkilerinin ağırlık değerleri üzerinde yapılacak düzeltmelerle giderilmesi seçimin duyarlığını arttıracaktır.

Dickerson (8), bilinen çevre faktörleri için düzeltilmiş ferdi ve-rim değerlerinin kullanılmasını seleksiyonun etkililiğini arttırıcı ça-relerden biri olarak göstermi~, Hazcl ve TerrilI (14) ve Karam et aL. (16) çevre faktörleri için düzeltilmi~ kuzu ağırlıklarının kullanılmasilc büyüme hızı bakımından koçların progeny testlerinin daha güvenilir bir. ~ekilde yapılabileceğini bildirmi~lerdir. Sonuçların tartı~ılması

• Yazarın Doçentlik tezinden özetlenmiştir (Kısım I) . •• A.Ü. Veteriner Fakültesi, Zootekni Kürsüsü, Ankara.

2 Cahit Yalçın

sırasında belirtileceği gibi, kuzuların büyümesini etkileyen çevresel variyasyon kaynakları üzerinde birçok araştırmalar yapılmış bulun-maktadır. Çeşitli faktörlerin etki paylarının düzeltme faktörü olarak kullanılma imkanlarını tartışan Donald (9) ve Yalçın (30), etki pay-larının büyüklüğünün sürü idaresine, beslenme şartlarına ve ırka bağlı olarak değiştiğini tespit etmişlerdir. Böylece, her ırka ve belirli şart-lara has düzeltme faktörlerinin geliştirilmesi lüzumu ortaya çıkmak-tadır.

Bu çalışmada, Dağlıç ırkında kuzu üretimi bakımından önem taşıyan dcğum ve sütten kesme ağırlıkları üzerinde durularak, bu ka-rakterlerde variyasyon meydana getiren bazı çevre faktörlerinin etki paylarının tespiti ve bunlardan seleksiyonda yararlanma imkanla-rının incelenmesi amacı güdülmüştür. Dcğum ağırlığını etkileyen ölçülebilir çevre faktörleri olarak kuzunun cinsiyeti, doğum yılı, do-ğum tipi ile anasının yaşı ve canlı ağırlığı dikkate alınmıştır. Sütten kesme ağırlığı üzerinde ise bu faktörlere ek olarak kuzunun sütten kesilmedeki yaşının etkisi de incelenmiştir.

Materiyal ve Metod

Bu araştırma için Tarım Bakanlığına bağlı Çifteler Harasındaki hara yetiştirmesi Dağlıç koyunlarının 5 yıllık (I 962-i966) kuzulama

kayıtlarından faydalanılmıştır. Bu dönemde hara yetiştirmesi Dağlıç koyunlarından i768 kuzulama olmuş, bunlardan i746 sı (% 98.8)

tek, 22 si (% i.8) ikiz doğumla sonuçlanmıştır. İkiz doğmuş kuzuların

ve hele bunlardan sütten kesme ağırlığı tespit edilmiş olanların sayısı çok az olduğundan genel analizlerde sadece tek doğmuş kuzuların kayıt-larından faydalanılmış, sadece ikizliğin etki payının bulunmasında ikiz kuzuların ~ayıtları da çalışmaya dahil edilmiştir. Ayrıca doğum tarihi ve doğum ağırlığı belli olmıyan kuzuların kayıtları da kulla-nılmamıştır. 1963 yılında kuzular sütten kesmede tartılmamışlar, böylece bu vasıf üzerindeki işlemler diğer 4 yıldaki kayıtlara bağlı kalmıştır. Böylece kullanılan kayıt sayısı de ğum ağırlığı için 1746, sütten kesme ağırlığı için i187 olmuştur (tek değmuş). Ananın canlı

ağırlığı ile kuzusunun doğum ve sütten kesme ağırlıkları' arasındaki ilişkiler sırası ile 1964 yılına ait 299 ve 271 kayıt çifti kullanılarak araştırılmıştır.

Araştırmaya dahil koyunlar, meranın nispeten iyi olduğu Mart sonu-Haziran ortası döneminde tamamen merada beslenmiş, sonraki aylarda anızlara bağlı kalmışlardır. Aralık ortası-Mart sonu döneminde ise koyunlar ağııda kuru ot ve az miktarda dane yemle

beslenmişler-Çevre Faktörlerinin Ağırlık Üzerine Etkisi 3

dir. Doğan kuzular ilk birkaç hafta ağııda bırakılmış ve günde üç defa analarını emmişlerdir. Nisan ayı başından itibaren gündüzleri kuru havalarda anaları ile meraya çıkarılmışlardır; meraya çıkma-dıkIarı günlerde bunlara ince kırılmış arpa veya yulaf verilmiştir. Kuzular, çeşitli yıllarda biraz farklı olmakla beraber ortalama 84 günlükken sütten kesilmişlerdir.

Çevre faktörlerinin etki paylarının hesaplanmasında, alt grup-lardaki fert sayılarının farklı olması dikkate alınarak, Yates (33) ta-rafından geliştirilen ve sonradan bağımsız değişkenleri de dahil etmek üzere Hazel (I 3) tarafından genişletilen metod kullanılmıştır. Bu metod "Minimum Kareler Metodu (Least Squares Method)" veya

"Konstantlar Hesaplama Metodu (Method of Fitting Constants)" diye bilinmektedir,

Least Squares Metodu ile ölçülebilir çevre faktörlerinin etki paylarının bulunmasında ilk adım materiyali temsil edecek bir ma-tematik modelin seçilmesi ve bu modele göre Least Squares denklem sisteminin kurulmasıdır. Bu çalışmada herhangibir kuzunun doğum ağırlığını temsil etmek üzere,

Yiikı = U

+

ai

+

ci

+

Sk

+

eijkl

şeklinde, sütten kesme ağırlığını temsil etmek üzere ıse Yiiklm = U

+

ai

+

Cj

+

Sk

+

bı A

+

eijklm şeklinde birer aditif model kullanılmıştır. Görüleceği gibi, incelenen faktörler arasında önemli bir interaksiyonun olmadığı kabul edilmiş-tir. Düzenlenmiş çok yönlü tablolar üzerinde yapılan bir ön inceleme de bu varsayımı desteklemiştir. Modellerdeki sembolleI'in anlamı aşağıda belirtilmiştir;

Y herhangibir kuzunun doğum veya sütten kesme ağırlığı, u doğum ağırlığı modelinde beklenenortalama; sütten kesme

ağırlığı mC!delinde regresyon hattının y ekseni ile kesişme nok-tası (Y intercept),

. ai ananın yaşının etkisi (i=i, .. " 8; yani 2, 3, .. " 9 yaşlı analar) cj kuzunun doğum yılının etkisi (dcğum ağırlığı için j=l, ... , 5

yani Iq62, 1963, 1964, 1965 ve 1966 yılları; sütten kesme ağır-lığı için j=l, ,." 4 yani 1962, 1964, 1965 ve 1966 yılları), Sk kuzunun cinsiyetinin etkisi (k=l, 2; yani erkek ve dişi), bı kuzunun süHen kesmedeki ağırlığının sütten kesmedeki yaşına kısmi regresyonu (yani sütten kesme sıralarındaki günlük canlı ağırlık

4 Cahit Yalçın

A herhangibir kuzunun sütten kesmedeki yaşı,

e her kuzunun ağırlığına has tesadüf hatası veya yukardaki konstantlar vasıtasile herhangibir kuzunun ağırlığını tahmin etmedeki hatadır.

Kabul edilen modellere göre her iki karakter için kurulan ı 7 şer bilinmiyenli linear denklem sistemleri, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Elektrik İşleri Etüd İdaresindeki IBM ı ı30 tipi elektronik hesap makinesi yardımı ile çözülerek faktörlerin etki payları elde edilmiştir. Hesaplamalarda herhangibir çevre faktörü içindeki etki paylarının toplamının sıfır olması varsayımından faydalanılmıştır (~ai =~Cj =~Sk = O). Çalışmada kullanılan diğer istatistik metodlar

standart istatistik kitaplarından alınmıştır (3, ıo, '27). Sonuçlar ve Tartışma

İncelenen FaktiMerin Etki Pa)'lan: İncelenen faktörlerin Dağlıç kuzularının doğum ve sütten kesme ağırlıklarındaki etki payları için bulunan değerler Tablo-ı de, bu faktörlerin etkilerinin önemiilik derecesini gösteren variyans analizleri ise Tablo-'2'de verilmiştir. Bu sonuncu tablodan anlaşılacağı gibi, doğum ağırlığı üzerinde ananın yaşı, kuzunun doğum yılı ve cinsiyeti, sütten kesme ağırlığı üzerinde bu ,aktörlerle birlikte kuzunun sütten kesilmedeki yaşı yüksek dere-cede önemli (P <0.0 ı) variyansyonlar meydana getirmektedirler. Yukarıdaki ,aktörlerin doğum ve sütten kesme ağırlıklarına ait vari-yasyonlardaki payları sırasilc

%

ı9 ve

%

37 olarak hesaplanmıştır.

Tablo-ı 'de verilen değerlere göre doğum ağırlığı üzerinde, '2, 3, 4, ... 9 yaşlı analardan doğmuş olmanın etkisi sırasile -0.45, -o. i'2,

-0.0,1, ... , +0.07 Kg.; 196'2, 1963, ... 1966 yıllarında doğmuş olmanın etkisi +0.'26, +0.04, .. :, -0.0'2 Kg.; erkek ve dişi doğmuş olmanın etkisi ise +0.1'2 Kg. ve -0.12 Kg. dır. Tablodaki sütten kesme ağır-lığına ait etki payları daha büyük olmakla beraber bunİarın işaretleri ve sıralanmaları dcğum ağırlığı için bulunanlara benzemektedir. Sü tten kesme sırasındaki ortalama günlük ağırlık artışı o.i'26 Kg.

bulunmuştur. ..,

Yukarda bildirilen değerler (Tablo- i) incelenen çcvre ,aktör-lerinin etki paylarını göstermekle beraber, bunlar işaretleri değişti-rilmek (+ lar - ve - ıcı' + yapılmak) sureti le düzeltme faktörü ola-rak da kullanılabilirler. Mesela, ananın yaşının kuzuların sütten kesme ağırlığı üzerindeki etkisini gidermek için 2, 3, 8 ve 9 yaşlı analardan doğmuş kuzuların sütten kesme ağırlıklarına sırasile 1.86, 0.4°, o.i5

çevre Faktörlerinin Afırlık Üzerine Etkisi

TABLO: ı.

İncelenen Çevre Faktörlerinin Etki Payları (Beklenen Ortalamadan Ayrılışlar Olarak)

5

Doğum Ağırlığı _i Sütten K. Ağırlığı _i İncelenen

i

Çevre Alt Kayıt Etki Kayıt Etki

Faktörü Sınıf Sayısı Payı Sayısı Payı

(Kg.) (Kg.)

i

--u değeri .. 1746 3.56 1187 9.93*

-- i

Ananın Yaşı 2 Yaş 402 -0.45 223 -1.86

3 Yaş 446 -0.12 322 -O .40 4 Yaş 320 -0.04 192 +0.49 5 Yaş 244 +o.ıı . 203 +0.82 6 Yaş 151 +0.18 116 +0.85 7 Yaş 102 +0.16 72 +0.48 8 Yaş 56 -10.09 45 -0.15 9 Yaş 25 +0.07 14 -0.24

-Kuzunun Doğum 1962 196 +0.26 195 +1.54 Yılı 1963 374 +0.04 ...

. ..

1964 383 -0.07 348 -0.27 1965 362 -0.21 253 -0.51 1966 431 -0.02 391 ~0.70

i

--Kuzunun Cinsiyeti Erkek 924 +0.12 648 +0.63

i

i

Dişi 822 -0.12 539 -0.63

--Kuzunun Sütten

i

Günlük ... . .. 1187 +0.126 _i

Kesme Yaşı Etki i

* u değeri doğum ağırlığı için beklenen ortalamaya tekabül ettiği halde sütlen kesme ağırlığı için regresyon hattının y eksenini kestiği noktanın değerini göstermektedir. Sütlen kesme ağırlığı için beklenen ortalama 9.93+84 x0.126=20.5 Kg. dır.

TABLO: 2.

İncelenen Çevre Faktörlerinin Etkilerine Ait Variyans Analizleri

Variyasyon Serbestlik Kareler Kareler

Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması

Doğum Ağırlığı Gencl _i 1745 _i 776.76 \

i

Çevre Faktörleri

i

12

_i

145.69 12.14** Direkt Etkiler: i Ananın Yaşı

i

7 80.08 11.44** Doğum Yılı 4 L 29.14 i 7.28** Cinsiyet

i

1 22 .87

i

22.87** Hata 1733 631.07 0.36

Sütten Kesme Ağırlığı Genel \ 1186 12,354.56 Çevre Faktörleri 12 4,559.29 379.94** Direkt Etkiler: Ananın Yaşı

i

7 1,058.46 151.21** Doğum Yılı 3 613.57 204.52** Cinsiyet

i

i 452.29 452.29**

Sütlen Kes. Yaşı i 2,363.77 2,363.77**

Hata 1174 7,795.27 6.64

** Etki % i güven sınırına göre önemli (P<O.OI).

ı

.1

i

i

6 eabit Yalçın

ve 0.24 Kg. eklenir; 4, 5, 6 ve 7 yaşlı analardan doğmuş kuzuların sütten kesme ağırlıklarından ise sırasile 0.49, 0.82, 0.84 ve 0.48 Kg. çıkarılır. Ayni şekilde kuzunun cinsiyetinin etkisi, erkek kuzuların sütten kesme ağırlıklarından 0.63 Kg. çıkarmak,' dişilerinkine 0.63 Kg. eklemek sureti le giderilebilir. Sütten kesme ağırlıkları kuzunun ;sütten kesmedeki yaşı bakımından standardize edilmek istendiği

tak-tirde, ortalama sütten kesme yaşından Z gün küçükken sütten kesil-miş bir kuzunun ağırlığına Z x 0.ı26 Kg. eklenir, Z gün büyükken sütten kesilmiş bir kuzunun ağırlığından ise Z x 0.ı26 Kg. çıkarılır. Bu çalışmada, incelenen faktörlerin etki payları genel ortala~ madan ayrılışlar olarak hesaplandığından yukardaki düzeltmeler de genel ortalamaya doğru yapılmış olmaktadır. Düzeltmelerin her fak-törün belirli bir seviyesine, mesela 6 yaşlı ahalar,! 964 yılı ve erkek es'asına göre de yapılması-mümkündür. Her iki halde de ilgili çevre faktörlerinin etkileri ayni şekilde giderilmiş olur .ve genel kareler top-lamındaki azalma aynidir. Her çevre faktörünün etkisinin ayrı ayrı ,incelendiği aşağıdaki kısımlarda ikinci tarzdaki düzeltme faktörleri

de verilmiştir.

Ananın

r

aşının Etkisi: Dağlıç kuzularında doğum ve sütten kesme ağırlıklarına ananın yaşının etkisi, doğum yıllarının ve cinsiyetin etkisi ile birlikte Tablo-3'te verilmiştir. Çeşitli yaşlardaki, yıllardaki ve

cin-TABLO:. 3.

İncelenen Faktörlerin Çeşitli Seviyelerine Ait Ortalama Değerler ve Düzeltme Faktörleri

İncelenen Ortalama Değer (Kg.) Düzeitme Faktörleri (Kg.) Faktör

Doğum Sütten K. Doğum Sütten K. Ağırlığı Ağırlığı Ağırlığı .- Ağırlığı

--Ananın Yaşı 2 3.1i 18.64 + 0.63 -'-2.71 3 3.44 20.10 + 0.30 ₊ ı.25 4 3.52 20.99

+

0.22 + 0.36 :') 3.67 21.32' + 0.07 + 0.03 6' _{3.74 21.35 0.00 0.00} 7 3.72 20.98 + 0.02 + 0.37 8 3.65 20.35 + 0.09 ₊ 1.00 9 3.63 20.26 + 0.11 ₊ 1.09

Kuz. Dağ. Yılı ;

1962 3.82 22.04 ~ 0.33 - 1.81 1963 3.60 ... - 0.11 •• 0.0 1964 3.49 20.23 0.00 0.00 1965 3.35 19.93 + 0.14 + 0.30

i

1966 3.54 19.80 - 0.05 + 0,43 .1 Kuz. Cinsiyeti Erkek . Dişi 3.68 3.44 21.13 19.87 0.00 -:-0.24 0.00 + 1.26

Çevre Faktörlerinin Ağırlık Üzerine Etkisi 7

siyetlerdeki ortalama ,ağırlıklar.! numaralı tablodaki ,beklenen orta-lamalar ve ilgili etki payları kullanılarak hesaplanmıştır. Ortalama doğum ağırlığı 2 yaşlı analardan doğmuş kuzularda 3.i i Kg., 3 yaşlı

analardan doğmuş kuzularda 3.44 Kg. ve 6 yaşlı analardan doğmuş kuzularda maksimal scviyededir (3.74 Kg:). 7 nci yaştan itibaren anaların yaşı arttıkça kuzuların ortalama doğum ağırlıklarında önem-siz tedrici düşmeler olmuştur. Smith ve Lidvall (26) Hampshire. ku-zularında doğum ağırlığının ananın yaşı ile birlikte artarak 5 yaşında en yüksek seviyeye ulaştığını, bundan sonra.ıo yaşına kadar pratikman ayni seviyeyi koruduğunu tesbit etmişlerdir.

Dağlıç kuzularında sütten kesme eğirlığının da ananın yaşı ile birlikte doğum ağırlığına benzer bir seyir ta~ip ettiği görülmektedir (Tablo-3). 6 yaşlı anaların kuzuları sütten k~smede 2 yaşlı anaların-kinden ortalama olarak 2.71 Kg., 9 yaşlı analarınanaların-kinden ise 1.08 Kg. daha ağır gelmişlerdir.:Diğer çalışmalarda yaşlı koyunlarla 2 yaşlı koyunlar arasında kuzularııun sütten kesme ağırlıkları bakımından yaşlı koyunlar lehine 2.04-4.44 Kg. arasında değişen farklar bulun-muştur (II, 14, 22, 24).

Kuzuların hayatlarının ilk 2-3 ayı içindeki büyümeleri büyük çapta emdiklcri süt miktarına':bağlıdır (2, 7). Diğcr taraftan çeşitli ırkıarda koyunların süt verimi'4-6 ncı yaşlara kadar yükselip sonra tedricen aı;almakta veya ayni seviyede kalmakta olduğundan (6, 12,

18, 28, 32)'sütten kesme ağırlığının ananın yaşı ile önce bir artış sonra bir azalma göstermesini büyük çapta anaların süt verimindeki para-leldeğişme ile izah ctmek mümkündür.

Tablo-3'te doğum ve sütten kesme ağırlıklarının ananın yaşı bakımıhdan standardize edilmesinde kullanılabilecek düzeltme fak-ıörleri de verilmektedir. Bu faktörler 6 yaşlı analardan doğmuş ku-zuların ortalama ağırlıkları standart kabul edilip, diğer yaş gruplarına ait ortalama ağırlıkların standart ağırııktan çıkarılmasil.e eldc edil-miştir. Verilen düzeltmc faktörleri ait oldukları yaştaki koyunlardan doğmı~ş kuzuların ağırlıklarına eklenmekle bu ağırlıklar 6 yaş esasına görestandardize edilmiş olur. Düzcltme faktörlerini 6 yaş yerine di-ğer herhangibir yaş esasına göre de hesaplamak ve düzeltmeleri o yaşa doğru yapmak ta mümkündür. Gerek Tablo-ı de verilen etki payları ve gerekse Tablo-3'teki düzeltme faktörleri 5 yılda elde edil-miş çok sayıda kayıtlara dayandıklarından, bunların Çifteler Harası Dağlıç sürüsünün ve benzer şartlarda yetiştirilen diğer Dağlıç sürüleri-nin seleksiyon işlemlerinde güvenli ve faydalı bir şekilde kullanıla-bilecek ~ti. söylenebilir.

Kuzunun Dogum YılınınEtkisi: Çeşitli yıllar<:la doğmuş kuzuların

Görü-II Cahit Yalçın

leceği gibi doğum ve sütten kesme ağırlıklarında yıldan yıla bir azal-ma eğilimi mevcuttur. Bu durum büyük bir ihtimalle mera alanının sabit kalmasına karşılık haradaki koyun sayısının artmış olması ile birlikte ı962 yılının besleme şartları bakımından elverişli bir yıl ol-ması dolayısiledir. Tabloda ayni zamanda, herhangibir yıl standart alınıp gerektiğinde buna göre düzeltmelerin nasıl yapılabileceğine misal teşkil etmek üzere, yıllara ait düzeltme faktörleri de verilmiştir. Seleksiyon işlemlerinde normalolarak aynı yılda' doğmuş kuzular birdiğeri ilc karşılaştırıldığından pratikte doğum yılı için düzeltmeler yapılmasına geneııikle lüzum yoktur ve geçmiş yıllar için hesaplanmış faktörlerin gelecek yıllar için kullanılması da söz konusu değildir. Ancak, koçların veya koyunların çeşitli yıllardaki yavru kayıtlarına göre mukayese edilmeleri veya genetik parametrelerin hesaplanması amaçları ile doğum yılları için tabloda görüldüğü gibi düzeltme fak-törleri hesaplanıp kayıtların kuzuların dcğum yıllarına göre stan-dardize edilmesi gerekebilir.

Kuzunun Cins-ryetinin Etkisi: Tablo-3'te görüldüğü gibi erkek

kuzu-ların ortalama ağırlıkları dişilerden doğumda 0.24 Kg., sütten kes-mede 1.26 Kg. daha fazladır ki, bunlar istatistikman önemlidir. Etçi ırktan kuzularda erkekler lehine değumda 0.19 -0.44 Kg., sütten kesmede 0.98-2.80 Kg. arasında değişen farklar tespit edilmiştir (5, 26, 31). Bu çalışmad:ı erkek ve dişi Dağlıç kuzularının değum ve süt-ten kesme ağırlıkları arasında bulunmuş farklar genelolarak yukar-daki çalışmalaryukar-dakilere benzemektedir. Hazel ve Terrill (14, ls)'in çeşitli range koyunlarında erkek ve dişi kuzuların sütten kesme ağır-lıkları arasında buldukları farklar (sırasile 3.76 ve 4.89 Kg.) gerek bu çalışmada gerekse diğer araştırmalarda elde edilenlerden fazladır.

Yedi koyun ırkıarından İvesilerde tek doğmuş erkek ve dişi ku-zuların dcğum ağırlıkları arasındaki farklar erkekler lehine olmak üzere çeşitli çalışmalarda 0.18 Kg. ile 0.33 Kg. arasında bulunmuştur

(17, 19,32). Batu ve Özcan (4) ayni farkı Çifteler Harasındaki K;:ı.ra-gül kuzuları için 0.23 Kg. olarak tespit etmişlerdir. Yukardaki değerler mevcut çalışmada elde edilmiş olan 0.24 Kg. lık farka çok yakındır. Tek de,ğmuş erkek ve dişi Karayaka kuzularının ortalama değum ağırlıkları arasındaki fark (0.41 Kg.) bu çalışmadakinden daha büyük bulunmuştur (1). Tek doğmuş erkek ve dişi kuzuların 3 aylık orta-lamaları arasındaki fark erkekler lehine olmak üzere Karayakalarda 4.76 Kg. (1) ve lvesilerde 2.69 Kg. dır (17) ki, bunlar Dağlıç kuzu-larının 84 günağırlığı için bulunmuş olan 1.26 Kg. lık farktan belirli bir şekilde fazladır.

Çevre Faktörlerinin Ağırlık tzerine Etkisi 9

Tablo-3'te kuzu ağırlıklarının erkek esasına göre düzeltilmesine mahsus dÜ7.eltme .aktörleri de verilmiştir. Bütün kuzuların ağırhk-ların~ cinsiyet bakımından eşit bir düzeye getirmek için dişi kuzuların doğum ağırlıklarına 0.24 Kg., sütten kesme ağırlıklarına ise i.26 Kg.

eklenmesi maksada yeter. Bu faktörler Çifteler Harasında yetiştirilen Dağlıç kuzuları ile benzer şartlarda yetiştirilen ve 2-3 aylıken sütten kesilen diğer Dağlıç kuzularının doğum ve sütten kesme ağırlıklarını cinsiyet bakımından standardi7.e etmede kullanılabilirler.

Kuzunun Süt/en Kesmedeki Yaşının Etkisi: Sütten kesmedeki ağırlı-ğın yaşa regresyonu o.i26 Kg. bulunmuştur; yani sütten kesme

sı-rasında (takriben 65-104 gün arası, ortalama 84 gün) kuzular günde ortalama olarak 126 gr. kazanmakta idiler. Bu değeri Hazel ve Terrill (14) ortalama olarak 120 günlükken sütten kesilen Rambouillet ku-zularında 0.202 Kg., Yalçın ve Richard (31) 76 günde sütten kesilen melez kuzularda 0.280 Kg. olarak tespit etmişlerdir. Dağlıç kuzuların-da sütten kesme sırasınkuzuların-daki günlük ağırlık artışının yukarkuzuların-da bildiri-lenlcrden az olması büyük çapta besleme şartlarının yukardakikre oranla kötü olmasının bir sonucudur. Gerçekten Eskişehir bölgesinde meraların Haziran ayında fakirleşmesile kuzular sütten kesmeye doğ-ru gerek analarından ve gerekse meradan yeterli besin alamamak-tadırIar.

Kuzular arasi'nda büyüme hızı bakımından yapılacak seçimin isabet derecesin; arttırmak için sütten kesme yaşının .arklılığ'.!1ın et-kisini uygun bir metodla gidermek gereklidir. Shclton ve Campbell (24) kuzuların ağırlıklarını yaşlarına göre düzeltmede kullanılabi-lecek metodları mukayese etmişler, her yıl için ayrı bir regresyon kat- ' sayısı veya bütün yıllar için bunların ortalamasını kullanmak suretile seçimin isabet derecesinin en etkili bir şekilde arttığını bildirmişler-dir. Dağlıç kuzuları için bulunmuş olan 0.126 Kg. değeri, yılların etkisi Least Square tekniği ile giderilmiş olduğundan, her yıl için bu-lunacak regresyon katsayılarının ortalaması ile qdeğerIidir. Buna göre, beslenme şartlarının~ormaıdcn çok farklı olmadığı yıllarda ve bu çalışmadakine benzer' yaşta sütten kesme yapılan Dağlıç sürü-lerinde, bu değerin düzeltmeler için kullanılması idealolmasa bile faydalıdır. Şüphesi7. en ideal dÜ7.eltme haftalık veya 15 günlük ağır-lıkların interpolasyonu (Warwick ve Cartwright, 29) veya her yıl için ayrı bir regresyon katsayısının hesaplanması ile yapılan düzelt-medir.

Kuzunun Doğum Tipinin Etkisi: İncelenen Dağlıç sürüsünde ikiz doğum oranı çok düşük olduğundan (% 1.8) Least Squares analiz-lerinde doğum tipinin etkisi dikkate alınmamıştır. Bununla beraber

10 Cahiı Yalçın

doğum tipinin etkisi hakkında bir fikir edinmek için ikiz kuzuların bildirilen faktörler bakımından düzeltilmiş ortalama ağırlıkları da hesaplanarak tek doğmuş kuzuların ağırlıkları ile birlikte 4 nu-maralı tabloda verilmiştir.

TABLO: 1.

Kuzunun Doğum Tipinin Etkisi

i Doğum Doğum Ağırlığı i Sütten K. Ağırlığı

i

---- - •..

---Tipi Kayıt Ortalama Standart Kayıt Ortalama Standart Sayısı Değer (Kg.) Hata (Kg.) Sayısı Dcğcr (Kg.) Haıa (Kg.)

i

----Tek 1746 3.56 0.01 1187 20.50 0.08

İkiz 44 :1.82 0.06 8 18.43 0.33

---- -

_._---Fark ... 0.74 0.06 ... 2 .07 0.50

Görüleceği gibi ikiz doğmuş kuzular tek doğmuş olanlara bakın-ca doğumda 0.74 Kg., sütten kesmede 2.07 Kg. daha hafif gelmiş-lerdir ve bu farklar istatistikman önemli bulunmuştur (P <0.05). H~r iki ağırlık bakımından ikiz ve teklerde variyansların önemli de-reeede farklı bulunması (ikizlerde daha az) ve kayıt sayılarının ayni olmaması dikkate alınarak önem kontrolü Snedecor (27) tarafından verilen (Kısım 4.9, S. 97) özel metodla yapılmıştır.

Tek ve ikiz d<ğmuş kuzuların ortalama de ğum ağırlıkları ara-sındaki fark teklcr lehine olmak üzere yerli ve yabancı ırkıarda 0.67-1.37 Kg. arasında bulunmuştur (', 4, 5, '7, 26, 3')' Bu çalışmada Dağ-lıç kuzuları için bulunmuş 0.74 Kg. lık fark diğer ırklar için elde edi-lenlere benzemektedir. Buna karşılık sütten kesme sırasında tek ve ikiz kuzular arasındaki ağırlık farkı (2.07 K.) diğer ırklar için bil-dirilenlerden küçüktür (5,14, '7,25,26,3')' Mevcut çalışmada, özellikle ikizlerin sütten kesme ağırlığı çok az sayıda kayıta (8 adet) dayanılarak hesaplanmış olduğundan tekieric olan farkın gerçeğe uygun ola-rak tespit ediiememiş olması mümkündür.

Tablo-4'te görüleceği gibi, tek doğmuş Dağlıç kuzularının or-talama doğum ve sütten kesme (84 gün) ağırlıkları sırasile 3.56 ::f:: 0.0i

Kg. ve 2°.5° ::!:: 0.08 Kg. bulunmuştur. Bu değerler ananın yaşı, kuzunun cinsiyeti ve doğum yılı bakımından genel ortalamaya doğru düzeltilmiştir. Çukurova Harasındaki tek doğmuş erkek ve dişi İvesi kuzularının ortalama doğum ağırlıkları Köseoğlu ve Aytuğ (, 7)'un çalışmasında sırasiIe 4.39 ::f:: 0.06 Kg. ve 4.' 2 ::f:: 0.06 Kg. olarak bulunmuştur. Ayni ortalamalar Ceyhanpınarı Devlet Cretme Çift-liğinde doğmuş İvesi kuzuları için 4.54 ::J:: 0.05 Kg. ve 4.21 ::f:: ö.04 Kg. (32), Karayaka kuzuları -için 4.86 :i:: o. i4 Kg. ve 4.45 ::l: o.i3

Çevre Fakılirlerinin Ağırlık Üzerine Etkisi II

Kg. dır (ı). Özcan (23) tek doğmuş Sakız ve İmroz kuzularında ortalama doğum ağırlıklarını sırasile 4.64 :i:: 0.07 Kg. ve 4.42 ::i: o. ı6 Kg. olarak, Batu ve Özcan (4) ise bu çalışmamn yapıldığı Çifteler Harasındaki tek doğmuş Karagül kuzularının ortalama doğum ağır-lığını 3.43 Kg. olarak vermişlerdir. Dağlıç kuzularının ortalama do-ğum ağırlığının diğer ırkıardan az bulunmuş olması ırka ya da gebe-liğin son döneminde koyunlara yeterli yem verilmemiş olmasına at-fedilebilir. Ayni kuruluştaki Karagül kuzularında da benzer durumun mevcut olması sonuncu ihtimali deste~lemektedir. Diğer çalışma-larda ortalama sütten kesme yaşı farklı olduğundan, bu çalışmada elde edilen değeri onlarla direkt olarak karşılaştırmak mümkün değildir. Bununla beraber, değumdaki lıandikaplı duruma rağmen kuzuların 84 günde 20.50 Kg. a ulaşmaları mevcut şartlar içinde normal bir büyümeyi ifade etmektedir.

Kuzunun Doğum Ağırlığının Etkisi: Bu çalışmada incelenen Dağlıç kuzularının doğum ağırlıkları ile sütten kesme ağırlıkları arasındaki korrelasyon 0.33 ::i: 0.03 bulunmuştur (P <o.oı). Buna göre, sütten kesme ağırlığındaki variyasyonun önemli bir kısmının (yaklaşık ola-rak

%

ı ı) kuzuların doğum ağırlıklarının farklılığından ileri geldiği anlaşılmaktadır. Bonsma (6) Güney Afrika'daki Merinos melezi ku-zuların doğum ağırlıkları ile 84 gün ağırlıkları arasında 0.4 ı, Yalçın ve Bichard (3 ı) İngiltere'deki melez kuzuların çeşitli yıllardaki do-ğum ve ı05 gün ağırlİkları arasında 0.34 - 0.49, Özcan (23) İmroz ve Sakız kuzularının doğum ve 9° gün ağırlıkları arasında sırasile 0.34 ve 0.5 i seviyelerinde korrelasyonlar tespit etmişlerdir. Sakız ku-zuları için elde edilen değer hariç diğer korrelesyonlar bu çalışmada elde edilenlere benzemektedir. Dağlıç kuzuları için bulunmuş olan 0.33 değeri, kuzuları sütten kesme ağırlıkları bakımından mukayese ederken doğum ağırlığınin etkisini gidermeyi gerektirecek büyük-lükte ve önemdedir. Bu çalışmada sütten kesme ağırlığının doğum ağırlığına regresyonu ı .38 ::i o. ı 2 Kg. bulunmuştur.

Ananın Caızlı Ağırlığının Etkisi:

ı

964 yılı ağırlık kayıtları kulla-nılarak koyunların doğumdaki ağırlıkları ile kuzuların doğum ve sütten kesme ağırlıkları arasındaki yaş-içi korrdasyon katsayıları ,sırasile 0.30 1.:0.06 ve 0.45 :::!:: 0.06 bulunmuştur. Buna göre, ayni

yaştaki koyunlardan doğum sırasında ağır olanlar nispeten ağır ku-zular meydana getirmekte, bu kuzular sütten kesme sırasında da hafif koyunların kuzularından ağır olmaktadır. Koyunun canlı ağır-lığı ile kuzusunun doğum ağırlığı arasındaki pozitif korrelasyon muh-temel olarak ağır anaların pre-natal devrede yavruları için daha iyi bir besleme ortamı sağlamalarından ileri gelmektedir. Bosnma (6)

12 Cahit Yalçın

Merinos ve Merinos melezi koyunların canlı ağırlıkları ile kuzularının doğum ağırlıkları arasındaki korrelasyonu mevcut çalışmada elde edilenden biraz daha yüksek (0.49) bulmuştur.

Kuzuların hayatlarının ilk 2-3 ayı içindeki büyümeleri büyük çapta analarının süt verimi ile ilgili olduğundan, bu çalışmada ananın canlı ağırlığı ile kuzusunun 84 gün ağırlığı arasında bulunmuş olan korrelasyon (0.45) ayni zamanda ananın canlı ağırlığı ile süt verimi arasındaki korrelasyon olarak ta değerlendirilebilir. Buna göre, ayni yaştaki Dağlıç koyunları arasında, ağır olan koyunların hafif olan~ lara göre daha fazla süt vermeleri şcklinde bir eğilimin mevcut ol-duğu söylenebilir. Canlı ağırlıkla süt verimi arasındaki korrelasyon İtalya'daki Lange ırkında 0.45 (20), Sopravissana ırkında 0.04 - O.i i (2 i), Sakız ve İmroz ırkıarında sırasile 0.42 ve 0.28 olarak (23) hesap-lanmıştır. Mevcut çalışmada clde edilmiş olan 0.45 değeri, hakiki süt verimlerine dayanan yukardaki değerlere genellikle benzemek-tedir.

Özet ve Sonuç

Bu çalışmada, Çifteler Harasındaki Dağlıç kuzularının doğum ve sütten kesme ağırlıklarında variyasyon meydana getiren bazı çev-re faktörlerinin etki paylarının incclenmesi ve bunların düzcltme faktörü olarak kullanılması imkfı.nlarının araştırılması amacı güdül-müştür. Araştırmada Çifteler Harası Dağlıç sürüsünde i962-66 yıl-larında doğmuş i746 tek kuzunun doğum ağırlıkları ile bunlardan i i87 sinin sütten kesme ağırlıkları kullanılmıştır. Doğum ağırlığı üze-rinde ananın yaşının, kuzunun cinsiyetinin ve doğum yılının; sütten kesme ağırlığı üzerinde ise bu faktörlerle b~rlikte kuzunun sütten ke-medeki yaşının etkisi Least Squares Metodu ile araştırılmış ve bu faktörlere ait etki payları hesaplanmıştır. Bu çevre faktörlerinden herbirinin incelenen karakterler üzerindeki etkisi yüksek derecede önemli bulunmuş (P<O.OI), bunların doğum ve sütten kesme ağırlık-larındaki variyasyonun sırasile

%

i9 ve 37 sini meydana getirdikleri tespit edilmiştir. Her iki karakter üzerinde ananın canlı ağırlığının ve kuzunun doğum tipinin, sütten kesme ağırlığı üzerinde ise doğum ağırlığının etkisi ayrı olarak araştırılmış, bu faktörlerin etkileri de istatistikman önemli bulunmuştur. İncelenençevre faktörleri için bulunmuş olan etki paylarının düzcltme faktörü olarak kullanılma imkanları tartışılmıştır.

Kuzuların ortalama doğum ve sütten kesme ağırlıkları sırasilc 3.56:f: 0.01 Kg. ve 20.51 :f: 0.08 Kg. olarak tespit edilmiştir.

Ku-Çevre Faktörlerinin Ağırlık Üzerine Etkisi 13

•

zuların ağırlıklarımn ananın ya~ı ile birlikte 6 ncı y~a kadar düzenli bir ~ekilde arttığı, 7 nci ya~tan itibaren tedricen azaldığı görülmü~-tür. Erkek kuzular di~i kuzulardan ortalama olarak 0.24 Kg. daha ağır doğmu~lar, sütten kesmede de

ı

.26 Kg. daha ağır gclmi~lerdir. Tek doğmu~ kuzularla ikiz doğmu~ kuzuların ortalama ağırlıkları arasında tek doğmu~lar lehine doğumda 0.74 Kg. sütten kesmede 2.07 Kg. fark bulunmu~tur. Doğum ve sütten kesme ağırlıkları ile ananın canlı ağırlığı arasındaki korrclasyonlar bu sürüde sırasİle 0.30 :l:: 0.06 ve 0.45 :l:: 0.06, doğum ağırlığı ile sütten kesme ağırlığı ara-sındaki fenotipik korrelasyon ise 0.33 :l:: 0.03 olarak hesaplanmıştır. Sonuç olarak, incelenen çevre faktörlerinin Dağlıç kuzularının doğum ve sütten kesme ağırlıklarında önemli variyasyonlar meydana getirdikleri, bunlardan bazıları için hesaplanmı~ olan düzeltille fak-törlerinin mevcut sürüde ve benzer ~artlarda yeti~tirilen Dağlıç sü-rülerinde düzeltme faktörü olarak kullanılabilecekleri, doğum ve sütten kesme ağırlıkları bunların kullanılmasile düzeltildiği taktirde bu ağırlıklar üzerinde yapılacak seleksiyonun daha etkili olacağı anla~ılmaktadır .

SUMMARY

Weight records of

ı

746 Dağlıç lambs, obtained from

ı

962 to

ı

966 inclusive at Çifteler State Farm were analized to study the ef-fects of age of dam, sex and year of birth of lambs on birth weigth and weaning weight, and age at weaning on weaning weight. The mag-nitudes of these effects were estimated by Least Squares Procedure . All of these environmental factors were found to influence birth we-ight and weaning wewe-ight highly significantly, the Rı values due to them being

%

ı

9 and

%

37, respectively. Effects of birthtype of lamb and weight of dam on both traits, and that of birth weight on weaning weight wcre determined in separate analyses; these alsa were found

si~nificant. .

Average birth weight and weaning weight of lambs increased with dam's age up to 6 years and then gradually declined to 9 years Male lambs wcre heavier than females by 0.24 Kg. and 1.26 Kg. at birth and at weaning (84 days), respectively. Single lambs weighed 0.74 Kg. and 2.07 Kg. more than twins at these stages. Regression of weight on age at weaning was O.

ı

26 Kg. Weight of dam signifi-cantly influenced birth weight and weaning weight of lambs, corre-lation with these weights being 0.30 and 0.45, respectivcly. Corre-lation between birth weight and weaning weight was found to be 0.33

14 Cabit Yalçın

on 1070 pairs of observations. The use of the least squares estimates of the environmental factors studied for correcting lamb weights are discussed.

Teşekkür: Yazar, Çifteler Harası Koyunculuk Şubesi kayitların~~

mevcut araştırma için kullanılmasına müsaade eden Çifteler Harası ilgililerine ve özellikle ilgili şubenin şefi Uzman Yet. Hek. Hilmi Kö-seoğlu'na teşekkürü borç bilir.

LtTERATÜR

1 - Arıtürk, E. 196i. Karakôj Harası Karayaka koyunlarındadoğum ağirlığı ve Canlı ağırlık artışı. A-Ü. Yet. Fak. 'Derg., Ci lt 8, No.

I: 17. ' ,

2 - Barmcoat" C. R., Logan, A. G., and G~aiıt, 'A. i. 1949. Milk

secretion studies with

N.Z.

Romney ewes.

J.

Agrie. Sci., 39: 44.

3 -Bat~, S., Arıtürk" E., ve Kutsal, A. 1962. Evcil Hayvanlarda

Jstatistik Varyasyon. A.Ü. Yet. Fak. Yayınları :138, Ankara.

4 - Batu, S., ve Özcan, H. i966. Çifteler Harasında Yetiştirilen

Ka-ragül koyunlarının mmjolojik vasıfları, verimleri ve uygulanan

yetiş-tirme metodları. Lalahan Zoot. Araşt. Enst. Derg., Cilt 6, Sayı

3-4: 135.

5 - Blackwell,' R. L., and Henderson, C. R. 1955. Variation in

fleece weight, weaning weight and birth weight of sheep under farm

conditions.

J.

Anim. Sei., 14: 831. '

, .

6 - Bonsma, F. N. i939. Factors influencing the growth and ,development

of lambs, with special reference to crossbreeditzg of Merino Sheep for

fat-lamb production in South Africa. Pu bL. Univ. 'Pretoria, Series

1, No. 48.

7 -Burris, M.

J..

and Baugus, C. A. 1955. Milk consumption and

growth of suckting lambs.

J.

Anim. Sci., 14: 186.

8 - Dickerson, G. E.,1959.' Techniques for research in quantitative animal geneties. Techniques and Procedures. in Animal ProductionRe~

search. Edited by A.B. Chapman. American Society of Aninıal

Produetion, Beltsville, Maryland.

9 - Donaıd, H. P. 1962. Effect on production records of sex' of lrımb,

twinning, and dam's age in a grassland flock. Anim. Procl., 4: 369.

iO - Düzgüneş, O. 1963. Jstatistik. Premipleri ve Metodları. Ege Ü ni-versitesi Matbaası, İzmir.

Çevre Faktörlerinin Ağırlık Üzerine Etkisi 15

1i - Felts, V. L., Chapnıan, A. B., and ?ope, A. L. 1957. Esti-mates oj genetic and phenotypic parameters jor use in a jarm jlock ewe selection index. J. Anim. Sei., 16: 1048 (Abs.).

12 - Finci, M. 1957. The improvement of the Awassi breed oj sheep in lsrael. The Weizmann Seienee Press of Israel, Je~usalem. 13 - Hazel, L. N. i946. The covariance analysis oj multiple classification

tables with unequal subclass numbers .. Biometries BuB. 2: 2I. 14 - Hazel, L. N., and TerrilI, C. E. 1945.Ejjects of some

environmen-tal jactors on weanling traits oj ragne Rambouillet lambs. J. Anim. Sei., 4: 331.

15 - Hazel, L. N., and TerrilI, C. E. 1946.Ejjects oj some environmen-tal jactors on weanling traits oj range Columbia, Corriedale and Targ-hee lambs. J. Anim. Sei., 5: 3i8.

16 ..- Karanı, H. A., Chapnıan, A. B., and Pope, A. L. 1949.Some oj the sources of variation in body weight, rate oj gain, type and condi-tion oj lambs raised under jarmjlock conditions. J. Anim. Sei., 8: 606 (Abs.).

17 - Köseoğlu, H., ve Aytuğ, C. i96i a. Çukurova Harası lvesi

ku-zularının canlı ağırlıkları üzerinde incelemeler ..Lalahan Zoot. Ara~t. Enst. Derg., Sayı i i: 87.

18 - Köseoğlu, H., ve Aytuğ, c, 1961b. Çukurova Harası lvesi ko-yunlarının süt verimleri üzerinde araştırmalar. Lalahan Zoot. Ara~t.

Enst. Derg., sayı lO: 100.

19 - Kutsal, A. ve ÜnaIp, A. i955. Çukurova Harası lvesi koyunla-rının çeşitli verimleri bakımından incelenmesi. Türk Yet. Hek. Dem. Derg., Sayı 110-111: 2520.

20 - Mason, i. L., and Dassat, P.

ı

954. Milk, meat, and wool pro-duction in the Langhe sheep oj ltaly. Z. Tierz. Züeht BioL.,62:

ı

97. 2

ı -

Mason, i. L., and Dassat, P. i958. The genetics of milk, wool

and meat production in the Sopravissana (upper Visso). sheep oj ltaly. Z. Tierz. Züeht Biol., 7I: 3i5.

22 - Nelson, R.H., and VenkatachaIanı, G. 1949. Estimates of • heritability oj birth weight and weaning weight oj lambas. J. Anim.

Sei., 8: 607 (Abs.).

23 - Özcan, H. 1965. Çeşme(Sakız) ve lmroz koyunlarında beden yapısı, süt ve yavru verimleri, yapağı karakterleri ve bunların diğer memleket-lerdeki süt koyunları ile mukayesesi ve bilhassa sütçülük yönünden ıslahı tedbirleri. A.ü. Yet. Fak. Yayınları: i77, Ankara.

•

ı6 Cahit Yalçın

24 - Shelton, M., an«! Campbell, F. 1962. Injluence ojenviromental

adjustments on heritability oj weaning weight oj range Rambouillet lambs.

J.

Anim. Sei., 21: 9

ı.

25 - Sidwell, G. M., and Grandstaff,

J.

O. 1949. Size of lambs at

weanıng as. a permanent characteristic oj Navajo ewes.

J.

Anim. Sei., 8: 373.

26 - Sınith, H.

J.,

and Lidvall, E. R. 1964. Factors ajjecting birth weight, daily gain and 120-day weight oj Hampshire lambs.

J.

Anim. Sei., 23: 854 (Abst.).

27 - Snedecor, G. W. 1956. Statistical Methods, 5 th ed., Iowa State College Press, Ames, Iowa;

28 - Sönınez, R. 1955. İvesi koyunlarının vücut yapılışIarı, çeşitli verim-leri ve bunların diğer yerli koyunlarta çeşitli verimverim-leri bakımından mu-kay,esesi. A,D. Zir. Fak. Yayınları: 74, Ankara. ' 29 - W~rwick, B.. L., and Cartwright, T.C. 195~. Adjustment of

milk lamb weaning weights to a standart age.

J.

Anim. Sei., 17: 52

ı.

30 -:-YaIçm, B..C. 1963. A study oj some aspects oj crossbred sheep

pro-duction in Great ~ritain. (Ph. D. Thesis), University of Durham, K~ng's College, NeweastIe-upon-Tyne. .

31 - Yalçm, B. C., and Bichar..d, M. 1964. Crossbred sheep production.

I. Factors al/ecting production jrom the crossbred ewe jlock. Anim. Prod., 6: 73.

32 - Yarkm,

1.,

ve Eliçin, A. 1966. lvesı koyunlarının vücut yapılışları

ve 'verimleri üzerinde araştırmalar. A.D. Zir. Fak. Yayınları: 226.' Ankara .

33 - Yates, F. 1934. The analysis of multiple classifications with unequal numbers in the dij/erent subclasses.

J.

Amer. Stat. Assn., 29: 5ı. Yazı "Dergi Yazı Kuruluna" 7.2.1969 günügelmiştir.