• Sonuç bulunamadı

Dünya yanarken Türkiye kendini nasıl kurtardı?:İkinci Dünya Savaşı'na girmeme, İsmet İnönü'nün olduğu kadar Numan Menemencioğlu'nun da eseri

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Dünya yanarken Türkiye kendini nasıl kurtardı?:İkinci Dünya Savaşı'na girmeme, İsmet İnönü'nün olduğu kadar Numan Menemencioğlu'nun da eseri"

Copied!
1
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

y y \J /\r

8

SİY A SE T 8 5

- T

T- ? t'- * < \û l.

SELlM DERİNGİL

İ

k inci D ünya S a v a şı, S u m a tra ’dan Sibirya’ya, N ije ry a ’dan N o rv eç’e uzanan evrensel bir afetti. Dünya tarihi­ nin gördüğü bu en büyük ve en korkunç savaştan Türkiye Cumhuriyeti yara almadan kurtuldu. Ül­ kenin coğrafi konumunun duyarlılığı 1941 yılının bölge haritasına bakıldığında en çarpıcı biçimde ortaya çıkmaktadır. W inston Churchill’in sözle­ riyle bu dönemin Türkiyesi Nazi egemenliği altın­ daki Avrupa’nın içine uzanan, “ büyük, uzun ve az gelişmiş bir kara kitlesiydi.” Türkiye, çevresi­ ni sarmış bulunan yıkım ağının dışında kalmayı nasıl başardı? Bu başarı İsmet İnönü’nün ve onun yakın çevresini oluşturan kadronun eseri olarak hatırlanacaktır ve Cumhuriyet’in Kurtuluş Sava­ şımdan sonra geçirdiği en kritik evredir.

İnönü’den sonra bu dönemin dış politikasında en etkin isim Numan M enem encioğlu’dur. 1939-1944 yıllarında Dışişleri Genel Sekreterliği ve Dışişleri Bakanlığı yapmış olan Menemencioğlu, genç Cumhuriyetin en yetenekli diplomatıdır. O layların gelişm esini konu alan bu kısa “ kuşbakışı” çalışmaya girerken sorulması gere­ ken soru şudur: İnönü ve kadrosu ikinci Dünya Savaşı’nı nasıl görüyorlardı? Bu sorunun kesin ya­ nıtı ise şudur: Savaş AvrupalIların kendi iç çeliş­ kilerinden kaynaklanan sorunların sonucu patlak vermiştir ve Türkiye’nin bu savaşa her ne pahası­ na olursa olsun bulaştırılmaması gerekmektedir. Cumhuriyetin ilanından savaşın patladığı 1939 yı­ lm a kadar ancak 16 yıllık çok kısa bir süre geç­ miştir. Türkiye, ucu Balkan Savaşları’na kadar uzanan bir kıyım ve yıkım süreci yaşamıştır. Ül­ ke, ancak yeni yeni ve çok cılız toparlanma belir­ tileri göstermektedir. Savaş en büyük tehlike ve en son istenilecek şeydir, Türkiye bu “ dünya yangınından” hiçbir menfaat ummamak ve hiç­ bir maceraya girişmemelidir. Ancak meselenin bir diğer boyutu vardır. Türkiye’nin coğrafi konumu bu “ dünya yangım” karşısında tarafsızlığım ilan ederek edilgen bir tutumla yetinmesini ola­ naksız kılmaktadır. Türkiye her türlü siyasi önle­ mi almak, her türlü askeri hazırlığı da yapmalıdır.

1930’ların Avrupası ve Türkiye: 1930’ların or­

talarına doğru M ussolini’nin saldırgan politikası Türkiye’yi Sovyetler’in yanı sıra İngiltere’nin de dostluğunu aramaya sevketmiştir. Böylelikle

Tür-•

_

*

9

- - -

...

— ; '

---

--ikinci Dünya Savaşı’na girmeme, İsmet İnönü’nün olduğu kadar Numan Menemencioğlu’nun da eseri

kiye’nin batısına yönelecek bir tehlikeye karşı sa­ vunmak için güçlü bir donanması olan İngiltere ile yakınlaşma süreci başlamış oidu. Ancak bu­ rada anlaşılması gereken önemii nokta şudur: Bü­ tün askeri anlaşm alar, aslında hiç makbul olmayan, fakat en son kertede ve en zorunlu hal­ lerde başvurulacak “ sigorta poliçeleri” olarak al­ gılanıyordu. İkinci Dünya Savaşı’nın yaklaştığı günlerde (Haziran 1939) İngiltere ile girişilen ant­ laşma müzakereleri de bu bağlam içinde görü­ lüyordu.

İngiltere, Türkiye’den ne bekliyordu? Her şey­ den önce İngiltere ve özellikle Başbakan Winston Churchill, Türk ordusunu zengin bir asker kay­ nağı olarak görüyordu. Türkiye’nin bu potansi­ yeli doğrudan doğruya devreye sokulm ak isteniyordu. A ncak, 1943’ten sonra bu görüş da­ ha ziyade Türkiye’nin hava üsleri vermesi doğrul­ tusunda değişecekti. Türk tarafı ise ülkenin ve ordunun modern savaşın gerçekleriyle karşı kar­ şıya kalındığında neredeyse savunmasız olduğu­ nu görüyorlardı. Hava huvvetleri yok denecek kadar az, uçaksavar bataryaları yetersiz, bütün can alıcı sanayi bölgeleri kolayca vurulabilecek yerler­ de olan ülkenin yöneticileri savaşın dışında kal­ mak için ne gerekirse yapmayı birinci amaçları haline getirdiler. Ingiliz kurmayları, Batıdan ge­ lecek bir saldırıda Trakya'nın ve İstanbul’un bir iki gün içinde yitirileceğini kendi aralarında ka­ bul ediyorlar, Boğazlar’da Türkiye’nin “ süresiz” bir direniş gösterebileceğinden söz ediyorlardı. An­ cak Türk tarafına doğal olarak bunlar söylenmi­ yor, .Almanya için hem İngiltere ve hem de Fransa ile çarpışmanın büyük bir “ moral yük” olacağı savunuluyordu. Ayrıca Fransa ünlü “ Maginot

1941 yılında Türkiye ve çevresinin haritasına bakıldığında, ülkenin çoğrafi konumunun duyarlılığı çarpıcı bir biçimde görülür. W. Churchill’in sözleriyle bu dönemin Türkiyesi, Nazi egemenliği altındaki Avrupa’nın içine uzanan, “Büyük, uzun ve az gelişmiş bir kara kitlesi” idi.

“ Mihveri’e katıldı. Yugoslavya ve Yunanistan, ni­ san ayında Alman kuvvetlerince işgal olundu. Böy- lece Naziler, Türkiye’nin bütün batı hudutlarına dayandılar. Güneydoğuda ise Suriye, Almanya yanlısı Fransız Vichy hükümetinin elindeydi. Irak’- ta Alman yanlısı subaylar yönetimi ele geçirdiler.

İran ise İngiltere ve Sovyetler’in işgaline maruz ka­ lıyordu.

Türkiye’nin ayakta kalan son müttefiki İngiltere, ölüm kalım mücadelesi veriyordu. Kı­ sacası Türkiye’nin kendini tehlikede hissetmesi için tüm koşullar mevcuttu. Bu ortamda Türkiye, ken­ dini “ yeniden sigortalam ak” ihtiyacını hissetmiş ve 18 Haziran 1941 ’de Türk-Alm an Dostluk ve Saldırmazlık Paktı imza edilmiştir. Bundan bir­ kaç gün sonra da Almanya, Sovyetler Birliği’ne saldırmıştır. Her ne kadar bu saldırı Türkiye’de bazı çevrelerce olumlu karşılanmışsa da İnönü, uzun vadede bir Alman zaferinin Türkiye’nin le­ hine olmayacağını biliyordu. Türk-Alman antlaş­ m asını o zam anın k oşulları göz önünde bulundurularak değerlendirmek gerekir.

Türkiye’ye yapılan toprak önerileri: Tüm savaş

boyunca savaşan her iki taraf da Türkiye’ye top­ rak teklif etmekten geri kalmamıştır. Buna karşı­ lık İnönü, Türkiye’nin hiçbir devletten toprak talebi olmadığım her fırsatta yinelemiştir. 1941 ya­ zında Almanya, Sovyetler Birliği topraklarında Türk soylu halkların yaşadığı yerlerden Türkiye’ye bağlı bir devlet oluşturulmasını A nkara’ya öner­ miştir. Türkiye’de sağ-Turancı çevreleri hedef alan bu önerinin, İnönü ve yakın çevrelerinde ilgi gör­ mediği kesindir. İlginçtir ki buna benzer öneriler İngiltere’den de gelmiştir. 1941 ’de

Yunanistan’-lardır. Her ne pahasına olursa olsun direnilmeli, bu kritik birkaç ay kazanılmalıydı. Özellikle Churchill, Türk ordusunu Balkanlar’da öngördü­ ğü bir “ temizlik harekâtı” na sokmak istiyordu. Ancak Churchill’in bu “ favori projesi” giderek yerini Amerika ve Sovyetler’in istekleri doğrultu­ sunda Türkiye’nin hava ve deniz üsleri vermesi şekline dönüştürüldü. Her iki şekliyle de durum Türkiye için ölümcül tehlike demekti.

30-31 Ocak 1943’te Winston Churchill, Adana’- da İnönü ile buluştu ve Türkiye ile İngiltere ara­ sındaki “ sağırlar diyalogu” en belirgin şeklini aldı. Türk tarafı, İngiltere’den savaşa girmenin önko­ şulu olarak yüklü miktarda savaş malzemesi isti­ yordu. İngiltere’nin ise bu miktarda malzemeyi vermesi olanaksızdı. Bunu bilen İnönü ve Mene­ mencioğlu, ünlü “ Adana Listeleri” ni savaşa gir­ meden zaman kazanmanın en geçerli yöntemi olarak kullandılar. Bu toplantıda Churchill ve çev­ resinde Numan M enemencioğlu’na karşı olduk­ ça yoğun bir muhalefet oluştu. H atta birkaç ay sonra onun ve İnönü’nün uyguladığı yöntemlere “ Gandivari” (Ghandiesque) sıfatı yakıştırıldı. Bu­ rada Hindistan bağımsızlığının önderinin adının bir kınama olarak kullanılması anlamlıdır.

İtalya, 8 Eylül 1943’te teslim oldu ve derhal Al­ man kuvvetlerince işgal olundu. Bu kargaşa ve boşluktan yararlanmaya çalışan Churchill, Rodos ve birkaç Ege adasını ele geçirip bunları Türkiye üzerinde baskı unsuru olarak kullanmak istedi. Rodos’taki İtalyan birliklerinin işbirliğine güve­ nen harekât tam bir fiyaskoydu. İngiltere’nin Türkiye’nin burnunun dibinde yenilgiye uğraması ve Almanya’nın hâlâ ne denli güçlü olduğunun

or-Dünya yanarken Türkiye kendini nasıl kurlardı?

H attı” na sahipti ve “ Fransa’ya doğrudan saldırı çok düşük bir olasılıktı.”

Buna ek olarak onlara göre Polonya, Alman­ ya’nın arkasından büyük bir taarruz başlatacak­ tı. Yani, Türkiye’yi yanlarına çekmeye çabalayan

İngiliz müzakerecileri tehlikeleri küçümsüyor, kü­ çümsemedikleri yerde de anlamıyorlardı.

Nazi-Sovyet Paktı ve Fransa’nın çöküşü: Mü­

zakerelerde tahmin edilenlerle gerçekte yaşanan­ lar arasındaki uçurum İnönü ve kadrosunun tem­ kinli olmakta ne denli haklı olduklarını bütün çar­ pıcılığıyla ortaya koydu. 23 Ağustos 1939 tarihinde imzalanan Nazi-Sovyet Paktı, Türkiye’de şok.ya- ratırken, Avrupa’nın en güçlü ordusuna sahip ol­ duğu sanılan Fransa’nın birkaç hafta zarfında çöküşü, (Haziran 1940) “ Maginot Hattı” hakkın­ da söylenenlerin boş laf olduğunu kanıtlamıştı. 18 Ekim 1939’da Türkiye, İngiltere ve Fransa ara­ sında akt olunan anlaşma, Türkiye’nin 1. Dünya Savaşı’nda olduğu gibi zayıf tarafa katılarak mah­ vına sebep olabilecek bir “ ayak bağı” mı olacak­ tı? 11 Haziran 1940’ta İtalya, resmen savaşa katılmış ve böylece yukarıda sözü edilen antlaş­ ma yürürlüğe girmişti. İngiltere ve Fransa, bunun üzerine Türkiye’ye savaşa girmesi yolunda yoğun baskı uyguladılar. Yani yıkılmakta olan bir ülke tarafından bir diğerine savaşa girmesi için telkin­ de bulunuluyordu. Türkiye, bu aşamada savaşa girmeyi reddetti ve “ savaş dışı” konumunu res­ men beyan etti. Her ne kadar İngiliz ve Türk “ resmi” tarih tezlerinde bugünlerde İngiltere’de

Türkiye’nin savaşa girmemesine “ göz yumulmuş” olduğu görüşü yaygın ise de bu görüş yanlıştır. İn­ giltere, Türkiye’nin davranışını en sert dille kına­ mış fakat kendisi de savunmada olduğu için pek bir şey yapamamıştır.

Yunanistan’ın işgali: Türkiye’yi çok etkileyen

bir diğer gelişme de 28 Ekim 1940’ta İtalya'nın Yu­ nanistan’a saldırısı ve bunu izleyen Italyan boz­ gununun sonucu, Alm anya’nın 6 Nisan 1941 ’de o ülkeye girmesidir. Türkiye’nin çok yakınında ce­ reyan eden bu trajediden önemii dersler çıkarıl­ mıştır.

Mayıs 1940’ta İngiltere Dışişleri, Yunanistan’ı koruma “ görevinin” Türkiye’ye verilmesini dü­ şünüyor ve bunu Türkiye’nin çok sayıda askeri ol­ duğu için üstlenebileceğini öne sürüyordu. Ancak, İnönü böyle bir işe bulaşmakta hiçbir menfaat gör­ müyordu. İnönü’nün bu görüşünün ne denli isa­ betli olduğu Alman ordularının Yunanistan’ı işgali sırasında meydana çıktı. Ingiliz desteğinin yeter­ sizliği ve Alman kuvvetlerinin üstünlüğü kısa za­ manda Yunanistan’ın kaderini tayin etti.

Almanya ile anlaşma, Almanya’nın SovyetJer’t saldırısı ve İran’ın işgali: 1941 yılına gelindiğin­

de, Avrupa’nın büyük kısmı Nazi hegemonyası al­

tın a g irm işti. B u lgaristan , M art 1941 ’de Numan Menemencioğlu.

da İngiliz direnişinin sonu yaklaştığı sıralarda Türkiye’ye İngiliz kuvvetlerinin çekilmesinden sonra Sakız, Midilli ve Sisam Adalarını işgal et­ mesi önerilmiştir. Ancak İnönü böyle bir girişi­ min Alm anya ile savaşa yol açabileceğini savunarak öneriyi geri çevirmiştir. 1941 mayıs ha­ ziranında İngiliz genelkurmayı Suriye’de Alman yanlısı Vichy Fransa’sına karşı tasarladığı hare­ kâtta Türk kuvvetlerinin Halep’i işgal etmesini önermiştir. Ayrıca savaşın muhtelif aşamaların­ da İngilizlerce, İran sınırı ve Musul üzerine öne­ riler yapılmıştır. İnönü ve Menemencioğlu, bu önerileri değerlendirirken her zaman ülkenin ha­ reket özgürlüğünü ön planda tutmaya çaba har­ cam ışlar ve bu ö n erilerin teh lik elerin i görmüşlerdir.

En kritik yıl 1943: 1943 yılı İkinci Dünya Sa-

vaşı’nın Türkiye için en kritik yılıdır. Bir yandan savaşı kazanmaya başlayan müttefikler Türkiye üzerindeki baskılarım arttırmışlardır. Diğer yan­ dan Alman kuvvetleri halen Türk topraklarına ko­ laylıkla darbe indirebilecek m esafede ve güçteydiler. İnönü ve Menemencioğlu bir şeyden emindiler: Türkiye’nin müttefiklere en çok yarar1 sağlayabileceği ve baskının doruğa ulaştığı bu evre atlatılabilirse muhtemelen düzlüğe çıkmış

olacak-taya çıkması İnönü ve Menemencioğlu’nun her za­ manki tezlerini doğruluyordu.

Kahire Zirvesi: Aralık 1943’te İsmet İnönü,

Franklin Roosevelt ve Winston Churchill’i bir ara­ ya getiren Kahire Konferansı, Türkiye üzerinde­ ki yoğun baskının son demleridir. İnönü ve Menemencioğlu, Churchill ile Roosevelt’in kar­ şısında en büyük direnişlerini sergilediler. Roose- elt’in Churchill’den ayrılmasına ve Türk görüşüne yakınlaştırılmasına çaba harcadılar. Churchill, Türkiye’de havaalanı inşaatına ivme kazandırıl­ ması ve 15 Şubat 1944 tarihine kadar İngiliz hava kuvvetlerinin Batı Anadolu’da üslendirilmiş olma­ sı üzerinde duruyordu. İnönü, “ Adana Listeleri” nde öngörülen silah miktarının yansının bile teslim edilmediğini, ayrıca verilen silahların kali­ telerinin düşük olduğunu vurguladı. Türkiye’ye verilen uçakların neden teslim alınmadığı sorusuna ise İnönü, bu uçakların “ eski model” oldukları yanıtını verdi. Bu müzakerelerden edinilen izlenim İnönü ve Menemencioğlu’nun zaman kazanmak için her dala tutunduklarıdır.

“Genel Plan Taktiği” ve Menemencioglu’nun istifası: Kahire’de verilen önemli ödün Türkiye’­

nin “ ilke olarak” savaşa girmeyi kabul etmesiy­ di. Bu aşamada yeni bir taktik uygulandı. Türkiye her fırsatta çarpışmaya hazır olduğunu belirtecek

t

L

ilip

\

T

*

Í

M İnönü ve Von Papen.

ve bunun Balkanlar’da gerçekleşecek bir “ genel plan” çerçevesinde olmasını isteyecekti. A ncak, gerek İnönü ve gerek Menemencioğlu Balkanlar’­ da Churchill’in “ favori projesinin” gerçekleşmesi olasılığının çok düşük olduğunu biliyorlardı. ABD ve Sovyetler kesinlikle böyle bir tasarıyı destekle­ miyorlardı ve onların desteği olmadan İngiltere tek başına böyle bir işe soyunamazdı. Genel politika bu çizgiye uydurulurken, İngiltere ve A B D ’yi tü­ müyle yabancılaştırmamak için bazı kritik konu­ larda ödünler verildi. Almanya’ya stratejik bir cevher olan kromun ihracatı durduruldu. Boğaz­ lardan geçiş yapan sivil görünümlü Alman savaş gemilerine o zamana kadar pek de titizlikle uygu­ lanmayan Montreux Antlaşması hükümleri uygu­ landı ve bunlar geçişten men edildi. Bu son konu Numan Menemencioğlu’nun istifasıyla sonuçlan­ dı. Menemencioğlu, uzun zamandır İngilizlerce “ Alm an yanlısı” olarak damgalanmış« ve istifa­ sı İngiltere’ye yapılan bir “ je s t” ti. 2 Ağustos 1944’te Türkiye, Almanya ile diplomatik ilişkile­ rini kesti.

“Dünya Yangını” ve Türkiye: 1939-1945 yılları

Türk dış politikasının basit bir “ denge oyunu” ol­ madığı açıktır. İnönü, her türlü saldırıya karşı ko­ yacağını her fırsatta belirtmiştir. “ Denge oyunu” oynayıp direnme azimleri konusunda zayıf dav­ ranan ülkeler (Belçika veya Hollanda gibi) yutul- muşlardır.

İngiliz bakış açısından İnönü’nün dış politika­ sı “ ahlak dışı” olarak tanımlanmıştır. Menemen­ cioğlu’nun yöntemleri “ Gandivari” bulunup, “ Kapalıçarşı içgüdüleri” türünden yakıştırmalar yapılmıştır. Hatta bu yetenekli diplomata kendi insanları haksız olarak “ Alman yanlısı” etiketi­ ni yapıştırmışlardır.

A ncak, İnönü ve kadrosunun bu dünya yangı­ nındaki “ etik” veya “ m oral” anlayışlarını sava­ şan taraflara olan tavırlarında değil, bu tavırları takınma nedenlerinde aramak gerekmektedir. Av­ rupalI “ etik” veya “ moral” hocalarının yakın ta­ rihte nasıl davrandıklarını çok iyi hatırlayan ve Avrupa’nın kendi çelişkileri sonucu çıkan bir hen­ gameyi bir iki ay kısaltmak için ateşe atılmaları istenen kadro, kendi değerlendirmesini yapmıştır.

Dr. Selim Deringil Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölüm ü öğretim üyesi

16 şubat— Alman savaş gemileri Ingiliz

tehdidini aşıyor. Calais açıklarının ilerisin­ de de denizler Almanların.

27 mart— İngiltere, St. Nazaire’e çıkar­ ma denemesinde bulunuyor. Başarısız­ lıkla sonuçlanıyor.

5-11 nisan— Japonlar Seylan’a deniz ve

hava hücumları yapıyor. İngiliz uçak ge­ misi Hermes Hint Okyanusu’nda torpil­ leniyor. Filipinler’deki Amerikan birlikleri teslim oluyor.

18 nisan— Amerikalılar Tokyo’ya karşı

ilk hava akınlarını düzenliyor.

20 nisan— Yeniden Fransa Başbakanı

olan Laval’in nutku: “ Almanya'nın zafe­ rini duyuyorum...”

5 mayıs— Hollanda ve Fransa’daki Ya-

hudiler, sarı bir yıldızla işaretleniyorlar. İşaretsiz Yahudiler sorgusuz kurşuna di­ ziliyor. İşaretliler toplama kamplarına gi­ diyor, orada öldürülüyor.

8 mayıs— Kırım’da General Manstein

saldırıya geçiyor. Sivastopol düşüyor. Kı­ zıl Ordu’nun Harkov’a saldırısı başarısız­ lığa uğruyor.

27 mayıs— Nazilerin en acımasız ve kan­

lılarından Heydrich, Prag'da öldürülüyor. SS’lerin intikamı iki köyü tüm halkıyla yok etmek oluyor.

28 mayıs— Rommel yeniden saldırıda. 1-30 mayıs— ingilizler ilk kez

Almanya’-ya hava hücumlarına başlıyor. 30 mayısta Köln'ü 1000 uçak bombalıyor.

3 haziran— Midway adaları yakınında Ja­

ponlar bozguna uğruyor.

24 haziran— Rommel Mısır sınırını ge­

çiyor, İskenderiye’ye yürüyor.

7 ağustos— Uzakdoğu’da müttefik sal­

dırısı başlıyor. Amerikalılar Guadalca­ n a l^ çıkıyorlar.

20-27 ağustos— Almanlar, Volga’ya ve

Stalingrad savunma hatlarına ulaşıyor. Kafkasya’da Elbruz dağını fethediyor, Mosdok ve Terek ırmaklarına ulaşıyorlar.

12 eylül— Stalingrad savaşları başlıyor.

Bir gün sonra Kafkas cephesinde Elista düşüyor.

19 eylül— Fransız direniş hareketine kar­

şı Alman misillemesi: 113 kişi kurşuna di­ ziliyor.

11 ekim— Japonya Uzakdoğu’da güç durumda. Gudalcanal çarpışmaları sürüyor.

23 ekim— El-Alameyn önlerinde durdu­ rulan Rommel kuvvetlerine karşı İngiliz Generali Montgomery saldırıya geçiyor.

8 kasım— Müttefik kuvvetleri Fas ve Ce­

zayir’e çıkarma yapıyor.

11 kasım— Türkiye’de Meclis Varlık Ver-

gisi'ni kabul ediyor.

13 kasım— Rommel geriliyor. Montgo­

mery Tobruk’u geri alıyor.

19 kasım— Doğu cephesinde Kızıl Or­

du’nun büyük kış harekâtı başlıyor. Bu arada Afrika Ordusu da Almanlara karşı yeniden harekete geçiyor.

20 kasım— Almanlar Bingazi’yi de bırak­

mak zorunda kalıyorlar.

24 kasım— Roosevelt ile Churchill ara­

sında Türkiye ile ilgili yazışmalar başlıyor.

25 kasım— Rommel, El-Ageyla’da karşı

saldırıya başlıyor.

26 kasım— Stalingrad’da Sovyet karşı

saldırısı. Paulus komutasındaki 6. Alman Ordusu kuşatılıyor.

27 kasım— Toulon’daki Fransız donan­

ması intihar ediyor.

5 aralık— Numan Menemencioğlu,

Ka-hire'de İngiliz Dışişleri Bakanı Eden ile görüşüyor.

10 aralık— Alman Genel Kurmayı’nda

karışıklık. Hitler, Halder’i Kara Orduları Kurmay Başkanlığından alıyor, yerine Ze- itzler’i getiriyor.

12 aralık— Stalingrad’da kuşatılan Pa-

ulus’u kurtarmak isteyen Manstein’in kar­ şı saldırısı başarısızlıkla sonuçlanıyor.

30 aralık— Almanlar, Kafkasya’da Terek

hattını boşaltıyor.

31 aralık— Türkiye, Almanya ile 100 mil­ yon marklık bir kredi antlaşması im­ zalıyor.

1943

12 ocak— Kızıl Ordu, Leningrad’ı kuşat­

madan kurtarıyor.

14-24 ocak- Roosevelt ve Cuhrchill ara­ sında Casablanca Konferansı.

17 ocak— Rostov yakınlarında Sovyet saldırısı. Voronej de kurtarılıyor.

23 ocak— Montgomery, Trablusgarp’ı da

alıyor. Burada Hür Fransız Ordusu’nun komutanı Leclerc ile buluşuyor.

29 ocak— Libya’daki Rommel kuvvetle­

riyle Tunus’taki von Arnim kuvvetleri bu­ luşuyor.

30-31 ocak— İsmet İnönü, Adana’da İn­

giltere Başbakanı Churchill ile buluşuyor. Aynı gün Almanya’da Hitler, Amiral Re- ader’i Deniz Kuvvetleri Komutanlığından alıyor, yerine Denizaltılar Komutanı

Dö-nitz’i getiriyor.

2 şubat— Stalingrad’da kuşatılan ve kur-

tarılamayan Paulus, ordusunun yüzde doksanını yitirdikten sonra, Hitler'in kar­ şı çıkmasına rağmen teslim oluyor.

4 şubat— Montgomery, Tunus’u da alı­

yor ve Eisenhover’in emrine giriyor.

5-8 şubat— Kızıl Ordu Azak’a ulaşıyor.

Doneç’i geçiyor, Kursk’u alıyor, Rostov ve Harkov’a giriyor.

20 şubat— Hitler, ünlü panzer Komuta­

nı Guderian’ı görevinden alıyor.

28 şubat— Rommel başarısızlığa uğru­

yor. İngilizler yeniden Kaserin’de. Aynı gün Manstein’e bağlı ordular Harkov'a karşı saldırıya geçiyor.

Referanslar

Benzer Belgeler

Gelen, gazetecilerin ablukasında kaldığı için Bayar oturduğu

Özel- likle paranazal sinus BT’sinde hiperdens kitle ve kronik sinüzit semptomları mevcutsa, ayırıcı tanıda mikotik etyolojinin de akılda tutulması

Almanların Çin’de yaptıkları bu faaliyetler üzerine toplanan Bakanlar Kurulu, Almanya’ya savaş ilan et- menin bir mecburiyet haline geldiğini söyledi ve Hükümet

Gelir dağılımındaki eşitsizliğin giderek arttığı, halkın ekonomik olarak sınıflara ayrıldığı ve alt gelir gruplarının alım gücünün iyice azaldığı İkinci

Bu arada Almanya’nın, Fransa ve Belçika’ya da savaş açması üzerine, İngiltere, Almanya’ya savaş ilan etmiş ve Birinci Dünya Savaşı başlamıştır.. Bu

Anadolu’da işgal karşıtı süreç İstanbul ve Ankara hükümetleri Kurtuluş

Sınırlar, Boğazlar, Borçlar, Savaş Tazminatı, Azınlıklar, Kapitülasyonlar, Patrikhane,.

Antisemitizm, NSDAP Programı, Toplumsal Sorunlar, Sınıflar, Ekonomi,..