Lise düzeyinde Arapça öğrencilerinin sözlük kullanma becerileri ve bu becerileri geliştirmeye yönelik etkinlikler

(1)

GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SOSYAL BİLİMLER ANA BİLİM DALI ARAPÇA ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI

LİSE DÜZEYİNDE ARAPÇA ÖĞRENCİLERİNİN

SÖZLÜK KULLANMA BECERİLERİ VE BU BECERİLERİ GELİŞTİRMEYE YÖNELİK ETKİNLİKLER

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan

Hayrullah ÇETİNKAYA

Ankara Haziran, 2014

(2)

GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SOSYAL BİLİMLER ANA BİLİM DALI ARAPÇA ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI

LİSE DÜZEYİNDE ARAPÇA ÖĞRENCİLERİNİN

SÖZLÜK KULLANMA BECERİLERİ VE BU BECERİLERİ GELİŞTİRMEYE YÖNELİK ETKİNLİKLER

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan

Hayrullah ÇETİNKAYA

Danışman: Doç. Dr. Mehmet Hakkı SUÇİN

Ankara Haziran, 2014

(3)

(4)

ii ÖNSÖZ

Arapça öğretim ve öğrenim sürecinde sözlükler temel başvuru kaynaklarındandır. Dil becerilerini geliştirmek isteyen öğrenciler, doğru ve güvenilir bir ilerleme sağlamak için sözlüğe başvurmak zorundadırlar. Bütün yabancı diller için büyük önem taşıyan sözlük kullanma becerileri Arapçada daha da önem arz etmektedir. Arapça sözlük kullanmak belirli bir altyapı eğitimi almayı ve uygulama yapmayı gerektirmektedir.

Öğrenmeyi öğrenme ve öğretmenin öne çıktığı bilgi çağımızda Arapça öğrencilerine sözlük kullanma becerileri kazandırmak bilgiye ulaşmada karşılaştıkları en önemli engellerden birini aşmalarında katkı sağlayacaktır. Böylece dil öğrenme sürecinde aktif rol üstlenerek etkin olmalarının da yolu açılmış olacaktır.

Arapça öğrencilerinin sözlük kullanma becerilerinin gelişmesinde önemli bir katkı sağlayacağına inandığımız bu çalışmada destek ve yardımlarını hiç bir zaman esirgemeyen danışman hocam Doç. Dr. Mehmet Hakkı SUÇİN’e, destek ve teşviklerinden dolayı Prof. Dr. Musa YILDIZ’a, görüş ve önerilerinden dolayı Yrd. Doç. Dr. Senem SOYER’e, Yrd. Doç. Dr Osman DÜZGÜN’e, ve bütün Arapça Öğretmenliği Bilim Dalı hocalarına teşekkürü bir borç bilirim.

(5)

iii ÖZET

LİSE DÜZEYİNDE ARAPÇA ÖĞRENCİLERİNİN SÖZLÜK KULLANMA BECERİLERİ VE BU BECERİLERİ GELİŞTİRMEYE YÖNELİK ETKİNLİKLER

Çetinkaya, Hayrullah

Yüksek Lisans, Arap Dili ve Eğitimi Bilim Dalı Tez Danışmanı: Doç. Dr. Mehmet Hakkı SUÇİN

Haziran-2014

Bu çalışmada, lise düzeyinde Arapça öğrenen öğrencilerin sözlük kullanma becerileri ve bu becerileri geliştirmeye yönelik etkinlikler incelenmiştir. Giriş bölümünde araştırmaya ilişkin problem durumu, araştırmanın amacı, araştırmanın önemi, varsayımlar, sınırlılıklar ve tanımlara yer verilmiştir. Birinci bölümde bu çalışma için düzenlenen tutum anketi üzerinden bir değerlendirme yapılmış, elde edilen bilgi ve bulgular yorumlanmıştır.

Bu çalışma 2012-2013 eğitim öğretim yılı Ankara Tevfik İleri Anadolu İmam-Hatip Lisesi 11. sınıf öğrencilerinin katılımı ile yürütülmüştür. Deney grubunu oluşturan 11 C sınıfında haftada 2 saat olmak üzere toplamda 12 saatten oluşan 6 haftalık bir çalışma yapılmıştır. Çalışmada 14 ayrı etkinlik uygulaması yapılmıştır. Kontrol grubunu oluşturan 11 A sınıfında Milli Eğitim Bakanlığı’nın öngördüğü müfredata göre ders programı izlenmiş, yeri geldikçe kelimeleri sözlükte nasıl bulabilecekleri sözlü olarak ifade edilmiş, etkinlik uygulaması yapılmamıştır. Her iki sınıfta 20 kız öğrenci olmak üzere 40 öğrenci çalışmaya katılmıştır. Çalışma süresince öğrencilerin istekli ve arzulu oldukları görülmüştür.

Bu çalışmanın konusunu oluşturan sözlük kullanma etkinliklerinin süreç sonunda öğrencilerde, sözlük kullanmaya yönelik becerilerinin gelişmesine katkı sağladığı görülmüştür. Bu araştırmanın bir parçası olarak uygulanan etkinlik öncesi ve etkinlik sonrası tutum ölçekleri arasında anlamlı bir fark bulunmuştur.

(6)

iv ABSTRACT

SKILLS OF USE DICTIONARY FOR HIGH-SCHOOL LEVEL ARABIC STUDENTS AND ACTIVITIES DESIGNED TO DEVELOPMENT THESE SKILLS

Çetinkaya, Hayrullah

Master's Degree, Department of Arabic Language and Education Thesis Advisor: Doç. Dr. Mehmet Hakkı SUÇİN

June-2014

In this study, skills of use a dictionary for high-school level students learning Arabic and activities designed to develop these skills, were examined. In the introduction part the case of issue, the purpose of the study, the importance of research, assumptions, limitations and definitions relating to the research are presented. In the first part an assessment is made by way of arranged attitude survey for this study, and the obtained information and the findings were interpreted

This study was conducted with the participation of 11th-grade students of Tevfik İleri Imam Hatip Anatolian High School in Ankara, the academic year 2012-2013. In the experimental group consisted of class 11 C, a total of 2 hours per week consisting of 12 hours in a 6-week study was conducted. This study was applied to 14 separate events. In the control group consisted of class 11 A course was followed according to the curriculum prescribed by Ministry of Education, as the occasion arises they are expressed verbally how they can find words in a dictionary, there has not been implementation activities. 40 students including 20 girls for each class, participated in the study. During the study it was observed that students are willing and desirous.

It is observed that forming the subject of this study using dictionary events in the process, have contributed to the development necessary skills to use dictionary for the students. There was a significant difference between the pre-event and post-event attitude scale applied as part of this study.

(7)

v

İÇİNDEKİLER

JÜRİLERİN İMZA SAYFASI ... i

ÖNSÖZ... ii

ÖZET... iiii

ABSTRACT...iv

İÇİNDEKİLER ...v

TABLOLAR LİSTESİ ... vii

ŞEKİLLER LİSTESİ... viii

KISALTMALAR LİSTESİ ...ix

GİRİŞ ...1 Problem Durumu ...2 Araştırmanın Amacı ...3 Araştırmanın Önemi ...4 Araştırmanın Varsayımları...5 Araştırmanın Sınırlılıkları ...5 Tanımlar ...6 1. BÖLÜM...7 1.1.İLGİLİ ARAŞTIRMALAR ...7 2. BÖLÜM...9 2.1.YÖNTEM ...9 2.1.1. Araştırmanın Modeli ...9 2.1.2. Evren ve örneklem ...9 2.1.3. Verilerin Toplanması...10 2.1.4. Verilerin Analizi ...10 3. BÖLÜM...11

3.1.ARAPÇA ÖĞRETİMİNDE SÖZLÜK KULLANIMI VE ETKİNLİKLERİ...11

3.1.1. Arapça Öğretiminde Sözlük Kullanımı...11

3.1.2. Arapça Sözlük Kullanımına İlişkin Uygulama Etkinlikleri...13

3.1.2.1. ETKİNLİK 1... 13

(8)

vi 3.1.2.3. ETKİNLİK 3... 18 3.1.2.4. ETKİNLİK 4... 20 3.1.2.5. ETKİNLİK 5... 23 3.1.2.6. ETKİNLİK 6... 26 3.1.2.7. ETKİNLİK 7... 29 3.1.2.8. ETKİNLİK 8... 32 3.1.2.9. ETKİNLİK 9... 35 3.1.2.10. ETKİNLİK 10...37 3.1.2.11. ETKİNLİK 11...39 3.1.2.12. ETKİNLİK 12...42 3.1.2.13. ETKİNLİK 13...44 3.1.2.14. ETKİNLİK 14...47 4. BÖLÜM...49 4.1. BULGULAR ve YORUMLAR ...49 5. BÖLÜM...53 5.1. SONUÇ VE ÖNERİLER ...53 5.1.1. SONUÇ...53 5.1.2. ÖNERİLER ...56 KAYNAKÇA...57 EKLER ...60

(9)

vii TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1: Etkinlik 2 uygulaması genel sayısal sonuç ...16

Tablo 12: Arapça derslerinde sözlük kullanmaya İlişkin Öğrencilerin tutumu güvenirliğine ilişkin sonuçlar ...49

Tablo 13: Deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin uygulama öncesi puan ortalamaları ...50

Tablo 14: Deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin uygulama sonrası puan ortalamaları ...51

Tablo 15: Deney grubu ön test-son test puanları ... 51

(10)

viii ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1: Etkinlik 2 uygulama sonucu pay grafiği... 17

Şekil 2: Etkinlik 3 uygulama sonucu pay grafiği ...19

(11)

ix KISALTMALAR LİSTESİ

BAEDQ: Beliefs About English Dictionaries Questionnaire EDSQ: English Dictionary Strategy Questionnaire

ELP: European Language Portfolio (Avrupa Dil Portfolyosu) ELT: English Language Teaching

MEB: Millî Eğitim Bakanlığı TDK: Türk Dil Kurumu

(12)

GİRİŞ

Dil öğrenim ve öğretim sürecinde sözlüklerin önemi bilinen bir husustur. Yabancı dil öğretimi ile ilgilenen araştırmacıların yaptıkları çalışmalarda bu önemin vurgulandığı görülmektedir. “Sözlük, dil engelini aşmak, yabancı bir dünya ile köprü kurabilmek ve bu yabancı dünyayı kendi dünyasına dönüştürebilmek için en önemli araçtır.” (Dönger, 2009, s. 1).

Önemli bir kaynak olan sözlük, işlevsel olarak kullanıldığı ölçüde verimli olabilecek bir araçtır. Öğrenci merkezli dil öğretiminde öğrenciye sözlük kullanma becerilerini kazandırmak öğrencinin ilerleyen süreçte kendi başına çalışabilmesine olanak sunmak, öğrenmeyi öğretmiş olmak ve bu öğrenmenin kalıcılığını sağlamak açısından önemli bir adımdır. Öğrencinin bu kazanımı elde etmemesi dil ile bağlantısının kopmasına neden olabilecektir.

Dil öğrenmede süreklilik ve kalıcılık önemli bir yer tutmaktadır. Arapça öğrencilerinin sözlük kullanma becerilerinin gelişmemiş olması ise dil öğrenme süreçlerinin devamlılığını olumsuz yönde etkilemektedir. Geleneksel yöntemlerin bir sonucu olarak sürekli öğretmenine bağlı kalan Arapça öğrencisi, çoğu zaman basit bir ev ödevini bile yaparken zorlanmakta, bu zorluk sıklıkla tekrarlanınca da Arapçadan soğumakta ve uzaklaşmaktadır. Bu sorunu gidermenin bir yolu da öğrenciyi aktif hale getirmektir.

Öğrenci merkezli bir yöntemin izlenmesi onu aktif hale getirmenin en önemli yoludur. Sözlük kullanma becerileri kazandırılarak aktive edilmiş bir öğrenci, öğrenmeyi öğrenmiş olmanın zevkini tadacak ve kendine güveni artacaktır. Bu nedenle Arapça öğretmenlerinin “Öğrencilerin sözlük kullanmayı öğrenerek bir iş başarmış olmanın sevincini yaşamalarını sağlamak; daha başka işler başarabileceği öz güvenini oluşturmak.” (Göçer, 2009, s. 1038) hedefine odaklanmaları kaçınılmazdır. Bu bağlamda Arapça dersleri öğretmen merkezli olmaktan çıkarılmalı ve öğrenci merkezli olması sağlanmalıdır.

Arapça öğretmenleri bilgi taşıyıcı ve verici konumdan bilgiye yönlendirici ve ulaştırıcı konuma geçmelidirler. Arapça öğrencileri de alıcı konumdan üretici konuma geçirilmelidirler. Bunu sağlamanın bir yolu da öğrencilere sözlük kullanma becerilerini kazandırmak ve sözlük kullanmayı temel bir aktivite olarak görmelerini sağlamaktır.

(13)

Yapılan araştırmalar yabancı dil derslerinde sözlük kullanmanın dil öğrenimine anlamlı bir katkısı olduğunu ortaya koymuştur. Örneğin: Dönger (2009), Gâmidî (2011), Lukáč (2011)

Problem Durumu

Arapça öğrencilerinin dil becerilerinin gelişmesinde sözlük kullanmanın önemli bir yeri vardır. Sürekli öğretmene bağlı bir dil çalışmasının sürdürülmesi olanaklı değildir. Sözlük kullanım becerileri gelişmiş bir öğrenci bilmediği sözcük ve kavramları sözlükte bulmada sıkıntı yaşamayacaktır.

Lise düzeyinde Arapça öğrencilerinin sözlük kullanma becerilerinin yeterince gelişmediği görülmektedir. Bu durum öğrencilerde dil becerilerinin gelişmesini ve özgüven oluşmasını engellemekte, başarı düzeylerini de olumsuz yönde etkilemektedir.

Bu çalışmanın öğrencilerin sözlük kullanma becerilerinin gelişmesine katkı sağlayacağı ve başarı düzeylerini olumlu yönde etkileyeceği düşünülmektedir.

Araştırmanın alt problemleri şunlardır:

1. Arapça öğrencilerinin, sözlük kullanma becerilerini geliştirmeleri ile dil öğrenme becerilerini geliştirmeleri arasında anlamlı bir başarı ilişkisi var mıdır?

2. Arapça öğrencilerinden, sözlük kullanma becerileri gelişmiş olanlar ile gelişmemiş olanlar arasında dil öğrenme becerileri açısından anlamlı bir fark var mıdır?

3. Arapça öğrencilerinden, sözlük kullanma becerileri gelişmiş olanlar ile gelişmemiş olanlar arasında dil öğrenme tutumları açısından anlamlı bir fark var mıdır?

4. Arapça öğrencilerinden, sözlük kullanma becerileri gelişmiş olanlar ile gelişmemiş olanlar arasında dil öğrenme sürecinde kendine güven açısından anlamlı bir fark var mıdır?

(14)

3 Araştırmanın Amacı

Bu araştırmanın amacı; Arapça öğrenimi gören öğrencilerin sözlük kullanma becerilerini ve bu becerilerini geliştirmeye yönelik etkinlikleri ortaya koymak, sözlük kullanma becerilerini geliştirmek için neler yapılabileceğini belirlemektir.

Ğamidi’ye (2011: s. 2) göre sözlük kullanma becerilerinin geliştirilmesinin hedefi, öğrencinin kendine güveninin oluşturulmasıdır. Bu güven ve beceriler sayesinde öğretmeninden ayrı kaldığı ortamlarda kendi problemlerinin çoğunu kendi başına çözebileceği ve sürekli bir başkasına bağımlı olmak zorunda kalmayacağı düşünülmektedir. Bilgi ile özerklik kazanan dil öğrencisi, sözlük kullanarak istediği zamanda ve yerde kendi kendine öğrenme sürecini devam ettirebilecektir. Bu noktadan hareketle denilebilir ki Arapça öğrencileri sözlük kullanma becerileri yeterince gelişmediğinden sözlük kullanma konusunda büyük sorunlar yaşamaktadırlar. Sözcüklerin, kök harflerine göre sıralanarak hazırlanan ister tek dilli (monolingual) Arapça-Arapça, ister çift dilli (bilingual) Arapça-Türkçe sözlüklerde anlamı aranılan kelimenin doğru olarak bulunması ve anlamlandırılması için alfabeyi bilmenin yeterli olmadığı bilinen bir gerçektir.

Bu araştırma, öğrencilerin Arapça derslerine daha aktif katılmaları, motivasyonlarının artması, derslerde daha istekli ve üretken olmalarında Arapça sözlük kullanma becerilerinin gelişmiş olmasının büyük katkısı olacağını ortaya koymayı hedeflemektedir. Sözlük kullanma becerilerinin derslerde yapılacak etkinliklerle ve zamanla elde edilebilecek kazanımlar olduğu bilinmektedir ancak, “öğretmenim bana göstermedi” (Porte, 1988, s. 167) ifadesi hâlâ sıkça duyduğumuz yakınmalardan olduğundan Arapça ve “Yabancı dil dersleri birçok öğrenci için kelimelerin ezberlendiği, dilbilgisi kurallarının anlatıldığı sıkıcı dersler olarak görülmektedir.” (Dağbaşı, 2007, s. 77).

Öğrencilerin, öğretmenden ayrı kaldıkları durumlarda kendi başlarına dil aktiviteleri yapabilmeleri motivasyonları açısından çok önemlidir. Lukáč’e (2011: s. 38) göre sözlük kullanma becerileri gelişmiş bir öğrenci öğretmen gözetiminde olmadan sözlükten yararlanma olanağı bulacak, faaliyetlerini kendi başına yapabilecektir. Ancak Arapça öğrencileri anlamını bilmedikleri kelimeleri kök harflerine dönüştürerek aramak zorunda kalmakta, kelimeleri kök harflerine dönüştüremediklerinden amacına ulaşamamaktadır. Bu da öğrenicinin faaliyetlerini kendi başına yapamaması ve dil öğrenim sürecini olumsuz etkilemesi olarak kendini göstermektedir.

(15)

Arapça öğretimi ve öğrenimi açısından “sözlükler, her evde, işyerinde ve özellikle de araçlarda bulunması zorunlu ilkyardım çantasında olması gereken malzemelerden biri” (Gülseren ve Batur, 2009, s. 136) olarak görülmektedir. Arapça-Türkçe bir sözlüğe sahip öğrenciler, sözlüğü kullanma becerileri gelişmediğinden dil öğrenme sürecinde kendileri için çok önemli olan bir malzemeyi bir kenara itmektedirler. Dönger’in ifadesiyle (2009, s. 54) “Sözlükler ya sırt çantalarında taşınıp durmakta ya da raflarda tozlanmaya terk edilmektedir.”

Araştırmanın Önemi

Günümüzde yabancı dil öğrenmek gün geçtikçe daha da önemli hale gelmektedir. Buna bir de modern çağın iş yükü ve zaman yetersizliği sorunu eklenince bu yoğun tempoda bilgiye kısa yoldan, kolayca ve kişinin kendi başına ulaşabilmesi durumu aynı ölçüde önem kazanmaktadır.

Yabancı bir dil olarak Arapça öğrenimi anlık değil süreklilik gerektiren bir çalışmadır. Her ihtiyaç duyulduğunda bir öğretmene başvurma olanağı olamayacağı da kesindir. Özellikle Arapçanın Türk insanının günlük ibadetlerine varıncaya kadar geniş çapta yer aldığı düşünüldüğünde sürekli bir çalışma içinde kalınacağı kaçınılmazdır.

Bu araştırmanın, Arapça öğrencilerinin sözlük kullanma becerilerinin ne düzeyde olduğu ve sözlük kullanma etkinliklerini ne kadar yerine getirdiklerini belirlemede büyük bir rol oynadığı düşünülmektedir. Bükümlü bir dil olan Arapçada sözcük türetilirken, kelimenin kök harflerine belirli kurallara göre eklemeler yapılmaktadır. Ayrıca okumalar sırasında metin içinde karşılaşılan yeni kelimelerin, sözlükte aranırken bu eklerin çıkarılarak yeniden kök haline dönüştürülmesinde yapılması gerekenler ciddi bir ön hazırlığı gerektirmektedir. Bu hazırlıklar sistemli bir şekilde ve aşamalı olarak öğrenciye verilmediği takdirde sözlük kullanmak büyük bir sorun haline dönüşmekte, öğrenci açısından dil öğrenme sürecine olumsuz olarak yansımaktadır. Arapça öğrencilerinin sahip oldukları sözlüklerin kök harflere göre sıralanmış olması bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır. “Arapça bir sözlükten herhangi bir kelime aranacak olursa öncelikle o kelimenin aslî harflerinin bulunması….” (Eren, 2009, s. 150) gerektiği bilinmektedir. Bu durum Arapça-Türkçe, Arapça-Arapça sözlükleri kullanmada ayrı bir ön çalışmayı kaçınılmaz hale getirmekte, örneğin, Yıldız ve Ceviz (2009, s. 21)’de “Kelimeleri Bulma

(16)

5 Yöntemleri” ayrı bir konu başlığında yer almaktadır. Suçin (2013, s. 165)’de “Arapça Sözlük Kullanma” başlığına yer vermiştir.

Araştırma sonucunda elde edilen bulgular Arapça öğretimi alanında materyal hazırlayanlar için kapsamlı bir araştırma niteliği taşımaktadır. Sözlük kullanma aktiviteleri, öğrencilerin dersten sıkılma durumlarını en aza indirgeyerek ve zamanla ortadan kaldırarak iyi bir öğrenme ortamı oluşmasını sağlayacaktır. Bu da öğrencinin derse ilgisini ve dikkat süresini artırarak öğrenci ile ders arasındaki etkileşimi güçlendirecektir. Öğrencilerin dersteki sıkılganlıklarını gidermede önemli katkı sağlayabilecek, onları ders zilinin çalmasına odaklanmaktan uzaklaştırabilecektir. Ayrıca bu çalışma içerik ve değerlendirme açısından Arapça dil öğretimi alanında Türkiye’de ilk olma özelliğine sahiptir. Türkiye’de Arapça öğretimi alanında hazırlanacak ders kitapları ve materyallerde öğrencilerin, sözlük kullanma becerilerini geliştirecek etkinlikler yapmalarına imkân sağlayacak konu veya ünitelere yer verilmesi konusunda katkıda bulunması beklenmektedir.

Araştırmanın Varsayımları

1- Çalışmada deney ve kontrol gruplarındaki öğrenciler veri toplama araçlarını içtenlikle cevaplamışlardır.

2- Arapça öğrencilerinin sözlük kullanma becerileri yeterince gelişmemiştir. 3- Arapça öğrencilerinin sözlük kullanma becerileri istenilir düzeyde değildir. 4- Arapça öğrencilerinin sözlük kullanma becerilerinin yeterince gelişmemesi ve sözlük kullanma etkinliklerinin istenilir düzeyde olmaması başarı düzeylerini olumsuz yönde etkilemektedir.

Araştırmanın Sınırlılıkları

Bu araştırma; Ankara ili, Yenimahalle İlçesi, Tevfik İleri Anadolu İmam-Hatip Lisesi, 2012-2013 öğretim yılı ikinci yarı yılı 11. sınıf öğrencileri ile sınırlıdır.

(17)

Tanımlar

Tutum: “1- Tutulan yol, davranış. 2- Para veya herhangi bir şeyi dikkatli kullanma, idareli tüketme, iktisat, tasarruf, ekonomi.” (Türk Dil Kurumu, 2009, s. 2014) Kavram olarak “Tutum, bireyin kendine ya da çevresindeki herhangi bir nesne, toplumsal konu, ya da olaya karşı deneyim, bilgi, duygu ve güdülerine (motivasyon) dayanarak örgütlediği zihinsel, duygusal ve davranışsal bir tepki ön eğilimidir.” (İnceoğlu, 2010, s. 13).

Müfredat programı: Sözlük anlamıyla, “Öğretim Programı.” (TDK, 2009, s. 1431) Kavram olarak eğitim programı olarak da bilinen müfredat programı : “Hedef, içerik, öğrenme-öğretme süreci ve değerlendirme boyutları arasındaki dinamik ilişkiler bütünüdür.” (Demirel, 2007, s. 12).

Beceri: “Elinden iş gelme durumu, ustalık, maharet. Kişinin yatkınlık ve öğrenime bağlı olarak bir işi başarma ve bir işlemi amaca uygun olarak sonuçlandırma yeteneği, maharet.” (TDK, 2009, s. 230). Kavram olarak “Beceri; öğrencilerde, öğrenme süreci içerisinde kazanılması, geliştirilmesi ve yaşama aktarılması tasarlanan kabiliyetlerdir.” (Doğan vd., 2012, s. 229).

(18)

1. BÖLÜM

1.1. İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

Ülkemizde Arapça alanında öğrencilerde sözlük kullanma becerileri üzerine belirli bir sistem gözetilerek yapılmış bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışmaya kaynak olan çalışmalar ya Arapça dışındaki dillerde hazırlanmış ya da Arap ülkelerinde yapılmış çalışmalardır.

Yanping, (2005)’in A Survey of College Students Skills and Strategies of Dictonary Use in English Learning adlı çalışması Houihou College’de yapılmış, araştırmada 6 sorudan oluşan ankette öğrencilerin verdikleri cevaplara göre elektronik sözlük kullananların oranı %70, sözcük karşılığı bulmak için kullananların oranı %59, sözlüğü haftada en az bir defa en çok beş defa kullananların oranı %63 bulunurken diğer oranların daha alt düzeyde olduğu sonucuna varılmıştır. Anket sonucunda elde edilen bulguların sözlük kullanım sıklığı açısından olumlu olmadığı ifade edilmiştir.

Neşevan, (2011) İtticahât Mut‘allimî el-Luga el-‘Arabiyye li Gayr en- Nâtıkîn Bihâ Nahve İsti‘mâl el-Mu‘cem adlı çalışması, İmam Muhammed Bin Suud İslam Üniversitesi, Arapça Eğitim Enstitüsü, 2009-2010 öğretim yılı 1. dönem, 4. ve son sınıf öğrencilerinden oluşan 41’i yabancı ülkelerden gelen öğrenciler olmak üzere toplam 98 öğrenci üzerinde yürütülmüştür. 14 sorudan oluşan teste verilen cevaplar sonucunda öğrencilerin sözlüğü daha çok kelime anlamı bulmak için kullandıkları, öğretmenlerin bilgilendirme ve yönlendirmede %43’lerde kaldığına yer verilmiştir. Sözlük kullanma becerilerinin dil öğretimi sürecinin başında özellikle sözlük kullanma becerilerini geliştirmek ve etkinliklerini yapmak için özel ders saatleri ayrılmasının gerekliliği üzerinde durulmuştur.

Gâmidî (2011)’nin Tatbîk Namûzec “el-Muşaykîh” fi Şerh “Using Dictionary Skills-İstihdâm el-Kâmûs” fi Mâddet el-Luga el-İngilîziyye adlı çalışma, el-Melik Su’ud Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Teknolojileri Bölümü, 3. sınıf öğrencilerine sözlük kullanma becerileri kazandırmak amacıyla yapılmış örnek bir etkinliktir. Harflerin alfabetik sıraya göre öğreniminin sağlandığı etkinlik sonunda öğrencilerin bulmaları

(19)

istenen sözcükleri sözlükten doğru olarak bulduklarına, yeni kelimelerin telaffuzunu doğru yaptıklarına ve her yeni buldukları kelimeyi bir cümle içinde kullanabildiklerine yer verilmiştir.

Dönger, A. (2009)’in Sözlük Kullanma Eğitiminin Yabancı Dil Olarak Almanca Öğrenimine Etkisi adlı çalışması, 2006-2007 öğretim yılı ikinci yarıyılında, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Alman Dili Eğitimi Anabilim Dalı üçüncü sınıf öğrencilerinden oluşan 36 öğrenci üzerinde yürütülmüştür. Deney grubunda ders işlenişi, sözlük türleri, doğru sözlük seçimi, etkili sözlük kullanımı gibi sözlük kullanma eğitimine yönelik çeviri metinleri üzerinde çalışma yapılmıştır. Sözlüğün nasıl doğru, etkili ve çabuk kullanılacağı üzerinde durulmuştur. Veriler başarı testi ile elde edilmiş ve 18 sorudan oluşturulan başarı testi sonucunda, deney grubu öğrencilerinin lehine anlamlı bir farklılık ortaya çıkmıştır. Ayrıca sözlükleri kullanabilme yeteneğini kazanan öğrencilerin çeviri derslerinde daha başarılı oldukları gözlemlenmiştir. Dolayısıyla hazırlık sınıfından başlamak üzere yoğun bir sözlük eğitiminin gerekliliğinin ortaya çıktığı vurgulanmıştır.

Lukáč, M, (2011)’in Brno Masaryk Üniversitesi, Eğitim Fakültesi İngiliz Dil ve Tarihi Bölümü’nde Lisans Tezi olarak yaptığı Using Dictionaries in ELT adlı çalışması sözlük kullanım becerileri kazandırma etkinlikleri uygulaması açısından önemlidir. Çalışma ortaokul 7. sınıf ve ortaokul 9. sınıf öğrencileriyle gerçekleştirilmiştir. Tek dilli (monolingual) sözlükle yapılan bu çalışmada 9 ayrı etkinlik düzenlemiş ve bu etkinliklerdeki gözlemlerini ifade etmiştir. Çalışma sırasında öğrencilerde okuma, yazma ve telaffuz becerilerinin geliştiğine dikkat çekmiştir.

Öğrencilere sözlük kullanım becerileri ve alışkanlıkları kazandırma ile ilgili olarak bir çok araştırma yapılmıştır. Ancak Türkiye’de Arapça öğrencilerinin sözlük kullanma becerilerini geliştirmeye yönelik uygulama etkinlikleri içerikli çalışma bulunmamaktadır. Uygulama etkinlikleri içerikli bu çalışmanın önemli bir problemi çözmede katkısının olacağı düşünülmektedir.

(20)

2. BÖLÜM

2.1. YÖNTEM

2.1.1. Araştırmanın Modeli

Bu çalışmada ilişkisel tarama modeli kullanılarak öğrencilerin sözlük kullanma becerilerindeki başarı düzeyi karşılaştırma yoluyla elde edilmiştir. Öğrenciler deney grubu ve kontrol grubu olarak rastgele seçilmiş, deney grubu ile haftada 2 saat olmak üzere 6 haftalık bir çalışma yapılmıştır.

Deney grubuna sözlük kullanma becerilerini geliştirecek bilgiler düzenli olarak ve bir sisteme göre verilmiş, kontrol grubunda ise Milli Eğitim Bakanlığı Arapça ders müfredatı takip edilmiştir. Deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin ön test ve son test tutumlarına verdikleri cevap kesin doğru kabul edilmiştir. Tutum belirleme ifadelerinin hazırlanmasında “Beliefs About English Dictionaries Questionnaire (BAEDQ)” ve “English Dictionary Strategy Questionnaire (EDSQ)” ve Neşevan, (2011: 541)’ın “İtticahât Mut‘allimî el-Luga el-‘Arabiyye li Gayr en- Nâtıkîn Bihâ Nahve İsti‘mâl el-Mu‘cem” adlı çalışmalardan yararlanılmıştır.

2.1.2. Evren ve örneklem

Çalışmamızın evrenini Ankara ili, Yenimahalle İlçesi, Tevfik İleri Anadolu İmam-Hatip Lisesi öğrencileri, örneklemini de 2012-2013 öğretim yılı ikinci yarı yılı 11. sınıf öğrencileri oluşturmaktadır.

(21)

2.1.3. Verilerin Toplanması

Araştırmanın verileri, hazırlanacak olan veri toplama aracılığıyla nicel araştırma yöntem ve tekniklerine göre ilişkisel tarama modeliyle toplanacak veriler ve öğrencilerin sözlük kullanma becerilerindeki başarı düzeyi karşılaştırma yoluyla elde edilmiştir. Bu veri toplama aracı 5’li Likert ölçeğine göre hazırlanmıştır.

2.1.4. Verilerin Analizi

Deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin ön test ve son test verileri SPSS programı ile veri tabanı oluşturularak; aralarındaki kolerasyon, anlamlı olup-olmama durumu alınan frekans tablosu ile mukayese edilmiş, tablo ve grafik dökümleri aracılığıyla yorumlanmıştır.

(22)

3. BÖLÜM

3.1. ARAPÇA ÖĞRETİMİNDE SÖZLÜK KULLANIMI VE ETKİNLİKLERİ

3.1.1. Arapça Öğretiminde Sözlük Kullanımı

Yabancı bir dil olarak Arapça öğretimine ilişkin çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bazen dilbilgisi kuralları, bazen çeviri yöntemi öne çıksa da Avrupa Dil Portfolyosu (ELP)’na göre dinleme, okuma, karşılıklı konuşma, üretimsel konuşma ve yazmadan oluşan beş temel becerinin öğretimi ve öğrencinin aktif olarak sürece katılması büyük önem arz etmektedir. Eğiticinin rehber olarak yol göstermesi, öğrencinin bu öğretim sürecini mekânsal boyuttan yaşadığı hayata aktarabilmesi, öğrendiği dili kullanılabilir hale getirebilecektir.

Öğrenme sürecinde hangi yöntem tercih edilirse edilsin sözlük kullanmak vazgeçilmez bir öğrenme aracı olarak bilinmektedir. Yanping, (2005, s. 74) yaptığı çalışmada sözlüğü etkin kullanmanın, dilin “dinleme, konuşma, okuma, yazma ve çeviri aktivitelerinde” rolünün büyük olduğunu ifade etmektedir.

“Sözlük, dil engelini aşmak, yabancı bir dünya ile köprü kurabilmek ve bu yabancı dünyayı kendi dünyasına dönüştürebilmek için en önemli araçtır.” (Dönger, 2009, s. 2). Bunu dönüştürmeyi gerçekleştirme yolunda sözlük, doğru bir yol arkadaşı ve vazgeçilemez bir rehberdir.

MEB (2012) tarafından hazırlanan Arapça Öğretim programlarında “kazanımlar” bölümünde sözlük kullanma becerileri kazandırmak amacıyla “Öğrencilerin bilmediği kelimeleri nerede bulması gerektiği üzerinde durulmalı… sözlüklerden kelime bulma alıştırmaları yaptırılmalıdır.” vurgusu yapılmaktadır. Gündüzöz’e (2010, s. 42) göre de bilinmeyen kelimelerin anlamlarının öğrenci tarafından araştırılarak ortaya konulmasına imkân verilmelidir. Arapça öğretim sürecinde “sözcük öğretiminde sözcüklerin karşılıklarının sözlükten buldurulması” (Demirel, 2011, s. 2) öğrenci merkezli öğretim aktiviteleri açısından çok önemlidir.

(23)

Arapça öğretiminde, öğretmen merkezli öğretimi, öğrenci merkezli öğrenime dönüştürmenin bir yolu da öğrencilerin aktif olarak sözlüğü kullanabilmelerini sağlamak ve sözlük kullanma becerilerinin geliştirilmesidir. Bu gerçeği Neşevan (2011, s. 516) çalışmasında “Çok iyi ve etkin bir biçimde dil öğrenme ve dil öğrenme becerilerini elde etmede kendine güven sağlama araçlarından birinin öğrenim sürecinde öğretmenin rolünün azaltılması ve öğrenci merkezli olunmasının gerekliliğini….” vurgulayarak ifade etmiştir.

Mevcut müfredat programlarına “sözlük kullanma becerilerini geliştirme” başlıklı aktivitelerin veya bu içerikli derslerin konulması, öğrencilere daha çok sözlük kullanma ve sözlükle çalışma fırsatı vereceğinden sözlük kullanma becerilerinin de gelişeceği düşünülmektedir. Araştırmamızın sonucunda elde edilen bulgular bu yönlü bir çalışmaya kaynak teşkil edecek özelliktedir.

MEB (2012) tarafından hazırlanan Arapça Öğretim programlarında sözlük kullanma becerileri kazandırmaya yönelik önerileri dikkat çekicidir. Bu kazanımların ne oranda elde edildiği ve öğrenci başarısını ne oranda etkilediği çalışmamızın önemli bir bölümünü oluşturmaktadır.

Bu çalışmaya temel oluşturması ve bilimsellik kazandırması açısından öğrencilere tutum ölçeği uygulanmıştır. Uygulama sonucunda deney grubu ve kontrol grubu öğrencilerinde sözlük kullanma becerilerinin yeterli düzeyde gelişmediği görülmüştür.

Öğrencilerin sözlük kullanım becerilerini geliştirmeye yönelik uygulamalı etkinlikler yapılmıştır. Bu amaçla 14 ayrı etkinlik düzenlenmiş ve uygulaması yapılmıştır. Deney grubunda yapılan bu etkinlikler ve yansımaları aşağıda verilmiştir.

(24)

13

3.1.2. Arapça Sözlük Kullanımına İlişkin Uygulama Etkinlikleri

3.1.2.1. ETKİNLİK 1

Konu: Sözlük tanıtımı

Giriş: Bu etkinlikte öğrencilere Arapça-Türkçe iki dilli (bilingual) sözlüklerin özellikleri ve bu sözlüklerle nasıl çalışılacağı bilgileri verilmiştir.

Seviye: Lise düzeyi 11. sınıf Zaman: 40 dakika

Hedef: Öğrencileri sözlük ve sözlük içeriği konusunda bilgilendirmek. Materyal: Arapça-Türkçe bir sözlük

Açıklamalar:

1- Arapça’da 28 harf vardır ve sözlükler genelde bu harf sırasına göre hazırlanmıştır. Bu harfler sırasıyla sağdan sola doğru şöyle sıralanır:

،ﺍ

،ﺏ

،ﺕ

،ﺙ

،ﺝ

،ﺡ

،ﺥ

،ﺩ

،ﺫ

،ﺭ

،ﺯ

،ﺱ

،ﺵ

،ﺹ

،ﺽ

،ﻁ

،ﻅ

،ﻉ

،ﻍ

،ﻑ

،ﻕ

،ﻙ

،ﻝ

،ﻡ

،ﻥ

،ـﻫ

،ﻭ

ﻱ

.

2- Türkiye’de Kur’an-ı Kerim’in okunuşunu öğrenmek için “Elif ba” ya da “Elif cüzü” adıyla kullanılan kitaplarda bu harf sıralamasında

ﻭ

harfi

ـﻫ

harfinden önce verilerek öğretilmekte, yine bu harflere

ﻱ

harfinden önce

ﻻ

(lam elif) harfleri de eklenmektedir. Bu durum Arapça-Türkçe sözlüklerdeki harf sıralaması ve harf sayısı açısından uygun değildir.

3- Arapça-Türkçe sözlüklerde sözcükler bir fiilden türetilmişlerse öncelikle fiil verilmektedir.

4- Arapça-Türkçe sözlüklerde mazi fiiller verilmekte muzâri fiilleri ise bazı sözlüklerde verilmekte bazılarında verilmemektedir. Hans Wehr (1976)’in İngilizce çevirisinden Serdar Mutçalı tarafından Türkçeye uyarlanan Dağarcık Arapça-Türkçe Sözlük (1995) fiillerin muzârilerini vermemekte, fiilin sondan bir önceki harfinin harekesini veya bu harekeyi simgeleyen bir işaret vermektedir. Örneğin

ﺢﺘﹶﻓ

mazi fiilinin yanına muzârisinin sondan bir önceki harfinin harekesi olan

"

ـَـ

"

yerine “a” işaretini,

ﺲﹶﻠﺟ

(25)

"

ـِـ

"

yerine “i” işaretini,

ﺐﺘﹶﻛ

"

ـُـ

"

yerine “u” işaretini vermektedir. Kadir Güneş tarafından hazırlanan Arapça-Türkçe

Sözlük (2010) ise fiillerin mazi-muzâri ve mastarlarını harekeleriyle birlikte vermektedir. 5- Arapça-Türkçe sözlüklerde muzâri fiiller başlarına getirilen harfler ve sonlarına eklenen çekim ekleri ile birlikte yer almamaktadır.

6- Arapça-Türkçe sözlüklerde fiillerin hangi cer harfleriyle kullanıldıkları ve kazandıkları anlamlar verilmektedir.

7- Arapça-Türkçe sözlüklerde mücerred fiillerin mastarları fiillerle birlikte ve fiillerden sonra verilmekte, mezîd fiillerin mastarları ise fiillerle birlikte verilmemektedir.

8- Arapça-Türkçe sözlüklerde isimler tekil ve kök harfleriyle verilmekte çoğulları ya başlarındaki

"

ـﺟ

"

harfiyle ya da “ç” harfiyle belirtilmektedir.

9- Arapça-Türkçe sözlüklerde isimlerin başlarına getirilen

"

ـﻟﺍ

"

marife/belirlilik ekine genelde ismlerde yer verilmemektedir.

10- Arapça-Türkçe sözlüklerde fiillerin ve isimlerin birden fazla anlamı olabilmektedir. Kelimenin cümle içindeki anlamına uygun ve cümlenin anlamını tamamlayacak şekilde seçimi yapılmalıdır.

11- Bir fiilin bir den çok mastarı, bir ismin de birden çok çoğulu olabilmektedir. Değerlendirme

Bu etkinlilikte öğrencilerin Arapça-Türkçe sözlük ve sözlük içeriği konusunda bilgilendirme hedefine ulaşılmıştır. Öğrencilerin sözlük kullanmak için hazır oldukları görülmüştür.

(26)

15

3.1.2.2. ETKİNLİK 2

Konu:

"

ـﻟﺍ

"

ile marife/belirli sözcükleri sözlükte doğru bulup doğru anlamlarını yazmak.

Giriş: Bu etkinlikte öğrencilere 5 sözcükten oluşan bir liste verilmiştir. Öğrencilerden bu sözcükleri sözlükte doğru bulup doğru anlamlarını yazmaları istenmiştir.

Seviye: Lise düzeyi 11. sınıf Öğrenci Sayısı: 20

Zaman: 20 dakika Hedef:

Öğrencilere;

1- Sözcüklerin kök harfleriyle eklerini ayırt edebilme becerisini kazandırmak. 2- Harekeli olarak verilen sözcükleri harekelerine göre doğru bulma becerisi kazandırmak.

3-

"

ـﻟﺍ

"

ile marife/belirli sözcüklerin başındaki

"

ـﻟﺍ

"

eki çıkarılarak sözcüğü kök

harflerine dönüştürdükten sonra sözlükteki yerini bulma ve doğru anlamlarını yazma becerisi kazandırmak.

Materyal: Arapça-Türkçe bir sözlük, sözcük listesi. Açıklama:

1- Arapça’da marife/belirli olmayan isimleri marife/belirli yapmak için başlarına

"

ـﻟﺍ

"

eki getirilir ve bu ek kelimeye bitişik olarak yazılır. Bu tür isimleri sözlükte bulmak

için başlarına eklenen

"

ـﻟﺍ

"

eki çıkarılır, elde edilen sözcük sözlükteki harf sıralamasına bakılarak bulunur.

Uygulama

Aşağıdaki sözcükleri kök harflerine çevirerek sözlükte bulalım ve anlamlarını yazalım.

1 -

ﺒﻟﺍ

ﺩﺮ

:

2 -

ﺮﺟَﻷﺍ

:

3 -

ﻦﹾﻄﺒﻟﺍ

:

(27)

4 -

ﺩﺭﻮﻟﺍ

:

5 -

ﺩﺮِﻘﻟﺍ

:

Değerlendirme

Bu etkinlikte öğrencilerin

"

ـﻟﺍ

"

ile marife/belirli sözcükleri sözlükte bulup anlamlarını yazma becerileri test edilmiştir. Etkinlik süresince öğrencilere müdahale edilmemiştir. Kök harfleri ve anlamları tamamen yanlış bulanlar yanlış olarak değerlendirilmiştir. Öğrencilerin sözcükleri kök harflerine dönüştürme becerilerinin yüksek düzeyde olduğu görülmüştür. Buna karşın sözcüğün harekesine göre anlamını bulup yazmak yerine kök harfini ilk buldukları yer olan fiil anlamını yazma oranlarındaki fazlalık dikkat çekici bulunmuştur. Bu sorun uygulama sonrası değerlendirmede ele alınmış ve öğrencilerin harekeye göre anlam bulmalarının önemi vurgulanmıştır. Etkinliğin doğru sonuçları 1, yanlış sonuçları 0 olarak aşağıdaki tabloda her sözcük kendi sıra numarasını temsil edecek şekilde verilmiştir. Deney grubumuzu oluşturan 20 öğrencinin yukarıdaki beş kelimenin anlamını doğru veya yanlış olarak bulma durumlarında genel sayısal sonuç Tablo 1’de verilmiştir.

Sözcükler 1 2 3 4 5

Doğru sayısı 19 19 20 19 19

Yanlış sayısı 1 1 0 1 1

Tablo 1: Etkinlik 2 uygulaması genel sayısal sonuç

Bu etkinliğimizde öğrencilerin sözcükleri doğru bulup anlamlarını doğru yazma oranı % 96 tir. Etkinliğin pay grafiği Şekil 1’de verilmiştir.

(28)

17

(29)

3.1.2.3. ETKİNLİK 3

Konu: Son harfi tâ’ marbûta

(

ﺔـ

،ﺓ

)

ile biten sözcükleri sözlükte doğru bulup doğru anlamlarını yazma becerisi kazandırmak.

Giriş: Bu etkinlikte öğrencilere 5 sözcükten oluşan bir liste verilmiştir. Öğrencilerden bu sözcükleri sözlükte bulup anlamlarını yazmaları istenmiştir.

Öğrencilere;

1- Sözcüklerin kök harfleriyle eklerini ayırt edebilme becerisi kazandırmak. 2- Sözcükleri harekelerine göre doğru bulma becerisi kazandırmak.

3- Son harfi tâ’ marbûta

(

ﺔـ

،ﺓ

)

olan sözcüklerde

"

"ﺓ

çıkarılıp sözcük kök harflerine dönüştürüldükten sonra sözlükteki yerini bulmak ve doğru anlamlarını yazma becerisi kazandırmak.

Materyal: Arapça-Türkçe bir sözlük, sözcük listesi. Açıklama:

1- Arapça’da tâ’ marbûta

(

ﺔـ

،ﺓ

)

sözcüklerin sonunda yer alır ve kök harfler elde edilirken çıkarılır.

Uygulama Etkinliği

1 -

ﺔﻫﺰﻨﻟﺍ

:

2 -

ﺔﻌﹾﻄِﻘﻟﺍ

:

3 -

ﺔﹶﻗِﺮﺴﻟﺍ

:

4 -

ﺓﺪﻤﹾﻟﺍ

:

5 -

ﺓﺮﹶﻜﺒﻟﺍ

:

(30)

19

Değerlendirme

Bu etkinlikte öğrencilerin son harfi tâ’ marbûta

(

ﺔـ

،ﺓ

)

olan sözcüklerde

ﺓ

çıkarılıp sözcük kök harflerine dönüştürüldükten sonra sözlükteki yerini bulma ve doğru anlamlarını yazma becerileri test edilmiştir. Kök harfleri ve anlamları tamamen yanlış bulanlar yanlış olarak değerlendirilmiştir. Öğrencilerin sözcükleri kök harflerine dönüştürerek bulma becerileri oldukça yüksektir. Buna karşın sözcüğün harekesine göre anlamını bulup yazmak yerine kök harfini ilk buldukları yer olan fiil anlamını yazma durumunun bu etkinlikte de varolduğu görülmüştür. Bu durum uygulama sonrası bilgilendirmede tekrar ele alınmış ve değerlendirilmiştir. Etkinliğin doğru sonuçları 1, yanlış sonuçları 0 olarak gösterilerek aşağıdaki tabloda her sözcük kendi sıra numarasını temsil edecek şekilde verilmiştir. Deney grubumuzu oluşturan 20 öğrencinin yukarıdaki beş kelimenin anlamını doğru veya yanlış olarak bulma durumlarında genel sayısal sonucu Tablo 2’de verilmiştir.

Bu etkinliğimizde öğrencilerin sözcükleri doğru bulup anlamlarını doğru yazma oranı % 95 tir. Etkinliğin pay grafiği Şekil 2’de verilmiştir.

(31)

3.1.2.4. ETKİNLİK 4

Konu: Fiillerin başlarına eklenen harfler ile fiillerin sonlarına eklenen çekim ekleri çıkarılarak sözcüklerin kök harflerini elde etmek.

Giriş: Bu etkinlikte öğrencilere 10 fiilden oluşan bir liste verilmiştir. Öğrencilerden farklı yapı ve zamandan oluşan bu fiilleri kök harflerine dönüştürmeleri istenmiştir.

Öğrencilere;

1- Fiillerin mazi, muzari ve emir şekilleriyle kök harflerini ayırt edebilme becerisi kazandırmak.

2- Fillerin kök harflerini ve çekim eklerini ayırt edebilme becerisi kazandırmak. Materyal: Arapça-Türkçe bir sözlük, sözcük listesi.

Açıklamalar:

1- Arapça’da fiil çekim ekleri fiillerin sonunda yer alır ve kök harfler elde edilirken çıkarılır.

.2- Muzari fiillerin muzarilik harfleri kök harflerden önce, çekim ekleri kök harflerden sonra yer alır ve kök harfler elde edilirken her ikisi de çıkarılır.

3- Muzari fiillerin başlarına bazı harfler eklenerek anlamları ve zamanları değiştirilir. Bu harfler kök harfler elde edilirken çıkarılır.

4- Emir fiillerin başlarına eklenen harfler ile çekim ekleri kök harfler elde edilirken çıkarılır

Uygulama

Aşağıdaki sözcükleri kök harflerine dönüştürelim.

1 -

ﺍﻮﺒﺘﹶﻛ

:

2 -

ﻦﺗﺮﺒﺻ

:

3 -

ﺍﺮﻣ

:

4 -

ﹶﻥﻮﻌِﺟﺮﻳ

:

5 -

ﲔِﻌﹶﻄﹾﻘﺗ

:

(32)

21

6 -

ﺢﺴﻤﻧ

:

7 -

ﹶﻥﻮﺣﺮﹾﻔﻴﺳ

:

8 -

ﹶﻥﻮﺒﻌﹾﻠﻴﹶﻟ

:

9 -

ﺍﻮﺤﻤﺴﻴِﻟ

:

10 -

ﺍﻭﺪﺒﻌﻴﹾﻠﹶﻓ

:

Değerlendirme

Bu etkinlikte öğrencilerin mazi, muzari ve emir fiillerin başlarına ve sonlarına eklenen ekler çıkarılarak fiili kök harflerine dönüştürme becerileri test edilmiştir. Kök harflere ulaşmada yapılan hataların son harfi şeddeli olan üçüncü fiilde olduğu görülmüştür. Bu durum uygulama sonrası bilgilendirmede değerlendirilmiştir. Etkinliğin doğru sonuçları 1, yanlış sonuçları 0 olarak gösterilerek aşağıdaki tabloda her sözcük kendi sıra numarasını temsil edecek şekilde verilmiştir. Deney grubumuzu oluşturan 20 öğrencinin yukarıdaki 10 sözcüğü kök harflerine dönüştürme durumlarında genel sayısal sonucu Tablo 3’te verilmiştir.

Sözcükler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Doğru sayısı 20 20 18 20 20 20 20 20 20 20

Yanlış sayısı 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0

Bu etkinliğimizde öğrencilerin sözcükleri kök harflerine dönüştürme oranı % 99 dur. Etkinliğin pay grafiği Şekil 3’de verilmiştir.

(33)

(34)

23

3.1.2.5. ETKİNLİK 5

Konu: Mezid Fiillerin ek harflerini çıkarak fillerin kök harflerini elde etmek.

Giriş: Bu etkinlikte öğrencilere 10 mezid fiilden oluşan bir liste verilmiştir. Öğrencilerden farklı kalıplardaki bu fiilleri kök harflerine dönüştürmeleri istenmiştir.

Öğrencilere;

1- Sözcüklerin kök harfleriyle eklerini ayırt edebilme becerisi kazandırmak.

2- Mezid Filler oluşturulurken kök harflere eklenen harfleri ayırt edebilme becerisi kazandırmak.

3- Mezid Filler oluşturulurken kök harflerde oluşan harf değişikliklerini ayırt edebilme becerisi kazandırmak.

Materyal: Arapça-Türkçe bir sözlük, sözcük listesi. Açıklamalar:

1- Arapça’da fiil çekim ekleri fiillerin sonunda yer alır ve kök harfler elde edilirken çıkarılır.

2- Mezid fiiller oluşturulurken kalıplara göre bazı harfler eklenir. Bu harfler fiilin başında ve ortasında olabilir. Bu harfler kök harfler elde edilirken çıkarılır.

3- Mezid fiiller oluşturulurken bir başka harfe dönüşen harfler asıl harflerine dönüştürüldükten sonra sözlükteki yeri bulunur.

Uygulama

1 -

ﻦﺴﺣﹶﺃ

:

2 -

ﹶﻞﺗﺎﹶﻘﺗ

:

3 -

ﹶﻞﺒﹾﻘﺘﺳِﺍ

:

4 -

ﻊﺘﻤﺘﺗ

:

(35)

5 -

ﺏﺮﺘﹾﻗِﺍ

:

6 -

ﹶﻞﹶﻘﺘﻧِﺍ

:

7 -

ﺮﺟﺎﺸﺗ

:

8 -

ﺪﺤﺗِﺍ

:

9 -

ِﺍ

ﺮﺒﹶﻄﺻ

:

10 -

ﺮﻫﺩﺯِﺍ

:

Değerlendirme

Bu etkinlilikte öğrencilerin mezid fiilleri kök harflerine dönüştürme becerileri test edilmiştir. Öğrencilerin mezid fiilleri kök harflerine dönüştürme becerileri başarılı bulunmuştur. Yapılan hatalar uygulama sonrası bilgilendirmede değerlendirilmiştir. Etkinliğin doğru sonuçları 1, yanlış sonuçları 0 olarak gösterilerek aşağıdaki tabloda her sözcük kendi sıra numarasını temsil edecek şekilde verilmiştir. Deney grubumuzu oluşturan 20 öğrencinin yukarıdaki 10 sözcüüğü kök harflerine dönüştürme durumlarında genel sayısal sonucu Tablo 4’te verilmiştir.

Sözcükler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Doğru sayısı 20 19 20 19 20 20 19 19 20 20

Yanlış sayısı 0 1 0 1 1 0 1 1 0 0

Bu etkinliğimizde öğrencilerin sözcükleri kök harflerine dönüştürme oranı % 98 dir. Etkinliğin pay grafiği Şekil 4’de verilmiştir.

(36)

25

(37)

3.1.2.6. ETKİNLİK 6

Konu: Türetilmiş bazı isimlerin başlarına eklenen

ﻡ

harfinin çıkarılarak sözcüklerin kök harflerini elde etmek.

Giriş: Bu etkinlikte öğrencilere 10 sözcükten oluşan bir liste verilmiştir. Öğrencilerden bu sözcükleri kök harflerine dönüştürmeleri istenmiştir.

Öğrencilere;

1- Sözcüklerin kök harfleriyle eklerini ayırt edebilme becerisi kazandırmak.

2- İsimlerin başlarına eklenen

ﻡ

harfinin çıkarılarak kök harflere eklenen harfleri ayırt edebilme becerisi kazandırmak.

1- Arapça’da mezid fiillerden ism-i fail, ism-i mef’ul oluşturulurken kök harflerin başına

ـﻣ

eklenir, kök harfler elde edilirken

ﻡ

harfi çıkarılır.

2- Sülasi fiillerden ism-i zaman-ism-i-mekan oluşturulurken kök harflerin başına

ـﻣ

ﻡ

3- Sülasi fiillerden ism-i alet oluşturulurken kök harflerin başına

ـِﻣ

ﻡ

Uygulama

1 -

ﺔﺳﺭﺪﻣ

:

2 -

ﻒﱠﻇﻮﻣ

:

(38)

27

3 -

ﺔﻋﺭﺰﻣ

:

4 -

ﺓﺪﻀﻨِﻣ

:

5 -

ﺝﺮﺨﻣ

:

6 -

ﺏِّﺭﺪﻣ

:

7 -

ﻢِﻠﹾﻈﻣ

:

8 -

ﻦﹶﻜﺴﻣ

:

9 -

ﺪِﺠﺴﻣ

:

10 -

ﺔﹶﻔﺸﻨِﻣ

:

Değerlendirme

Bu etkinlikte öğrencilerin türetilmiş isimleri kök harflerine dönüştürme becerileri test edilmiştir. Sözcüğün kök harfini bulduktan sonra harekesine göre anlamını bulup yazmak yerine kök harfini ilk buldukları fiil anlamını yazma oranlarının bu etkinlikte de tekrarlandığı görülmüştür. Yapılan hatalar uygulama sonrası bilgilendirmede değerlendirilmiştir. Etkinliğin doğru sonuçları 1, yanlış sonuçları 0 olarak gösterilerek aşağıdaki tabloda her sözcük kendi sıra numarasını temsil edecek şekilde verilmiştir. Deney grubumuzu oluşturan 20 öğrencinin yukarıdaki 10 sözcüğün anlamını doğru veya yanlış olarak bulma durumlarında genel sayısal sonucu Tablo 5’te verilmiştir.

Sözcükler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Doğru sayısı 20 20 13 20 18 18 16 10 17 20

Yanlış sayısı 0 0 7 0 2 2 4 10 3 0

Bu etkinliğimizde öğrencilerin sözcükleri doğru bulup anlamlarını doğru yazma oranı % 86 dır. Etkinliğin pay grafiği Şekil 5’te verilmiştir.

(39)

(40)

29

3.1.2.7. ETKİNLİK 7

Konu: Ecvef fiilerde

"

"ﺍ

harfinin aslına dönüştürülerek fiillerin kök harflerinin elde edilmesi.

Giriş: Bu etkinlikte öğrencilere 5 fiilden oluşan bir liste verilmiştir. Öğrencilerden bu fiillerdeki elif harfini aslına dönüştürerek fiillerin kök harflerine ulaşmaları istenmiştir.

Öğrencilere;

1- Ecvef fiillerin orta harfini aslına dönüştürme becerisi kazandırmak.

2- Diğer fiillerden farklı olarak Ecvef fiillerin orta harfinin aslının

"

"ﻭ

veya

"

ﻱ

"

olduğu bilgisini kazandırmak.

3- Muzari veya mastardan yola çıkarak orta harfin aslını tespit etme bilgisini kazandırmak.

4- Sözlükte ecvef bir fiili ve anlamını doğru bulmak için bu iki durumu göz önünde bulundurmaları gerektiği becerisini kazandırmak.

1- Arapça’da Ecvef fiillerin orta harfi olan

"

"ﺍ

harfinin aslı

"

"ﻭ

veya

"

ﻱ

"

dır.

2- Arapça’da Ecvef fiillerin orta harfi olan

"

"ﺍ

harfinin aslı

"

"ﻭ

veya

"

ﻱ

"

ya dönüştürülerek kök harfler elde edilir. Örneğin

"

ﻝﺎﻗ

"

fiilinin kök harfleri

"

ﻝﻮﻗ

"

dir.

3- Orta harfin aslı genellikle fiilin muzarisine veya mastarına bakarak tespit edilebilir. Muzari önceliklidir.

Uygulama

(41)

1 -

ﻡﺎﹶﻗ

:

2 -

ﹶﻝﺎﻧ

:

3 -

ﻑﺎﺧ

:

4 -

ﺭﺎﺻ

:

5 -

ﻡﺎﻧ

:

Değerlendirme

Bu etkinlikte öğrencilerin ecvef fiilerde orta harf olarak bulunan

"

"ﺍ

harfini aslına dönüştürerek fiillerin kök harflerini elde etme becerileri test edilmiştir. Öğrencilerin doğru kök harflere ulaşma ve doğru anlam yazmada oldukça başarılı oldukları görülmüştür. Etkinliğin doğru sonuçları 1, yanlış sonuçları 0 olarak gösterilerek aşağıdaki tabloda her sözcük kendi sıra numarasını temsil edecek şekilde verilmiştir. Deney grubumuzu oluşturan 20 öğrencinin yukarıdaki 5 fiili ve anlamlarını doğru veya yanlış olarak bulma durumlarında genel sayısal sonucu Tablo 6’da verilmiştir.

Doğru sayısı 20 17 20 19 20 Yanlış sayısı 0 3 0 1 0

Bu etkinliğimizde öğrencilerin sözcükleri doğru bulup anlamlarını doğru yazma oranı % 96 dir. Etkinliğin pay grafiği Şekil 6’da verilmiştir.

(42)

31

(43)

3.1.2.8. ETKİNLİK 8

Konu: Ecvef fiilerden yapılan ism-i faillerin kök harflerine dönüştürülmesi.

Giriş: Bu etkinlikte öğrencilere 5 sözcükten oluşan bir liste verilmiştir. Öğrencilerden bu sözcüklerdeki

ﺀ

yi aslına dönüştürerek sözcüklerin kök harflerine ulaşmaları istenmiştir.

Öğrencilere;

1- Ecvef fiilerden yapılan ism-i faillerdeki

"

"ﺀ

yi aslına dönüştürme becerisi kazandırmak.

2- Ecvef fiilerden yapılan ism-i faillerdeki

"

"ﺀ

nin aslının

"

"ﻭ

veya

"

ﻱ

"

olduğu bilgisini kazandırmak.

3- Sözlükte ecvef fiilerden yapılan ism-i failleri ve anlamlarını doğru bulmak için bu iki durumu göz önünde bulundurmaları gerektiği becerisini kazandırmak.

1- Arapça’da ecvef fiilerden yapılan ism-i faillerdeki

"

"ﺀ

nin aslı

"

"ﻭ

veya

"

ﻱ

"

dır. 2- Arapça’da ecvef fiilerden yapılan ism-i faillerin kök harflerine ulaşmak için

ﺀ

nin

"ﻭ

"

veya

"

ﻱ

"

ya dönüştürülmesi gerekmektedir. Örneğin

"

ﻞ

ﺋﺎﻗ

"

sözcüğünün kök harfleri

"

ﻝﻮﻗ

"

dir

Uygulama

1 -

ﻊِﺋﺎﺑ

:

(44)

33

2 -

ﻢِﺋﺎﺻ

:

3 -

ﻊِﺋﺎﺿ

:

4 -

ﻢِﺋﺎﹶﻗ

:

5 -

ﺪِﺋﺍﺯ

:

Değerlendirme

Bu etkinlikte öğrencilerin Ecvef fiilerden yapılan ism-i failleri kök harflerine dönüştürme ve anlamlarını doğru bulma becerileri test edilmiştir. Kök harfleri bulmada hemzeyi çıkararak kalan harfleri kök olarak yazan öğrenciler dikkat çekici bulunmuştur. Bu durum uygulama sonrası bilgilendirmede değerlendirilmiştir. Etkinliğin doğru sonuçları 1, yanlış sonuçları 0 olarak gösterilerek aşağıdaki tabloda her sözcük kendi sıra numarasını temsil edecek şekilde verilmiştir. Deney grubumuzu oluşturan 20 öğrencinin yukarıdaki 5 sözcüğü ve anlamlarını doğru veya yanlış olarak bulma durumlarında genel sayısal sonucu Tablo 7’de verilmiştir.

Doğru sayısı 13 19 18 17 18 Yanlış sayısı 7 1 2 3 2

Bu etkinliğimizde öğrencilerin sözcükleri doğru bulup anlamlarını doğru yazma oranı % 85 dir. Etkinliğin pay grafiği Şekil 7’de verilmiştir.

(45)

(46)

35

3.1.2.9. ETKİNLİK 9

Konu: Sınaî/yapma mastarların kök harflerine dönüştürülmesi.

Giriş: Bu etkinlikte öğrencilere 5 sözcükten oluşan bir liste verilmiştir. Öğrencilerden bu 5 sözcüğü kök harflerine dönüştürmeleri istenmiştir.

Öğrencilere;

1- İsimlerin sonuna

"

ﺔﻳ

"

eklenerek yapılan sınaî/yapma mastarları kök harflerine dönüştürme becerisi kazandırmak.

1- Arapça’da isimlerin sonuna

"

ﺔﻳ

"

eklenerek yapılan Mastar sınaî/yapma mastarların sonundaki

"

ﺔﻳ

"

çıkarılarak kök harfler elde edilir.

2- Sınaî/yapma mastar sözcük tekil değilse ikil ve çoğul ekleri de çıkarılır.

Uygulama

1 -

ﺔﻴِﻤﹾﻠِﻋ

:

2 -

ﺔﻴِﻨﹶﻓ

:

3 -

ﺔﻴِﻨﹾﻘِﺗ

:

4 -

ﺔﻴِﻔﻴﺻ

:

5 -

ﺔﻳِﺮﹶﻄﻣ

:

Değerlendirme

Bu etkinlikte öğrencilerin sınaî/yapma mastarları kök harflerine dönüştürme becerileri test edilmiştir. Bu uygulamada başarılı bir sonuç elde edilmiştir. Bu durum

(47)

(karmaşık olmayan sözcükleri doğru bulma) öğrencilerin becerilerinin geliştiğini göstermektedir. Etkinliğin doğru sonuçları 1, yanlış sonuçları 0 olarak gösterilerek aşağıdaki tabloda her sözcük kendi sıra numarasını temsil edecek şekilde verilmiştir. Deney grubumuzu oluşturan 20 öğrencinin yukarıdaki 5 sözcüğü kök harflerine doğru veya yanlış olarak dönüştürme etkinliğinde genel sayısal sonucu Tablo 8’de verilmiştir.

Bu etkinliğimizde öğrencilerin sözcükleri kök harflerine dönüştürme başarı oranı % 99 dur. Etkinliğin pay grafiği Şekil 8’de verilmiştir.

(48)

37

3.1.2.10. ETKİNLİK 10

Konu: İsm-i mensûb sözcüklerin kök harflerine dönüştürülmesi.

Giriş: Bu etkinlikte öğrencilere 5 sözcükten oluşan bir liste verilmiştir. Öğrencilerden bu 5 sözcüğü kök harflerine dönüştürmeleri istenmiştir.

Öğrencilere;

1- İsm-i mensûb sözcükleri kök harflerine dönüştürme becerisi kazandırmak. Materyal: Arapça-Türkçe bir sözlük, sözcük listesi.

Açıklamalar:

1- Arapça’da isimlerin sonuna

"

ﻱ

"

eklenerek yapılan ism-i mensûb sözcüklerin sonundaki

"

ﻱ

"

çıkarılarak kök harfler elde edilir.

2- ism-i mensûb sözcük tekil değilse ikil ve çoğul ekleri de çıkarılır.

Uygulama

1 -

ﻱِﺭﻮﻬﻤﺟ

:

2 -

ﻱِﺮﺤﺑ

:

3 -

ﲏﻳِﺩ

:

4 -

ﻱِﺮﺼﻋ

:

5 -

ﻱِﺩﺭﻭ

:

(49)

Değerlendirme

Bu etkinlikte öğrencilerin ism-i mensûb sözcükleri kök harflerine dönüştürme becerileri test edilmiştir. Bu uygulamada başarılı bir sonuç elde edilmiştir. Bu durum (karmaşık olmayan sözcükleri kök harflerine dönüştürme) öğrencilerin becerilerinin geliştiğini göstermektedir. Etkinliğin doğru sonuçları 1, yanlış sonuçları 0 olarak gösterilerek aşağıdaki tabloda her sözcük kendi sıra numarasını temsil edecek şekilde verilmiştir. Deney grubumuzu oluşturan 20 öğrencinin yukarıdaki 5 sözcüğü kök harflerine doğru veya yanlış olarak dönüştürmede genel sayısal sonuç şöyledir:

Bu etkinliğimizde öğrencilerin sözcükleri kök harflerine dönüştürmede başarı oranı % 96 dır. Etkinliğin pay grafiği Şekil 9’da verilmiştir.

(50)

39

3.1.2.11. ETKİNLİK 11

Konu: Farklı yapı ve kalıplardaki sözcüklerin kök harflerine dönüştürülmesi. Giriş: Bu etkinlikte öğrencilere 10 sözcükten oluşan bir liste verilmiştir. Öğrencilerden bu 10 sözcüğü kök harflerine dönüştürmeleri istenmiştir.

Öğrencilere;

1- Farklı yapı ve kalıplardaki sözcükleri kök harflerine dönüştürmede görsel bir bakış becerisi kazandırmak.

2- Önceki etkinliklerde kazandırılan becerilerin yinelenmesini sağlamak. Materyal: Arapça-Türkçe bir sözlük, sözcük listesi.

Açıklamalar:

1- Arapça’da yapı ve kalıp olarak kök harfleri üçten çok daha fazla olan sözcükler üretilebilmektedir. Bunlardan bir kısmını önceki etkinliklerde görmüştük, tekrar hatırlayalım.

2- Önceki etkinliklerde de gördüğümüz gibi sözcükleri kök harflerine dönüştürmede sözcüğe eklenen harfleri çıkartmaktayız.

3- Bu harfler ya sözcüğün başında ya ortasında ya da sonundadır.

"

ﺓ

،ﻡ

،ﻱ

،ﻭ

،ﺍ

"

gibi.

Uygulama

Aşağıdaki sözcükleri kök harflerine çevirelim.

1 -

ﻉِﺭﺎﺼﻣ

:

2 -

ﺔﹶﻛﺭﺎﺸﻣ

:

3 -

ﺔﺤﻣﺎﺴﻣ

:

4 -

ﺭﺎﺸﻨِﻣ

:

5 -

ﺺِﻗﺎﻧ

:

(51)

6 -

ﺓﺬِﻓﺎﻧ

:

7 -

ﲑِﺸﺑ

:

8 -

ﺔﻟِﻭﺎﹶﻃ

:

9 -

ﺏﻮﺳﺎﺣ

:

10 -

ﻝﺍﻮﺟ

:

Değerlendirme

Bu etkinlikte öğrencilerin farklı yapı ve kalıplardaki sözcükleri kök harflerine dönüştürme becerileri test edilmiştir. Bu etkinlikte verilen sözcükler farklı yapı ve kalıplarda olmasına rağmen kök harflere ulaşma becerileri oldukça başarılı bulunmuştur. Etkinliğin doğru sonuçları 1, yanlış sonuçları 0 olarak gösterilerek aşağıdaki tabloda her sözcük kendi sıra numarasını temsil edecek şekilde verilmiştir. Deney grubumuzu oluşturan 20 öğrencinin yukarıdaki 10 sözcüğü kök harflerine doğru veya yanlış olarak dönüştürmede genel sayısal sonucu Tablo 10’da verilmiştir.

Sözcükler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Doğru sayısı 18 20 20 19 19 19 20 20 20 19

Yanlış sayısı 2 0 0 1 1 1 0 0 0 1

Bu etkinliğimizde öğrencilerin sözcükleri kök harflerine dönüştürme başarı oranı % 97 dir. Etkinliğin pay grafiği Şekil 10’da verilmiştir.

(52)

41