Köyden şehre göç

s

?

yazılarımda bahsettiğim gibi, iş aıaınak için yapılan iğreti göç­ ler değildir. Bilâkis dağ köyle­ rinden ovaların kasabalarına ve­ ya umumiyetle köylerden şehir­ lere doğru devamlı ve kat’î nü­ fus hareketleridir. Bu hâdiseye bugün olduğu gibi tarihte de rast lanmaktadır. Osmanlı tarihinde Istanbulun fazla büyümesi ve ha­ yat kolaylıklarının çoğalması bu nevi göçleri zaman zaman arttır­ mıştı. Kanunî zamanında Sadrâ­

--- Yı

Prof. Hilmi Ziya Ülken

galan nüfus için yetmemesini, c) Bölge dışındaki İktisadî gelişme­ yi zikrediyor. Buna rağmen ulaş tırma vasıtalarının azlığı, nüfu­ sun çok eskidenberi yerleşmiş ol­ ması, teknik seviyenin yetmezli­ ği, fizik bazı şartlar nüfusun ha­ reketsizliğine de âmil olabilir. Gelirin gittikçe azalması, iş bö­ lümünün bütün memlekette artı­ şı, masrafların çoğaltnastnı da nüfusu harekete getiren âmiller arasında zikretmelidir.

J

zam Rüstem Paşa «Taşra balkı- j nııı İstanbula dolarak çiftbozan- lardan İstanbul dolup eker biçer tayfası yerlerini boş koyup ter- keiseler gerektir.» (Selânikî tari­ hi, Sa. 5 - 7). İkinci Cihan Har­ binden sonra da zamanımızda İs tanbulun nasıl dolmaya başladığı görülmektedir.

Bu hâdise, zamanımızda bir çok memleketlerde cereyan et - mektedir. Köylünün târlasını bı­ rakıp şehire gelmesi, şehirde yer­ leşmesinin müsbet ve menfi bir çok neticeleri vardır: Endüstrinin gelişmesi işçi ihtiyacını arttırdı­ ğı için bu nüfus hareketi bir ba­ kımdan zarurî görünür. Fakat tar laların boş bırakılması ziraatı in­ hitata götüreceği için de zararla­ rı meydandadır. Bundan dolayı bir çok memleketler bu hâdiseyi etraflıca tetkik ederek nüfus ha­ reketlerine bir şekil vermek lüzu­ munu hissetmektedirler. Bu tet­ kikler milletlerin nüfus siyasetin­ de belli başlı bir yer tutar. Fran- sada Alfred Sauvy’nin başkanlı­ ğında G. Ch.. Ghcz, P. George ve L. Chevalier köylerin boşalma sı ve rasyonel yerleşme meselesi üzerinde esaslı anketler yapmış­ lardır. Bu anketlerden ve onlar- j dan çıkarılan umumî hükümler ' memleketimizde de bu sahada ya­ pılması zarurî tetkikler için ör­ nek olmalıdır. Bu mesele, yalnız coğrafyacıları, demografları (nü­ fus âlimlerini) değil, sosyologla­ rı ve iktisatçıları da ilgilendirir. Hattâ mesele, bütün âmilleri ile ele alınacak olursa, her şeyden önce sosyolojiktir. Fakat bu tarz­ da çalışmalarda bahsettiğimiz ilim ; lerden her biri işin bir cephesini alarak birbirine yardım edebilir.

Sauvy’nin bu araştırmalardan çıkardığı nazari mütalâalara gö­ re nüfus boşalması çoğrafyacılar tarafından tetkik edilebilirse de bü tün bu nevi hâdiselerin toptan görülmesi sosyolojik bir araştır­ ma işidir. Bu zat nüfusun hare- reket sebeplerini başlıca iktisadi ■ ve manevi diye ikiye ayırıyor. Birincisi arasında: a)Tabiî kay - naklarm kâfi gelmenıaye başla - masını, b) Toprak miktarının ço

Memleket içi göçier. dağlık bölgelerden ovalara doğru bariz bir hareket gösterirler. Dağlık bölgelerde: A) İnsanlar ihtiyarlık yaşlarına kadar çalışmaya devam ederler. Bundan dolayı nüfus ha­ reketi ihtiyarlardan ziyade genç­ lerde görülür. B) Teknik terakki bölgenin nüfus muvazenesini bo­ zar. Ovalar ve şehirlerde hayat seviyesini yükseltir, nüfusun o mmtakalara doğru kaymasına se­

bep olur. C) Fakat İktisadî adını verdiği bu âmiller yanında onlar dan az mühim olmıyan. hattâ ha­ zan onlara tesir eden psikolojik ve beşeri âmilleri sayıyor. İktisadî ile psikolojik âmilin hududunu tâyin güçtür. Şehirlerde hayat ko (aylığı, iş bulma imkânı ve eğ­ lenceler cezp merkezi olmaları­ na âmildir. Souvy’nin «Psikolo­ jik» adı altında topladığı bu hâ­ diseler hakikatte İçtimaî değerle­ rin mecmuuna ait değişmeleri, yâ ni sosyolojik hâdiselerdir. Ovalar ve şehirler içtimai cezp merkez­ leri oiduğu kadar, dağlık bölge­ ler ve köyler de. yine sosyolojik ve psikolojik mahiyette mukave­ met âmilleri vardır. Bu mukave­ metler arasında akrabalık ve dost luk münasebetlerini, alışkanlıkla­ rı, toprağa bağlılığı, geleneğin kuvvetini saymalıdır. Bunlar —Sauvy’nin tâbirile— mekanik­ teki delk ve temas'ın tesirine ben zer bir rol oynarlar ve nüfus ha­ reketinin muharrik kuvvetlerini ağırlaştırır veya durdururlar. Ni­ hayet bu hâdiseye diğer bir takım âmiller daha karışır ki. Sauvv bun lara beşeri diyor ve bunların ra­ kamla ifadesinin mümkün olma­ dığını söylüyor.

Bir köy boşalmağa başladığı zaman onun yaratma güçleri du­ mura uğrar. Bu zarar sırf manevî değildir, aynt zamanda bunun maddî ve İktisadî neticeleri de vardır: Bazı mahallî ve değerli işler yapılamaz hale gelir. Boşal­ mayı hazırlıyanlar mantıkî sebep ler yanında sırf teessnrî sebepler de vardır ki Fransa köylerinde yapılan anketlerde bu âmiller ü- zerinde, bilhassa durulmuştur: Bir

nevi kötümserlik havasının yayıl­ masına sebep o-lan bu âmillere karşı yine tees- sürî mahiyetteki gelenek bağlarının kuvveti, top­ rak sevgisi, aile ve dostluk müna­ sebetlerinin kuvveti karşı koymak tadır ve onlardan istifade edilebi­ lir.

Nüfus eskiden emniyetsizlik ve ulaştırma vasıtalarının azlığı yü­ zünden dağlık bölgelerde topla­ nırdı. Bu vaziyette temasların güçlüğü yüzünden halk yalnız de­ ğerli mamul eşyayı getirmek için şehirlere inerlerdi. Onları hareke­ te getiren âmiller yalnız harplar, salgın hastalıklar gibi fevkalâde ¿rızalardı. 19 uncu asırdaki en­ düstri inkılâplarından sonra şe­ hirlerle bu nevi bölgelerin havatî seviyeleri arasında farklar arttığı gibi, bütün bu bölgelerin birbirle rile temas imkânları da çoğalmış, bundan dolayı muhaceretler de­ vamlı hale gelebilmiştir.

Ulaştırma yollarının çoğalma­ sı acaba göç hareketlerini arttır­ mış mı, azaltmış mıdır? Bu yol­ lar yardımiyle iğreti göçler ko­ laylaşmıştır. Halk alıştığı eski topraklarına kolayca dönebilir. Şu kadar var ki şoseler ve tren yollan nüfusu çok hareketli bir hale getirmiştir. Eğer tren böl­ genin içerisine girmeden yalnız civardan geçiyorsa, orada bir ne­ vi muhacerete sebep olur. Çünkü hayat seviyesi içeriden ziyade dı- şarda yüksektir. Eğer tren böige içinden geçiyorsa oranın hayat seviyesini yükseltiyor: yerliler re­ fah kazanıyorlar s’e ancak iğreti olarak göçler yapmaya meyledi­ yorlar.

Dağ eteğindeki bazı köy­ lerde yukarı evlerin harap, aşağı evlerin seyrek ve yeni olması bu

(Devamı Sa: 7 , Sü: 1 d e l Ta h a To ros Arşivi